ABOUT THE SPEAKER
Latif Nasser - Radio researcher
Latif Nasser is the director of research at Radiolab, where he has reported on such disparate topics as culture-bound illnesses, snowflake photography, sinking islands and 16th-century automata.

Why you should listen

The history of science is "brimming with tales stranger than fiction," says Latif Nasser, who wrote his PhD dissertation on the Tanganyika Laughter Epidemic of 1962. A writer and researcher, Nasser is now the research director at Radiolab, a job that allows him to dive into archives, talk to interesting people and tell stories as a way to think about science and society.

More profile about the speaker
Latif Nasser | Speaker | TED.com
TED2015

Latif Nasser: The amazing story of the man who gave us modern pain relief

Լատիվ Նասեր: Զարմանալի պատմություն մի մարդու մասին,ով ժամանակակից ցավին թեթևացում էր տվել

Filmed:
1,689,086 views

Երկար ժամանակ բժիշկները հիմնականում անտեսում էին հիվանդ լինելու ամենահիմնական և վհատեցնող մասը` ցավը: Այս քնարական և տեղեկատվական խոսքում Լատիվ Նասերը պատմում է ըմբիշ և բժիշկ Ջ. Բոնիկայի արտասովոր պատմությունը,ով հորդորում էր բժիշկներին լուրջ մոտեցում ցուցաբերել ցավին և դրանով փոխել էր միլիոնավոր կյանքեր:
- Radio researcher
Latif Nasser is the director of research at Radiolab, where he has reported on such disparate topics as culture-bound illnesses, snowflake photography, sinking islands and 16th-century automata. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12
A few years ago,
0
825
1898
Մի քանի տարի առաջ մայրիկիս մոտ
00:14
my mom developed rheumatoid arthritis.
1
2747
3546
ի հայտ եկավ ռևմատոիդ արթրիտ:
00:18
Her wrists, knees and toes swelled up,
causing crippling, chronic pain.
2
6989
6099
Նրա դաստակները, ծնկները և ոտքի մատները
այտուցվել էին`
պատճառելով քրոնիկ հաշմանդամեցնող ցավ:
Նա ստիպված էր հաշմանդամության
հայտ ներկայացնել,
00:26
She had to file for disability.
3
14391
1690
00:28
She stopped attending our local mosque.
4
16734
2000
ինչպես նաև դադարեց հաճախել տեղի մզկիթը:
00:31
Some mornings it was too painful
for her to brush her teeth.
5
19516
3397
Լինում էին առավոտներ,
երբ նրա համար շատ
ցավոտ էր լինում նույնիսկ ատամներ մաքրելը:
00:36
I wanted to help.
6
24339
1177
Ես ցանկանում էի օգնել,
բայց չգիտեի, թե ինչպես:
00:38
But I didn't know how.
7
26500
1766
00:40
I'm not a doctor.
8
28716
1225
Ես բժիշկ չեմ:
00:43
So, what I am is a historian of medicine.
9
31005
4006
Ես ընդհամենը բժշկության գծով պատմաբան եմ:
00:47
So I started to research
the history of chronic pain.
10
35930
3462
Այսպիսով, սկսեցի
հետազոտել քրոնիկ ցավի պատմությունը:
Պարզվում է,որ Լոս Անջելեսի Կալիֆորնյան
համալսարանը իր արխիվներում ունի
00:51
Turns out, UCLA has an entire
history of pain collection
11
39957
4021
ցավի տեսակների վերաբերյալ
մի ամբողջական հավաքածու:
00:56
in their archives.
12
44002
1164
00:58
And I found a story --
a fantastic story --
13
46593
3452
Եվ ես գտա մի պատմություն, անհավանական
պատմություն մի մարդու մասին,
01:02
of a man who saved -- rescued --
millions of people from pain;
14
50069
5796
ով ցավից ազատել էր միլիոնավոր մարդկանց,
ինչպիսին իմ մայրն էր:
01:07
people like my mom.
15
55889
1388
01:10
Yet, I had never heard of him.
16
58772
1460
Ես նրա մասին երբեք չէի լսել:
01:12
There were no biographies
of him, no Hollywood movies.
17
60256
3632
Նրա մասին ո՛չ կենսագրական տեղեկություն,
ո’չ էլ հոլիվուդյան ֆիլմ կար:
Նրա անունը Ջոն Ջ. Բոնիկա էր:
01:16
His name was John J. Bonica.
18
64483
3789
01:21
But when our story begins,
19
69070
1548
Բայց մեր պատմության սկզբում
նա հայտնի էր որպես
Ջոնի Բուլ Ուոքըր:
01:22
he was better known as
Johnny "Bull" Walker.
