TED Fellows Retreat 2015
Jedidah Isler: The untapped genius that could change science for the better
Jedidah Isler: Những thiên tài chưa được khai phá có thể giúp khoa học phát triển hơn
Filmed:
Readability: 5.6
2,033,838 views
Jedidah Isler mơ về việc trở thành một nhà vật lí học thiên thể từ khi còn nhỏ, tuy nhiên gặp phải rất nhiều bất lợi: Vào thời điểm đó, chỉ có khoảng 18 phụ nữ da đen ở Mĩ từng được nhận bằng tiến sĩ liên quan tới các ngành vật lí học. Trong bài phát biểu này, cô chia sẻ câu chuyện về bản thân mình, người phụ nữ da đen đầu tiên nhận bằng tiến sĩ ngành vật lí học thiên thể từ Yale, cùng với niềm tin sâu sắc của cô về giá trị của sự đa dạng đối với ngành khoa học và những lĩnh vực thuộc khoa học, công nghệ, kĩ thuật, toán học (STEM) khác. "Đừng giây phút nào nghĩ rằng khi bạn sống đúng với con người thật của mình, bạn không thể trở thành mẫu người bạn mong ước," cô nói. "Giữ chặt lấy những ước mơ đó và để chúng đưa bạn đến một thế giới mới chính bạn cũng khó có thể tin."
Jedidah Isler - Astrophysicist
Jedidah Isler studies blazars — supermassive hyperactive black holes that emit powerful jet streams. They are the universe’s most efficient particle accelerators, transferring energy throughout galaxies. Full bio
Jedidah Isler studies blazars — supermassive hyperactive black holes that emit powerful jet streams. They are the universe’s most efficient particle accelerators, transferring energy throughout galaxies. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Great things happen at intersections.
0
1359
3417
Luôn có những điều kì diệu xảy ra ở các giao điểm.
00:16
In fact, I would argue
that some of the most interesting things
that some of the most interesting things
1
4800
3216
Thậm chí, tôi còn nghĩ rằng
những điều thú vị nhất
những điều thú vị nhất
00:20
of the human experience
occur at the intersections,
occur at the intersections,
2
8039
3777
trong đời người
diễn ra tại các giao điểm,
diễn ra tại các giao điểm,
vùng không gian thuộc
ngưỡng kích thích dưới,
ngưỡng kích thích dưới,
00:23
in the liminal space,
3
11840
1656
00:25
where by liminal
I mean the space in-between.
I mean the space in-between.
4
13520
4056
ý tôi là vùng không gian giữa.
00:29
There's freedom in that in-between,
5
17600
2696
Tự do hiện hữu trong khoảng giữa ấy,
00:32
freedom to create from the indefiniteness
of not-quite-here, not-quite-there,
of not-quite-here, not-quite-there,
6
20320
5776
sự tự do để tạo ra tính không hạn định
giữa cái-này-không-đúng, cái-kia-cũng-sai,
giữa cái-này-không-đúng, cái-kia-cũng-sai,
00:38
a new self-definition.
7
26120
3216
một sự tự định nghĩa kiểu mới.
00:41
Some of the great intersections
of the world come to mind,
of the world come to mind,
8
29360
3015
Thử nghĩ tới một vài
giao điểm lớn trên thế giới,
giao điểm lớn trên thế giới,
00:44
like the Arc de Triomphe in Paris,
9
32400
2216
như Khải Hoàn Môn ở Paris,
00:46
or Times Square in New York City,
10
34640
2456
hay Quảng Trường Thời Đại ở thành phố New York,
00:49
both bustling with the excitement
of a seemingly endless stream of people.
of a seemingly endless stream of people.
11
37120
5936
đều hối hả với sự háo hức của dòng người
tưởng chừng như vô tận.
tưởng chừng như vô tận.
00:55
Other intersections,
12
43080
1496
Những tương giao khác,
00:56
like the Edmund Pettus Bridge
in Selma, Alabama,
in Selma, Alabama,
13
44600
2856
như chiếc cầu Edmund Pettus ở Selma, bang Alabama,
00:59
or Canfield Drive and Copper Creek Court
in Ferguson, Missouri, also come to mind
in Ferguson, Missouri, also come to mind
14
47480
5696
hay tòa án Canfield Drive & Copper Creek
ở Ferguson, bang Missouri, cũng
ở Ferguson, bang Missouri, cũng
01:05
because of the tremendous energy
at the intersection of human beings,
at the intersection of human beings,
15
53200
4936
nhờ vào nguồn năng lượng khổng lồ
tại điểm tương giao của nhân loại,
tại điểm tương giao của nhân loại,
01:10
ideologies and the ongoing
struggle for justice.
struggle for justice.
16
58160
4936
ý tưởng hệ và cuộc đấu tranh vì công lí vẫn tiếp diễn.
01:15
Beyond the physical
landscape of our planet,
landscape of our planet,
17
63120
2336
Ngoài phong cảnh tự nhiên trên hành tinh của chúng ta,
01:17
some of the most famous celestial images
are of intersections.
are of intersections.
18
65480
4016
một vài hình ảnh về bầu trời
nổi tiếng nhất đều tại các giao điểm.
nổi tiếng nhất đều tại các giao điểm.
01:21
Stars are born at the messy
intersection of gas and dust,
intersection of gas and dust,
19
69520
4376
Các ngôi sao được sinh ra trong
vùng giao thoa hỗn loạn giữa khí gas và bụi,
vùng giao thoa hỗn loạn giữa khí gas và bụi,
01:25
instigated by gravity's irrevocable pull.
