ABOUT THE SPEAKER

Henry Lin - Student scientist
At 17, Henry Lin won an Intel Foundation Young Scientist Award for his mathematical models of distant galaxy clusters.

Why you should listen

Henry Lin studies the very hot, very large and very strange -- that is, distant galaxy clusters. (Obviously.) Lin, who matriculated at Harvard University in the fall of 2013, thinks we can learn a lot about astrophysics by studying these giant celestial bodies. In early 2013 he won the Intel Foundation Young Scientist Award, the second-highest award at the Intel Science Fair, for his models of far-away galaxies. Lin is a graduate of Caddo Magnet High School in Shreveport, Louisiana.

More profile about the speaker
Henry Lin | Speaker | TED.com

TEDYouth 2013

Henry Lin: What we can learn from galaxies far, far away

Генры Лін: Пра што можна даведацца ад далёкіх, далёкіх галактык.

Filmed: 2013-11-19

1,400,407 views

У вяселай, захапляльнай прамове, малады хлопец Генры Лін глядзіць на нешта нечаканае ў небе: аддаленыя аб'яднанні галактык. "Вывучаючы прыкметы наймагутнейшых кавалкаў сусвету", -- кажа пераможца ўзнагароды Інтэл 'Сумленная Навука', -- мы можам шмат што зразумець пра навуковыя таямніцы нашых ўласнага свету і галактыкі.

Henry Lin - Student scientist
At 17, Henry Lin won an Intel Foundation Young Scientist Award for his mathematical models of distant galaxy clusters. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12

Here are some images of clusters of galaxies.

0

934

3334

Вось некалькі выяў аб'яднанняў галактык.

00:16

They're exactly what they sound like.

1

4268

1833

Назва дасканальна супадае з рэчаіснасцю.

00:18

They are these huge collections of galaxies,

2

6101

2553

Яны менавіты гэткія вялізныя калекцыі галактык,

00:20

bound together by their mutual gravity.

3

8654

2255

звязаныя паміж сабой узаемнай гравітацыяй.

00:22

So most of the points that you see on the screen

4

10909

2662

Большасць кропак, якія Вы бачыце на экране --

00:25

are not individual stars,

5

13571

2529

гэта не адзіночныя зоркі,

00:28

but collections of stars, or galaxies.

6

16100

2836

але калекцыі зорак, ці галактыкі.

00:30

Now, by showing you some of these images,

7

18936

2331

Зараз, паказваючы вам некаторыя з гэтых выяў,

00:33

I hope that you will quickly see that

8

21267

1747

я маю надзею, што вы хутка пабачыце,

00:35

galaxy clusters are these beautiful objects,

9

23014

2680

што аб'яднанні галактык --
гэта не толькі прыгожыя аб'екты,

00:37

but more than that,

10

25694

1493

але больш за гэта,

00:39

I think galaxy clusters are mysterious,

11

27187

2663

я думаю, што аб'яднанні галактык таямнічыя,

00:41

they are surprising,

12

29850

1553

яны здзіўляюць,

00:43

and they're useful.

13

31403

1417

і яны карысныя.

00:44

Useful as the universe's most massive laboratories.

14

32820

3531

Карысныя як крыніца
наймагутнейшых лабараторый сусвету.

00:48

And as laboratories, to describe galaxy clusters

15

36351

3636

І ў сваёй ролі лабараторый,
апісанне аб'яднанняў значыць

00:51

is to describe the experiments

16

39987

1865

апісанне эксперыментаў,

00:53

that you can do with them.

17

41852

1553

якія вы можаце выконваць над імі.

00:55

And I think there are four major types,

18

43405

2280

Я думаю, што існуюць чатыры асноўныя тыпы,

00:57

and the first type that I want to describe

19

45685

2584

і першы тып, пра які хочацца паведаміць, --

01:00

is probing the very big.

20

48269

2219

у накірунку нечага вельмі вялікага.

01:02

So, how big?

21

50488

1695

Насамрэч, наколькі вялікага?

01:04

Well, here is an image of a particular galaxy cluster.

22

52183

4251

Добра, гэта -- выява аднаго
канкрэтнага аб'яднання галактык.

01:08

It is so massive that the light passing through it

23

56434

2969

Яно настолькі масіўнае, што святло,
якое праходзіць праз яго,

01:11

is being bent, it's being distorted

24

59403

2615

выгінаецца, скажаецца

01:14

by the extreme gravity of this cluster.