20
70642
4113
01:28
It was a summer day in 1941.
21
76611
2340
1941թ. ամառային մի օր էր:
01:31
The circus had just arrived
in the tiny town of Brookfield, New York.
22
79857
5160
Կրկեսը նոր էր ժամանել Նյու-Յորքի
փոքր Բրուքֆիլդ քաղաք:
01:37
Spectators flocked to see
the wire-walkers, the tramp clowns --
23
85486
3921
Հանդիսատեսը եկել էր
տեսնելու լարախաղացների,շրջիկ ծաղրածուների
01:41
if they were lucky, the human cannonball.
24
89431
2735
և,եթե բախտ վիճակվեր, նաև «մարդ-արկերի»ն:
01:44
They also came to see the strongman,
Johnny "Bull" Walker,
25
92190
3884
Նրանք նաև եկել էին տեսնելու Ամենազորին`
Ջոնի Բուլ Ուոքըրին՝ մի մկանուտ խուլիգանի,
որը մեկ դոլարի դիմաց քեզ պատին կգամեր:
01:48
a brawny bully who'd pin you for a dollar.
26
96098
3333
Գիտե՞ք, հենց այդ օրը կրկեսի
ձայնահզորացման համակարգից մի ձայն լսվեց:
01:52
You know, on that particular day,
a voice rang out
27
100467
2941
01:55
over the circus P.A. system.
28
103432
1985
01:57
They needed a doctor urgently,
in the live animal tent.
29
105441
3837
Կենդանիների վրանում շտապ բժիշկ էր հարկավոր
02:01
Something had gone wrong
with the lion tamer.
30
109302
2384
Առյուծ վարժեցնողի հետ ինչ-որ բան այն չէր:
Նրա կրկեսային համարի ամենաթեժ պահին
02:03
The climax of his act had gone wrong,
31
111710
3129
ինչ-որ բան ձախողվել էր:
02:06
and his head was stuck
inside the lion's mouth.
32
114863
4196
Նրա գլուխը մնացել էր առյուծի երախում:
02:11
He was running out of air;
33
119629
1659
Օդը չէր հերիքում:
Ամբոխը սարսափահար նայում էր,
02:13
the crowd watched in horror
34
121312
2167
թե ինչպես է նա պայքարում:
02:15
as he struggled and then passed out.
35
123503
2904
Իսկ հետո նա ուշագնաց եղավ:
02:18
When the lion finally did relax its jaws,
36
126788
3261
Երբ առյուծը վերջապես թուլացրեց երախը,
02:22
the lion tamer just slumped
to the ground, motionless.
37
130073
4454
առյուծ վարժեցնողն անշարժ գետնին փռվեց:
02:27
When he came to a few minutes later,
38
135813
2369
Ուշքի գալուց մի քանի րոպե անց,
02:30
he saw a familiar figure hunched over him.
39
138206
2140
իր վրա կռացած տեսավ մի ծանոթ կերպարանք:
02:33
It was Bull Walker.
40
141169
2000
Դա Ջոնի Բուլ Ուոքըրն էր:
02:35
The strongman had given the lion tamer
mouth-to-mouth, and saved his life.
41
143816
5233
Ամենազորը առյուծ վարժեցնողին արհեստական
շնչառություն էր տվել և փրկել կյանքը:
Այդ ժամանակ Ամենազորը ոչ ոքի չէր ասել,
որ ինքն իրականում բժշկական
02:42
Now, the strongman hadn't told anyone,
42
150864
1828
02:44
but he was actually
a third-year medical student.
43
152716
3459
համալսարանի 3-րդ կուրսի ուսանող էր:
Ամառվա ընթացքում նա շրջում էր կրկեսի հետ,
02:48
He toured with the circus
during summers to pay tuition,
44
156788
3662
որպեսզի վճարեր ուսման վարձը,
բայց այդ ամենը գաղտնի էր պահում՝
02:52
but kept it a secret
to protect his persona.
45
160474
2710
իր անձը պաշտպանելու նպատակով:
02:55
He was supposed to be
a brute, a villain --
46
163787
3404
Թվում էր, թե նա բռի սրիկա էր
և ոչ թե՝ ձանձրալի բարեգործ:
02:59
not a nerdy do-gooder.
47
167215
2222
Նրա բժիշկ կոլեգաները ևս չգիտեին
այդ գաղտնիքը:
03:02
His medical colleagues didn't
know his secret, either.
