TEDGlobal 2007
Joseph Lekuton: A parable for Kenya
جۆزێف لێکوتۆن: وانەیەک بۆ کینیا
Filmed:
Readability: 3.3
226,268 views
جۆزێف لێکوتۆن، پەرلەمانتارێکی کینیا، بە چیڕۆکی پەروەردە دیارەکەی دەست پێدەکات، دواتر چیڕۆکێک پێشنیار دەکات دەربارەی گەشەکردنی ئەفریقیا، پەیامەکەی هەرگیز بەمشێوەیە پەیوەندار نەبووە.
Joseph Lekuton - Kenyan MP
A teacher, writer and member of the Kenyan parliament, Joseph Lekuton has an inspiring vision for Kenya. Full bio
A teacher, writer and member of the Kenyan parliament, Joseph Lekuton has an inspiring vision for Kenya. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
My name is Joseph, a Member of Parliament in Kenya.
0
0
3000
ناوم جۆزێفە، ئەندام پەرلەمانم لە کینیا.
00:21
Picture a Maasai village,
1
3000
2000
وێنایی گوندی ماسای بکەن،
کە ئێوارەیەک،
00:23
and one evening, government soldiers come, surround the village
2
5000
4000
سەربازانی حکومەت دێن،
چواردەوری گوندەکە دەگرن
چواردەوری گوندەکە دەگرن
داوا لە بەتەمەنەکان دەکەن
کوڕێک بهێننە قوتابخانە،
کوڕێک بهێننە قوتابخانە،
00:27
and ask each elder to bring one boy to school.
3
9000
2000
00:29
That's how I went to school --
4
11000
2000
من بەو شێوەیە چووم بۆ قوتابخانە
00:31
pretty much a government guy pointing a gun
5
13000
2000
سەربازێک چەکێک دەردەهێنێت
00:33
and told my father, "You have to make a choice."
6
15000
2000
و بە باوکمی گوت، ''دەبێت شتێک هەڵبژێریت."
00:35
So, I walked very comfortably to this missionary school
7
17000
3000
بە ئاسودەییەوە
چووم بۆ ئەم قوتابخانەیە،
چووم بۆ ئەم قوتابخانەیە،
00:38
that was run by an American missionary,
8
20000
2000
پەیامبەرێکی ئەمریکی بەڕێوەیدەبرد.
00:40
and the first thing the American missionary gave me was a candy.
9
22000
3000
یەکەم شت کە پەیامبەرە
ئەمریکیەکە پێیدام شیرینێیەک بوو.
ئەمریکیەکە پێیدام شیرینێیەک بوو.
00:43
I had never in my life ever tasted candy.
10
25000
2000
بە هەموو ژیانم شیرینیم تام نەکردبوو.
00:45
So I said to myself, with all these hundred other boys,
11
27000
2000
بۆیە بەخۆمم گوت،
لەگەڵ ئەو ژمارە زۆرەی کوڕانە،
لەگەڵ ئەو ژمارە زۆرەی کوڕانە،
00:47
this is where I belong. (Laughter)
12
29000
3000
ئەوە شوێنی منە.
بەردەوام بووم،
(پێکەنین)
(پێکەنین)
00:50
Stayed
13
32000
1000
کاتێک هەمووان وازیان لە خوێندن هێنا.
00:51
when everybody else was dropping out.
14
33000
2000
00:53
My family moved; we're nomads.
15
35000
2000
خێزانەکەم ڕۆیشتن; بوینە کۆچبەر.
قوتابخانەکە خۆراک و شوێنی مانەوەیان
هەبوو، من حەوت ساڵان بووم
هەبوو، من حەوت ساڵان بووم
00:55
Every time school closed -- it was a boarding school and I was seven --
16
37000
2000
00:57
you had to travel until you find them.
17
39000
2000
کاتێ دادەخرا دەبووایە
بە شوێنیاندا بگەڕێم.
بە شوێنیاندا بگەڕێم.
00:59
Fifty miles, 40 miles, it doesn't matter.
18
41000
2000
٤٠-٥٠ میل،
گرنگ نەبوو.
گرنگ نەبوو.
01:01
You slept in the bush, but you kept going.
