ABOUT THE SPEAKER
Patricia Burchat - Particle physicist
Patricia Burchat studies the structure and distribution of dark matter and dark energy. These mysterious ingredients can't be measured in conventional ways, yet form a quarter of the mass of our universe.

Why you should listen

Patricia Burchat studies the universe's most basic ingredients -- the mysterious dark energy and dark matter that are massively more abundant than the visible stars and galaxies. She is one of the founders of the BaBar Collaboration at the Stanford Linear Accelerator Center, a project that's hoping to answer the question, "If there are as many anti-particles as there are particles, why can't we see all these anti-particles?"

She's a member of the Large Synoptic Survey Telescope project, which will allow scientists to monitor exploding supernovae and determine how fast the universe is expanding -- and map how mass is distributed throughout the universe. She's also part of Fermilab Experiment E791, studying the production and decay of charmed particles. Burchat received a Guggenheim Fellowship in 2005.

More profile about the speaker
Patricia Burchat | Speaker | TED.com
TED2008

Patricia Burchat: Shedding light on dark matter

Patricia Burchat karanlık maddeye ışık tutuyor

Filmed:
1,605,112 views

Fizikçi Patricia Burchat evrenimizin iki temel bileşeni karanlık madde ve karanlık enerjiye ışık tutuyor. İki bileşen, evrenin %96'sını oluşturmasına rağmen doğrudan ölçülemiyor yine de etkileri muazzam.
- Particle physicist
Patricia Burchat studies the structure and distribution of dark matter and dark energy. These mysterious ingredients can't be measured in conventional ways, yet form a quarter of the mass of our universe. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:18
As a particleparçacık physicistfizikçi, I studyders çalışma the elementarytemel particlesparçacıklar
0
0
4000
Bir parçacık fizikçisi olarak temel parçacıkları
00:22
and how they interactetkileşim on the mostçoğu fundamentaltemel levelseviye.
1
4000
3000
ve onların ana etkileşimlerini araştırıyorum.
00:25
For mostçoğu of my researchAraştırma careerkariyer, I've been usingkullanma acceleratorshızlandırıcılar,
2
7000
3000
Akademik kariyerim boyunca, en küçük ölçekteki maddeleri incelemek için;
00:28
suchböyle as the electronElektron acceleratorHızlandırıcı at StanfordStanford UniversityÜniversitesi, just up the roadyol,
3
10000
3000
Standford Üniversitesi'ndeki, yolun ilerisindeki elektron hızlandırıcısı gibi
00:31
to studyders çalışma things on the smallestEn küçük scaleölçek.
4
13000
3000
parçacık hızlandırıcılar kullandım.
00:34
But more recentlyson günlerde, I've been turningdöndürme my attentionDikkat
5
16000
2000
Ancak son zamanlarda ilgim
00:36
to the universeEvren on the largesten büyük scaleölçek.
6
18000
3000
en büyük ölçekte, evrene yönelik.
00:39
Because, as I'll explainaçıklamak to you,
7
21000
2000
Zira size de anlatacağım üzere,
00:41
the questionssorular on the smallestEn küçük and the largesten büyük scaleölçek are actuallyaslında very connectedbağlı.
8
23000
4000
en küçük ve en büyük ölçekteki sorular aslında birbirleriyle oldukça ilintili.
00:45
So I'm going to tell you about our twenty-first-centuryyirmi birinci yüzyıl viewgörünüm of the universeEvren,
9
27000
5000
Sizlere, evreni 21. yüzyılda nasıl algıladığımızdan,
00:50
what it's madeyapılmış of and what the bigbüyük questionssorular in the physicalfiziksel sciencesbilimler are --
10
32000
3000
evrenin nelerden oluştuğundan ve doğa bilimlerindeki önemli soruların neler olduğundan bahsedeceğim
00:53
at leasten az some of the bigbüyük questionssorular.
11
35000
2000
en azından bazılarından...
00:55
So, recentlyson günlerde, we have realizedgerçekleştirilen
12
37000
3000
Yakın geçmişte farkına vardık ki
00:58
that the ordinarysıradan mattermadde in the universeEvren --
13
40000
2000
evrendeki sıradan maddeler...
01:00
and by ordinarysıradan mattermadde, I mean you, me,
14
42000
3000
Sıradan madde derken sizden ve kendimden,
01:03
the planetsgezegenler, the starsyıldızlar, the galaxiesgalaksiler --
15
45000
2000
gezegenlerden ve yıldızlardan, gökadalardan bahsediyorum.
01:05
the ordinarysıradan mattermadde makesmarkaları up only a fewaz percentyüzde
16
47000
3000
Bu maddeler evrenin içeriğinin
01:08
of the contentiçerik of the universeEvren.
17
50000
2000
sadece yüzde bir kaçını oluşturuyor.
01:10
AlmostNeredeyse a quarterçeyrek, or approximatelyyaklaşık olarak a quarterçeyrek
18
52000
3000
Evrendeki maddelerin neredeyse çeyreği
01:13
of the mattermadde in the universeEvren, is stuffşey that's invisiblegörünmez.
19
55000
3000
veya hemen hemen çeyreği görünmeyen şeylerden oluşuyor.
01:16
By invisiblegörünmez, I mean it doesn't absorbemmek in the electromagneticElektromanyetik spectrumspektrum.
20
58000
4000
Görünmezden kastım, elektromanyetik tayfı soğurmuyor,
01:20
It doesn't emityayarlar in the electromagneticElektromanyetik spectrumspektrum. It doesn't reflectyansıtmak.
21
62000
3000
Elektromanyetik tayfta ışıma yapmıyor. Yansıtmıyor.
01:23
It doesn't interactetkileşim with the electromagneticElektromanyetik spectrumspektrum,
22
65000
2000
Bir şeyi ölçmek için elektromanyetik tayf kullanılır
01:25
whichhangi is what we use to detectbelirlemek things.
23
67000
2000
ancak bu madde onunla etkileşmiyor.
01:27
It doesn't interactetkileşim at all. So how do we know it's there?
24
69000
3000
Hiç bir şekilde etkileşmiyor. Peki bu maddeyi nasıl görüyoruz?
01:30
We know it's there by its gravitationalyerçekimi effectsetkileri.
25
72000
2000
Var olduğunu, kütle çekimi etkilerinden ötürü biliyoruz.
01:32
In factgerçek, this darkkaranlık mattermadde dominateshakim
26
74000
3000
Hatta, bu karanlık madde,
01:35
the gravitationalyerçekimi effectsetkileri in the universeEvren on a largegeniş scaleölçek,
27
77000
3000
evrendeki kütle çekimine büyük ölçekte hükmediyor.
01:38
and I'll be tellingsöylüyorum you about the evidencekanıt for that.
28
80000
2000
Buna dair delili de size anlatacağım.
01:40
What about the restdinlenme of the piepasta?
29
82000
2000
Pasta grafiğinin geri kalanına ne oldu?
01:42
The restdinlenme of the piepasta is a very mysteriousgizemli substancemadde calleddenilen darkkaranlık energyenerji.