48
170535
2597
Ինչպես նա էր ասում՝ եթե դու մարզիկ ես,
ապա բթամիտ ես:
03:05
As he put it, "If you were
an athlete, you were a dumb dodo."
49
173156
4079
03:09
So he didn't tell them about the circus,
50
177849
2471
Այսպիսով, նա
չէր պատմել, թե ինչպես է երեկոյան
03:12
or about how he wrestled professionally
on evenings and weekends.
51
180344
5317
ժամերին և հանգստյան օրերին պրոֆեսիոնալ
ըմբշամարտով զբաղվում:
Նա հանդես էր գալիս այնպիսի կեղծանուններով,
ինչպեսիք էին Բուլ Ուոքըրը
03:18
He used a pseudonym like Bull Walker,
52
186353
2620
03:20
or later, the Masked Marvel.
53
188997
1929
կամ ավելի ուշ՝ Մասքդ Մարվըլը:
03:23
He even kept it a secret that same year,
54
191627
3508
Նույնիսկ գաղտնի էր պահում, որ նույն տարում
03:27
when he was crowned
the Light Heavyweight Champion
55
195159
3359
դարձել էր ծանրամարտի թեթևքաշայինների
աշխարհի չեմպիոն:
03:30
of the world.
56
198542
1229
03:33
Over the years, John J. Bonica
lived these parallel lives.
57
201313
4606
Տարիներ շարունակ Ջոն Ջ. Բոնիկան
այս երկակի կյանքն էր վարում:
03:38
He was a wrestler;
58
206515
1694
Նա և՛ բժիշկ էր,
03:40
he was a doctor.
59
208233
1157
և՛ ըմբիշ,
03:41
He was a heel;
60
209788
1522
և՛ սրիկա էր,
03:43
he was a hero.
61
211334
1157
և՛ հերոս:
03:45
He inflicted pain,
62
213038
1796
Նա ցավ էր պատճառում,
03:46
and he treated it.
63
214858
1158
իսկ հետո՝ բուժում այն:
03:49
And he didn’t know it at the time,
but over the next five decades,
64
217242
3502
Այդ ժամանակ նա չգիտեր,որ հաջորդ հինգ
տասնամյակների ընթացքում, հենվելով
այս հակասող ինքնությունների վրա,
03:52
he'd draw on these dueling identities
65
220768
2818
կստեղծեր ցավի նկատմամբ մի նոր մոտեցում:
03:55
to forge a whole new way
to think about pain.
66
223610
3313
Դա այնպես կփոխեր ժամանակակից բժշկությունը,
որ տասնամյակներ անց «Թայմզ» ամսագիրը նրան
03:59
It'd change modern medicine
so much so, that decades later,
67
227620
4130
04:03
Time magazine would call him
pain relief's founding father.
68
231774
4502
կանվաներ «ցավի թեթևացման հիմնադիր հայր»:
Բայց դա տեղի ունեցավ ավելի ուշ:
04:09
But that all happened later.
69
237351
1493
1942թ. Բոնիկան ավարտեց բժշկական
համալսարանը և ամուսնացավ Էմմայի`
04:12
In 1942, Bonica graduated
medical school and married Emma,
70
240179
5612
իր սիրելիի հետ,ում
հանդիպել էր իր մենամարտերից մեկի ժամանակ:
04:17
his sweetheart, whom he had met
at one of his matches years before.
71
245815
3676
04:22
He still wrestled in secret -- he had to.
72
250505
2816
Նա դեռ գաղտնի էր մենամարտում. ստիպված էր:
04:25
His internship at New York's
St. Vincent's Hospital paid nothing.
73
253781
4647
Նյու-Յորքի Սուրբ Վինսենթ հիվանդանոցում
ունեցած պրակտիկան նրան ոչինչ չտվեց:
04:31
With his championship belt,
he wrestled in big-ticket venues,
74
259101
3752
Իր չեմպիոնական գոտիով նա գոտեմարտում էր
հզորագույն հակառակորդների հետ,
04:34
like Madison Square Garden,
75
262877
1937
04:36
against big-time opponents,
76
264838
1676
ինչպիսիք էին Էվերեթ «Բլոնդ Բեը» Մարշըլը
կամ աշխարհի եռակի չեմպիոն Անջելո Սավորդին:
04:38
like Everett "The Blonde Bear" Marshall,
77
266538
2849
04:41
or three-time world champion,
Angelo Savoldi.
78
269411
3642
Մենամարտերը իրենց հետքն էին թողել նրա վրա.
պատռվել էին կոնքային հոդերը,
04:46
The matches took a toll on his body;
79
274192
2777
կոտրվել կողոսկրերը:
04:48
he tore hip joints, fractured ribs.