19
43000
2000
لە دەوەنەکە دەخەوتی، و بەردەوام دەبووی.
01:03
And I stayed. I don't know why I stayed, but I stayed.
20
45000
3000
و مامەوە. نازانم بۆ، بەڵام وامکرد.
01:06
And all of a sudden I passed the national examination,
21
48000
4000
بەشێوەیەکی چاوەڕوان نەکراو
لە تاقیکردنەوەی نیشتیمانی دەرچووم،
لە تاقیکردنەوەی نیشتیمانی دەرچووم،
01:10
found myself in a very beautiful high school in Kenya.
22
52000
3000
خۆم لە قوتابخانەیەکی جوانی کینیا دۆزیەوە.
01:13
And I finished high school. And just walking, I found a man
23
55000
4000
و قوتابخانەی ناوەندیم تەواوکرد.
دەڕۆیشتم، پیاوێکم دۆزیەوە
کە پارەی خوێندنی لە ئەمریکا بۆ دابین کردم.
01:17
who gave me a full scholarship to the United States.
24
59000
3000
دایکم هێشتا لە تەوێڵەی مانگا دەژیا،
01:20
My mother still lives in a cow-dung hut,
25
62000
2000
هیچ کام لە براکانم نەدەچوون بۆ قوتابخانە،
01:22
none of my brothers are going to school,
26
64000
2000
و ئەم پیاوە پێی گوتم، "دەی، بڕۆ."
01:24
and this man told me, "Here, go."
27
66000
2000
01:26
So I got a scholarship to St. Lawrence University, Upstate New York;
28
68000
4000
پارەی خوێندنم هەبوو
لە ئێس تی. زانکۆی لاوڕێنس، سەر بە نیویۆرک;
تەواوم کرد.
01:30
finished that. And then after that I went to Harvard Graduate School;
29
72000
5000
دواتر خوێندنی باڵام لە زانکۆی هاڕڤارد.
01:35
finished that. And then I worked in DC a little bit:
30
77000
3000
تەواوم کرد.
دواتر لە دی سی کەمێک کارم کرد:
01:38
I wrote a book for National Geographic and taught history, U.S. history.
31
80000
3000
کتێبێکم بۆ ناشناڵ جیۆگرافیک نووسی
و مێژووی ئەمریکام دەوتەوە.
و مێژووی ئەمریکام دەوتەوە.
01:41
And every time, I kept going back home
32
83000
3000
هەر کاتێک دەگەڕامەوە نیشتیمان،
01:44
listening to the problems of these people --
33
86000
2000
گوێم بۆ کێشەکانیان دەگرت
خەڵکی نەخۆش، بێ ئاو، هەموو ئەو شتانە
01:46
sick people, people with no water, all this stuff --
34
88000
2000
01:48
and every time I go back to America, I kept thinking about them.
35
90000
3000
هەموو کات کە دەگەڕامەوە ئەمریکا،
بەردەوام بیرم لێیان دەکردەوە،
01:51
Then one day, an elder gave me a story and this story went like this:
36
93000
4000
دواتر ڕۆژێک، کەسێکی بە تەمەن
چیڕۆکێکی پێوتم بەم شێوەیە بوو:
چیڕۆکێکی پێوتم بەم شێوەیە بوو:
01:55
long time ago, there was a big war between tribes.
37
97000
5000
ماوەیەکی زۆر بەر لە ئێستا،
شەڕێکی گەورە لە نێوان خێڵەکان هەبوو.
شەڕێکی گەورە لە نێوان خێڵەکان هەبوو.
ئەم خێڵەیان زۆر لە خێڵی لوهیا دەترسا.
02:00
And there was this specific tribe that was really afraid of this other Luhya tribe.
38
102000
3000
02:03
And every time, they sent scouts out there to make sure no one attacked them.
39
105000
3000
بەردەوام چاودێریان دەنارد
تا دڵنیابن کەس هێرشیان ناکاتە سەر.
تا دڵنیابن کەس هێرشیان ناکاتە سەر.
02:06
So one day, the scouts came running and told the villagers,
40
108000
4000
ڕۆژێک، چاودێرەکان بە ڕاکردن
هاتنەوە و بە گوندنشینەکانیان گوت،
هاتنەوە و بە گوندنشینەکانیان گوت،
"دوژمنەکان وا دێن.