25

62018

2509

з-за экстрэмальнай гравітацыі гэтага аб'яднання.

01:16

And, in fact, if you look very carefully

26

64527

1804

І калі насамрэч паглядзець вельмі ўважліва,

01:18

you'll be able to see rings around this cluster.

27

66331

2700

вы адолееце ўбачыць
кругі вакол аб'яднання.

01:21

Now, to give you a number,

28

69031

1549

Каб не быць галаслоўным

01:22

this particular galaxy cluster

29

70580

1783

менавіта гэтае аб'яднанне галактык

01:24

has a mass of over one million billion suns.

30

72363

4208

мае вагу больш за адзін мільен мільярдаў сонцаў.

01:28

It's just mind-boggling how
massive these systems can get.

31

76571

3313

Гэта ашаламляльна, наколькі масіўнымі
могуць быць гэтыя сістэмы.

01:31

But more than their mass,

32

79884

1501

Але больш таго,

01:33

they have this additional feature.

33

81385

1974

яны маюць дадатковую асаблівасць.

01:35

They are essentially isolated systems,

34

83359

2344

Яны па сутнасці ізаляваныя сістэмы,

01:37

so if we like, we can think of them

35

85703

2222

і, калі вам даспадобы, мы можам думаць пра іх

01:39

as a scaled-down version of the entire universe.

36

87925

3270

як пра паменшаныя версіі цэлага сусвету.

01:43

And many of the questions that we might have

37

91195

2002

І на шмат пытанняў, якія могуць з'явіцца у нас,

01:45

about the universe at large scales,

38

93197

1968

пра суцэльны сусвет,

01:47

such as, how does gravity work?

39

95165

1915

напрыклад, "як працуе гравітацыя?"

01:49

might be answered by studying these systems.

40

97080

3032

можна будзе адказаць вывучаючы гэтыя сістэмы.

01:52

So that was very big.

41

100112

1333

Так, гэта мы сказалі пра неверагодны веліч.

01:53

The second things is very hot.

42

101445

1885

Другі тып -- гэтыя рэчы вельмі гарачыя.

01:55

Okay, if I take an image of a galaxy cluster,

43

103330

2783

Так, калі ўзяць выяву аб'яднання галактык,

01:58

and I subtract away all of the starlight,

44

106113

2917

і адняць ўсё святло, якое вылучаецца зоркамі,

02:01

what I'm left with is this big, blue blob.

45

109030

2795

то пасля застанецца
гэтая вялікая, блакітная кропля.

02:03

This is in false color.

46

111825

1485

Гэта несапраўдны колер.

02:05

It's actually X-ray light that we're seeing.

47

113310

2349

Тое, што мы тут бачым --
гэта насамрэч рэнтгенаўскае святло.

02:07

And the question is, if it's not galaxies,

48

115659

2661

Тады паўстае пытанне:
калі гэта не галактыкі,

02:10

what is emitting this light?

49

118320

2199

што выпраменьвае гэтае святло?

02:12

The answer is hot gas,

50

120519

1900

І адказам будзе гарачы газ,

02:14

million-degree gas --

51

122419

1823

газ у мільён градусаў --

02:16

in fact, it's plasma.

52

124242

1657

гэта фактычна ўжо плазма.

02:17

And the reason why it's so hot

53

125899

1659

І прычыну такой гарачыні

02:19

goes back to the previous slide.

54

127558

1980

можна знайсці на папярэднім слайдзе.

02:21

The extreme gravity of these systems

55

129538

2740

Экстрэмальная гравітацыя гэтых сістэм

02:24

is accelerating particles of gas to great speeds,

56

132278

3042

аб'ядноўвае часціцы газу і
надае ім велізарную хуткасць,

02:27

and great speeds means great temperatures.

57

135320

2582

а велізарная хуткасць, у сваю чаргу, --
гэта велізарная тэмпература.

02:29

So this is the main idea,

58

137902

1719

Вось гэта і ёсць галоўны сэнс,

02:31

but science is a rough draft.

59

139621

2366

але гэта толькі навуковы эскіз.