80
276993
3278
Մի գիշեր Սարսափելի Թուրքի ոտքի հարվածը
նրա դեմքին մի սպի թողեց,
04:52
One night, The Terrible Turk's big toe
scratched a scar like Capone's
81
280295
4898
որը նման էր Կապոնեի դեմքի
04:57
down the side of his face.
82
285217
1302
ներքևի հատվածի սպիին:
04:59
The next morning at work,
he had to wear a surgical mask to hide it.
83
287302
4039
Հաջորդ օրն աշխատելիս սպին թաքցնելու համար
նա ստիպված էր վիրաբուժական դիմակ կրել:
05:04
Twice Bonica showed up to the O.R.
with one eye so bruised,
84
292450
4614
Երկու անգամ Բոնիկան վիրահատարան
տեղափեխվեց մի աչքը այնպես կապտած,որ դրանով
05:09
he couldn't see out of it.
85
297088
1246
չէր կարողանում տեսնել:
05:11
But worst of all were
his mangled cauliflower ears.
86
299138
4503
Բայց ամենավատը նրա`ծաղկակաղամբ հիշեցնող
այլանդակված ականջներն էին:
05:16
He said they felt like two baseballs
on the sides of his head.
87
304094
3408
Նա ասում էր, որ դրանք կարծես գլխի երկու
կողմերում բեյսբոլի երկու գնդակներ լինեին:
05:21
Pain just kept accumulating in his life.
88
309153
3262
Ցավը շարունակում էր կուտակվել նրա կյանքում
Հետո նա հիվանդանոցում ներկա գտնվեց իր իսկ
05:25
Next, he watched his wife go
into labor at his hospital.
89
313177
3556
կնոջ ծննդաբերությանը
05:29
She heaved and pushed, clearly in anguish.
90
317509
3124
ով ցավերի մեջ հևում էր և տնքում:
Մանկաբարձը պրակտիկանտին կանչեց, որպեսզի
05:33
Her obstetrician called
out to the intern on duty
91
321657
2444
մի քանի կաթիլ եթեր տար նրան`
05:36
to give her a few drops of ether
to ease her pain.
92
324125
2508
ցավը մեղմացնելու համար:
05:39
But the intern was a young guy,
just three weeks on the job --
93
327519
3361
վերջինս մի երիտասարդ տղա էր,որը 3 շաբաթ էր
ինչ ընդունվել էր աշխատանքի:
05:42
he was jittery, and in applying the ether,
94
330904
2936
Նա լարված էր և եթերը լցնելիս
05:45
irritated Emma's throat.
95
333864
1828
գրգռեց Էմմայի կոկորդը:
05:48
She vomited and choked,
and started to turn blue.
96
336145
3948
Էմման ործկաց, խեղդվեց և սկսեց կապտել:
05:52
Bonica, who was watching all this,
pushed the intern out of the way,
97
340895
5340
Բոնիկան, ով տեսնում էր այս ամենը, հրեց
05:58
cleared her airway,
98
346259
1581
պրակտիկանտին,մաքրեց կնոջ շնչուղին
05:59
and saved his wife
and his unborn daughter.
99
347864
2818
և փրկեց կնոջ ու դեռ չծնված դստեր կյանքը:
Այդ պահին նա որոշեց իր կյանքը նվիրել
06:04
At that moment, he decided
to devote his life to anesthesiology.
100
352172
4845
անեսթեզիոլոգիային:
06:09
Later, he'd even go on to help develop
the epidural, for delivering mothers.
101
357414
5412
Հետագայում նույնիսկ օգնելու էր զարգացնելու
անզգայացման մեթոդը՝ծննդաբերող
մայրերի համար:
06:14
But before he could focus on obstetrics,
102
362850
2135
Բայց մինչ կկարողանար մասնագիտանալ
մանկաբարձության մեջ,
06:17
Bonica had to report for basic training.
103
365009
2756
Բոնիկան պետք է հիմնական վերապատրաստման
համար հայտ ներկայացներ:
06:22
Right around D-Day,
104
370373
1594
Մոտավորապես Նորմանդիայի ափհանման
06:23
Bonica showed up
to Madigan Army Medical Center,
105
371991
3222
օրը Բոնիկան գնաց
Տակոմայի մոտակայքում գտնվող Մեդիան
06:27
near Tacoma.
106
375237
1150
ռազմաբժշկական կենտրոն:
06:28
At 7,700 beds, it was one of the largest
army hospitals in America.