تەنها نیو کاتژمێر لێرەوە دوورن."
تەنها نیو کاتژمێر لێرەوە دوورن."
02:10
"The enemies are coming. Only half an hour away, they'll be here."
41
112000
3000
خەڵکەکە بڵاوبووەوە، شتەکانیان برد،
ئامادەی ڕۆیشتن بوون و دەرچوون.
ئامادەی ڕۆیشتن بوون و دەرچوون.
02:13
So people scrambled, took their things and ready to go, move out.
42
115000
4000
بەڵام دوو پیاوی لێبوو:
02:17
But there were two men:
43
119000
2000
یەکێکیان کوێربوو، ئەوەیتر قاچی نەبوو
02:19
one man was blind, one man had no legs -- he was born like that.
44
121000
3000
لە زگماکەوە بەم
شێوەیە بوون.
شێوەیە بوون.
02:22
The leader of the chiefs said, "No, sorry. We can't take you. You'll slow us down.
45
124000
4000
سەرۆک خێڵەکان گوتییان، "نەخێر،
ببوورن. ناتوانین بتانبەین، دواماندەخەن
ببوورن. ناتوانین بتانبەین، دواماندەخەن
02:26
We have to flee our women and children, we have to run."
46
128000
4000
پێویستە ژن و منداڵەکانمان ببەین،
و ڕابکەین"
و ڕابکەین"
02:30
And they were left behind, waiting to die.
47
132000
3000
بەجێمان و چاوەڕێی مردن بوون.
02:33
But these two people worked something out.
48
135000
3000
بەڵام ئەم دووانە چارەیەکیان دۆزیەوە.
02:36
The blind man said, "Look, I'm a very strong man but I can't see."
49
138000
3000
کوێرەکە وتی، "سەیرکە،
من بەهێزم بەڵام ناتوانم ببینم."
من بەهێزم بەڵام ناتوانم ببینم."
02:39
The man with no legs says, "I can see as far as the end of the world,
50
141000
3000
بێقاچەکەش وتی،
"من دەتوانم ئەوپەڕی دنیا ببینم،
"من دەتوانم ئەوپەڕی دنیا ببینم،
02:42
but I can't save myself from a cat, or whatever animals."
51
144000
5000
بەڵام ناتوانم خۆم
لە پشیلەیەکیش ڕزگار بکەم."
لە پشیلەیەکیش ڕزگار بکەم."
02:47
So the blind man went down on his knees, down like this,
52
149000
4000
کوێرەکە کەوتە سەر ئەژنۆ بەم شێوەیە،
02:51
and told the man with no legs to go over his back, and stood up.
53
153000
3000
بە بێقاچەکەی گوت وەرە سەر پشتم،
و بەرزببەوە.
و بەرزببەوە.
02:54
The man on top can see, the blind man can walk.
54
156000
3000
ئەوەی سەرەوە دەتوانێت ببینێت،
کوێرەکەش دەتوانێت بڕوا.
کوێرەکەش دەتوانێت بڕوا.
02:57
And these guys took off, followed the footsteps of the villagers
55
159000
3000
ئەم دووانە کەوتنەڕێ،
دوای شوێن پێی گوندنشینەکان کەوتن
دوای شوێن پێی گوندنشینەکان کەوتن
03:00
until they found and passed them.
56
162000
4000
تا دۆزیاننەوە و لێیان تێپەڕین.
03:05
So, this was told to me in a setup of elders.
57
167000
4000
ئەمە لە دانیشتنی
بە تەمەنەکان بۆم گێردڕاوەتەوە.
بە تەمەنەکان بۆم گێردڕاوەتەوە.
03:09
And it's a really poor area. I represent Northern Kenya:
58
171000
3000
و ئەوە ناوچەیەکی زۆر هەژارنشینە.
نوێنەرایەتی باکوری
کینیا دەکەم:
کینیا دەکەم:
03:12
the most nomadic, remote areas you can even find.
59
174000
4000
ناوچەیەکی کۆچەری دورە دەستە.
03:16
And that man told me, "So, here you are.
60
178000
2000
ئەم پیاوە پێ گوتم، "کەوایە، لێرەیت.