30
84000
4000
Pastanın geri kalanı son derece gizemli bir cisim olan "karanlık enerji".
01:46
More about that latersonra, OK.
31
88000
2000
Ondan daha sonra bahsedeceğim tamam mı?
01:48
So for now, let's turndönüş to the evidencekanıt for darkkaranlık mattermadde.
32
90000
3000
Şimdilik karanlık maddenin varlığının deliline bakalım.
01:51
In these galaxiesgalaksiler, especiallyözellikle in a spiralsarmal galaxygökada like this,
33
93000
3000
Bu gökadalarda, özellikle bunun gibi sarmal gökadalarda,
01:54
mostçoğu of the masskitle of the starsyıldızlar is concentratedkonsantre in the middleorta of the galaxygökada.
34
96000
5000
yıldızların içindeki maddenin çoğu gökadanın merkezinde yoğunlaşır.
01:59
This hugeKocaman masskitle of all these starsyıldızlar keepstutar starsyıldızlar in circulardairesel orbitsYörüngeler in the galaxygökada.
35
101000
7000
Bu yıldızların muazzam kütlesi bütün yıldızları gökadanın içinde dairesel yörüngelerde tutar.
02:06
So we have these starsyıldızlar going around in circlesçevreler like this.
36
108000
3000
Yani bunun içinde, böyle dairesel dönen yıldızlar var.
02:09
As you can imaginehayal etmek, even if you know physicsfizik, this should be intuitivesezgisel, OK --
37
111000
4000
Fizik bilseniz de bilmeseniz de şu sizlerin de sezinleyebileceği bir şey:
02:13
that starsyıldızlar that are closeryakın to the masskitle in the middleorta will be rotatingdöndürme at a higherdaha yüksek speedhız
38
115000
6000
Merkeze yakın olan yıldızlar merkezden uzak olanlara göre
02:19
than those that are furtherayrıca out here, OK.
39
121000
3000
daha yüksek süratte döner.
02:22
So what you would expectbeklemek is that if you measuredölçülü the orbitalOrbital speedhız of the starsyıldızlar,
40
124000
5000
Yani eğer yıldızların çizgisel süratlerini ölçerseniz
02:27
that they should be slowerYavaş on the edgeskenarları than on the insideiçeride.
41
129000
4000
kenardakilerin içeridekilere oranla daha yavaş olduğunu görürsünüz.
02:31
In other wordskelimeler, if we measuredölçülü speedhız as a functionfonksiyon of distancemesafe --
42
133000
2000
Diğer bir deyişle, eğer sürati merkezden uzaklığın bir fonksiyonu olarak ölçersek
02:33
this is the only time I'm going to showgöstermek a graphgrafik, OK --
43
135000
2000
- merak etmeyin sadece bir defa eğri göstereceğim -
02:35
we would expectbeklemek that it goesgider down as the distancemesafe increasesartışlar
44
137000
4000
süratin gökadanın merkezinden uzaklaştıkça
02:39
from the centermerkez of the galaxygökada.
45
141000
2000
azalmasını bekleriz.
02:41
When those measurementsölçümler are madeyapılmış,
46
143000
1000
Bu ölçümleri yaptığımızda,
02:42
insteadyerine what we find is that the speedhız is basicallytemel olarak constantsabit,
47
144000
3000
beklentimizin aksine süratin sabit kaldığını görüyoruz.
02:45
as a functionfonksiyon of distancemesafe.
48
147000
2000
Uzaklıktan bağımsız.
02:47
If it's constantsabit, that meansanlamına geliyor that the starsyıldızlar out here
49
149000
3000
Eğer sürat sabitse, bu dışarıdaki yıldızların
02:50
are feelingduygu the gravitationalyerçekimi effectsetkileri of mattermadde that we do not see.
50
152000
4000
bizim görmediğimiz bir madde yüzünden oluşan kütle çekiminden etkilendiği anlamına gelir.
02:54
In factgerçek, this galaxygökada and everyher other galaxygökada
51
156000
3000
Esasında bu ve diğer gökadalar, görünmeyen
02:57
appearsbelirir to be embeddedgömülü in a cloudbulut of this invisiblegörünmez darkkaranlık mattermadde.
52
159000
5000
bir karanlık madde bulutunun içinde gömülü duruyorlar.
03:02
And this cloudbulut of mattermadde is much more sphericalküresel than the galaxygökada themselveskendilerini,
53
164000
4000
Ve bu madde bulutu kapsadığı gökadadan daha küresel,
03:06
and it extendsuzanır over a much widerDaha geniş rangemenzil than the galaxygökada.
54
168000
4000
hatta gökadadan daha da geniş bir alana yayılıyor.
03:10
So we see the galaxygökada and fixatesabitleştirmek on that, but it's actuallyaslında a cloudbulut of darkkaranlık mattermadde
55
172000
4000
Yani biz gökadanın kendisine takılırken, esasında orada bir karanlık madde bulutu var
03:14
that's dominatinghakim the structureyapı and the dynamicsdinamik of this galaxygökada.
56
176000
5000
ve bu madde gökadanın yapısını ve dinamiklerini yönetiyor.
03:19
GalaxiesGökada themselveskendilerini are not strewnStrewn randomlyrasgele in spaceuzay;
57
181000
3000
Gökadalar uzayda rasgele serpiştirilmemişlerdir,
03:22
they tendeğiliminde to clusterküme.
58
184000
2000
öbeklenmeye çalışırlar.
03:24
And this is an exampleörnek of a very, actuallyaslında, famousünlü clusterküme, the ComaKoma clusterküme.
59
186000
3000
Gösterdiğim küme aslında oldukça bilinen bir örnek: Saç kümesi.
03:27
And there are thousandsbinlerce of galaxiesgalaksiler in this clusterküme.
60
189000
3000
Ve bu küme binlerce gökadadan oluşuyor.
03:30
They're the whitebeyaz, fuzzybelirsiz, ellipticaleliptik things here.
61
192000
3000
Onları beyaz, bulanık, elipse benzer şeyler olarak görüyorsunuz.
03:33
So these galaxygökada clusterskümeler -- we take a snapshotenstantane fotoğraf now,
62
195000
3000
İşte bu gökada kümelerine şimdi de baksak
03:36
we take a snapshotenstantane fotoğraf in a decadeonyıl, it'llolacak look identicalözdeş.
63
198000
3000
10 yıl sonra da baksak aynı gözükürler.
03:39
But these galaxiesgalaksiler are actuallyaslında movinghareketli at extremelyson derece highyüksek speedshızlar.
64
201000
4000
Ancak içlerindeki gökadalar aslında aşırı yüksek süratlerde hareket ediyorlar.
03:43
They're movinghareketli around in this gravitationalyerçekimi potentialpotansiyel well of this clusterküme, OK.
65
205000
5000
Bunlar kümenin kütle çekim potansiyel kuyusunun etrafında dönüyorlar.
03:48
So all of these galaxiesgalaksiler are movinghareketli.
66
210000
2000
Yani bütün bu gökadalar hareket halindeler.