107
376783
4693
Ամերիկայում ամենամեծ ռազմական
հիվանդանոցներից մեկն էր, որն ուներ
7700 մահճակալ:
06:34
Bonica was in charge
of all pain control there.
108
382242
2694
Բոնիկան ցավի վերահսկման բաժանմունքի
պատասխանատու էր:
06:37
He was only 27.
109
385618
2000
Նա ընդամենը 27 տարեկան էր:
06:40
Treating so many patients,
Bonica started noticing cases
110
388470
3294
Բուժելով այդքան շատ հիվանդների` Բոնիկան
սկսեց նկատել այնպիսի դեպքեր,որոնք հակասում
06:43
that contradicted everything
he had learned.
111
391788
2495
էին այն ամենին, ինչ նա սովորել էր:
06:46
Pain was supposed to be
a kind of alarm bell -- in a good way --
112
394976
4846
Ցավը կարծես ահազանգի մի տեսակ լիներ,
լավ իմաստով. մարմնի կողմից վնասվածքի
06:51
a body's way of signaling an injury,
like a broken arm.
113
399846
3600
ազդանշան, ինչպես կոտրված ձեռքի դեպքում:
06:56
But in some cases,
114
404538
1612
Բայց որոշ դեպքերում,ինչպես օրինակ
06:58
like after a patient had a leg amputated,
115
406174
3475
հիվանդի ոտքի անդամահատումից հետո, հիվանդը
կարող էր դեռ բողոքել
07:01
that patient might still complain
of pain in that nonexistent leg.
116
409673
4021
արդեն իսկ գոյություն չունեցող ոտքի ցավից:
07:06
But if the injury had been treated, why
would the alarm bell keep ringing?
117
414231
3992
Բայց եթե վնասվածքը բուժվել էր, ապա ինչո՞ւ
ահազանգը շարունակվում:
07:10
There were other cases in which there
was no evidence of an injury whatsoever,
118
418861
4129
Կային դեպքեր,երբ չկար որևէ ակնհայտ
07:15
and yet, still the patient hurt.
119
423014
2482
վնասվածք, սակայն հիվանդը դեռ ցավ էր զգում:
07:18
Bonica tracked down all the specialists
at his hospital -- surgeons,
120
426678
3968
Բոնիկան քննարկում էր
ունենում հիվանդանոցի բոլոր մասնագետների`
07:22
neurologists, psychiatrists, others.
121
430670
2338
վիրաբույժների,
նյարդաբաններին,հոգեբույժներին և այլոց հետ
07:25
And he tried to get
their opinions on his patients.
122
433782
3076
փորձելով նրանց կարծիքն իմանալ
իր հիվանդների մասին:
07:29
It took too long, so he started organizing
group meetings over lunch.
123
437643
4974
Դա շատ երկար տևեց,և նա սկսեց կազմակերպել
խմբային հանդիպումներ ճաշի շուրջ
07:35
It would be like a tag team of specialists
going up against the patient's pain.
124
443123
4466
Դա նման էր մասնագետների
զույգերով աշխատանքի,որոնք
պայքարում էին հիվանդի ցավի դեմ:
07:39
No one had ever focused on pain
this way before.
125
447613
3940
Նախկինում ոչ ոք այդպես չէր կենտրոնացել
ցավի վրա:
07:44
After that, he hit the books.
126
452928
2000
Հետո նա սկսեց գրքեր ուսումնասիրել:
07:47
He read every medical textbook
he could get his hands on,
127
455845
2863
Նա կարդում էր ձեռքի տակ գտնվող բժշկության
վերաբերյալ ամեն մի դասագիրք` ուշադիր
07:50
carefully noting every mention
of the word "pain."
128
458732
2551
նշելով այն հատվածները, որտեղ առկա էր ցավ
բառի ցանկացած գործածություն:
07:54
Out of the 14,000 pages he read,
129
462282
3881
Նրա կարդացած 14.000 էջից «ցավ» բառը
07:58
the word "pain" was
on 17 and a half of them.
130
466187
4176
առկա էր միայն 17 ու կես էջում:
08:02
Seventeen and a half.
131
470908
2002
17 ու կես:
08:04
For the most basic, most common,
most frustrating part of being a patient.
132
472934
5272
Իսկ դա հիվանդ լինելու ամենահասարակ,
ամենապարզ և ամենատհաճ մասն է:
08:10
Bonica was shocked -- I'm quoting him,
133
478875
2107
Բոնիկան ցնցված էր,մեջբերում եմ նրա բառերը.
08:13
he said, "What the hell kind of conclusion
can you come to there?