03:18
You've got a good education from America,
61
180000
2000
خوێندنێکی باشت لە ئەمریکا خوێندووە،
ژیانێکی باشت لە ئەمریکا هەیە:
ژیانێکی باشت لە ئەمریکا هەیە:
03:20
you have a good life in America; what are you going to do for us?
62
182000
4000
چیمان بۆ دەکەی؟
03:25
We want you to be our eyes, we'll give you the legs.
63
187000
3000
دەمانەوێت ببیت بە چاوساغمان.
03:28
We'll walk you, you lead us."
64
190000
2000
لەگەڵت دەبین، ببە بە پێشڕەومان."
03:30
So the opportunity came, and I was always thinking about that:
65
192000
3000
هەڵێک هاتەپێش،
بەردەوام بیرم لەوە دەکردەوە:
بەردەوام بیرم لەوە دەکردەوە:
03:33
"what can I do to help my people?
66
195000
2000
"چۆن دەتوانم یارمەتیان بدەم؟
03:35
Every time you go to an area where for 43 years of independence,
67
197000
3000
هەموو کات تۆ دەچی بۆ
شوێنێک کە ٤٣ ساڵە سەربەخۆیە،
شوێنێک کە ٤٣ ساڵە سەربەخۆیە،
03:38
we still don't have basic health facilities.
68
200000
3000
و هێشتا خزمەتگوزاریە سەرەتایەکانی
تەندروستیمان نییە.
تەندروستیمان نییە.
بە عەرەبانە دەبێت ٣٠کم ببڕێ
تا کەسێک بۆ نەخۆشخانە دەگوازیەوە.
تا کەسێک بۆ نەخۆشخانە دەگوازیەوە.
03:41
A man has to be transported in a wheelbarrow
69
203000
2000
03:43
20, 30 kilometers for a hospital. No clean drinking water.
70
205000
2000
ئاوی پاک فەراهەم نەکراوە.
03:45
So I said, "I'm going to dedicate myself.
71
207000
3000
بۆیە وتم، خۆم بۆ ئەم کارە تەرخان دەکەم.
03:48
I'm leaving America. I'm going to run for office."
72
210000
3000
ئەمریکا جێدەهێڵم.
خۆم هەڵدەبژێرم."
03:51
So last July ... I moved from America in June, ran in July election and won.
73
213000
8000
مانگی شەش، ئەمریکام جێهێشت،
خۆم هەڵبژارد لە مانگی ٧ و دەرچووم.
و بۆ ئەوان هاتمەوە،
03:59
And I came for them, and that's my goal.
74
221000
4000
ئەوە ئامانجی منە.
04:03
And right now I have in place, for the last nine months,
75
225000
3000
نۆ مانگ دەبێت کە پلانێکم داناوە.
04:06
a plan that in five years, every nomad will have clean drinking water.
76
228000
8000
پلانێک لە پێنج ساڵی داهاتوو،
هەموو کۆچەرێک ئاوی پاکی خواردنەوەی دەبێت.
بە درێژایی ناوچەکە تۆڕی
دابەش کردنی ئاو دادەمەزرێنین.
دابەش کردنی ئاو دادەمەزرێنین.
04:14
We're building dispensaries across that constituency.
77
236000
3000
04:17
I'm asking my friends from America to help
78
239000
2000
داوای یارمەتی
لە هاوڕێکانم لە ئەمریکا دەکەم
لە هاوڕێکانم لە ئەمریکا دەکەم
04:19
with bringing nurses or doctors to help us out.
79
241000
3000
تا یارمەتیمان بدەن بە
هێنانی پەرستار یان دکتۆر.
هێنانی پەرستار یان دکتۆر.
04:22
I'm trying to improve infrastructure.
80
244000
3000
هەوڵ دەدەم ژێرخانی ئابووری باش بکەم.
ئەو زانیاریانە بەکاردێنم
کە لە ئەمریکا فێریبوویم
کە لە ئەمریکا فێریبوویم
04:25
I'm using the knowledge I received from the United States
81
247000
2000
04:27
and from my community to move them forward.
82
249000
3000
و لە کۆمەڵگەکەم
بۆ ئەوەی بەرەوپێشیان بەرین.