03:50
We can measureölçmek the speedshızlar of these galaxiesgalaksiler, theironların orbitalOrbital velocitieshızları,
67
212000
4000
Bu gökadaların süratlerini, çizgisel hızlarını ölçebilir
03:54
and figureşekil out how much masskitle is in this clusterküme.
68
216000
2000
ve bu kümede ne kadar madde olduğunu hesaplayabiliriz.
03:56
And again, what we find is that there is much more masskitle there
69
218000
4000
Ve yine, görüyoruz ki toplam kütle,
04:00
than can be accountedmuhasebesi for by the galaxiesgalaksiler that we see.
70
222000
4000
gözle gördüğümüz gökadaların toplamından daha fazla çıkıyor.
04:04
Or if we look in other partsparçalar of the electromagneticElektromanyetik spectrumspektrum,
71
226000
2000
Eğer elektromanyetik tayfın diğer bölümlerine bakarsak
04:06
we see that there's a lot of gasgaz in this clusterküme, as well.
72
228000
3000
bu kümede çok fazla gazın olduğunu da görüyoruz.
04:09
But that cannotyapamam accounthesap for the masskitle eitherya.
73
231000
2000
Ancak bu gazlar eksik kütleyi karşılayabilecek kadar kütleye sahip değil.
04:11
In factgerçek, there appearsbelirir to be about tenon timeszamanlar as much masskitle here
74
233000
3000
Görünüşe göre bu kümede sıradan maddenin,
04:14
in the formform of this invisiblegörünmez or darkkaranlık mattermadde
75
236000
3000
on katı kadar, görünmeyen,
04:17
as there is in the ordinarysıradan mattermadde, OK.
76
239000
4000
karanlık madde mevcut. Tamam mı?
04:21
It would be niceGüzel if we could see this darkkaranlık mattermadde a little bitbit more directlydirekt olarak.
77
243000
4000
Eğer bu karanlık maddeyi daha doğrudan gözlemleyebilseydik çok iyi olurdu.
04:25
I'm just puttingkoyarak this bigbüyük, bluemavi blobBLOB on there, OK,
78
247000
2000
Şuraya bu büyük mavi baloncuğu
04:27
to try to remindhatırlatmak you that it's there.
79
249000
2000
onun burada olduğunu hatırlatmak için koyuyorum.
04:29
Can we see it more visuallygörsel? Yes, we can.
80
251000
3000
Daha canlı görebiliyor muyuz? Evet, görebiliyoruz.
04:32
And so let me leadöncülük etmek you throughvasitasiyla how we can do this.
81
254000
2000
Şimdi, size bunu nasıl yaptığımızı göstereceğim.
04:34
So here'sburada an observergözlemci:
82
256000
2000
Burada bir gözlemci olsun:
04:36
it could be an eyegöz; it could be a telescopeteleskop.
83
258000
2000
Bu bir göz olabilir, bir teleskop olabilir...
04:38
And supposevarsaymak there's a galaxygökada out here in the universeEvren.
84
260000
2000
Ve varsayalım ki burada bir yerlerde bir gökada olsun.
04:40
How do we see that galaxygökada?
85
262000
2000
Gökadayı nasıl görürüz?
04:42
A rayRay of lightışık leavesyapraklar the galaxygökada and travelsNow throughvasitasiyla the universeEvren
86
264000
3000
Gökadadan bir ışık ışını,
04:45
for perhapsbelki billionsmilyarlarca of yearsyıl
87
267000
2000
evrenin içinde sizin gözünüze gelmeden önce
04:47
before it entersgirer the telescopeteleskop or your eyegöz.
88
269000
3000
belki milyarlarca yıl yol kateder değil mi?
04:50
Now, how do we deduceanlamak where the galaxygökada is?
89
272000
3000
Peki, gökadanın nerede olduğunu nasıl tespit ederiz?
04:53
Well, we deduceanlamak it by the directionyön that the rayRay is travelingseyahat
90
275000
3000
Işık ışınının sizin gözünüze geldiği
04:56
as it entersgirer our eyegöz, right?
91
278000
2000
yönden tespit ederiz.
04:58
We say, the rayRay of lightışık camegeldi this way;
92
280000
2000
Deriz ki, ışın şu yönden geldi
05:00
the galaxygökada mustşart be there, OK.
93
282000
2000
dolayısıyla gökada da şurada olmalıdır, tamam mı?
05:02
Now, supposevarsaymak I put in the middleorta a clusterküme of galaxiesgalaksiler --
94
284000
4000
Şimdi, varsayın ki ortaya bir gökada kümesi koydum
05:06
and don't forgetunutmak the darkkaranlık mattermadde, OK.
95
288000
2000
karanlık maddeyi de unutmayın tamam mı?
05:08
Now, if we considerdüşünmek a differentfarklı rayRay of lightışık, one going off like this,
96
290000
4000
Şimdi eğer şöyle uzanan farklı bir ışık ışını düşünürsek,
05:12
we now need to take into accounthesap
97
294000
2000
artık Einstein'ın genel görelilikte
05:14
what EinsteinEinstein predictedtahmin when he developedgelişmiş generalgenel relativityizafiyet.
98
296000
3000
öngordüklerini de hesaba katmamız gerekir.
05:17
And that was that the gravitationalyerçekimi fieldalan, duenedeniyle to masskitle,
99
299000
4000
Bu da kütle çekim alanıdır ki bu alan,
05:21
will deflectsaptırmak not only the trajectoryYörünge of particlesparçacıklar,
100
303000
3000
sadece parçacıkların değil
05:24
but will deflectsaptırmak lightışık itselfkendisi.
101
306000
3000
ışığın da yörüngesini saptırır.
05:27
So this lightışık rayRay will not continuedevam et in a straightDüz linehat,
102
309000
3000
Yani bu ışık artık düz bir çizgide yol alamaz,
05:30
but would ratherdaha doğrusu bendviraj and could endson up going into our eyegöz.
103
312000
4000
onun yerine bükülür ve öyle sizin gözünüze gelir.
05:34
Where will this observergözlemci see the galaxygökada?
104
316000
3000
Peki gözlemci bu gökadayı nerede görür?
05:37
You can respondyanıtlamak. Up, right?
105
319000
4000
Yukarıda diye cevap verebilirsiniz.
05:41
We extrapolatetahmin backwardsgeriye doğru and say the galaxygökada is up here.
106
323000
3000
Geldiği yolu tersine takip ederek gökada burada diyebiliriz.
05:44
Is there any other rayRay of lightışık
107
326000
1000
Peki gökadadan çıkan başka bir ışık ışını
05:45
that could make into the observer'sgözlemcinin eyegöz from that galaxygökada?
108
327000
3000
gözlemcinin gözüne ulaşmış olabilir mi?
05:48
Yes, great. I see people going down like this.
109
330000
3000
Evet, müthiş. Şurada, aşağıda diyenleri görüyorum.
05:51
So a rayRay of lightışık could go down, be bentbükülmüş
110
333000
2000
Yani bir ışık ışını da aşağıya inebilir,
05:53
up into the observer'sgözlemcinin eyegöz,
111
335000
2000
bükülerek gözlemciye ulaşabilir
05:55
and the observergözlemci seesgörür a rayRay of lightışık here.
112
337000
2000
ve gözlemci de ışığı burada görür.
05:57
Now, take into accounthesap the factgerçek that we livecanlı in
113
339000
2000
Şimdi aslında üç boyutlu bir evrende
05:59
a three-dimensional3 boyutlu universeEvren, OK,
114
341000
2000
yaşadığımızı hesaba katalım.
06:01
a three-dimensional3 boyutlu spaceuzay.
115
343000
2000
Üç boyutlu uzay tamam mı?
06:03
Are there any other raysışınları of lightışık that could make it into the eyegöz?
116
345000
3000
Gözümüze ulaşabilecek başka ışınlar var mı?
06:06
Yes! The raysışınları would lieYalan on a -- I'd like to see -- yeah, on a conekoni.
117
348000
6000
Evet! Bu ışınlar -ben de göreyim- evet, bir koni üzerinde toplanırlar.
06:12
So there's a wholebütün rayRay of lightışık -- raysışınları of lightışık on a conekoni --
118
354000
2000
Yani bir ışık ışınının tümü - bir ışık ışını konisi -
06:14
that will all be bentbükülmüş by that clusterküme
119
356000
2000
bu küme tarafından bükülmüş
06:16
and make it into the observer'sgözlemcinin eyegöz.
120
358000
3000
ve öyle gözlemcinin gözüne ulaşmış.
06:19
If there is a conekoni of lightışık cominggelecek into my eyegöz, what do I see?
121
361000
5000
Eğer benim gözüme bir ışık ışını konisi gelirse ben ne görürüm?
06:24
A circledaire, a ringhalka. It's calleddenilen an EinsteinEinstein ringhalka. EinsteinEinstein predictedtahmin that, OK.
122
366000
4000
Bir çember, bir halka. Buna Einstein halkası deniyor - çünkü bunu Einstein öngördü.
06:28
Now, it will only be a perfectmükemmel ringhalka if the sourcekaynak, the deflectorSaptırıcı
123
370000
5000
Tamam, şimdi bu halka ne zaman kusursuz olur, eğer kaynak,
06:33
and the eyeballgöz küresi, in this casedurum, are all in a perfectlykusursuzca straightDüz linehat.
124
375000
5000
saptırıcı ve göz bu örnekte olduğu gibi tam olarak bir çizgi üzerinde dururlarsa.
06:38
If they're slightlyhafifçe skewedetkiye sahip, we'lliyi see a differentfarklı imagegörüntü.
125
380000
3000
Eğer birazcık yamukluk varsa biz başka bir görüntü görürüz.
06:41
Now, you can do an experimentdeney tonightBu gece over the receptionresepsiyon, OK,
126
383000
3000
Şimdi, siz bugünkü resepsiyondan sonra bu görüntünün
06:44
to figureşekil out what that imagegörüntü will look like.
127
386000
3000
nasıl oluşacağı üzerine bir deney yapabilirsiniz.
06:47
Because it turnsdönüşler out that there is a kindtür of lenslens that we can devisevasiyetle,
128
389000
4000
Çünkü görünen o ki bu anlattığım etkiyi yaratabilecek
06:51
that has the right shapeşekil to produceüretmek this kindtür of effectEfekt.
129
393000
3000
şekle sahip bir mercek mevcut.
06:54
We call this gravitationalyerçekimi lensingmercek.
130
396000
2000
Buna kütle çekimi merceklemesi deniyor.
06:56
And so, this is your instrumentEnstrüman, OK.
131
398000
3000
Ve bu sizin cihazınız olacak tamam mı?
06:59
(LaughterKahkaha).
132
401000
1000
(Kahkaha)
07:00
But ignorealdırmamak the topüst partBölüm.
133
402000
3000
Şimdilik üst tarafı umursamayın.
07:03
It's the basebaz that I want you to concentrateyoğunlaşmak, OK.
134
405000
3000
Alt tarafa odaklanmanızı istiyorum tamam mı?
07:06
So, actuallyaslında, at home, wheneverher ne zaman we breakkırılma a wineglassbardağı,
135
408000
2000
Aslında evde ne zaman bir şarap bardağı kırılsa
07:08
I savekayıt etmek the bottomalt, take it over to the machinemakine shopDükkan.
136
410000
2000
alt kısmını saklar ve tornaya götürürüm.
07:10
We shavetıraş it off, and I have a little gravitationalyerçekimi lenslens, OK.
137
412000
4000
Camı traşlarız ve küçük bir kütle çekimi merceğimiz olur.
07:14
So it's got the right shapeşekil to produceüretmek the lensingmercek.
138
416000
2000
Tamam şimdi merceklemeyi sağlayacak şekle sahip.
07:16
And so the nextSonraki thing you need to do in your experimentdeney
139
418000
2000
Deneyinizdeki sonraki adım bir peçete bulmak.
07:18
is grabkapmak a napkinpeçete. I grabbedyakaladı a pieceparça of graphgrafik paperkâğıt -- I'm a physicistfizikçi. (LaughterKahkaha)
140
420000
4000
Ben bir grafik kağıdı kullanıyorum, fizikçiyim çünkü. (Kahkaha)
07:22
So, a napkinpeçete. DrawÇizmek a little modelmodel galaxygökada in the middleorta.
141
424000
4000
Evet bir peçete... Ortasına küçük bir temsili gökada çizin.
07:26
And now put the lenslens over the galaxygökada,
142
428000
3000
Şimdi de lensi gökadanın üzerine koyun.
07:29
and what you'llEğer olacak find is that you'llEğer olacak see a ringhalka, an EinsteinEinstein ringhalka.
143
431000
3000
Farkına varacaksınız ki gördügünüz şey bir halka, bir Einstein halkası.
07:32
Now, movehareket the basebaz off to the sideyan,
144
434000
3000
Şimdi tabanı diğer tarafa kaydırın
07:35
and the ringhalka will splitBölünmüş up into arcsKemerler, OK.
145
437000
3000
ve halka iki yaya ayrılsın.
07:38
And you can put it on topüst of any imagegörüntü.
146
440000
2000
Bu lensi herhangi bir resmin üzerine koyabilirsiniz.
07:40
On the graphgrafik paperkâğıt, you can see
147
442000
1000
Grafik kağıdında bütün bu
07:41
how all the lineshatlar on the graphgrafik paperkâğıt have been distortedbozuk.
148
443000
2000
çizgilerin değiştiğini görebilirsiniz.
07:43
And again, this is a kindtür of an accuratedoğru modelmodel
149
445000
3000
Bu kütle çekimi merceğiyle gözlemi
07:46
of what happensolur with the gravitationalyerçekimi lensingmercek.
150
448000
2000
anlatan oldukça iyi bir model.
07:48
OK, so the questionsoru is: do we see this in the skygökyüzü?
151
450000
4000
Tamam, şimdi soru şu: Gökyüzünde bunu mu görüyoruz?
07:52
Do we see arcsKemerler in the skygökyüzü when we look at, say, a clusterküme of galaxiesgalaksiler?
152
454000
4000
Göğe bakıp bir gökada kümesine baktığımızda yaylar mı görüyoruz?
07:56
And the answerCevap is yes.
153
458000
2000
Cevap evet!
07:58
And so, here'sburada an imagegörüntü from the HubbleHubble SpaceUzay TelescopeTeleskop.
154
460000
2000
Bu Hubble uzay teleskobundan bir fotoğraf.
08:00
ManyBirçok of the imagesGörüntüler you are seeinggörme
155
462000
2000
Önceki gördüğünüz fotoğrafların çoğu
08:02
are earlierdaha erken from the HubbleHubble SpaceUzay TelescopeTeleskop.
156
464000
2000
Hubble uzay teleskobundan.
08:04
Well, first of all, for the goldenaltın shapeşekil galaxiesgalaksiler --
157
466000
2000
Öncelikle şu altın biçimli olan gökadalardan bahsedelim,
08:06
those are the galaxiesgalaksiler in the clusterküme.
158
468000
3000
kümenin içindeki galaksiler onlar.
08:09
They're the onesolanlar that are embeddedgömülü in that seadeniz of darkkaranlık mattermadde
159
471000
4000
Bunlar, arka plandaki gökadalardan gelen ışığı büken
08:13
that are causingneden olan the bendingbükme of the lightışık
160
475000
2000
ve bu optik yanılsamalara veya ilüzyona
08:15
to causesebeb olmak these opticaloptik illusionsillüzyonlar, or miragesRainbow, practicallypratikte,
161
477000
3000
sebep olan şu karanlık madde denizinin
08:18
of the backgroundarka fon galaxiesgalaksiler.
162
480000
2000
içine gömülmüş gökadalar.
08:20
So the streaksçizgiler that you see, all these streaksçizgiler,
163
482000
3000
Yani şurada gördüğünüz izler, bütün bu izler
08:23
are actuallyaslında distortedbozuk imagesGörüntüler of galaxiesgalaksiler that are much furtherayrıca away.
164
485000
4000
aslında daha uzaktaki gökadaların saptırılmış görüntüleri.
08:27
So what we can do, then, is basedmerkezli on how much distortionçarpıtma
165
489000
3000
Buradan çıkışla biz, ne kadar fazla kayma gözlemlediğimize bakarak
08:30
we see in those imagesGörüntüler, we can calculatehesaplamak how much masskitle
166
492000
4000
bu kümenin içinde ne kadar
08:34
there mustşart be in this clusterküme.
167
496000
2000
kütle olması gerektiğini hesaplayabiliriz.
08:36
And it's an enormousmuazzam amounttutar of masskitle.
168
498000
2000
Bu da çok büyük bir kütle eder.
08:38
And alsoAyrıca, you can tell by eyegöz, by looking at this,
169
500000
2000
Gözle de görülebileceği
08:40
that these arcsKemerler are not centeredortalanmış on individualbireysel galaxiesgalaksiler.
170
502000
4000
gibi bu yayların merkezi gökadalar değil,
08:44
They are centeredortalanmış on some more spreadYAYILMIŞ out structureyapı,
171
506000
4000
daha serpintili bir yapının merkezi.
08:48
and that is the darkkaranlık mattermadde
172
510000
4000
Bu yapı da kümenin
08:52
in whichhangi the clusterküme is embeddedgömülü, OK.
173
514000
3000
gömülü olduğu karanlık madde.
08:55
So this is the closestEn yakın you can get to kindtür of seeinggörme
174
517000
2000
Bu da karanlık maddenin çıplak gözle
08:57
at leasten az the effectsetkileri of the darkkaranlık mattermadde with your nakedçıplak eyegöz.
175
519000
3000
görülebilecek en küçük etkisi.
09:00
OK, so, a quickhızlı reviewgözden geçirmek then, to see that you're followingtakip etme.
176
522000
3000
Şimdi hızlıca toparlayalım ki herkes takip edebilsin.
09:03
So the evidencekanıt that we have
177
525000
2000
Evrenin çeyreğinin karanlık madde
09:05
that a quarterçeyrek of the universeEvren is darkkaranlık mattermadde --
178
527000
2000
- çekici kütle çekimi olan şey -
09:07
this gravitationallykütleçekim attractingçeken stuffşey --
179
529000
2000
olduğuna dair delil
09:09
is that galaxiesgalaksiler, the speedhız with whichhangi starsyıldızlar orbitingyörüngesindeki galaxiesgalaksiler
180
531000
4000
gökadalarin içindeki yıldızların yörünge süratlerinin
09:13
is much too largegeniş; it mustşart be embeddedgömülü in darkkaranlık mattermadde.
181
535000
3000
çok fazla olması.
09:16
The speedhız with whichhangi galaxiesgalaksiler withiniçinde clusterskümeler are orbitingyörüngesindeki is much too largegeniş;
182
538000
4000
Gökadaların içinde yörünge hareketi yapan yıldızların sürati çok fazla olduğu için
09:20
it mustşart be embeddedgömülü in darkkaranlık mattermadde.
183
542000
2000
bu gökadalar karanlık maddenin içinde bulunmak zorundalar.
09:22
And we see these gravitationalyerçekimi lensingmercek effectsetkileri, these distortionsdistorsiyonları
184
544000
4000
Bizim bu kütle çekimi merceklemesi etkilerini görüyor olabilmemiz için,
09:26
that say that, again, clusterskümeler are embeddedgömülü in darkkaranlık mattermadde.
185
548000
3000
bu kümeler karanlık maddenin içine gömülü olmalıdır.
09:29
OK. So now, let's turndönüş to darkkaranlık energyenerji.
186
551000
4000
Tamam şimdi, karanlık enerjiye bakalım.
09:33
So to understandanlama the evidencekanıt for darkkaranlık energyenerji, we need to discusstartışmak something
187
555000
3000
Karanlık enerjinin kanıtını anlamak için Stephen Hawking'in
09:36
that StephenStephen HawkingHawking referredsevk to in the previousönceki sessionoturum, toplantı, celse.
188
558000
4000
bir önceki oturumda işaret ettiği birşeyden bahsetmemiz lazım.
09:40
And that is the factgerçek that spaceuzay itselfkendisi is expandinggenişleyen.
189
562000
4000
Bu da uzayın kendisinin genişlediği.
09:44
So if we imaginehayal etmek a sectionBölüm of our infinitesonsuz universeEvren --
190
566000
5000
Şimdi sonsuz uzayımızın bir bölümünü düşünelim tamam mı?
09:49
and so I've put down fourdört spiralsarmal galaxiesgalaksiler, OK --
191
571000
3000
Şuraya dört tane sarmal gökada koyuyorum.
09:52
and imaginehayal etmek that you put down a setset of tapebant measuresönlemler,
192
574000
4000
Şimdi bunun üstüne bir grup cetvel koyduğumuzu düşünelim.
09:56
so everyher linehat on here correspondstekabül to a tapebant measureölçmek,
193
578000
2000
Buradaki her çizgi ölçüm yapabilmemiz için,
09:58
horizontalyatay or verticaldikey, for measuringölçme where things are.
194
580000
4000
bir cetvele denk gelsin, yatay veya dikey her çizgi.
10:02
If you could do this, what you would find
195
584000
2000
Eğer böyle yaparsanız,
10:04
that with eachher passinggeçen day, eachher passinggeçen yearyıl,
196
586000
3000
her geçen gün, her geçen yıl,
10:07
eachher passinggeçen billionsmilyarlarca of yearsyıl, OK,
197
589000
3000
her geçen milyarlarca yıl sonrasında
10:10
the distancemesafe betweenarasında galaxiesgalaksiler is gettingalma greaterbüyük.
198
592000
3000
gökadalar arasındaki mesafe artacaktır.
10:13
And it's not because galaxiesgalaksiler are movinghareketli
199
595000
1000
Ve bu gökadalar birbirinden
10:14
away from eachher other throughvasitasiyla spaceuzay.
200
596000
3000
uzaklaştığı için olmaz. Zaten gökadalar
10:17
They're not necessarilyzorunlu olarak movinghareketli throughvasitasiyla spaceuzay.
201
599000
2000
uzay içinde hareket etme gereğini duymaz.
10:19
They're movinghareketli away from eachher other
202
601000
2000
Birbirlerinden uzaklaşırlar çünkü
10:21
because spaceuzay itselfkendisi is gettingalma biggerDaha büyük, OK.
203
603000
3000
aralarındakı uzay boşluğunun kendisi büyümektedir.
10:24
That's what the expansiongenişleme of the universeEvren or spaceuzay meansanlamına geliyor.
204
606000
4000
Evrenin genişlemesinin anlamı budur.
10:28
So they're movinghareketli furtherayrıca apartayrı.
205
610000
2000
Yani birbirlerinden uzaklaşırlar.
10:30
Now, what StephenStephen HawkingHawking mentionedadı geçen, as well,
206
612000
4000
Stephen Hawking'in bahsettiği şey de
10:34
is that after the BigBüyük BangPatlama, spaceuzay expandedgenişletilmiş at a very rapidhızlı rateoran.
207
616000
6000
Büyük Patlama'dan sonra uzayın çok çabuk genişlediğidir.
10:40
But because gravitationallykütleçekim attractingçeken mattermadde
208
622000
4000
Ancak kütle çekimi olarak çekici olan bir madde
10:44
is embeddedgömülü in this spaceuzay,
209
626000
2000
uzayın içinde gömülü olduğu için
10:46
it tendseğilimi to slowyavaş down the expansiongenişleme of the spaceuzay, OK.
210
628000
3000
bu uzayın genişlemesini yavaşlatma yönelimindedir.
10:49
So the expansiongenişleme slowsyavaşlatır down with time.
211
631000
3000
Yani genişleme zamanla yavaşlamaktadır.
10:52
So, in the last centuryyüzyıl, OK, people debatedtartışma konusu
212
634000
4000
Son asırda insanlar evrenin
10:56
about whetherolup olmadığını this expansiongenişleme of spaceuzay would continuedevam et foreversonsuza dek;
213
638000
5000
genişlemesinin devam edip etmeyeceğini tartıştılar.
11:01
whetherolup olmadığını it would slowyavaş down, you know,
214
643000
2000
Yavaşlayacak mı yoksa yavaşlayarak
11:03
will be slowingyavaşlatma down, but continuedevam et foreversonsuza dek;
215
645000
2000
sonsuza kadar devam mı edecek?
11:05
slowyavaş down and stop, asymptoticallyasimptotik stop;
216
647000
5000
Yavaşlayıp duracak mı, asimptotik olarak mı duracak
11:10
or slowyavaş down, stop, and then reverseters, so it startsbaşlar to contractsözleşme again.
217
652000
5000
yoksa yavaşlayıp, durup sonra da ters yönde mi gidecek yani daralacak mı?
11:15
So a little over a decadeonyıl agoönce,
218
657000
2000
On yıldan biraz daha fazla evvel
11:17
two groupsgruplar of physicistsfizikçiler and astronomersastronomlar
219
659000
5000
iki fizikçi ve gökbilimci grup
11:22
setset out to measureölçmek the rateoran at whichhangi
220
664000
2000
uzayın genişlemesinin
11:24
the expansiongenişleme of spaceuzay was slowingyavaşlatma down, OK.
221
666000
4000
yavaşlamasıyla ilgili bir ölçü belirlediler.
11:28
By how much lessaz is it expandinggenişleyen todaybugün,
222
670000
2000
Peki diyelim ki bundan bir kaç milyar yıl
11:30
comparedkarşılaştırıldığında to, say, a coupleçift of billionmilyar yearsyıl agoönce?
223
672000
3000
öncesine nazaran bugün ne kadar daha az genişliyor?
11:33
The startlingşaşırtıcı answerCevap to this questionsoru, OK, from these experimentsdeneyler,
224
675000
5000
Bu sorunun şaşırtıcı cevabı deneylerden gördüğümüz üzere
11:38
was that spaceuzay is expandinggenişleyen at a fasterDaha hızlı rateoran todaybugün
225
680000
4000
uzayın bundan bir kaç milyar yıl öncesine göre bugün
11:42
than it was a fewaz billionmilyar yearsyıl agoönce, OK.
226
684000
3000
daha hızlı genişlediği yönünde.
11:45
So the expansiongenişleme of spaceuzay is actuallyaslında speedinghız up.
227
687000
3000
Yani genişleme aslında hız kazanıyor.
11:48
This was a completelytamamen surprisingşaşırtıcı resultsonuç.
228
690000
3000
Bu oldukça şaşırtıcı bir cevap.
11:51
There is no persuasiveikna edici theoreticalteorik argumenttartışma for why this should happenolmak, OK.
229
693000
6000
Böyle olması konusunda ortada ikna edici bir kuramsal görüş yok.
11:57
No one was predictingtahmin aheadönde of time this is what's going to be foundbulunan.
230
699000
3000
Kimse böyle bir olguyu gözlenene kadar tahmin edememişti.
12:00
It was the oppositekarşısında of what was expectedbeklenen.
231
702000
2000
Beklenti aksinin olması yönündeydi.
12:02
So we need something to be ableyapabilmek to explainaçıklamak that.
232
704000
3000
Bunu açıklayabilecek bir şeye ihtiyacımız var.
12:05
Now it turnsdönüşler out, in the mathematicsmatematik,
233
707000
2000
İşin matematiğine bakarsanız bunu açıklamak
12:07
you can put it in as a termterim that's an energyenerji,
234
709000
4000
için bir enerji terimi koyabilirsiniz.
12:11
but it's a completelytamamen differentfarklı typetip of energyenerji
235
713000
1000
Ancak bu enerji daha önceden
12:12
from anything we'vebiz ettik ever seengörüldü before.
236
714000
2000
karşılaştığımız enerjilerden tamamen farklı.
12:14
We call it darkkaranlık energyenerji,
237
716000
2000
Buna karanlık enerji deniyor
12:16
and it has this effectEfekt of causingneden olan spaceuzay to expandgenişletmek.
238
718000
3000
ve evrenin genişlemesine sebep oluyor.
12:19
But we don't have a good motivationmotivasyon
239
721000
2000
Ancak karanlık enerjiyi işin içine katmak için
12:21
for puttingkoyarak it in there at this pointpuan, OK.
240
723000
2000
çok da fazla sebebimiz yok.
12:23
So it's really unexplainedaçıklanmamış as to why we need to put it in.
241
725000
3000
Yani neden böyle bir enerjiyi işin içine kattığımızın açıklaması yok.
12:26
Now, so at this pointpuan, then, what I want to really emphasizevurgu yapmak to you,
242
728000
4000
Şu noktada altını çizmek istediğim şey öncelikle
12:30
is that, first of all, darkkaranlık mattermadde and darkkaranlık energyenerji
243
732000
2000
karanlık maddenin ve karanlık enerjinin
12:32
are completelytamamen differentfarklı things, OK.
244
734000
2000
farklı şeyler olduğu.
12:34
There are really two mysteriesgizemler out there as to what makesmarkaları up mostçoğu of the universeEvren,
245
736000
4000
Ortada evrenin çoğunu oluşturan iki tane gizem var
12:38
and they have very differentfarklı effectsetkileri.
246
740000
3000
ve ikisinin de etkileri birbirinden çok farklı.
12:41
DarkKaranlık mattermadde, because it gravitationallykütleçekim attractsçekiyor,
247
743000
3000
Karanlık madde kütle çekimi açısından çekici olduğu için
12:44
it tendseğilimi to encourageteşvik etmek the growthbüyüme of structureyapı, OK.
248
746000
4000
bir yapı oluşumunu destekler nitelikte.
12:48
So clusterskümeler of galaxiesgalaksiler will tendeğiliminde to formform,
249
750000
3000
Yani gökada kümeleri bütün bu kütle çekimi
12:51
because of all this gravitationalyerçekimi attractioncazibe.
250
753000
2000
etkilerinden ötürü ortaya çıkıyor.
12:53
DarkKaranlık energyenerji, on the other handel,
251
755000
2000
Diğer taraftan karanlık enerji
12:55
is puttingkoyarak more and more spaceuzay betweenarasında the galaxiesgalaksiler,
252
757000
4000
gökadaların arasına sürekli daha fazla mesafe koymaya çalışıyor.
12:59
makesmarkaları it, the gravitationalyerçekimi attractioncazibe betweenarasında them decreaseazaltmak,
253
761000
3000
Aralarındaki kütle çekimini azaltıyor ve yapıların
13:02
and so it impedesengellemektedir the growthbüyüme of structureyapı.
254
764000
3000
oluşmasını engeller bir sonuç üretiyor.
13:05
So by looking at things like clusterskümeler of galaxiesgalaksiler,
255
767000
3000
Gökada kümelerine bakarak,
13:08
and how they -- theironların numbernumara densityyoğunluk,
256
770000
4000
sayıca yoğunluklarına,
13:12
how manyçok there are as a functionfonksiyon of time --
257
774000
2000
zamana göre sayılarına bakarak
13:14
we can learnöğrenmek about how darkkaranlık mattermadde and darkkaranlık energyenerji
258
776000
4000
karanlık madde ve karanlık enerjinin, bu yapıların ortaya çıkmasına
13:18
competeyarışmak againstkarşısında eachher other in structureyapı formingşekillendirme.
259
780000
3000
sebep olan mücadeleleri hakkında bilgi sahibi olabiliriz.
13:21
In termsşartlar of darkkaranlık mattermadde, I said that we don't have any,
260
783000
3000
Karanlık madde için, hatırlarsanız karanlık enerji için
13:24
you know, really persuasiveikna edici argumenttartışma for darkkaranlık energyenerji.
261
786000
4000
ikna edici bir görüş olmadığını söylemiştim.
13:28
Do we have anything for darkkaranlık mattermadde? And the answerCevap is yes.
262
790000
3000
Karanlık madde için bir kanıt var mı? Cevap var!
13:31
We have well-motivatedİyi motive candidatesadaylar for the darkkaranlık mattermadde.
263
793000
3000
Karanlık maddeyi açıklamak için yeterli sebebi olan adaylar var.
13:34
Now, what do I mean by well motivatedmotive?
264
796000
3000
Yeterli sebep demekle neyi kastediyorum?
13:37
I mean that we have mathematicallymatematiksel olarak consistenttutarlı theoriesteoriler
265
799000
5000
Kastım, matematiksel olarak tutarlı,
13:42
that were actuallyaslında introducedtanıtılan
266
804000
2000
esasında başka bir olguyu
13:44
to explainaçıklamak a completelytamamen differentfarklı phenomenonfenomen, OK,
267
806000
3000
açıklamak için üretilmiş kuramlar.
13:47
things that I haven'tyok even talkedkonuştuk about,
268
809000
2000
Hiç bahsetmediğim şeyler hakkında
13:49
that eachher predicttahmin the existencevaroluş
269
811000
3000
üretilmiş olan kuramlar, çok zayıf
13:52
of a very weaklyzayıf interactingetkileşim, newyeni particleparçacık.
270
814000
3000
etkileşimi olan parçacıklar öngörüyor.
13:55
So, this is exactlykesinlikle what you want in physicsfizik:
271
817000
2000
Fizikçilerin de tam olarak istedikleri budur,
13:57
where a predictiontahmin comesgeliyor out of a mathematicallymatematiksel olarak consistenttutarlı theoryteori
272
819000
4000
yani matematiksel olarak tutarlı başka bir olgu için geliştirilmiş bir kuramın
14:01
that was actuallyaslında developedgelişmiş for something elsebaşka.
273
823000
2000
bir öngorüsünün ortaya çıkması.
14:03
But we don't know if eitherya of those
274
825000
3000
Ancak daha bunlardan birinin karanlık madde
14:06
are actuallyaslında the darkkaranlık mattermadde candidateaday, OK.
275
828000
3000
adayı olup olmadığını bilmiyoruz.
14:09
One or bothher ikisi de, who knowsbilir? Or it could be something completelytamamen differentfarklı.
276
831000
3000
Biri veya ikisi de kim bilir? Veya bambaşka birşey de olabilir.
14:12
Now, we look for these darkkaranlık mattermadde particlesparçacıklar
277
834000
2000
Şimdi şu karanlık madde parçacıklarına bakalım,
14:14
because, after all, they are here in the roomoda, OK,
278
836000
3000
çünkü sonuç olarak bu odada mevcutlar
14:17
and they didn't come in the doorkapı.
279
839000
1000
ve kapıdan girmediler.
14:18
They just passpas throughvasitasiyla anything.
280
840000
2000
Herşeyin içinden geçebiliyorlar.
14:20
They can come throughvasitasiyla the buildingbina, throughvasitasiyla the EarthDünya --
281
842000
2000
Binanın içinden veya yerkürenin içinden geçerek gelebilirler.
14:22
they're so non-interactingSigara etkileşim.
282
844000
2000
Yani etkileşmiyorlar. (notrinolar ÇN)
14:24
So one way to look for them is to buildinşa etmek detectorsdedektörleri
283
846000
3000
Onları görmenin bir yolu, bir karanlık madde parçacığının
14:27
that are extremelyson derece sensitivehassas to a darkkaranlık mattermadde particleparçacık cominggelecek throughvasitasiyla and bumpingçarpmak it.
284
849000
4000
çarpıp sekmesini ölçebilecek çok hassas saptayıcılar inşa etmek.
14:31
So a crystalkristal that will ringhalka if that happensolur.
285
853000
3000
Mesela bu çarpma olduğunda ötecek bir kristal.
14:34
So one of my colleaguesmeslektaşlar up the roadyol and his collaboratorsortak çalışanlar
286
856000
2000
Bir çalışma arkadaşım ve onun beraber çalıştığı bilim insanları
14:36
have builtinşa edilmiş suchböyle a detectorDedektör.
287
858000
2000
böyle bir saptayıcı inşa ettiler.
14:38
And they'veonlar ettik put it deepderin down in an ironDemir mineMayın in MinnesotaMinnesota,
288
860000
3000
Bunu da Minnesota'da derin bir demir madeninin en dibine yerleştirdiler,
14:41
OK, deepderin underaltında the groundzemin, and in factgerçek, in the last coupleçift of daysgünler
289
863000
3000
yerin oldukça altına. Son bir kaç günde
14:44
announcedaçıkladı the mostçoğu sensitivehassas resultsSonuçlar so faruzak.
290
866000
3000
yapılabilecek en hassas ölçümleri yaptılar.
14:47
They haven'tyok seengörüldü anything, OK, but it putskoyar limitssınırları on what the masskitle
291
869000
3000
Hiç birşey görmediler ama bu karanlık madde parçacıklarının kütlesi
14:50
and the interactionetkileşim strengthkuvvet of these darkkaranlık mattermadde particlesparçacıklar are.
292
872000
3000
ve etkileşme güçleri hakkında limitlerin ne olduğunu anlamamızı sağladı.
14:53
There's going to be a satelliteuydu telescopeteleskop launchedbaşlattı latersonra this yearyıl
293
875000
4000
Bu yılın sonlarına doğru bir uydu teleskobu fırlatılacak.
14:57
and it will look towardskarşı the middleorta of the galaxygökada,
294
879000
3000
Ve bu gökadanın ortasında
15:00
to see if we can see darkkaranlık mattermadde particlesparçacıklar annihilatingyok
295
882000
2000
birbirlerini yok eden karanlık maddelerin
15:02
and producingüreten gammaGama raysışınları that could be detectedtespit with this.
296
884000
4000
çıkardığı gamma ışınlarını arayacak.
15:06
The LargeBüyük HadronHadron ColliderÇarpıştırıcısı, a particleparçacık physicsfizik acceleratorHızlandırıcı,
297
888000
3000
Büyük hadron çarpıştırıcısı (LHC) bir parçacık fiziği hızlandırıcısı,
15:09
that we'lliyi be turningdöndürme on latersonra this yearyıl.
298
891000
3000
bu yılın sonlarına doğru çalışmaya başlayacak.
15:12
It is possiblemümkün that darkkaranlık mattermadde particlesparçacıklar mightbelki be producedüretilmiş
299
894000
3000
Karanlık madde parçacıklarının büyük hadron çarpıştırıcısında
15:15
at the LargeBüyük HadronHadron ColliderÇarpıştırıcısı.
300
897000
2000
da gözlenmesi olası.
15:17
Now, because they are so non-interactiveetkileşimli olmayan,
301
899000
1000
Şimdi, etkileşmeye bu kadar kapalı oldukları için
15:18
they will actuallyaslında escapekaçış the detectorDedektör,
302
900000
3000
saptayıcıdan kaçarlar,
15:21
so theironların signatureimza will be missingeksik energyenerji, OK.
303
903000
3000
dolayısıyla bıraktıkları iz, eksik enerjileri olacaktır.
15:24
Now, unfortunatelyne yazık ki, there is a lot of newyeni physicsfizik
304
906000
3000
Maalesef bu eksik enerjiyi açıklayacak
15:27
whosekimin signatureimza could be missingeksik energyenerji,
305
909000
2000
bir sürü sebep olabilir. Dolayısıyla bu enerji farkını
15:29
so it will be hardzor to tell the differencefark.
306
911000
2000
açıklamak zor olacaktır.
15:31
And finallyen sonunda, for futuregelecek endeavorsçabaları, there are telescopesteleskoplar beingolmak designedtasarlanmış
307
913000
5000
Ve son olarak geleceğe yönelik çabalardan bahsedelim,
15:36
specificallyözellikle to addressadres the questionssorular of darkkaranlık mattermadde and darkkaranlık energyenerji --
308
918000
4000
karanlık madde ve karanlık enerjiye yönelik sorulara cevap verecek
15:40
ground-basedyer temelli telescopesteleskoplar, and there are threeüç space-basedUzay Üssü telescopesteleskoplar
309
922000
3000
teleskoplar geliştiriliyor. Bunlar yerkürede. Ayrıca rekabet halinde,
15:43
that are in competitionyarışma right now
310
925000
2000
karanlık madde ve karanlık enerjiyi araştırmak için
15:45
to be launchedbaşlattı to investigateincelemek darkkaranlık mattermadde and darkkaranlık energyenerji.
311
927000
3000
uzaya gönderilecek üç tane daha teleskop var.
15:48
So in termsşartlar of the bigbüyük questionssorular:
312
930000
2000
Esas sorular neler?
15:50
what is darkkaranlık mattermadde? What is darkkaranlık energyenerji?
313
932000
2000
Karanlık madde nedir? Karanlık enerji nedir?
15:52
The bigbüyük questionssorular facingkarşı physicsfizik.
314
934000
2000
Bunlar fiziğin cevap aradığı temel sorulardır.
15:54
And I'm sure you have lots of questionssorular,
315
936000
3000
Eminim ki sizin de bir sürü sorunuz vardır.
15:57
whichhangi I very much look forwardileri to addressingadresleme
316
939000
2000
Önümüzdeki 72 saat içerisinde ben buradayken
15:59
over the nextSonraki 72 hourssaatler, while I'm here. Thank you.
317
941000
2000
bu sorularınızı ele almak isterim. Teşekkürler.
16:01
(ApplauseAlkış)
318
943000
3000
(Alkış)
Translated by Can Guven
Reviewed by osman oguz ahsen

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Patricia Burchat - Particle physicist
Patricia Burchat studies the structure and distribution of dark matter and dark energy. These mysterious ingredients can't be measured in conventional ways, yet form a quarter of the mass of our universe.

Why you should listen

Patricia Burchat studies the universe's most basic ingredients -- the mysterious dark energy and dark matter that are massively more abundant than the visible stars and galaxies. She is one of the founders of the BaBar Collaboration at the Stanford Linear Accelerator Center, a project that's hoping to answer the question, "If there are as many anti-particles as there are particles, why can't we see all these anti-particles?"

She's a member of the Large Synoptic Survey Telescope project, which will allow scientists to monitor exploding supernovae and determine how fast the universe is expanding -- and map how mass is distributed throughout the universe. She's also part of Fermilab Experiment E791, studying the production and decay of charmed particles. Burchat received a Guggenheim Fellowship in 2005.

More profile about the speaker
Patricia Burchat | Speaker | TED.com