134
481006
4454
«Գրողը տանի,ի ի՞նչ եզրակացության կարելի է
08:17
The most important thing
from the patient's perspective,
135
485484
3182
գալ: Նրանք չեն խոսում հիվանդի տեսանկյունից
08:20
they don't talk about."
136
488690
1365
ամենակարևոր բանի մասին»
08:23
So over the next eight years,
Bonica would talk about it.
137
491295
3890
Եվ ահա հաջորդ ութ տարիների ընթացքում
Բոնիկան կխոսեր,կգրեր դրա մասին,
08:27
He'd write about it; he'd write
those missing pages.
138
495209
2445
նա կլրացներ այդ պակասող էջերը:
08:30
He wrote what would later be known
as the Bible of Pain.
139
498057
3714
Նա կգրեր մի բան, որը հետագայում կդառնար
ցավի Սուրբ Գիրքը:
08:34
In it he proposed new strategies,
140
502575
3417
Դրանում առաջարկեց նոր ռազմավարություններ,
բուժման նոր մեթոդներ,օգտագործելով
08:38
new treatments using
nerve-block injections.
141
506016
3574
նյարդային շրջափակման
ներարկումներ:
08:41
He proposed a new institution,
the Pain Clinic,
142
509614
2743
Նա առաջարկեց ստեցծել մի նոր հիմնարկ՝ ցավի
դեմ պայքարի կլինիկա՝ հիմնվելով ճաշի
08:44
based on those lunchtime meetings.
143
512381
1998
ճաշի ժամին անցկացված հանդիպումների վրա:
08:47
But the most important thing
about his book
144
515248
2411
Նրա գրքի կարևորությունը այն էր, որ դա
մի տեսակ
08:49
was that it was kind of an emotional
alarm bell for medicine.
145
517683
4082
հուզական ահազանգ էր բժշկության համար.
08:54
A desperate plea to doctors
to take pain seriously
146
522486
5981
հանդուգն խնդրանք՝ բժիշկներին, որպեսզի
լրջորեն մոտենային
09:00
in patients' lives.
147
528491
1396
հիվանդների ցավին:
09:03
He recast the very purpose of medicine.
148
531321
3269
Նա վերաձևակերպեց բժշկության իրական նպատակը
09:07
The goal wasn't to make patients better;
149
535373
4185
Նպատակը ոչ թե հիվանդին
ավելի լավը դարձնելն էր,այլ այնպես անել
09:11
it was to make patients feel better.
150
539582
3352
որ նա ավելի լավ զգար իրեն:
Տասնամյակներ շարունակ նա ներկայացրեց ցավի
09:16
He pushed his pain agenda for decades,
151
544955
2087
վերաբերյալ իր օրակարգը
09:19
before it finally took hold
in the mid-'70s.
152
547066
3018
մինչև որ այն հաստատվեց
70-ականների կեսերին:
09:22
Hundreds of pain clinics sprung up
all over the world.
153
550831
3454
Աշխարհով մեկ բացվեցին ցավի դեմ պայքարի
100-ավոր կլինիկաներ:
09:27
But as they did -- a tragic twist.
154
555711
3230
Բայց այդ ընթացքում ողբերգական շրջադարձ
տեղի ունեցավ:
09:31
Bonica's years of wrestling
caught up to him.
155
559754
3161
Բոնիկան ստիպված էր վճարել տարիներ
շարունակ ըմբշամարտելու համար:
09:36
He had been out of the ring
for over 20 years,
156
564597
2152
Նա շուրջ 20 տարի ռինգում չէր եղել,բայց նրա
1500 պրոֆեսիոնալ
09:38
but those 1,500 professional bouts
had left a mark on his body.
157
566773
4305
մենամարտերը իրենց հետքն էին թողել
նրա մարմնի վրա:
09:43
Still in his mid-50s, he suffered
severe osteoarthritis.
158
571769
4069
Արդեն 50-անց տարիքում նա տառապում Էր ծանր
ոսկրահոդաբորբով:
09:48
Over the next 20 years
he'd have 22 surgeries,
159
576360
4019
Հաջորդ 20 տարիների ընթացքում նա ենթարկվեց
09:52
including four spine operations,
160
580403
2527
22 վիրահատության՝ ներառյալ ողնաշարի 4
09:54
and hip replacement after hip replacement.
161
582954
2567
վիրահատությունները և ազդրերի
ազդրերի փոխպատվաստումը՝իրար ետևից:
09:58
He could barely raise
his arm, turn his neck.
162
586110
3257
Նա հազիվ էր կարողանում բարձրացնել իր ձեռքը
թեքել վիզը:
10:02
He needed aluminum crutches to walk.