04:30
I'm trying to develop homegrown solutions to our issues
83
252000
4000
هەوڵدەدەم چارەسەری
خۆماڵی بۆ کێشەکانمان بدۆزمەوە
خۆماڵی بۆ کێشەکانمان بدۆزمەوە
04:34
because we realize that people from outside can come and help us,
84
256000
3000
چونکە خەڵکی دەرەوە دەتوانن
بێن و یارمەتیمان بدەن،
بێن و یارمەتیمان بدەن،
بەڵام ئەگەر یارمەتی خۆمان نەدەین،
بەرەوپێش ناچین.
بەرەوپێش ناچین.
04:37
but if we don't help ourselves, there's nothing we can do.
85
259000
3000
پلانی ئێستام
04:40
So my plan right now as I continue with introducing students to different fields --
86
262000
5000
ئەوەیە بەردەوام بم لە ناساندنی
خوێندکاران لە بواری جیاواز
خوێندکاران لە بواری جیاواز
04:45
some become doctors, some lawyers --
87
267000
2000
هەندێکیان ببن بە دکتۆر، و پارێزەر
گروپێک لە پسپۆری
گشتگیر و جیاواز بەرهەم بهێنین،
گشتگیر و جیاواز بەرهەم بهێنین،
04:47
we want to produce a comprehensive group of people, students,
88
269000
2000
04:49
who can come back and help us see a community grow
89
271000
3000
تا بتوانن یارمەتیمان بدەن
تا کۆمەڵگاکەمان گەشە بکات
تا کۆمەڵگاکەمان گەشە بکات
04:52
that is in the middle of a huge economic recession.
90
274000
4000
کە بە دەست قەیرانێکی
دارایی گەورە دەناڵێنێت.
دارایی گەورە دەناڵێنێت.
کە بەردەوامم لە پەرلەمانتاری
04:56
So as I continue to be a Member of Parliament
91
278000
3000
و کاتێک گوێبیستی ئەم هەموو
قسانەی لەسەر زانستی ڕووەکی،
قسانەی لەسەر زانستی ڕووەکی،
04:59
and as I continue listening to all of you talking about botany,
92
281000
3000
05:02
talking about health, talking about democracy, talking about new inventions,
93
284000
3000
تەندروستی، دیموکراتی، داهێنانی نوێ دەکەن.
05:05
I'm hoping that one day in my own little community --
94
287000
3000
هیوادارم ڕۆژێک لە کۆمەڵگە بچوکەکەم
05:08
which is 26,000 square kilometers,
95
290000
2000
کە ٢٦٠٠٠ کم چوارگۆشەیە،
05:10
maybe five times the size of Rhode Island -- with no roads,
96
292000
4000
پێنج بە قەد دورگەی ڕۆد
بەبێ ڕێگاوبان،
بتوانین ببین بە نموونەیەک تا یارمەتی
کەسانیتر بدەین بۆ ئەوەی بەرەوپێش بچن.
کەسانیتر بدەین بۆ ئەوەی بەرەوپێش بچن.
05:14
we'll be able to become a model to help others develop.
97
296000
4000
زۆر سوپاستان دەکەم.
05:18
Thank you very much. (Applause)
98
300000
2000
(چەپڵەڕێزان)
ABOUT THE SPEAKER
Joseph Lekuton - Kenyan MPA teacher, writer and member of the Kenyan parliament, Joseph Lekuton has an inspiring vision for Kenya.
Why you should listen
Born into a Maasai tribe in Northern Kenya, Joseph Lekuton was chosen to attend a missionary boarding school as a child -- sometimes walking 50 miles during vacations to find and rejoin his nomadic family. He won a scholarship to St. Lawrence University, then attended Harvard, and worked as a writer and history teacher in Virginia. He was named a National Geographic Energing Explorer for his work in sharing the culture of Kenya with America, including efforts to share educational resources with nomadic children through the BOMA Fund and Cows for Kids.
In 2006, after a plane crash killed five members of the Kenyan parliament, Lekuton decided to return to Kenya and stand for election to fill the seat in his region. He won a parliamentary seat in the 2006 by-election, and was a member of the winning party in the December 2007 elections -- the results of which continue to be contested throughout Kenya.
Joseph Lekuton | Speaker | TED.com