02:33

There are many basic properties about this plasma

60

141987

2551

Існуе таксама шмат іншых
асаблівасцей гэтай плазмы,

02:36

that still confuse us,

61

144538

1698

якія пакуль яшчэ галаваломка для нас,

02:38

still puzzle us,

62

146236

1333

дагэтуль блытаюць нас,

02:39

and still push our understanding

63

147569

2086

і дагэтуль штурхаюць

02:41

of the physics of the very hot.

64

149655

2039

нашае разуменне фізікі звыш-гарачых целаў.

02:43

Third thing: probing the very small.

65

151694

3427

Трэцяе -- вывучэнне вельмі малога.

02:47

Now, to explain this, I need to tell you

66

155121

2846

Каб распавесці вам пра гэта,
мне трэба расказаць

02:49

a very disturbing fact.

67

157967

2020

пра турбуючы факт.

02:51

Most of the universe's matter

68

159987

2790

Большасць матэрыі сусвету

02:54

is not made up of atoms.

69

162777

1811

зроблена не з атамаў.

02:56

You were lied to.

70

164588

1950

Вас манілі дагэтуль.

02:58

Most of it is made up of something
very, very mysterious,

71

166538

3127

Большасць складзена з чагосьці
вельмі-вельмі таямнічага,

03:01

which we call dark matter.

72

169665

2122

што мы называем цёмнай матэрыяй.

03:03

Dark matter is something that
doesn't like to interact very much,

73

171787

3667

Цёмная матэрыя -- гэта штосьці,
што не вельмі добра ўзаемадзейнічае,

03:07

except through gravity,

74

175454

1668

акрамя за кошт гравітацыі,

03:09

and of course we would like to learn more about it.

75

177122

1612

і, канешне ж, нам карціць
даведацца больш пра гэта.

03:10

If you're a particle physicist,

76

178734

1543

Калі вы цікавіцеся фізікай часцінак,

03:12

you want to know what happens
when we smash things together.

77

180277

2509

вам цікава, што адбываецца,
калі мы стукаем нешта адно аб адно.

03:14

And dark matter is no exception.

78

182786

1990

І цёмная матэрыя
не з'яўляецца выключэннем.

03:16

Well, how do we do this?

79

184776

1660

Дык як мы можам гэта зрабіць?

03:18

To answer that question,

80

186436

1491

Каб адказаць на гэта пытанне,

03:19

I'm going to have to ask another one,

81

187927

1393

я збіраюся адказаць на трошкі іншае:

03:21

which is, what happens when galaxy clusters collide?

82

189320

3166

"Што будзе, калі
аб'яднанні галактык сутыкнуцца?"

03:24

Here is an image.

83

192486

2310

Паглядзім на выяву.

03:26

Since galaxy clusters are representative

84

194796

3191

Мы памятаем, што галактычныя аб'яднанні

03:29

slices of the universe, scaled-down versions.

85

197987

3124

нібы лустачкі сусвету, толькі паменшанай версіі.

03:33

They are mostly made up of dark matter,

86

201111

2123

Яны пераважна скаладаюцца з цёмнай матэрыі,

03:35

and that's what you see in this bluish purple.

87

203234

2553

і гэта тое, што вы бачыце
ў гэтым блакітнаватым пурпуры.

03:37

The red represents the hot gas,

88

205787

1617

Чырвоны -- гэта гарачы газ,

03:39

and, of course, you can see many galaxies.

89

207404

1967

і, канешне, вы можаце бачыць шмат галактык.

03:41

What's happened is a particle accelerator

90

209371

2365

Тое, што тут адбываецца, --
гэта паскаральнік часцінкаў

03:43

at a huge, huge scale.

91

211736

1891

у вельмі, вельмі вялікім маштабе.

03:45

And this is very important,

92

213627

1777

І гэта вельмі важна,

03:47

because what it means is that very, very small

93

215404

1883

таму што гэта значыць,
што вельмі, вельмі малыя эфекты,

03:49

effects that might be difficult to detect in the lab,

94

217287

3084

якія цяжка вылучыць у лабараторыі,

03:52

might be compounded and compounded

95

220371

2179

могуць спалучацца і спалучацца

03:54

into something that we could
possibly observe in nature.

96

222550

3809

у нешта, што мы можам бачыць у прыродзе.

03:58

So, it's very funny.

97

226359

1512

Так, гэта вельмі весела.