163
590144
2653
Քայլելու համար նրան ալյումինե հենակներ էին
անհրաժեշտ:
10:05
His friends and former students
became his doctors.
164
593879
4020
Նրա ընկերներն ու
ուսանողները դարձել էին նրա բժիշկները:
10:09
One recalled that he probably
had more nerve-block injections
165
597923
4202
Ասում էին, որ նա ավելի շատ նյարդային
շրջափակման ներարկումներ էր ստացել,
10:14
than anyone else on the planet.
166
602149
2578
քան աշխարհում որևէ այլ մեկը:
10:18
Already a workaholic,
he worked even more --
167
606043
3438
Նա աշխատամոլ էր,
10:21
15- to 18-hour days.
168
609505
1946
աշխատում էր օրական 15-ից 18 ժամ:
10:23
Healing others became more
than just his job,
169
611922
2509
Ուրիշներին բուժելը դարձել էր ավելին, քան
աշխատանք. Նրա համար դա
10:26
it was his own most effective
form of relief.
170
614455
2722
թեթևանալու ամենաարդյունավետ միջոցն էր:
10:30
"If I wasn't as busy as I am,"
he told a reporter at the time,
171
618510
3811
Մի անգամ մի թղթակցի ասաց.«Եթե ես այսքան
10:34
"I would be a completely disabled guy."
172
622345
3185
զբաղված չլինեի,ապա ամբողջովին
հաշմանդամ կլինեի»:
10:39
On a business trip to Florida
in the early 1980s,
173
627423
3539
1980-ական թվականների սկզբին՝ Ֆլորիդա
ործուղման մեկնելիս Բոնիկան իր
10:42
Bonica got a former student to drive
him to the Hyde Park area in Tampa.
174
630986
5332
ուսանողներից մեկին խնդրեց իրեն մեքենայով
տանել Տամպայի Հայդ այգի:
10:49
They drove past palm trees
and pulled up to an old mansion,
175
637338
4144
Նրանք անցան արմավեննիներ
կողքով և կանգ առան մի հին առանձնատան մոտ,
10:53
with giant silver howitzer cannons
hidden in the garage.
176
641506
4610
որի ավտոտնակում հսկայական արծաթագույն
հաուբիցային հրանոթներ էին թաքցված:
10:58
The house belonged to the Zacchini family,
177
646895
2939
Այս առնաձնատունը
պատկանում էր Զակկինի ընտանիքին, որ
11:01
who were something like
American circus royalty.
178
649858
2972
համարվում էր ամերիկյան կրկեսի պարագլուխը:
11:06
Decades earlier, Bonica had watched them,
179
654229
2573
Տասնամյակներ առաջ
Բոնիկան նայում էր, թե ինչպես էին
11:08
clad in silver jumpsuits and goggles,
180
656826
2887
նրանք ցուցադրում իրենց իսկ նախաձեռնած
11:11
doing the act they pioneered --
the Human Cannonball.
181
659737
3768
«մարդ-արկ» հնարքը՝ կրելով արծաթյա
ցատկակոստյումներ և պաշտպանիչ ակնոցներ:
11:16
But now they were like him: retired.
182
664772
3075
Բայց այժմ նրանք էլ Բոնիկայի
նման թոշակառուներ էին:
11:21
That generation is all dead
now, including Bonica,
183
669267
3571
Այդ սերունդը այժմ
չկա՝ ներառյալ Բոնիկան, ուստի ոչ մի կերպ
11:24
so there's no way to know exactly
what they said that day.
184
672862
2943
չենք կարող իմանալ,
թե նրանք այդ օրն ինչի մասին խոսեցին:
11:28
But still, I love imagining it.
185
676475
2000
Բայց ինձ դուր է
գալիս պատկերացնել այդ ամենը:
11:31
The strongman and the human
cannonballs reunited,
186
679233
3253
Ամենազորը և մարդ-արկերը վերամիավորվել էին՝
11:34
showing off old scars, and new ones.
187
682510
2453
ցուցադրելով իրենց հին ու նոր սպիները:
11:37
Maybe Bonica gave them medical advice.
188
685802
2256
Գուցե Բոնիկան նրանց բժշկական
խորհուրդներ տվեց:
11:40
Maybe he told them what he later
said in an oral history,
189
688082
5326
Գուցե նա նրանց ասաց այն, ինչը հետագայում
պատմեց իր բանավոր պատմության մեջ, այն է,
11:45
which is that his time in the circus
and wrestling deeply molded his life.