20
73920
3496
bị hấp dẫn bởi lực kéo của trọng lực.
01:29
Stars die by this same intersection,
this time flung outward
this time flung outward
21
77440
4336
Nhiều ngôi sao chết đi vẫn tại
giao điểm ấy, lúc này bị quăng ra ngoài
giao điểm ấy, lúc này bị quăng ra ngoài
01:33
in a violent collision of smaller atoms,
22
81800
2376
trong cuộc va chạm nảy lửa
giữa những nguyên tử nhỏ hơn,
giữa những nguyên tử nhỏ hơn,
01:36
intersecting and efficiently fusing
into altogether new and heavier things.
into altogether new and heavier things.
23
84200
5720
giao thoa và dung hòa thành
các thứ mới mẻ và rắn chắc hơn.
các thứ mới mẻ và rắn chắc hơn.
01:42
We can all think of intersections
that have special meaning to us.
that have special meaning to us.
24
90840
4896
Hãy thử nghĩ về những giao điểm
có ý nghĩa đặc biệt với mỗi chúng ta.
có ý nghĩa đặc biệt với mỗi chúng ta.
01:47
To be intersectional, then,
25
95760
1816
Tương giao, chính là
01:49
is to occupy a position
at an intersection.
at an intersection.
26
97600
3800
chiếm một vị trí tại điểm giao nhau.
01:54
I've lived the entirety of my life
in the in-between,
in the in-between,
27
102600
4376
Tôi từng sống cả đời trong trạng thái nửa vời,
01:59
in the liminal space
between dreams and reality,
between dreams and reality,
28
107000
4256
trong không gian dưới ngưỡng kích thích
của ước mơ và thực tế,
của ước mơ và thực tế,
02:03
race and gender,
29
111280
2296
chủng tộc và giới tính,
02:05
poverty and plenty,
30
113600
2016
nghèo và giàu,
02:07
science and society.
31
115640
3056
khoa học và xã hội.
02:10
I am both black and a woman.
32
118720
2936
Tôi vừa là phụ nữ vừa là người da đen.
02:13
Like the birth of stars in the heavenlies,
33
121680
2336
Giống như sự ra đời của những vì sao trên trời,
02:16
this robust combination of knowing
results in a shining example
results in a shining example
34
124040
4496
một tổ hợp mạnh mẽ giúp đoán trước
kết quả trong một ví dụ điển hình
kết quả trong một ví dụ điển hình
02:20
of the explosive fusion of identities.
35
128560
3496
về sự bùng nổ giao thoa nhân dạng.
02:24
I am also an astrophysicist.
36
132080
3096
Tôi cũng là một nhà vật lí thiên văn.
02:27
I study blazars, supermassive,
hyperactive black holes
hyperactive black holes
37
135200
5056
Tôi nghiên cứu về những hố đen blazar
siêu lớn đang hoạt động
siêu lớn đang hoạt động
02:32
that sit at the centers
of massive galaxies
of massive galaxies
38
140280
2656
tại vị trí trung tâm
của các thiên hà khổng lồ,
của các thiên hà khổng lồ,
02:34
and shoot out jets
nearby those black holes
nearby those black holes
39
142960
2856
nơi bắn ra những tia vật chất
02:37
at speeds approaching the speed of light
40
145840
2736
với tốc độ tương đương tốc độ ánh sáng
02:40
in a process we are still trying
to completely understand.
to completely understand.
41
148600
3640
trong một quá trình mà chúng ta
vẫn đang cố gắng hiểu rõ.
vẫn đang cố gắng hiểu rõ.
02:45
I have dreamed
of becoming an astrophysicist
of becoming an astrophysicist
42
153600
3096
Tôi từng mơ về việc trở thành một nhà vật lí thiên văn
02:48
since I was 12 years old.
43
156720
2456
từ lúc mới 12 tuổi.
02:51
I had no idea that at that time,
44
159200
2376
Vào thời điểm đó tôi không hề biết rằng,
02:53
according to Dr. Jamie Alexander's archive
of African-American women in physics,
of African-American women in physics,
45
161600
5696
căn cứ vào tài liệu của tiến sĩ Jamie Alexander
về phụ nữ Mĩ gốc Phi trong ngành vật lí,
về phụ nữ Mĩ gốc Phi trong ngành vật lí,
02:59
only 18 black women in the United States
had ever earned a PhD
had ever earned a PhD
46
167320
4336
chỉ có 18 người phụ nữ da đen ở Mĩ
từng được nhận bằng tiến sĩ
từng được nhận bằng tiến sĩ
03:03
in a physics-related discipline,
47
171680
1976
liên quan tới chuyên ngành vật lí,
03:05
and that the first black woman to graduate
with a PhD in an astronomy-related field
with a PhD in an astronomy-related field
48
173680
4656
và người phụ nữ da đen đầu tiên tốt nghiệp
với tấm bằng tiến sĩ chuyên ngành thiên văn
với tấm bằng tiến sĩ chuyên ngành thiên văn
03:10
did so just one year before my birth.
49
178360
3640
chỉ một năm trước khi tôi ra đời.
03:14
As I journeyed along my path,
50
182880
1816
Khi tôi theo đuổi con đường này,
03:16
I encountered the best and worst
of life at an intersection:
of life at an intersection:
51
184720
4856
tôi đã bắt gặp những điều tốt nhất lẫn tệ nhất
của cuộc sống tại các giao điểm:
của cuộc sống tại các giao điểm:
03:21
the tremendous opportunity to self-define,
52
189600
2816
cơ hội lớn để tự khẳng định bản thân,
03:24
the collision of expectation
and experience,
and experience,
53
192440
3536
sự va chạm giữa mong đợi và trải nghiệm,
03:28
the exhilaration
of victorious breakthroughs
of victorious breakthroughs
54
196000
2736
niềm vui của những bước đột phá huy hoàng
03:30
and, sometimes,
55
198760
1696
và, đôi khi,
03:32
the explosive pain of regeneration.
56
200480
3040
nỗi đau cùng cực của sự tái sinh.
03:36
I began my college experience
just after my family had fallen apart.
just after my family had fallen apart.
57
204360
5736
Tôi bắt đầu cuộc đời sinh viên
ngay sau thời điểm gia đình tan rã.
ngay sau thời điểm gia đình tan rã.
03:42
Our financial situation disintegrated
58
210120
2616
Tình hình tài chính của chúng tôi không ổn định
03:44
just after my father's
departure from our lives.
departure from our lives.
59
212760
3416
sau khi cha rời đi.
03:48
This thrust my mother, my sister and I
60
216200
2896
Điều này đẩy mẹ, em gái và tôi
03:51
out of the relative comfort
of middle-class life
of middle-class life
61
219120
2976
ra khỏi cuộc sống tiện nghi
của tầng lớp trung lưu
của tầng lớp trung lưu
03:54
and into the almost constant struggle
to make ends meet.
to make ends meet.
62
222120
4376
và bước vào cuộc đấu tranh
bền bỉ để sinh tồn.
bền bỉ để sinh tồn.
03:58
Thus, I was one of roughly
60 percent of women of color
60 percent of women of color
63
226520
3816
Cứ như vậy, tôi trở thành một
trong khoảng 60% phụ nữ da màu
trong khoảng 60% phụ nữ da màu
04:02
who find finances to be a major barrier
to their educational goals.
to their educational goals.
64
230360
4856
coi tài chính trở thành rào cản lớn nhất
để tiến tới mục tiêu giáo dục của mình.
để tiến tới mục tiêu giáo dục của mình.
May mắn thay, trường đại học Norfolk State đã
tài trợ cho tôi toàn bộ học phần,
tài trợ cho tôi toàn bộ học phần,
04:07
Thankfully, Norfolk State University
provided me with full funding,
provided me with full funding,
65
235240
3616
04:10
and I was able to achieve
my bachelor's in physics.
my bachelor's in physics.
66
238880
3936
giúp tôi thành công đạt được
tấm bằng cử nhân ngành Vật lí.
tấm bằng cử nhân ngành Vật lí.
04:14
After graduation, and despite knowing
that I wanted a PhD in astrophysics,
that I wanted a PhD in astrophysics,
67
242840
5016
Sau khi tốt nghiệp, mặc dù biết rằng mình
muốn trở thành một tiến sĩ vật lí thiên thể,
muốn trở thành một tiến sĩ vật lí thiên thể,
04:19
I fell through the cracks.
68
247880
2176
tôi lâm vào ngõ cụt.
04:22
It was a poster that saved my dream,
69
250080
3096
Một tấm áp phích đã cứu vớt
ước mơ của tôi,
ước mơ của tôi,
04:25
and some really incredible
people and programs.
people and programs.
70
253200
3776
cùng một vài chương trình
và con người vô cùng tài ba.
và con người vô cùng tài ba.
04:29
The American Physical Society
had this beautiful poster
had this beautiful poster
71
257000
3616
Hiệp hội Vật lí Hoa Kì có treo
một tấm áp phích rất đẹp
một tấm áp phích rất đẹp
04:32
encouraging students of color
to become physicists.
to become physicists.
72
260640
3696
động viên nhiều nghiên cứu sinh da màu
trở thành nhà vật lí.
trở thành nhà vật lí.
04:36
It was striking to me
because it featured a young black girl,
because it featured a young black girl,
73
264360
3496
Tôi đã rất ngạc nhiên vì nó phác họa
một cô gái trẻ da đen,
một cô gái trẻ da đen,
04:39
probably around 12 years old,
74
267880
1776
có lẽ khoảng 12 tuổi,
04:41
looking studiously
at some physics equations.
at some physics equations.
75
269680
3040
trông có vẻ vô cùng chăm chú
vào những phương trình vật lí.
vào những phương trình vật lí.
04:46
I remember thinking
76
274200
2176
Tôi nhớ mình từng nghĩ rằng
04:48
I was looking directly back
at the little girl
at the little girl
77
276400
2696
tôi đã nhìn thẳng vào cô gái nhỏ
04:51
who first dared to dream this dream.
78
279120
2816
người đầu tiên dám mơ giấc mơ này.
04:53
I immediately wrote to the Society
79
281960
1936
Tôi lập tức viết thư cho Hiệp hội
04:55
and requested my personal
copy of the poster,
copy of the poster,
80
283920
3896
và đề nghị một bản sao tấm áp phích
trên cho mục đích cá nhân,
trên cho mục đích cá nhân,
04:59
which to this day
still hangs in my office.
still hangs in my office.
81
287840
3376
và cho tới hôm nay tôi
vẫn treo nó trong văn phòng mình.
vẫn treo nó trong văn phòng mình.
05:03
I described to them in the email
my educational path,
my educational path,
82
291240
2856
Tôi đã kể lại về con đường học vấn
của chính mình trong email,
của chính mình trong email,
05:06
and my desire to find myself again
in pursuit of the PhD.
in pursuit of the PhD.
83
294120
4896
và niềm khao khát được một lần nữa
theo đuổi tấm bằng tiến sĩ.
theo đuổi tấm bằng tiến sĩ.
05:11
They directed me to the Fisk-Vanderbilt
University Bridge Program,
University Bridge Program,
84
299040
3736
Họ đã chuyển tôi đến chương trình
Fisk-Vanderbilt University Bridge,
Fisk-Vanderbilt University Bridge,
05:14
itself an intersection
of the master's and PhD degrees
of the master's and PhD degrees
85
302800
3776
nơi giao hòa giữa hai tấm bằng
thạc sĩ và tiến sĩ
thạc sĩ và tiến sĩ
05:18
at two institutions.
86
306600
1680
tại hai học viện.
05:21
After two years out of school,
they accepted me into the program,
they accepted me into the program,
87
309560
3496
Sau 2 năm từ khi tốt nghiệp, họ đã
cho phép tôi tham gia chương trình,
cho phép tôi tham gia chương trình,
05:25
and I found myself again
on the path to the PhD.
on the path to the PhD.
88
313080
4416
và tôi tự thấy mình trở lại
trên con đường đến với tấm bằng tiến sĩ.
trên con đường đến với tấm bằng tiến sĩ.
05:29
After receiving my master's at Fisk,
89
317520
2456
Sau khi nhận bằng thạc sĩ tại Fisk,
05:32
I went on to Yale to complete my PhD.
90
320000
3336
tôi tiếp tục đến Yale để hoàn thành học vị tiến sĩ.
05:35
Once I was physically occupying
the space that would ultimately give way
the space that would ultimately give way
91
323360
4136
Khi tôi lấp đầy khoảng trống vật lý
mà cuối cùng sẽ hướng đến
mà cuối cùng sẽ hướng đến
05:39
to my childhood aspirations,
92
327520
1976
những khao khát thời thơ ấu của tôi,
05:41
I anticipated a smooth glide to the PhD.
93
329520
3176
tôi tưởng rằng sẽ nhẹ như không
mà đạt được tấm bằng tiến sĩ.
mà đạt được tấm bằng tiến sĩ.
05:44
(Laughter)
94
332720
1976
(Cười)
05:46
It became immediately apparent
95
334720
2056
Một điều dần trở nên rõ ràng là
05:48
that not everyone was thrilled
to have that degree of liminality
to have that degree of liminality
96
336800
4016
không hẳn ai cũng đều hồi hộp khi có
tấm bằng kích thích ngưỡng dưới
tấm bằng kích thích ngưỡng dưới
05:52
in their space.
97
340840
1616
trong không gian của họ.
05:54
I was ostracized by many of my classmates,
98
342480
3056
Tôi bị bạn học của mình tẩy chay,
05:57
one of whom went so far as to invite me
to "do what I really came here to do"
to "do what I really came here to do"
99
345560
5336
một trong số đó thậm chí còn đến mời tôi
"làm những gì tôi thật sự đến đây để thực hiện"
"làm những gì tôi thật sự đến đây để thực hiện"
06:02
as he pushed all the dirty dishes
from our meal in front of me to clean up.
from our meal in front of me to clean up.
100
350920
4440
khi cậu ta đẩy hết đống bát đĩa bẩn
sau bữa ăn tới trước mặt tôi bắt rửa sạch.
sau bữa ăn tới trước mặt tôi bắt rửa sạch.
06:08
I wish that were an isolated occurrence,
101
356560
2896
Tôi ước có sự kiện đặc biệt nào đó xảy ra,
06:11
but for many women of color
102
359480
1736
nhưng với vô số phụ nữ da màu
06:13
in science, technology, engineering,
and mathematics, or STEM,
and mathematics, or STEM,
103
361240
5816
trong lĩnh vực khoa học, công nghệ,
kĩ sư, toán, hay STEM,
kĩ sư, toán, hay STEM,
06:19
this is something they have long endured.
104
367080
2576
họ đã phải chịu đựng điều này trong một thời gian dài.
06:21
One hundred percent
of the 60 women of color
of the 60 women of color
105
369680
3136
100% trong số 60 người phụ nữ da màu
06:24
interviewed in a recent study
by Joan C. Williams at UC Hastings
by Joan C. Williams at UC Hastings
106
372840
4336
được Joan C.Williams tại UC Hastings
phỏng vấn trong một nghiên cứu gần đây
phỏng vấn trong một nghiên cứu gần đây
06:29
reported facing racialized gender bias,
107
377200
3376
nói về việc phải đối mặt với
thành kiến kì thị giới tính,
thành kiến kì thị giới tính,
06:32
including being mistaken
for the janitorial staff.
for the janitorial staff.
108
380600
3720
bao gồm việc bị hiểu nhầm
thành nhân viên quản giáo.
thành nhân viên quản giáo.
06:37
This mistaken identity was not reported
109
385280
2896
Sự hiểu nhầm nhân dạng này
không được phát hiện
không được phát hiện
06:40
by any of the white women
interviewed for this study,
interviewed for this study,
110
388200
2536
bởi bất kỳ phụ nữ da trắng nào
được phỏng vấn trong cuộc nghiên cứu ấy,
được phỏng vấn trong cuộc nghiên cứu ấy,
06:42
which comprised 557 women in total.
111
390760
3600
tổng cộng gần 557 người tất cả.
06:47
While there is nothing inherently wrong
with a janitorial position,
with a janitorial position,
112
395560
4056
Rõ ràng công việc trông coi trường học
chẳng có gì sai,
chẳng có gì sai,
06:51
and in fact my forefathers and foremothers
were able to attend college
were able to attend college
113
399640
3416
và thật ra thì tổ tiên cha ông của tôi
nhiều khi được học đại học
nhiều khi được học đại học
06:55
because many of their parents
worked these jobs,
worked these jobs,
114
403080
2856
vì ba mẹ của họ đã làm trong ngành này,
06:57
it was a clear attempt
to put me in my place.
to put me in my place.
115
405960
3800
đó là một nỗ lực rõ ràng để
giúp tôi đạt được vị trí của mình.
giúp tôi đạt được vị trí của mình.
07:02
While there was certainly
the acute pain of the encounter,
the acute pain of the encounter,
116
410840
3216
Mặc dù luôn có một chút chạnh lòng
mỗi khi bị hiểu sai,
mỗi khi bị hiểu sai,
07:06
the real issue is that my appearance
117
414080
2576
vấn đề thực sự là ngoại hình của tôi
07:08
can tell anyone anything about my ability.
118
416680
4536
không thể diễn tả bất kỳ
điều gì về năng lực của tôi cả.
điều gì về năng lực của tôi cả.
07:13
Beyond that, though, it underscores
119
421240
2336
Ngoài ra, điều đó nhấn mạnh rằng
07:15
that the women of color in STEM
do not experience the same set of barriers
do not experience the same set of barriers
120
423600
5976
phụ nữ da màu trong ngành STEM
không trải qua các rào cản tương tự nhau
không trải qua các rào cản tương tự nhau
07:21
that just women
or just people of color face.
or just people of color face.
121
429600
4096
chỉ có phụ nữ hoặc chỉ người
da màu phải đối mặt.
da màu phải đối mặt.
07:25
That's why today I want to highlight
women of color in STEM,
women of color in STEM,
122
433720
3856
Đó là lí do hôm nay tôi muốn nhấn mạnh điều này
với phụ nữ da màu trong ngành STEM,
với phụ nữ da màu trong ngành STEM,
07:29
who are inexorably, unapologetically
123
437600
2896
những người đang sống không thay đổi, không biện hộ
07:32
living as the inseparable
sum of identities.
sum of identities.
124
440520
3800
như một nhúm các đặc tính nhân dạng.
07:37
STEM itself is an intersectional term,
125
445600
2976
Chính bản thân STEM là một cụm từ chỉ sự tương giao,
07:40
such that its true richness
cannot be appreciated
cannot be appreciated
126
448600
3256
trong đó sự đa dạng chân chính
không thể được quý trọng
không thể được quý trọng
07:43
without considering
the liminal space between disciplines.
the liminal space between disciplines.
127
451880
3856
nếu không cân nhắc tới những vùng không gian
dưới ngưỡng kích thích giữa các qui tắc.
dưới ngưỡng kích thích giữa các qui tắc.
07:47
Science, the pursuit
of understanding the physical world
of understanding the physical world
128
455760
2776
Khoa học, công cuộc theo đuổi
tri thức về thế giới vật lí
tri thức về thế giới vật lí
07:50
by way of chemistry, physics, biology,
129
458560
3096
bằng con đường hóa học, vật lí, sinh học,
07:53
cannot be accomplished
in the absence of mathematics.
in the absence of mathematics.
130
461680
3776
không thể được thực hiện nếu thiếu vắng toán học.
07:57
Engineering requires the application
of basic science and math
of basic science and math
131
465480
4056
Kĩ sư đòi hỏi phải áp dụng
khoa học cơ bản và toán học
khoa học cơ bản và toán học
08:01
to the lived experience.
132
469560
2016
vào các trải nghiệm thực tế.
08:03
Technology sits firmly
on the foundation of math,
on the foundation of math,
133
471600
3696
Công nghệ có vị trí vững vàng trên
nền tảng toán học,
nền tảng toán học,
08:07
engineering and science.
134
475320
2336
kĩ sư và khoa học.
08:09
Math itself serves
the critical role of Rosetta Stone,
the critical role of Rosetta Stone,
135
477680
4016
Chính bản thân toán học đóng vai trò
quan trọng trong Rosetta Stone,
quan trọng trong Rosetta Stone,
08:13
decoding and encoding
the physical principles of the world.
the physical principles of the world.
136
481720
4736
giải mã và mã hóa
những nguyên tắc vật lí của thế giới.
những nguyên tắc vật lí của thế giới.
08:18
STEM is utterly incomplete
without each individual piece.
without each individual piece.
137
486480
4936
Ngành STEM không thể hoàn thiện hoàn toàn
mà không có từng mẫu riêng lẻ.
mà không có từng mẫu riêng lẻ.
08:23
This is to say nothing
of the enrichment that is realized
of the enrichment that is realized
138
491440
3376
Điều này nói lên rằng
sự đa dạng sẽ không được tạo ra
sự đa dạng sẽ không được tạo ra
08:26
when STEM is combined
with other disciplines.
with other disciplines.
139
494840
3616
khi STEM được kết hợp
với những qui tắc khác.
với những qui tắc khác.
08:30
The purpose for this talk is twofold:
140
498480
2576
Mục đích của bài nói này gồm 2 phần:
08:33
first, to say directly to every black,
Latina, indigenous, First Nation
Latina, indigenous, First Nation
141
501080
5736
đầu tiên, xin nói thẳng với bất cứ
người da đen, người La-tinh, người bản xứ, thổ dân Canada
người da đen, người La-tinh, người bản xứ, thổ dân Canada
08:38
or any other woman or girl
142
506840
2016
hay bất kỳ người phụ nữ hoặc cô gái nào
08:40
who finds herself resting
at the blessed intersection
at the blessed intersection
143
508880
3216
đang thấy bản thân mình tại các điểm tương giao
08:44
of race and gender,
144
512120
2015
giữa chủng tộc và giới tính,
08:46
that you can be anything you want to be.
145
514159
2961
rằng bạn có thể là bất cứ thứ gì bạn muốn.
08:50
My personal hope is
that you'll become an astrophysicist,
that you'll become an astrophysicist,
146
518159
3496
Cá nhân tôi hi vọng bạn sẽ trở thành
một nhà vật lí thiên văn,
một nhà vật lí thiên văn,
08:53
but beyond that, anything you want.
147
521679
3057
nhưng hơn thế nữa,
bất cứ điều gì mà bạn mong muốn.
bất cứ điều gì mà bạn mong muốn.
08:56
Do not think for one minute
148
524760
3056
Đừng giây phút nào nghĩ rằng
08:59
that because you are who you are,
149
527840
2256
khi bạn sống đúng với con người thật của mình,
09:02
you cannot be
who you imagine yourself to be.
who you imagine yourself to be.
150
530120
3536
bạn không thể trở thành
mẫu người bạn mong ước.
mẫu người bạn mong ước.
09:05
Hold fast to those dreams
151
533680
2456
Giữ chặt lấy những ước mơ đó
09:08
and let them carry you
into a world you can't even imagine.
into a world you can't even imagine.
152
536160
3680
và để chúng đưa bạn đến một thế giới mới
chính bạn cũng khó có thể tin.
chính bạn cũng khó có thể tin.
09:12
Secondly, among the most
pressing issues of our time,
pressing issues of our time,
153
540640
3736
Điều thứ hai, trong số những vấn đề
đáng quan ngại nhất vào thời điểm hiện tại,
đáng quan ngại nhất vào thời điểm hiện tại,
09:16
most now find
their intersection with STEM.
their intersection with STEM.
154
544400
3616
rất nhiều người đứng giữa
ngã ba đường với STEM.
ngã ba đường với STEM.
09:20
We have as a global society solved
155
548040
2016
Xã hội hiện đại đã giải quyết được
09:22
most of the single-faceted
issues of our time.
issues of our time.
156
550080
3696
hầu hết các khía cạnh đơn lẻ
trong thời đại của chúng ta.
trong thời đại của chúng ta.
09:25
Those that remain
require a thorough investigation
require a thorough investigation
157
553800
3456
Những điều còn lại đòi hỏi phải có
một quá trình nghiên cứu trường kì
một quá trình nghiên cứu trường kì
09:29
of the liminal space between disciplines
158
557280
2776
về những vùng không gian
dưới ngưỡng kích thích giữa các qui tắc
dưới ngưỡng kích thích giữa các qui tắc
09:32
to create the multifaceted
solutions of tomorrow.
solutions of tomorrow.
159
560080
4416
để tạo nên những giải pháp
nhiều mặt cho nay mai.
nhiều mặt cho nay mai.
09:36
Who better to solve these liminal problems
160
564520
3096
Ai có thể giải quyết những vấn đề trên tốt hơn
09:39
than those who have faced
their whole lives at the intersections.
their whole lives at the intersections.
161
567640
4336
những người đã đối mặt với các
giao điểm suốt cả đời mình.
giao điểm suốt cả đời mình.
09:44
We as thought leaders and decision makers
162
572000
2936
Chúng ta nên nghĩ như những nhà lãnh đạo
và hoạch định chính sách
và hoạch định chính sách
09:46
must push past
the first steps of diversity
the first steps of diversity
163
574960
3416
và thúc đẩy những bước đầu tiên
đến với sự đa dạng
đến với sự đa dạng
09:50
and into the richer
and more robust territory
and more robust territory
164
578400
3296
và tới vùng đất đầy ắp sự bao hàm
trọn vẹn và những cơ hội công bằng
trọn vẹn và những cơ hội công bằng
09:53
of full inclusion and equal opportunity.
165
581720
4016
dồi dào, màu mỡ hơn.
09:57
One of my favorite examples
of liminal excellence
of liminal excellence
166
585760
3056
Một trong những ví dụ yêu thích của tôi
về trí thông minh dưới ngưỡng kích thích
về trí thông minh dưới ngưỡng kích thích
10:00
comes from the late Dr. Claudia Alexander,
167
588840
2856
đến từ thời tiến sĩ Claudia Alexander,
10:03
a black woman plasma physicist,
168
591720
1736
một nữ giáo sư vật lí người da đen
chuyên về vật lí plasma,
chuyên về vật lí plasma,
10:05
who passed away this past July
after a 10-year bout with breast cancer.
after a 10-year bout with breast cancer.
169
593480
5056
người mới qua đời vào cuối tháng 7 sau 10 năm
chống trọi với căn bệnh ung thư vú.
chống trọi với căn bệnh ung thư vú.
10:10
She was a NASA project scientist
who spearheaded the NASA side
who spearheaded the NASA side
170
598560
4096
Bà là một nhà khoa học dự án của NASA,
từng dẫn đầu nhóm các nhà khoa học
từng dẫn đầu nhóm các nhà khoa học
10:14
of the Rosetta mission,
171
602680
1456
thực hiện nhiệm vụ Rosetta,
10:16
which became famous this year
for landing a rover on a comet,
for landing a rover on a comet,
172
604160
4456
mới trở nên nổi tiếng trong năm nay vì đã
hạ cánh thành công vòng đệm trên sao chổi,
hạ cánh thành công vòng đệm trên sao chổi,
10:20
and the 1.5 billion dollar
Galileo mission to Jupiter,
Galileo mission to Jupiter,
173
608640
4496
và nhiệm vụ trị Galileo
giá 1.5 tỉ đô la đến Sao Mộc,
giá 1.5 tỉ đô la đến Sao Mộc,
10:25
two high-profile scientific victories
174
613160
2976
2 chiến thắng mang tính khoa học trứ danh
10:28
for NASA, the United States
and the world.
and the world.
175
616160
4096
của NASA, nước Mĩ và cả thế giới.
10:32
Dr. Alexander said it this way:
176
620280
2696
Tiến sĩ Alexander nói như thế này:
10:35
"I'm used to walking between two cultures.
177
623000
2696
"Tôi đã quen với việc giao tiếp giữa 2 nền văn hóa.
10:37
For me, it's among the purposes of my life
178
625720
3136
Đối với tôi, một trong những
mục tiêu cả đời
mục tiêu cả đời
10:40
to take us from states of ignorance
to states of understanding
to states of understanding
179
628880
3616
là đưa con người từ trạng thái không biết
đến trạng thái thấu hiểu
đến trạng thái thấu hiểu
10:44
with bold exploration
that you can't do every day."
that you can't do every day."
180
632520
4376
với những khám phá táo bạo
mà bạn không thể làm mỗi ngày."
mà bạn không thể làm mỗi ngày."
10:48
This shows exactly
the power of a liminal person.
the power of a liminal person.
181
636920
3776
Điều này cho thấy chính xác năng lực
của một người dưới ngưỡng kích thích.
của một người dưới ngưỡng kích thích.
10:52
She had the technical ability to spearhead
182
640720
2376
Bà ấy có khả năng thực tế để dẫn đầu
10:55
some of the most ambitious
space missions of our time,
space missions of our time,
183
643120
3096
một trong những nhiệm vụ không gian
tham vọng nhất của thời đại chúng ta,
tham vọng nhất của thời đại chúng ta,
10:58
and she perfectly understood her place
184
646240
3336
và bà cũng hoàn toàn hiểu rõ vị trí của mình
11:01
of being exactly who she was
in any place she was.
in any place she was.
185
649600
3640
để có thể là chính bà
trong bất cứ vị trí nào.
trong bất cứ vị trí nào.
11:06
Jessica Matthews, inventor
of the SOCCKET line of sports products,
of the SOCCKET line of sports products,
186
654240
3616
Jessica Matthews, nhà phát minh hàng loạt
sản phẩm thể thao hiệu SOCCKET,
sản phẩm thể thao hiệu SOCCKET,
11:09
like soccer balls, that generate
renewable energy as you play with them,
renewable energy as you play with them,
187
657880
3976
như những quả bóng kích hoạt chế độ
tự tạo năng lượng sạch khi bạn chơi với chúng.
tự tạo năng lượng sạch khi bạn chơi với chúng.
11:13
said it this way:
188
661880
1856
cũng từng nói:
11:15
"A major part of invention
isn't just creating things,
isn't just creating things,
189
663760
3456
"Phát minh không chỉ là
chế tạo ra những thứ mới,
chế tạo ra những thứ mới,
11:19
it's understanding people
190
667240
1816
nó bao gồm việc hiểu rõ con người
11:21
and understanding the systems
that make this world."
that make this world."
191
669080
3240
và hiểu rõ hệ thống vận hành thế giới này."
11:25
The reason I tell my story
192
673320
1816
Lí do tôi kể câu chuyện của mình
11:27
and the story of Dr. Alexander
and Jessica Matthews
and Jessica Matthews
193
675160
3056
và câu chuyện của tiến sĩ Alexander
và Jessica Matthews
và Jessica Matthews
11:30
is because they are fundamentally
intersectional stories,
intersectional stories,
194
678240
3856
là vì bản thân chúng là những câu chuyện
về sự tương giao,
về sự tương giao,
11:34
the stories of lives lived at the nexus
of race, gender and innovation.
of race, gender and innovation.
195
682120
6000
những câu chuyện về các mảnh đời
sống giữa chủng tộc, giới tính và cách tân.
sống giữa chủng tộc, giới tính và cách tân.
11:40
Despite implicit and explicit questions
of my right to be in an elite space,
of my right to be in an elite space,
196
688760
5616
Mặc kệ mọi sự nghi ngờ về việc liệu tôi
có quyền được đứng ở môi trường cao cấp này không,
có quyền được đứng ở môi trường cao cấp này không,
11:46
I'm proud to report that when I graduated,
197
694400
2576
tôi xin tự hào thông báo rằng
vào thời điểm tốt nghiệp,
vào thời điểm tốt nghiệp,
11:49
I was the first black woman
to earn a PhD in astrophysics
to earn a PhD in astrophysics
198
697000
3456
tôi là người phụ nữ da đen đầu tiên đạt được
bằng tiến sĩ vật lí học thiên thể
bằng tiến sĩ vật lí học thiên thể
11:52
in Yale's then 312-year history.
199
700480
3096
trong lịch sử 312 năm của Yale.
11:55
(Applause)
200
703600
5896
(Vỗ tay)
12:01
I am now part of a small but growing cadre
of women of color in STEM
of women of color in STEM
201
709520
5416
Tôi hiện chỉ là một người trong cộng đồng nhỏ
nhưng đang phát triển của phụ nữ da màu trong STEM
nhưng đang phát triển của phụ nữ da màu trong STEM
12:06
who are poised to bring new perspectives
and new ideas to life
and new ideas to life
202
714960
4016
những người sẵn sàng đem lại các góc nhìn
và ý tưởng mới đến cho cuộc sống
và ý tưởng mới đến cho cuộc sống
12:11
on the most pressing issues of our time:
203
719000
2776
về những vấn đề nan giải của thời đại chúng ta:
12:13
things like educational inequities,
204
721800
2176
những việc như sự thiếu công bằng trong giáo dục,
12:16
police brutality, HIV/AIDS,
climate change, genetic editing,
climate change, genetic editing,
205
724000
5976
sự thô bạo của cảnh sát, HIV/ AIDS,
sự thay đổi thời tiết, chỉnh sửa gen
sự thay đổi thời tiết, chỉnh sửa gen
12:22
artificial intelligence
and Mars exploration.
and Mars exploration.
206
730000
3376
trí thông minh nhân tạo và sự khám phá sao Hỏa.
12:25
This is to say nothing of the things
we haven't even thought of yet.
we haven't even thought of yet.
207
733400
4296
Điều này không đề cập gì đến những việc
chúng ta chưa từng nghĩ tới.
chúng ta chưa từng nghĩ tới.
12:29
Women of color in STEM
occupy some of the toughest
occupy some of the toughest
208
737720
3496
Phụ nữ trong STEM nắm giữ
những vấn đề nan giải
những vấn đề nan giải
12:33
and most exciting sociotechnological
issues of our time.
issues of our time.
209
741240
4776
và thú vị nhất liên quan đến công nghệ
xã hội của thời đại.
xã hội của thời đại.
12:38
Thus, we are uniquely positioned
210
746040
2336
Vì vậy, chúng ta đang ở một vị trí đặc biệt
12:40
to contribute to
and drive these conversations
and drive these conversations
211
748400
3416
để đóng góp và lèo lái cuộc đối thoại
12:43
in ways that are more inclusive
of a wider variety of lived experience.
of a wider variety of lived experience.
212
751840
5136
theo những cách đa dạng
hơn với các kinh nghiệm thực tế.
hơn với các kinh nghiệm thực tế.
12:49
This outlook can be expanded
to the many intersectional people
to the many intersectional people
213
757000
3576
Quan điểm này có thể được nhân rộng cho
nhiều người ở vị trí tương giao
nhiều người ở vị trí tương giao
12:52
whose experiences, positive and negative,
214
760600
3056
mà trải nghiệm, tích cực lẫn tiêu cực,
12:55
enrich the conversations
in ways that outmatch
in ways that outmatch
215
763680
3056
làm phong phú thêm cuộc đối thoại
theo nhiều cách hơn hẳn
theo nhiều cách hơn hẳn
12:58
even the best-resourced homogenous groups.
216
766760
3080
các nhóm có chung nguồn gốc
vốn có nhiều nguồn cung tốt nhất.
vốn có nhiều nguồn cung tốt nhất.
13:02
This is not a request
born out of a desire to fit in.
born out of a desire to fit in.
217
770880
3896
Đây không phải là yêu cầu được sinh ra
từ khát khao muốn được hòa nhập.
từ khát khao muốn được hòa nhập.
13:06
It's a reminder that we cannot get
to the best possible outcomes
to the best possible outcomes
218
774800
4496
Đây là lời nhắc nhở rằng ta không thể
nhận được kết quả tốt nhất
nhận được kết quả tốt nhất
13:11
for the totality of humanity
219
779320
2176
cho sự vẹn toàn nhân loại
13:13
without precisely this collaboration,
220
781520
2456
nếu không có sự hợp tác,
13:16
this bringing together of the liminal,
221
784000
2536
sự dung nhập giữa các ngưỡng kích thích,
13:18
the differently lived,
distinctly experienced
distinctly experienced
222
786560
3496
những cách sống khác nhau,
những trải nghiệm riêng biệt
những trải nghiệm riêng biệt
13:22
and disparately impacted.
223
790080
2536
và các ảnh hưởng tạp chất.
13:24
Simply put, we cannot be
the most excellent expression
the most excellent expression
224
792640
4016
Thẳng thắn mà nói, chúng ta không thể
biểu hiện được dáng vẻ xuất sắc nhất
biểu hiện được dáng vẻ xuất sắc nhất
13:28
of our collective genius
225
796680
1776
của một tập thể các thiên tài
13:30
without the full measure
of humanity brought to bear.
of humanity brought to bear.
226
798480
3496
khi không có thước đo đầy đủ
đến từ sự vẹn toàn của nhân tính.
đến từ sự vẹn toàn của nhân tính.
13:34
Thank you.
227
802000
1216
Cảm ơn.
13:35
(Applause)
228
803240
5880
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Jedidah Isler - AstrophysicistJedidah Isler studies blazars — supermassive hyperactive black holes that emit powerful jet streams. They are the universe’s most efficient particle accelerators, transferring energy throughout galaxies.
Why you should listen
Jedidah Isler has been staring at the stars since she was 11 or 12. But because neither her undergraduate college or the university where she got her first master’s degree offered astronomy majors, she threw herself wholeheartedly into physics. It wasn’t until she entered a doctoral program that she was able to dedicate her time to the studying the night sky. In 2014, she became the first African-American woman to receive a Ph.D in Astrophysics from Yale.
Isler studies blazars — supermassive hyperactive black holes at the center of galaxies, some of which emit powerful streams of particles. Sometimes these are oriented toward Earth, offering us a unique perspective on the physics of the universe. Isler is a Chancellor’s Faculty Fellow in Physics at Syracuse University. She participates in the Future Faculty Leader program at Harvard's Center for Astrophysics and was named a 2015 TED Fellow.
Isler is also interested in breaking down barriers that prevent many students — especially women of color — from becoming scienists. She works to make STEM accessible to new communities.
Jedidah Isler | Speaker | TED.com