03:59

The reason why galaxy clusters

98

227871

1948

Прычына, чаму галактычныя аб'яднанні

04:01

can teach us about dark matter,

99

229819

1666

могуць навучыць нас пра тое,
чым з'яўляецца цёмная матэрыя,

04:03

the reason why galaxy clusters

100

231485

1750

прычына, чаму галактычныя аб'яднанні

04:05

can teach us about the physics of the very small,

101

233235

2553

могуць навучыць нас
пра фізіку вельмі малога,

04:07

is precisely because they are so very big.

102

235788

3031

менавіта ў тым, што яны настолькі велізарныя.

04:10

Fourth thing: the physics of the very strange.

103

238819

4085

Чацвертая рэч: фізіка вельмі дзіўнага.

04:14

Certainly what I've said so far is crazy.

104

242904

3050

Сказанае дагэтуль насамрэч зносіць галаву.

04:17

Okay, if there's anything stranger

105

245954

2283

Калі і ёсць што-небудзь больш дзіўнае,

04:20

I think it has to be dark energy.

106

248237

2417

дык гэта павінна быць цёмная энергія.

04:22

If I throw a ball into the air,

107

250654

1717

Калі я падкідваю шар у паветра,

04:24

I expect it to go up.

108

252371

1798

я чакаю, што ён паляціць угору.

04:26

What I don't expect is that it go up

109

254169

2124

Але я не чакаю, што ён
будзе ляцець угору

04:28

at an ever-increasing rate.

110

256293

2166

з усё большай і большай хуткасцю.

04:30

Similarly, cosmologists understand why

111

258459

2745

Такім жа чынам, касмолагі тлумачаць

04:33

the universe is expanding.

112

261204

1582

чаму сусвет пашыраецца.

04:34

They don't understand why it's expanding

113

262786

2168

Яны не разумеюць, чаму ён пашыраецца

04:36

at an ever-increasing rate.

114

264954

1938

з усе большай хуткасцю.

04:38

They give the cause of this

115

266892

1678

Яны даюць гэтай прычыне

04:40

accelerated expansion a name,

116

268570

1592

паскоранага пашырэння імя

04:42

and they call it dark energy.

117

270162

1884

і называюць яго цёмная энергія.

04:44

And, again, we want to learn more about it.

118

272046

2688

Ізноў жа ж нам хочацца
зразумець больш пра гэта.

04:46

So, one particular question that we have is,

119

274734

2387

Тады, адно адмысловае
пытанне, якое паўстае, --

04:49

how does dark energy affect the universe

120

277121

2695

якім чынам цёмная энергія
ўплывае на сусвет

04:51

at the largest scales?

121

279816

1618

у наймагутнейшым маштабе?

04:53

Depending on how strong it is,

122

281434

1459

У залежнасці ад яе моцы,

04:54

maybe structure forms faster or slower.

123

282893

3261

структура можа набываць
свае рысы хутчэй або марудней.

04:58

Well, the problem with the large-scale structure

124

286154

2549

І праблема сусвету ў вялікім маштабе ў тым,

05:00

of the universe is that it's horribly complicated.

125

288703

2338

што той жудасна складаны.

05:03

Here is a computer simulation.

126

291041

2329

Паглядзім на праграмную сімуляцыю.

05:05

And we need a way to simplify it.

127

293370

2128

Нам патрэбна неяк яе спрасціць.

05:07

Well, I like to think about this using an analogy.

128

295498

3571

Мне падабаецца думаць пра гэта,
выкарыстоўваючы аналогію.

05:11

If I want to understand the sinking of the Titanic,

129

299069

2718

Для разумення, як патануў Тытанік,

05:13

the most important thing to do

130

301787

1666

найбольш важная рэч --

05:15

is not to model the little positions

131

303453

1781

гэта не мадэль месцазнаходжання

05:17

of every single little piece of the boat that broke off.

132

305234

2921

кожнага маленькага кавалачка
карабля, які абламаўся.

05:20

The most important thing to do is

133

308155

1665

Найбольш важная рэч --

05:21

to track the two biggest parts.

134

309820

2001

сачыць за дзвюмя найбольшымі часткамі.

05:23

Similarly, I can learn a lot about the universe

135

311821

3832

Такім жа чынам, я магу вывучыць
шмат што пра сусвет

05:27

at the largest scales

136

315653

1467

у найвялікшым маштабе,

05:29

by tracking its biggest pieces

137

317120

1751

сочачы за яго найвялікшымі часткамі,

05:30

and those biggest pieces are clusters of galaxies.

138

318871

3991

а гэтыя часткі -- аб'яднанні галактык.

05:34

So, as I come to a close,

139

322862

2956

Нарэшце, я скончваю сваю прамову,

05:37

you might feel slightly cheated.

140

325818

2002

але вы можаце адчуваць сябе
трохі падманутымі.

05:39

I mean, I began by talking about

141

327820

2250

Маю на ўвазе тое, што я распачаў з таго,

05:42

how galaxy clusters are useful,

142

330070

2083

наколькі карысныя аб'яднанні галактык,

05:44

and I've given some reasons,

143

332153

1500

і выказаў некалькі гэтаму прычын,

05:45

but what is their use really?

144

333653

2600

але як іх насамрэч выкарыстоўваць?

05:48

Well, to answer this,

145

336253

2117

Што ж, для адказу,

05:50

I want to give you a quote by Henry Ford

146

338370

2616

мне хочацца працытаваць Генры Форда,

05:52

when he was asked about cars.

147

340986

1486

калі яго спыталі пра аўтамабілі.

05:54

He had this to say:

148

342472

1359

Вось што ён адказаў:

05:55

"If I had asked people what they wanted,

149

343831

2289

"Калі б я пытаўся ў людзей, што ім трэба,

05:58

they would have said faster horses."

150

346120

2783

яны адказалі б, што ім
патрэбны хутчэйшыя коні"

06:00

Today, we as a society are faced

151

348903

2501

Сення нашае грамадства сустракаецца

06:03

with many, many difficult problems.

152

351404

2218

з вельмі вялікай колькасцю праблем.

06:05

And the solutions to these
problems are not obvious.

153

353622

3831

І вырашэнне гэтах праблем не відавочные.

06:09

They are not faster horses.

154

357453

2167

Яны не хутчэйшыя коні.

06:11

They will require an enormous amount of

155

359620

2242

Яны патрабуюць неверагодную колькасць

06:13

scientific ingenuity.

156

361862

1706

навуковых вынаходніцтваў.

06:15

So, yes, we need to focus,

157

363568

1586

Так, нам патрэбна засяродзіцца,

06:17

yes, we need to concentrate,

158

365154

1750

так, нам патрэбна сканцэнтравацца,

06:18

but we also need to remember that

159

366904

1966

але нам таксама трэба памятаць

06:20

innovation, ingenuity, inspiration --

160

368870

2835

пра інавацыі, вынаходніцтвы, натхненне --

06:23

these things come

161

371705

1332

гэтая рэчы прыходзяць

06:25

when we broaden our field of vision

162

373037

1688

падчас таго, як мы пашыраем
нашае поле бачнасці,

06:26

when we step back

163

374725

1340

калі мы робім крок назад,

06:28

when we zoom out.

164

376065

1349

калі мы прыглядаемся з адлегласці.

06:29

And I can't think of a better way to do this than

165

377414

1823

І па мне, дык лепшы шлях рабіць гэта --

06:31

by studying the universe around us. Thanks.

166

379237

3755

вывучаць сусвет вакол нас.
Дзякую.

06:34

(Applause)

167

382992

2949

(Апладысменты)

Translated by Yauhen Klimovich
Reviewed by Alena Zhaliazniak

ABOUT THE SPEAKER

Henry Lin - Student scientist
At 17, Henry Lin won an Intel Foundation Young Scientist Award for his mathematical models of distant galaxy clusters.

Why you should listen

Henry Lin studies the very hot, very large and very strange -- that is, distant galaxy clusters. (Obviously.) Lin, who matriculated at Harvard University in the fall of 2013, thinks we can learn a lot about astrophysics by studying these giant celestial bodies. In early 2013 he won the Intel Foundation Young Scientist Award, the second-highest award at the Intel Science Fair, for his models of far-away galaxies. Lin is a graduate of Caddo Magnet High School in Shreveport, Louisiana.

More profile about the speaker
Henry Lin | Speaker | TED.com

THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM

Генры Лін: Пра што можна даведацца ад далёкіх, далёкіх галактык. | TED Talk | TED.com