190
693432
5906
որ կրկեսում և մենամարտերում անցկացրած
ժամանակը կերտել էր իր կյանքը:
11:53
Bonica saw pain close up.
191
701286
2684
Բոնիկան տեսավ, թե ինչպես է ցավը մոտենում:
11:57
He felt it. He lived it.
192
705236
2000
Նա զգաց ու ապրեց դա:
12:00
And it made it impossible
for him to ignore in others.
193
708453
4017
Եվ նրա համար անհնար էր ուրիշների
ցավն անտեսելը:
12:05
Out of that empathy, he spun
a whole new field,
194
713449
3114
Կարեկցանքից ելնելով՝ ստեղծեց մի նոր
12:08
played a major role in getting
medicine to acknowledge pain
195
716587
3112
ամբողջական ոլորտ, որը մեծ դեր է խաղաց՝
12:11
in and of itself.
196
719723
1252
ստիպելով բժշկությանը
լրջորեն մոտենալ ցավին:
12:14
In that same oral history,
197
722627
1912
Այդ նույն բանավոր պատմության մեջ
12:16
Bonica claimed that pain
198
724563
2509
Բոնիկան պնդում էր, որ ցավը մարդկային
12:19
is the most complex human experience.
199
727096
4257
ամենաբարդ փորձությունն է:
12:24
That it involves your past life,
your current life,
200
732215
3814
Այն ներառում է ձեր անցյալը, ձեր ներկան,
12:28
your interactions, your family.
201
736053
2190
ձեր հարաբերությունները, ձեր ընտանիքը:
12:31
That was definitely true for Bonica.
202
739256
2555
Այս ամենն իսկապես վերաբերում էր Բոնիկային:
12:34
But it was also true for my mom.
203
742593
2671
Բայց այս ամենը ճիշտ է նաև մայրիկիս դեպքում
12:40
It's easy for doctors to see my mom
204
748043
3299
Բժիշկների համար հեշտ է իմ մորը տեսնել
12:43
as a kind of professional patient,
205
751366
3262
որպես մի պրոֆեսիոնալ հիվանդի, մի կնոջ, որն
12:46
a woman who just spends her days
in waiting rooms.
206
754652
3818
որն իր օրերն անցկացնում է սպասասրահներում:
12:51
Sometimes I get stuck seeing her
that same way.
207
759714
2891
Երբեմն ես հուսահատվում եմ՝ տեսնելով
նրան այդ վիճակում:
12:57
But as I saw Bonica's pain --
208
765076
1967
Բայց երբ տեսա Բոնիկայի ցավը, ցավ, որ
12:59
a testament to his fully lived life --
209
767067
4532
իր ապրած ողջ կյանքի վկայությունն էր, ես
13:03
I started to remember all the things
that my mom's pain holds.
210
771623
4507
սկսեցի հիշել այն ամենը, ինչի միջով
ստիպված էր անցնելու մայրս:
13:10
Before they got swollen and arthritic,
211
778370
3768
Մինչև այտուցվելն ու անզգայանալը, մայրս
13:14
my mom's fingers clacked away
212
782162
3315
աշխատում էր հիվանդանոցի
13:17
in the hospital H.R. department
where she worked.
213
785501
2898
կադրերի բաժնում:
13:21
They folded samosas for our entire mosque.
214
789150
4088
Նրա ձեռքերը ողջ մզկիթի համար ճարպկորեն
փաթաթում էին սամոսներ:
13:26
When I was a kid, they cut my hair,
215
794734
3701
Երբ ես փոքր էի, այդ ձեռքերը կտրում էին
13:30
wiped my nose,
216
798459
2452
մազերս, մաքրում քիթս,
13:32
tied my shoes.
217
800935
1650
կապում կոշիկիս քուղերը:
13:41
Thank you.
218
809832
1325
Շնորակալություն
13:43
(Applause)
219
811181
6819
(Ծափահարություններ)
Translated by YSU romano.transl.dept. Lusine
Reviewed by Emma Dovlatyan

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Latif Nasser - Radio researcher
Latif Nasser is the director of research at Radiolab, where he has reported on such disparate topics as culture-bound illnesses, snowflake photography, sinking islands and 16th-century automata.

Why you should listen

The history of science is "brimming with tales stranger than fiction," says Latif Nasser, who wrote his PhD dissertation on the Tanganyika Laughter Epidemic of 1962. A writer and researcher, Nasser is now the research director at Radiolab, a job that allows him to dive into archives, talk to interesting people and tell stories as a way to think about science and society.

More profile about the speaker
Latif Nasser | Speaker | TED.com
THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM