ABOUT THE SPEAKER
Paul Ewald - Evolutionary biologist
After years of studying illness from the germs' point of view, microbiologist Paul Ewald believes that Big Pharma is wrong about some very big issues. What's right? The leader in evolutionary medicine posits radical new approaches.

Why you should listen

Paul Ewald has a problem with modern medicine: It ignores the fact that many diseases of unknown origin can be linked to slow-growing infections caused by viruses, bacteria and other microorganisms.

Ewald -- whose theory stems from both a formal education in biological sciences, ecology, and evolution, and a personal bout with diarrhea in the 1970s -- aims to change this thinking. To that end, he has written popular news articles, academic papers, and two books (Evolution of Infectious Disease and Plague Time) that explain and expand his idea. Ewald is regarded as the leading expert in the emerging field of evolutionary medicine. He directs the evolutionary medicine program in the Biology department at the University of Louisville, Kentucky, and lectures worldwide.

Among other honors, Ewald was the first recipient of the Smithsonian Institution's George E. Burch Fellowship in Theoretic Medicine and Affiliated Sciences, which was established to foster pioneering work in health sciences.

More profile about the speaker
Paul Ewald | Speaker | TED.com
TED2007

Paul Ewald: Can we domesticate germs?

Paul Ewald: Có thể thuần hóa vi khuẩn được không?

Filmed:
583,626 views

Nhà sinh học tiến hóa Paul Ewald kéo chúng ta xuống cống rãnh để thảo luận về vi khuẩn. Tại sao một số loài lại nguy hiểm hơn một số khác? Bằng cách nào chúng ta biến các loài nguy hiểm trở nên lành tính? Trong khi tìm kiếm câu trả lời, ông khảo sát một trường hợp gây ghê tởm nhưng quyến rũ: bệnh tiêu chảy.
- Evolutionary biologist
After years of studying illness from the germs' point of view, microbiologist Paul Ewald believes that Big Pharma is wrong about some very big issues. What's right? The leader in evolutionary medicine posits radical new approaches. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:18
What I'd like to do is just dragkéo us all down into the guttergutter,
0
0
3000
Điều tôi muốn làm là kéo
chúng ta xuống cống rãnh,
00:21
and actuallythực ra all the way down into the sewercống
1
3000
2000
thực ra là xuống tận các cống xả nước thải
00:23
because I want to talk about diarrheabệnh tiêu chảy.
2
5000
2000
bởi vì tôi muốn nói về bệnh tiêu chảy.
00:25
And in particularcụ thể, I want to talk about
3
7000
4000
Và cụ thể là, tôi muốn nói về
00:29
the designthiết kế of diarrheabệnh tiêu chảy.
4
11000
2000
việc "thiết kế" bệnh tiêu chảy.
00:31
And when evolutionarytiến hóa biologistsnhà sinh vật học talk about designthiết kế,
5
13000
2000
Các nhà sinh vật tiến hóa
nói về "thiết kế"
00:33
they really mean designthiết kế by naturaltự nhiên selectionlựa chọn.
6
15000
4000
thực ra họ muốn nói về sự "thiết kế"
bởi chọn lọc tự nhiên.
00:37
And that bringsmang lại me to the titlechức vụ of the talk,
7
19000
2000
Điều đó khiến tôi đặt tiêu đề,
00:39
"UsingBằng cách sử dụng EvolutionSự tiến hóa to DesignThiết kế DiseaseBệnh OrganismsSinh vật IntelligentlyThông minh."
8
21000
4000
"Sử dụng tiến hóa để Thiết kế các
Vi sinh vật gây bệnh một cách thông minh."
00:43
And I alsocũng thế have a little bitbit of a sortsắp xếp of smartasssmartass subtitlephụ đề to this.
9
25000
4000
Tôi cũng chèn thêm một tiểu đề
nghe có vẻ nhạo báng nữa.
00:47
But I'm not just doing this to be cuteDễ thương.
10
29000
2000
Nhưng tôi không làm thế này cho hay.
00:49
I really think that this subtitlephụ đề explainsgiải thích
11
31000
3000
Tôi thực sự nghĩ rằng
tiểu đề này giải thích
00:52
what somebodycó ai like me, who'sai sortsắp xếp of a DarwinDarwin wannabeWannabe,
12
34000
3000
điều mà những người giống tôi,
những người ngưỡng mộ Darwin,
00:55
how they actuallythực ra look at one'scủa một người rolevai trò in
13
37000
3000
cách họ thực sự nhìn vào
vai trò của một sự vật
00:58
sortsắp xếp of comingđang đến into this fieldcánh đồng of healthSức khỏe scienceskhoa học and medicinedược phẩm.
14
40000
4000
trong lĩnh vực khoa học sức khỏe và y học.
01:02
It's really not a very friendlythân thiện fieldcánh đồng for evolutionarytiến hóa biologistsnhà sinh vật học.
15
44000
3000
Đó thực sự không thân thiện
dành cho nhà sinh học tiến hóa.
01:05
You actuallythực ra see a great potentialtiềm năng,
16
47000
2000
Bạn thấy được một tiềm năng vô cùng lớn,
01:07
but you see a lot of people who are sortsắp xếp of defendingbảo vệ theirhọ turfsân cỏ,
17
49000
3000
nhưng bạn thấy rất nhiều người
bảo vệ lĩnh vực của mình,
01:10
and mayTháng Năm actuallythực ra be very resistantkháng cự, when one triescố gắng
18
52000
4000
và có thể rất ngoan cố,
khi có ai đó cố gắng
01:14
to introducegiới thiệu ideasý tưởng.
19
56000
2000
đưa ra các ý tưởng.
01:16
So, all of the talk todayhôm nay is going to dealthỏa thuận with two generalchung questionscâu hỏi.
20
58000
5000
Toàn bộ bài nói chuyện hôm nay sẽ nhằm
giải quyết hai câu hỏi tổng quát.
01:21
One is that, why are some diseasedịch bệnh organismssinh vật more harmfulcó hại?
21
63000
3000
Một là, tại sao một số sinh vật gây bệnh
lại nguy hiểm hơn?
01:24
And a very closelychặt chẽ relatedliên quan questioncâu hỏi, which is,
22
66000
2000
Và một câu hỏi gần gũi là,
làm sao kiểm soát được
tình thế này khi chúng ta biết
01:26
how can we take controlđiều khiển of this situationtình hình onceMột lần we understandhiểu không
23
68000
4000
đáp án cho câu hỏi đầu tiên?
Cách khiến sinh vật
nguy hiểm lành tính hơn?
01:30
the answercâu trả lời to the first questioncâu hỏi?
24
72000
1000
01:31
How can we make the harmfulcó hại organismssinh vật more mildnhẹ nhàng?
25
73000
2000
Và tôi sẽ bắt đầu bài nói chuyện với,
như tôi đã nói,
01:34
And I'm going to be talkingđang nói, to beginbắt đầu with, as I said,
26
76000
2000
01:36
about diarrhealtiêu chảy diseasedịch bệnh organismssinh vật.
27
78000
2000
với các sinh vật gây bệnh tiêu chảy.
01:38
And the focustiêu điểm when I'm talkingđang nói about the diarrhealtiêu chảy organismssinh vật,
28
80000
3000
Và trọng tâm khi tôi nói về các sinh vật
gây bệnh tiêu chảy,
01:41
as well as the focustiêu điểm when I'm talkingđang nói about any organismssinh vật
29
83000
3000
và cũng tập trung khi tôi nói về
mọi sinh vật khác,
01:44
that causenguyên nhân acutenhọn infectioustruyền nhiễm diseasedịch bệnh,
30
86000
2000
gây ra bệnh truyền nhiễm cấp tính,
01:46
is to think about the problemvấn đề from a germ'scủa mầm pointđiểm of viewlượt xem,
31
88000
3000
là nghĩ về vấn đề
từ quan điểm của các vi khuẩn,
01:49
germ's-eyemầm bệnh của mắt viewlượt xem.
32
91000
2000
cách nhìn của vi khuẩn.
01:51
And in particularcụ thể, to think about a fundamentalcăn bản ideaý kiến
33
93000
4000
Và cụ thể là, nghĩ về ý tưởng cơ bản
01:55
which I think makeslàm cho sensegiác quan out of a tremendousto lớn amountsố lượng of variationbiến thể
34
97000
3000
mà tôi nghĩ là có lý hơn so với
vô số các biến số khác
01:58
in the harmfulnessharmfulness of diseasedịch bệnh organismssinh vật.
35
100000
3000
nhằm giải thích về tính gây hại của
các sinh vật gây bệnh.
02:01
And that ideaý kiến is that from the germ's-eyemầm bệnh của mắt pointđiểm of viewlượt xem,
36
103000
4000
Và ý tưởng đó là
từ quan điểm của vi trùng,
02:05
diseasedịch bệnh organismssinh vật have to get from one hostchủ nhà to anotherkhác,
37
107000
3000
sinh vật gây bệnh di chuyển từ
vật chủ này sang vật chủ khác,
02:08
and oftenthường xuyên they have to relydựa on the well-beinghạnh phúc of the hostchủ nhà
38
110000
4000
và thường chúng phải dựa vào
sự khỏe mạnh của vật chủ
02:12
to movedi chuyển them to anotherkhác hostchủ nhà.
39
114000
2000
để truyền chúng sang vật chủ khác.
02:14
But not always.
40
116000
2000
Nhưng không phải lúc nào cũng thế.
Khi bạn nhiễm bệnh,
02:16
SometimesĐôi khi, you get diseasedịch bệnh organismssinh vật
41
118000
2000
không dựa vào sự di chuyển
của vật chủ để lan truyền.
02:18
that don't relydựa on hostchủ nhà mobilitytính di động at all for transmissiontruyền tải.
42
120000
2000
02:20
And when you have that, then evolutionarytiến hóa theorylý thuyết tellsnói us
43
122000
3000
Và khi bạn mắc bệnh,
thì lý thuyết tiến hóa nói cho ta rằng
02:23
that naturaltự nhiên selectionlựa chọn will favorủng hộ the more exploitativebóc lột,
44
125000
4000
chọn lọc tự nhiên sẽ ưu ái
những vi sinh vật,
02:27
more predator-likegiống như động vật ăn thịt organismssinh vật.
45
129000
2000
bóc lột hơn, giống kẻ săn mồi hơn.
02:29
So, naturaltự nhiên selectionlựa chọn will favorủng hộ organismssinh vật
46
131000
2000
Nên chọn lọc tự nhiên
sẽ ưu ái sinh vật
02:31
that are more likelycó khả năng to causenguyên nhân damagehư hại.
47
133000
2000
mà có nhiều khả năng gây ra tổn thất hơn.
02:33
If insteadthay thế transmissiontruyền tải to anotherkhác hostchủ nhà requiresđòi hỏi hostchủ nhà mobilitytính di động,
48
135000
4000
Nếu việc lan truyền sang vật chủ khác
yêu cầu vật chủ phải di chuyển,
02:37
then we expectchờ đợi that the winnersngười chiến thắng of the competitioncuộc thi
49
139000
3000
thì chúng ta kỳ vọng rằng kẻ chiến thắng
trong cuộc đua
02:40
will be the mildernhẹ hơn organismssinh vật.
50
142000
2000
sẽ là các sinh vật lành tính hơn.
02:42
So, if the pathogenmầm bệnh doesn't need the hostchủ nhà to be healthykhỏe mạnh and activeđang hoạt động,
51
144000
3000
Nếu mầm bệnh không cần vật chủ phải
khỏe mạnh và năng động,
02:45
and actualthực tế selectionlựa chọn favorsủng hộ pathogensmầm bệnh
52
147000
3000
và chọn lọc tự nhiên ưu ái các mầm bệnh
mà lợi dụng được các vật chủ đó,
02:48
that take advantagelợi thế of those hostsmáy chủ,
53
150000
2000
kẻ thắng trong cuộc đua
là những kẻ lợi dụng vật chủ
02:50
the winnersngười chiến thắng in the competitioncuộc thi are those that exploitkhai thác the hostsmáy chủ
54
152000
2000
02:52
for theirhọ ownsở hữu reproductivesinh sản successsự thành công.
55
154000
2000
để trở nên thành công trong sinh sản.
02:54
But if the hostchủ nhà needsnhu cầu to be mobiledi động in ordergọi món to transmitchuyển giao the pathogenmầm bệnh,
56
156000
5000
Nhưng nếu vật chủ cần di chuyển
mới lan truyền được mầm bệnh,
02:59
then it's the benignnhẹ onesnhững người that tendcó xu hướng to be the winnersngười chiến thắng.
57
161000
2000
thì phần lành tính hơn là kẻ chiến thắng.
03:01
So, I'm going to beginbắt đầu by applyingáp dụng this ideaý kiến to diarrhealtiêu chảy diseasesbệnh tật.
58
163000
4000
Vậy nên tôi sẽ ứng dụng ý tưởng này
với các bệnh tiêu chảy.
03:05
DiarrhealTiêu chảy diseasedịch bệnh organismssinh vật get transmittedtruyền in basicallyvề cơ bản threesố ba wayscách.
59
167000
3000
Các vi sinh vật gây tiêu chảy thường
lan truyền theo ba cách sau.
03:08
They can be transmittedtruyền from person-to-personngười sang người contacttiếp xúc,
60
170000
3000
Chúng có thể truyền do tiếp xúc
giữa người với người,
03:11
person-to-food-then-to-personperson-to-Food-then-to-person contacttiếp xúc,
61
173000
2000
tiếp xúc người-thức ăn-người,
03:13
when somebodycó ai eatsăn contaminatedbị ô nhiễm foodmón ăn,
62
175000
2000
khi ai đó ăn phải thức ăn nhiễm bệnh,
03:15
or they can be transmittedtruyền throughxuyên qua the waterNước.
63
177000
2000
hoặc chúng có thể lan truyền qua nước.
03:17
And when they're transmittedtruyền throughxuyên qua the waterNước,
64
179000
2000
Và khi chúng truyền đi theo dòng nước,
03:19
unlikekhông giống the first two modeschế độ of transmissiontruyền tải,
65
181000
2000
thì không giống như 2 mô hình
lan truyền đầu,
03:21
these pathogensmầm bệnh don't relydựa on a healthykhỏe mạnh hostchủ nhà for transmissiontruyền tải.
66
183000
4000
những mầm bệnh này không cần
vật chủ khỏe mạnh vẫn lan truyền được.
Người ốm liệt giường vẫn
truyền bệnh cho 10, thậm chí hàng trăm
03:25
A personngười can be sickđau ốm in bedGiường and still infectlây nhiễm tenshàng chục, even hundredshàng trăm
67
187000
2000
03:27
of other individualscá nhân.
68
189000
1000
cá nhân khác.
03:29
To sortsắp xếp of illustrateMinh họa that, this diagrambiểu đồ emphasizesnhấn mạnh that
69
191000
3000
Một cách để minh họa là biểu đồ này,
nhấn mạnh rằng
03:32
if you've got a sickđau ốm personngười in bedGiường,
70
194000
2000
nếu có một người ốm liệt giường,
03:34
somebody'sai đó going to be takinglấy out the contaminatedbị ô nhiễm materialsnguyên vật liệu.
71
196000
3000
thì phải có ai đó dọn sạch những
đồ đạc bị nhiễm bẩn.
Người đó sẽ đi giặt những đồ
nhiễm bẩn đó,
03:37
They're going to washrửa those contaminatedbị ô nhiễm materialsnguyên vật liệu,
72
199000
1000
03:38
and then the waterNước mayTháng Năm movedi chuyển into sourcesnguồn of drinkinguống waterNước.
73
200000
4000
và rồi nước giặt đó có thể đi vào
nguồn nước uống.
03:42
People will come in to those placesnơi where you've got
74
204000
3000
Người ta sẽ tới những nơi mà
nguồn nước uống đã bị nhiễm bẩn,
và mang nước đó về cho gia đình,
03:45
contaminatedbị ô nhiễm drinkinguống waterNước,
75
207000
1000
hoặc có thể uống ngay tại chỗ.
03:46
bringmang đến things back to the familygia đình,
76
208000
1000
03:47
mayTháng Năm drinkuống right at that pointđiểm.
77
209000
1000
03:48
The wholetoàn thể pointđiểm is that a personngười who can't movedi chuyển
78
210000
3000
Điểm chính yếu là một người
không di chuyển
vẫn truyền được bệnh
cho nhiều người khác.
03:51
can still infectlây nhiễm manynhiều other individualscá nhân.
79
213000
2000
03:53
And so, the theorylý thuyết tellsnói us that
80
215000
3000
Và do đó, lý thuyết cho chúng ta thấy rằng
03:56
when diarrhealtiêu chảy diseasedịch bệnh organismssinh vật are transportedvận chuyển by waterNước,
81
218000
5000
khi các sinh vật gây tiêu chảy
truyền đi theo dòng nước,
04:01
we expectchờ đợi them to be more predator-likegiống như động vật ăn thịt, more harmfulcó hại.
82
223000
2000
ta kỳ vọng chúng giống kẻ săn mồi
nguy hiểm hơn.
04:03
And you can testthử nghiệm these ideasý tưởng.
83
225000
2000
Và bạn có thể kiểm chứng ý tưởng này.
04:05
So, one way you can testthử nghiệm is just look at all diarrhealtiêu chảy bacteriavi khuẩn,
84
227000
2000
Cách kiểm chứng là nhìn
vi khuẩn tiêu chảy,
04:07
and see whetherliệu or not the onesnhững người that tendcó xu hướng to be
85
229000
2000
và xem liệu những vi khuẩn thường được
04:09
more transmittedtruyền by waterNước, tendcó xu hướng to be more harmfulcó hại.
86
231000
2000
theo dòng nước có
nguy hiểm hơn không.
04:11
And the answercâu trả lời is -- yepYep, they are.
87
233000
2000
Và câu trả lời là -- Có.
04:13
Now I put those namestên in there just for the bacteriavi khuẩn buffsbuff,
88
235000
3000
Tôi đưa tên các vi khuẩn ra đây
chỉ cho đầy đủ thôi,
04:16
but the mainchủ yếu pointđiểm here is that --
89
238000
3000
nhưng điểm chính ở đây là--
04:19
(LaughterTiếng cười)
90
241000
1000
(Cười)
04:20
there's a lot of them here, I can tell --
91
242000
1000
04:21
the mainchủ yếu pointđiểm here is that those datadữ liệu pointsđiểm
92
243000
4000
có thể nói rằng
có nhiều vi khuẩn ở đây,
nhưng điều chủ yếu là
các điểm dữ liệu này
04:25
all showchỉ a very strongmạnh, positivetích cực associationhiệp hội betweengiữa
93
247000
2000
chỉ ra mối tương quan
thuận và mạnh giữa
04:27
the degreetrình độ to which a diseasedịch bệnh organismcơ thể is transmittedtruyền by waterNước,
94
249000
4000
mức độ một sinh vật được
lan truyền bởi nước,
với mức độ nguy hiểm
của chúng,
04:31
and how harmfulcó hại they are,
95
253000
1000
04:32
how much deathtử vong they causenguyên nhân permỗi untreatedkhông được điều trị infectionnhiễm trùng.
96
254000
3000
số người chết mà chúng
gây ra trên số ca nhiễm không được chữa.
04:35
So this suggestsgợi ý we're on the right tracktheo dõi.
97
257000
2000
Biểu đồ cho thấy
chúng ta đi đúng hướng.
04:37
But this, to me, suggestsgợi ý that we really need
98
259000
5000
Nhưng với tôi, biểu đồ này cho thấy
rằng chúng ta cần
thêm một số câu hỏi khác.
04:42
to askhỏi some additionalbổ sung questionscâu hỏi.
99
264000
1000
04:43
RememberHãy nhớ the secondthứ hai questioncâu hỏi that I raisednâng lên at the outsetngay từ đầu was,
100
265000
3000
Nhớ rằng câu hỏi thứ hai tôi đưa ra
lúc ban đầu là,
04:46
how can we use this knowledgehiểu biết
101
268000
2000
làm thế nào chúng ta sử dụng
kiến thức này
04:48
to make diseasedịch bệnh organismssinh vật evolvephát triển to be mildnhẹ nhàng?
102
270000
3000
để khiến các sinh vật gây bệnh
tiến hóa trở nên lành tính hơn?
04:51
Now, this suggestsgợi ý that if you could just blockkhối waterbornenước transmissiontruyền tải,
103
273000
2000
Biểu đồ gợi ý nếu bạn
ngăn việc truyền qua đường nước,
04:53
you could causenguyên nhân diseasedịch bệnh organismssinh vật to shiftsự thay đổi from
104
275000
3000
thì bạn có thể khiến các sinh vật
gây bệnh chuyển từ
04:56
the right-handtay phải sidebên of that graphbiểu đồ to the left-handtay trái sidebên of the graphbiểu đồ.
105
278000
3000
phía tay phải của biểu đồ sang
phía tay trái.
04:59
But it doesn't tell you how long.
106
281000
2000
Nhưng nó không cho bạn biết
bao lâu.
05:01
I mean, if this would requireyêu cầu thousandshàng nghìn of yearsnăm,
107
283000
2000
Ý tôi là, nếu phải mất hàng ngàn năm,
05:03
then it's worthlessvô giá trị in termsđiều kiện of controllingkiểm soát of these pathogensmầm bệnh.
108
285000
2000
thì không hề liên quan
kiểm soát mầm bệnh.
05:05
But if it could occurxảy ra in just a fewvài yearsnăm,
109
287000
2000
Nhưng nếu việc đó xảy ra
chỉ trong vài năm,
05:07
then it mightcó thể be a very importantquan trọng way to controlđiều khiển
110
289000
4000
thì đó có thể là một cách
rất quan trọng để kiểm soát
05:11
some of the nastykhó chịu problemscác vấn đề that we haven'tđã không been ablecó thể to controlđiều khiển.
111
293000
3000
một vài vấn đề nhức nhối
mà chúng ta vẫn chưa kiểm soát được.
Nói cách khác, điều này gợi ý
chúng ta
05:14
In other wordstừ ngữ, this suggestsgợi ý that we could
112
296000
2000
05:16
domesticatedomesticate these organismssinh vật.
113
298000
2000
có thể thuần hóa các sinh vật này.
05:18
We could make them evolvephát triển to be not so harmfulcó hại to us.
114
300000
3000
Chúng ta có thể khiến chúng tiến hóa
trở nên không quá nguy hiểm cho chúng ta.
05:21
And so, as I was thinkingSuy nghĩ about this, I focusedtập trung on this organismcơ thể,
115
303000
3000
Và do đó, như tôi đã nghĩ về điều này,
tôi tập trung vào sinh vật này,
05:24
which is the ElEl TorTor biotypebiotype of the organismcơ thể calledgọi là VibrioVibrio choleraecholerae.
116
306000
4000
đó là kiểu sinh học El Tor của một
sinh vật gọi là Vibrio cholerae.
05:28
And that is the speciesloài of organismcơ thể that is responsiblechịu trách nhiệm
117
310000
4000
Mà đó là một loài sinh vật
chịu trách nhiệm
05:32
for causinggây ra cholerabệnh tả.
118
314000
2000
cho việc gây ra bệnh tiêu chảy.
05:34
And the reasonlý do I thought this is a really great organismcơ thể to look at
119
316000
2000
Và lý do mà tôi cho rằng đây thực sự
là một sinh vật tuyệt vời để nghiên cứu
05:36
is that we understandhiểu không why it's so harmfulcó hại.
120
318000
3000
là chúng ta hiểu được tại sao nó lại
nguy hiểm.
05:39
It's harmfulcó hại because it producessản xuất a toxinđộc tố,
121
321000
3000
Nó nguy hiểm vì nó sản xuất ra
một độc tố,
05:42
and that toxinđộc tố is releasedphát hành when the organismcơ thể
122
324000
2000
độc tố được giải phóng
khi sinh vật này
05:44
getsđược into our intestinalđường ruột tractđường.
123
326000
1000
đi vào đường ruột.
05:45
It causesnguyên nhân fluidchất lỏng to flowlưu lượng from the cellstế bào that linehàng our intestineruột
124
327000
4000
Nó khiến các chất dịch chảy từ những
tế bào lót thành ruột
05:49
into the lumenlumen, the internalbên trong chamberbuồng of our intestineruột,
125
331000
3000
vào trong lumen, tức là vào trong
đường ruột của chúng ta,
05:52
and then that fluidchất lỏng goesđi the only way it can, which is out the other endkết thúc.
126
334000
3000
và dịch lỏng đó chỉ đi theo
một đường duy nhất, là ra ngoài.
05:55
And it flushesxóa out thousandshàng nghìn of differentkhác nhau other competitorsđối thủ cạnh tranh
127
337000
3000
Và nó cuốn sạch
hàng ngàn kẻ cạnh tranh khác
05:58
that would otherwisenếu không thì make life difficultkhó khăn for the VibriosVibrios.
128
340000
3000
mà vốn khiến đời sống của Vibrios
khó khăn hơn.
06:01
So what happensxảy ra, if you've got an organismcơ thể,
129
343000
2000
Điều xảy ra khi bạn mắc phải
một sinh vật,
tạo ra nhiều độc tố.
06:03
it producessản xuất a lot of toxinđộc tố.
130
345000
1000
06:04
After a fewvài daysngày of infectionnhiễm trùng you endkết thúc up havingđang có --
131
346000
3000
Sau vài ngày nhiễm bệnh,
cuối cùng bạn có --
06:07
the fecalphân materialvật chất really isn't so disgustingghê tởm as we mightcó thể imaginetưởng tượng.
132
349000
2000
loại phân không ghê tởm
như tưởng tượng.
06:09
It's sortsắp xếp of cloudycó mây waterNước.
133
351000
2000
Nó trông như nước đục.
06:11
And if you tooklấy a droprơi vãi of that waterNước,
134
353000
2000
Và nếu bạn lấy một giọt nước đó,
06:13
you mightcó thể find a milliontriệu diarrhealtiêu chảy organismssinh vật.
135
355000
3000
bạn có thể tìm thấy hàng triệu
vi sinh vật gây tiêu chảy.
06:16
If the organismcơ thể producedsản xuất a lot of toxinđộc tố,
136
358000
2000
Nếu sinh vật này sản sinh ra
nhiều độc tố,
06:18
you mightcó thể find 10 milliontriệu, or 100 milliontriệu.
137
360000
2000
thì bạn có thể tìm được 10,
hay 100 triệu.
06:20
If it didn't producesản xuất a lot of this toxinđộc tố,
138
362000
2000
Nếu nó không tạo ra nhiều độc tố,
06:22
then you mightcó thể find a smallernhỏ hơn numbercon số.
139
364000
2000
thì bạn có thể tìm được
số lượng ít hơn.
06:24
So the taskbài tập is to try to figurenhân vật out
140
366000
4000
Vậy, nhiệm vụ là nghĩ ra được
06:28
how to determinemục đích whetherliệu or not you could get an organismcơ thể like this
141
370000
4000
cách xác định xem liệu bạn có thể
khiến một sinh vật như thế này
06:32
to evolvephát triển towardsvề hướng mildnessmildness by blockingchặn waterbornenước transmissiontruyền tải,
142
374000
3000
tiến hóa theo hướng lành tính bằng cách
ngăn chặn việc lan truyền bằng nước,
06:35
therebybằng cách ấy allowingcho phép the organismcơ thể only to be transmittedtruyền
143
377000
2000
theo đó cho chỉ cho phép sinh vật
này lan truyền
06:37
by person-to-personngười sang người contacttiếp xúc,
144
379000
3000
bằng tiếp xúc người-với-người,
06:40
or person-food-personngười ăn người contacttiếp xúc --
145
382000
1000
hoặc tiếp xúc người-thức ăn-người--
06:41
bothcả hai of which would really requireyêu cầu that people be
146
383000
2000
cả hai cách đều yêu cầu phải có
06:43
mobiledi động and fairlycông bằng healthykhỏe mạnh for transmissiontruyền tải.
147
385000
2000
người khá khỏe và linh động
để truyền bệnh.
06:45
Now, I can think of some possiblekhả thi experimentsthí nghiệm.
148
387000
3000
Hiện tại, tôi có thể nghĩ ra vài
thí nghiệm khả thi.
06:48
One would be to take a lot of differentkhác nhau strainschủng of this organismcơ thể --
149
390000
3000
Một là thu thập thật nhiều chủng
khác nhau của sinh vật này --
06:51
some that producesản xuất a lot of toxinschất độc, some that producesản xuất a little --
150
393000
2000
một số sản sinh rất nhiều độc tố,
một số sản sinh ít --
06:53
and take those strainschủng and spewphun them out in differentkhác nhau countriesquốc gia.
151
395000
5000
và lấy các chủng này và tung ra
các quốc gia khác nhau.
06:58
Some countriesquốc gia that mightcó thể have cleandọn dẹp waterNước suppliesnguồn cung cấp,
152
400000
3000
Một số nước có thể có
nguồn cấp nước sạch,
07:01
so that you can't get waterbornenước transmissiontruyền tải:
153
403000
1000
nên không thể có
sự lan truyền bằng nước:
07:02
you expectchờ đợi the organismcơ thể to evolvephát triển to mildnessmildness there.
154
404000
3000
bạn kỳ vọng rằng sinh vật đó
sẽ tiến hóa theo hướng lành tính ở các nước này.
07:05
Other countriesquốc gia, in which you've got a lot of waterbornenước transmissiontruyền tải,
155
407000
3000
Ở các nước khác mà sự lan truyền
bằng nước là phổ biến,
07:08
there you expectchờ đợi these organismssinh vật to evolvephát triển
156
410000
2000
bạn kỳ vọng những sinh vật
này tiến hóa
07:10
towardsvề hướng a highcao levelcấp độ of harmfulnessharmfulness, right?
157
412000
4000
về mức độc hại cao hơn, đúng không?
07:14
There's a little ethicalđạo đức problemvấn đề in this experimentthí nghiệm.
158
416000
2000
Thí nghiệm này có một vấn đề đạo đức nhỏ.
07:16
I was hopinghi vọng to hearNghe a fewvài gaspsgasps at leastít nhất.
159
418000
3000
Tôi đã hi vọng nghe thấy
ít nhất là một vài tiếng kêu kinh ngạc.
07:19
That makeslàm cho me worrylo a little bitbit.
160
421000
2000
Điều đó khiến tôi
hơi lo lắng.
07:21
(LaughterTiếng cười)
161
423000
1000
(Cười)
07:22
But anyhownhưng dù sao, the laughtertiếng cười makeslàm cho me feel a little bitbit better.
162
424000
3000
Nhưng dù sao thì, tiếng cười
khiến tôi cảm thấy tốt hơn một chút.
07:25
And this ethicalđạo đức problem'scủa vấn đề a biglớn problemvấn đề.
163
427000
3000
Và vấn đề đạo đức này
là một vấn đề lớn.
07:28
Just to emphasizenhấn mạnh this, this is what we're really talkingđang nói about.
164
430000
3000
Để nhấn mạnh, thì đây là cái mà chúng ta
đang thực sự nói đến.
07:31
Here'sĐây là a girlcon gái who'sai almosthầu hết deadđã chết.
165
433000
2000
Đây là một cháu gái đang hấp hối.
07:33
She got rehydrationrehydration therapytrị liệu, she perkedperked up,
166
435000
2000
Cháu đã được truyền nước, đã tươi hơn,
07:35
withinbên trong a fewvài daysngày she was looking like a completelyhoàn toàn differentkhác nhau personngười.
167
437000
3000
nhưng chỉ trong vài ngày cháu đã trông
như một người hoàn toàn khác.
07:38
So, we don't want to runchạy an experimentthí nghiệm like that.
168
440000
2000
Nên chúng ta không muốn thực hiện
thí nghiệm như thế.
07:40
But interestinglythú vị, just that thing happenedđã xảy ra in 1991.
169
442000
4000
Nhưng thú vị là, một sự việc tương tự đã
xảy ra vào năm 1991.
07:44
In 1991, this cholerabệnh tả organismcơ thể got into LimaLima, PeruPeru,
170
446000
4000
Năm 1991, sinh vật gây tiêu chảy này
xâm nhập vào Lima, Peru,
07:48
and withinbên trong two monthstháng it had spreadLan tràn to the neighboringlân cận areaskhu vực.
171
450000
3000
và chỉ trong 2 tháng nó đã lan tới các
khu lân cận.
07:51
Now, I don't know how that happenedđã xảy ra,
172
453000
3000
Tôi không biết điều gì đã xảy ra,
07:54
and I didn't have anything to do with it, I promiselời hứa you.
173
456000
4000
và tôi không có liên quan gì, tôi thề.
07:58
I don't think anybodybất kỳ ai knowsbiết,
174
460000
2000
Tôi nghĩ rằng không có ai biết cả,
08:00
but I'm not aversekhông thích to, onceMột lần that's happenedđã xảy ra,
175
462000
3000
nhưng tôi không phản đối việc,
một khi nó đã xảy ra rồi,
08:03
to see whetherliệu or not the predictiondự đoán that we would make,
176
465000
2000
xem liệu dự đoán mà chúng ta
sẽ đưa ra
08:05
that I did make before, actuallythực ra holdsgiữ up.
177
467000
3000
dự đoán tôi đã đưa ra trước đây,
có thực sự đúng không.
08:08
Did the organismcơ thể evolvephát triển to mildnessmildness in a placeđịa điểm like ChileChi-lê,
178
470000
3000
Sinh vật đó tiến hóa theo hướng
lành tính ở một nơi như Chile,
08:11
which has some of the mostphần lớn well protectedbảo vệ waterNước suppliesnguồn cung cấp
179
473000
3000
là một trong những nước có nguồn cấp nước
được bảo vệ tốt nhất
08:14
in LatinTiếng Latinh AmericaAmerica?
180
476000
1000
ở châu Mỹ Latin?
08:15
And did it evolvephát triển to be more harmfulcó hại in a placeđịa điểm like EcuadorEcuador,
181
477000
4000
Và nó có tiến hóa trở nên nguy hiểm hơn
ở một nơi như Ecuador,
08:19
which has some of the leastít nhất well protectedbảo vệ?
182
481000
2000
nơi có nguồn nước được bảo vệ
kém nhất?
08:21
And Peru'sCủa Peru got something sortsắp xếp of in betweengiữa.
183
483000
2000
Còn ở Peru thì trung bình.
08:23
And so, with fundingkinh phí from the Bosack-KrugerBosack-Kruger FoundationNền tảng,
184
485000
4000
Vậy nên, với tài trợ từ Quỹ Bosack-Kruger,
08:27
I got a lot of strainschủng from these differentkhác nhau countriesquốc gia
185
489000
3000
tôi thu thập được rất nhiều chủng
từ các nước này
08:30
and we measuredđã đo theirhọ toxinđộc tố productionsản xuất in the labphòng thí nghiệm.
186
492000
2000
và đo lường sự sản sinh độc tố
của chúng trong phòng thí nghiệm.
08:33
And we foundtìm that in ChileChi-lê -- withinbên trong two monthstháng of the invasioncuộc xâm lăng of PeruPeru
187
495000
4000
Và chúng tôi thấy rằng ở Chile -- chỉ
trong 2 tháng sau khi xâm nhiễm Peru
08:37
you had strainschủng enteringnhập ChileChi-lê --
188
499000
2000
đã có vài chủng vào được Chile --
08:39
and when you look at those strainschủng,
189
501000
2000
và khi bạn nhìn vào các chủng này,
08:41
in the very farxa left-handtay trái sidebên of this graphbiểu đồ,
190
503000
2000
ở phía xa về tay trái của biểu đồ này,
08:43
you see a lot of variationbiến thể in the toxinđộc tố productionsản xuất.
191
505000
3000
bạn thấy có sự biến thiên lớn
trong khả năng sản sinh độc tố.
08:46
EachMỗi dotdấu chấm correspondstương ứng to an isletđảo from a differentkhác nhau personngười --
192
508000
3000
Mỗi chấm tương ứng với một cá nhân
khác nhau--
08:49
a lot of variationbiến thể on which naturaltự nhiên selectionlựa chọn can acthành động.
193
511000
2000
rất nhiều biến thể mà chọn lọc
tự nhiên có thể tác động lên.
08:51
But the interestinghấp dẫn pointđiểm is, if you look over the 1990s,
194
513000
3000
Nhưng điểm thú vị là, nếu bạn
nhìn vào những năm 1990,
08:54
withinbên trong a fewvài yearsnăm the organismssinh vật evolvedphát triển to be more mildnhẹ nhàng.
195
516000
4000
chỉ trong vài năm các sinh vật này
đã tiến hóa thành lành tính hơn.
08:58
They evolvedphát triển to producesản xuất lessít hơn toxinđộc tố.
196
520000
1000
Chúng tiến hóa tới việc
sản sinh ít độc tố hơn.
09:00
And to just give you a sensegiác quan of how importantquan trọng this mightcó thể be,
197
522000
2000
Và để cho các bạn thấy được
tầm quan trọng của điều này,
09:02
if we look in 1995, we find that there's only one casetrường hợp of cholerabệnh tả,
198
524000
5000
thì nếu nhìn vào năm 1995, chúng ta thấy
chỉ có một ca tiêu chảy,
09:07
on averageTrung bình cộng, reportedbáo cáo from ChileChi-lê everymỗi two yearsnăm.
199
529000
2000
tính trung bình, được thông báo từ
phía Chile mỗi 2 năm.
09:09
So, it's controlledkiểm soát.
200
531000
2000
Nó được kiểm soát.
09:11
That's how much we have in AmericaAmerica,
201
533000
2000
Đó là số lượng chúng ta có ở châu Mỹ,
09:13
cholerabệnh tả that's acquiredđã mua endemicallyendemically,
202
535000
2000
tiêu chảy xuất hiện theo địa phương,
09:15
and we don't think we'vechúng tôi đã got a problemvấn đề here.
203
537000
2000
và chúng tôi không nghĩ là có
vấn đề ở đây.
09:17
They didn't -- they solvedđã được giải quyết the problemvấn đề in ChileChi-lê.
204
539000
2000
Họ đã giải quyết
được vấn đề ở Chile.
09:19
But, before we get too confidenttự tin, we'dThứ Tư better look at some of those other countriesquốc gia,
205
541000
3000
Trước khi chúng ta quá tự tin
thì nên xem xét một số nước khác,
09:22
and make sure that this organismcơ thể doesn't just always evolvephát triển towardđối với mildnessmildness.
206
544000
3000
để chắc chắn sinh vật này không
tiến hóa theo hướng lành tính.
09:25
Well, in PeruPeru it didn't.
207
547000
2000
Ở Peru thì không.
09:27
And in EcuadorEcuador -- remembernhớ lại, this is the placeđịa điểm where it has
208
549000
3000
Và ở Ecuador-- nhớ rằng đây là nơi có
09:30
the highestcao nhất potentialtiềm năng waterbornenước transmissiontruyền tải --
209
552000
2000
sự tiềm năng truyền nhiễm
bằng nước cao nhất--
09:32
it lookednhìn like it got more harmfulcó hại.
210
554000
1000
dường như nó trở nên nguy hiểm hơn.
09:33
In everymỗi casetrường hợp there's a lot of variationbiến thể,
211
555000
2000
Có rất nhiều biến động
trong mỗi trường hợp,
09:35
but something about the environmentmôi trường the people are livingsống in,
212
557000
3000
nhưng có điều gì đó về môi trường
sinh sống của con người,
09:38
and I think the only realisticthực tế explanationgiải trình is that it's
213
560000
3000
và tôi nghĩ cách giải thích hợp lý
duy nhất là
09:41
the degreetrình độ of waterbornenước transmissiontruyền tải,
214
563000
2000
mức độ lan truyền bằng nước,
09:43
favoredưa chuộng the harmfulcó hại strainschủng in one placeđịa điểm, and mildnhẹ nhàng strainschủng in anotherkhác.
215
565000
4000
ưu ái các chủng nguy hiểm ở nơi này,
và chủng lành tính ở nơi kia.
09:47
So, this is very encouragingkhuyến khích,
216
569000
2000
Điều này có tính động viên rất lớn,
09:49
it suggestsgợi ý that something that we mightcó thể want to do anyhownhưng dù sao,
217
571000
2000
nó gợi ý một điều gì đó mà chúng ta
có thể sẽ muốn làm,
09:51
if we had enoughđủ moneytiền bạc, could actuallythực ra give us a much biggerlớn hơn bangbang for the buckBuck.
218
573000
3000
nếu chúng ta có đủ tiền, có thể sẽ cho ta
một món rất hời.
09:54
It would make these organismssinh vật evolvephát triển to mildnessmildness,
219
576000
2000
Nó có thể sẽ khiến các sinh vật này
tiến hóa theo hướng lành tính,
09:56
so that even thoughTuy nhiên people mightcó thể be gettingnhận được infectedbị nhiễm bệnh,
220
578000
2000
nên nếu có người bị mắc bệnh,
09:58
they'dhọ muốn be infectedbị nhiễm bệnh with mildnhẹ nhàng strainschủng.
221
580000
2000
thì họ sẽ bị mắc các chủng lành tính.
10:00
It wouldn'tsẽ không be causinggây ra severenghiêm trọng diseasedịch bệnh.
222
582000
2000
Nó sẽ không gây ra bệnh nghiêm trọng.
10:02
But there's anotherkhác really interestinghấp dẫn aspectkhía cạnh of this,
223
584000
2000
Nhưng còn có một khía cạnh
thực sự thú vị khác của việc này,
10:04
and this is that if you could controlđiều khiển the evolutionsự phát triển of virulencevirulence,
224
586000
3000
và đó là nếu bạn có thể kiểm soát
sự tiến hóa của tính độc,
10:07
evolutionsự phát triển of harmfulnessharmfulness,
225
589000
2000
sự tiến hóa của mức độ nguy hiểm,
10:09
then you should be ablecó thể to controlđiều khiển antibiotickháng sinh resistancesức đề kháng.
226
591000
2000
thì bạn cũng có thể kiểm soát
sự kháng lại thuốc kháng sinh.
10:11
And the ideaý kiến is very simpleđơn giản.
227
593000
1000
Ý tưởng rất đơn giản.
10:12
If you've got a harmfulcó hại organismcơ thể,
228
594000
2000
Nếu bạn có một sinh vật độc hại,
10:14
a highcao proportiontỉ lệ of the people are going to be symptomaticcó triệu chứng,
229
596000
2000
một phần lớn dân số sẽ mang triệu chứng,
10:16
a highcao proportiontỉ lệ of the people are going to be going to get antibioticskháng sinh.
230
598000
2000
một phần lớn dân số sẽ dùng thuốc
kháng sinh.
10:18
You've got a lot of pressuresức ép favoringfavoring antibiotickháng sinh resistancesức đề kháng,
231
600000
3000
Bạn sẽ có áp lực rất lớn ưu ái sự kháng
kháng sinh,
10:21
so you get increasedtăng virulencevirulence leadingdẫn đầu to
232
603000
2000
nên bạn đạt được tính độc tăng,
dẫn tới
10:23
the evolutionsự phát triển of increasedtăng antibiotickháng sinh resistancesức đề kháng.
233
605000
2000
sự tiến hóa của khả năng kháng
kháng sinh tăng.
10:25
And onceMột lần you get increasedtăng antibiotickháng sinh resistancesức đề kháng,
234
607000
3000
Và một khi bạn có khả năng kháng
kháng sinh tăng,
10:28
the antibioticskháng sinh aren'tkhông phải knockingva chạm out the harmfulcó hại strainschủng anymorenữa không.
235
610000
2000
các thuốc kháng sinh không tiêu diệt
được các chủng nguy hiểm nữa.
10:30
So, you've got a highercao hơn levelcấp độ of virulencevirulence.
236
612000
2000
Bạn đã có mức độ độc tính cao hơn.
10:32
So, you get this viciousluẩn quẩn cyclechu kỳ.
237
614000
2000
Vậy nên bạn có một vòng luẩn quẩn.
10:34
The goalmục tiêu is to turnxoay this around.
238
616000
2000
Mục tiêu là đảo ngược điều này.
10:36
If you could causenguyên nhân an evolutionarytiến hóa decreasegiảm bớt in virulencevirulence
239
618000
2000
Nếu bạn có thể tạo ra sự giảm độc tính
mang tính tiến hóa
10:38
by cleaninglàm sạch up the waterNước supplycung cấp,
240
620000
2000
bằng cách làm sạch nguồn cấp nước,
10:40
you should be ablecó thể to get an evolutionarytiến hóa decreasegiảm bớt
241
622000
2000
thì bạn có thể có được sự giảm
mang tính tiến hóa
10:42
in antibiotickháng sinh resistancesức đề kháng.
242
624000
2000
trong khả năng kháng kháng sinh.
10:44
So, we can go to the sametương tự countriesquốc gia and look and see.
243
626000
2000
Chúng ta có thể tới những quốc gia trước
và xem xét.
10:46
Did ChileChi-lê avoidtránh the problemvấn đề of antibiotickháng sinh resistancesức đề kháng,
244
628000
3000
Chile có tránh được vấn đề kháng
kháng sinh hay không,
10:49
whereastrong khi did EcuadorEcuador actuallythực ra have the beginningsbắt đầu of the problemvấn đề?
245
631000
3000
còn Ecuador có phải là đang bắt đầu
gặp phải vấn đề hay không?
10:52
If we look in the beginningbắt đầu of the 1990s,
246
634000
2000
Nếu chúng ta nhìn vào đầu những năm 1990s,
10:54
we see, again, a lot of variationbiến thể.
247
636000
2000
một lần nữa ta thấy sự biến thiên lớn.
10:56
In this casetrường hợp, on the Y-axisTrục y, we'vechúng tôi đã just got a measuređo of antibiotickháng sinh sensitivityđộ nhạy --
248
638000
4000
Trong trường hợp này, ở trục Y, ta có
đo lường về tính nhạy cảm với kháng sinh--
11:00
and I won'tsẽ không go into that.
249
642000
2000
và tôi sẽ không bàn thêm về điều đó.
11:02
But we'vechúng tôi đã got a lot of variationbiến thể in antibiotickháng sinh sensitivityđộ nhạy in ChileChi-lê,
250
644000
3000
Nhưng ta có biến thiên lớn trong
tính nhạy cảm với kháng sinh ở Chile,
11:05
PeruPeru and EcuadorEcuador, and no trendkhuynh hướng acrossbăng qua the yearsnăm.
251
647000
2000
Peru và Ecuador, và không có xu hướng
nào trong những năm này.
11:07
But if we look at the endkết thúc of the 1990s, just halfmột nửa a decadethập kỷ latermột lát sau,
252
649000
4000
Nhưng nếu ta nhìn vào cuối những năm 1990,
chỉ nửa thập kỷ sau,
11:11
we see that in EcuadorEcuador they startedbắt đầu havingđang có a resistancesức đề kháng problemvấn đề.
253
653000
3000
ta thấy rằng Ecuador bắt đầu có vấn đề
về tính kháng.
11:14
AntibioticKháng sinh sensitivityđộ nhạy was going down.
254
656000
2000
Sự nhạy cảm với kháng sinh đi xuống.
11:16
And in ChileChi-lê, you still had antibiotickháng sinh sensitivityđộ nhạy.
255
658000
3000
Và ở Chile, bạn vẫn có
tính kháng kháng sinh.
11:19
So, it looksnhìn like ChileChi-lê dodgeddodged two bulletsviên đạn.
256
661000
2000
Có vẻ như Chile tránh được hai mối nguy.
11:21
They got the organismcơ thể to evolvephát triển to mildnessmildness,
257
663000
2000
Họ có sinh vật tiến hóa lành tính,
11:23
and they got no developmentphát triển of antibiotickháng sinh resistancesức đề kháng.
258
665000
3000
và vấn đề kháng kháng sinh
không phát triển.
11:26
Now, these ideasý tưởng should applyứng dụng acrossbăng qua the boardbảng,
259
668000
3000
Những ý tưởng này có thể áp dụng
được cho các loài khác,
11:29
as long as you can figurenhân vật out why some organismssinh vật evolvedphát triển to virulencevirulence.
260
671000
3000
miễn bạn hiểu lí do một số
sinh vật tiến hóa theo hướng độc tính.
11:32
And I want to give you just one more examplethí dụ,
261
674000
2000
Và tôi muốn cho bạn thấy
một ví dụ nữa,
11:34
because we'vechúng tôi đã talkednói chuyện a little bitbit about malariabệnh sốt rét.
262
676000
2000
vì chúng ta đã nói một chút
về sốt rét.
11:36
And the examplethí dụ I want to dealthỏa thuận with is,
263
678000
2000
Và ví dụ mà tôi muốn đưa ra là,
11:38
or the ideaý kiến I want to dealthỏa thuận with, the questioncâu hỏi is,
264
680000
4000
hoặc ý tưởng mà tôi muốn nói,
câu hỏi là,
11:42
what can we do to try to get the malarialsốt rét organismcơ thể to evolvephát triển to mildnessmildness?
265
684000
3000
chúng ta có thể làm gì để khiến sinh vật
gây sốt rét tiến hóa theo hướng lành tính?
11:45
Now, malaria'sbệnh sốt rét của transmittedtruyền by a mosquitomuỗi,
266
687000
2000
Sốt rét được truyền đi bởi muỗi,
11:47
and normallybình thường if you're infectedbị nhiễm bệnh with malariabệnh sốt rét, and you're feelingcảm giác sickđau ốm,
267
689000
4000
và thường nếu bạn bị sốt rét,
và bạn cảm thấy ốm,
11:51
it makeslàm cho it even easierdễ dàng hơn for the mosquitomuỗi to bitecắn you.
268
693000
2000
thì muỗi sẽ dễ đốt bạn hơn.
11:53
And you can showchỉ, just by looking at datadữ liệu from literaturevăn chương,
269
695000
3000
Và bạn có thể chứng minh, bằng cách
xem xét số liệu trong các tài liệu,
11:56
that vector-bornevector-borne. diseasesbệnh tật are more harmfulcó hại
270
698000
2000
rằng các bệnh truyền đi bởi vector
là nguy hiểm hơn
11:58
than non-vector-bornePhòng Không-véc tơ-borne diseasesbệnh tật.
271
700000
2000
so với các bệnh không có vector.
12:01
But I think there's a really fascinatinghấp dẫn examplethí dụ
272
703000
3000
Nhưng tôi nghĩ có một ví dụ
thực sự ấn tượng
12:04
of what one can do experimentallythử nghiệm to try to actuallythực ra demonstratechứng minh this.
273
706000
4000
về việc ta có thể thực nghiệm để
chứng minh thực tế điều này.
12:08
In the casetrường hợp of waterbornenước transmissiontruyền tải,
274
710000
2000
Trong trường hợp lan truyền bằng nước,
12:10
we'dThứ Tư like to cleandọn dẹp up the waterNước suppliesnguồn cung cấp,
275
712000
2000
chúng ta sẽ muốn làm sạch
nguồn cấp nước,
12:12
see whetherliệu or not we can get those organismssinh vật to evolvephát triển towardsvề hướng mildnessmildness.
276
714000
3000
và xem liệu ta có thể khiến những sinh vật
đó tiến hóa theo hướng lành tính không.
12:15
In the casetrường hợp of malariabệnh sốt rét, what we'dThứ Tư like to do is mosquito-proofchống muỗi housesnhà ở.
277
717000
5000
Trong trường hợp sốt rét, điều chúng ta
muốn có là nhà chống muỗi.
12:20
And the logic'slogic của a little more subtletế nhị here.
278
722000
2000
Và logic thì hơi khó thấy
trong trường hợp này.
12:22
If you mosquito-proofchống muỗi housesnhà ở,
279
724000
2000
Nếu bạn làm nhà chống muỗi,
12:24
when people get sickđau ốm, they're sittingngồi in bedGiường --
280
726000
2000
khi có người ốm, người đó nằm trên giường-
12:26
or in mosquito-proofchống muỗi hospitalsbệnh viện, they're sittingngồi in a hospitalbệnh viện bedGiường --
281
728000
2000
hoặc trong bệnh viện chống muỗi, người đó
nằm trên giường bệnh viện --
12:28
and the mosquitoesmuỗi can't get to them.
282
730000
2000
và muỗi không thể đốt họ được.
12:30
So, if you're a harmfulcó hại variantbiến thể
283
732000
2000
Nếu bạn là một biến thể độc hại
12:32
in a placeđịa điểm where you've got mosquito-proofchống muỗi housingnhà ở, then you're a loserkẻ thất bại.
284
734000
4000
ở một nơi có nhà chống muỗi,
thì bạn là một kẻ thất bại.
12:36
The only pathogensmầm bệnh that get transmittedtruyền
285
738000
3000
Các mầm bệnh duy nhất
được truyền đi
12:39
are the onesnhững người that are infectinglây nhiễm people that feel healthykhỏe mạnh enoughđủ
286
741000
2000
là mầm gây bệnh cho người
nhưng vẫn đủ sức
12:41
to walkđi bộ outsideở ngoài and get mosquitomuỗi bitesvết cắn.
287
743000
3000
để đi ra ngoài và bị muỗi đốt.
12:44
So, if you were to mosquitomuỗi proofbằng chứng housesnhà ở,
288
746000
2000
Vậy nếu bạn làm nhà chống muỗi,
12:46
you should be ablecó thể to get these organismssinh vật to evolvephát triển to mildnessmildness.
289
748000
2000
thì bạn có thể khiến các sinh vật này
tiến hóa theo hướng lành tính.
12:48
And there's a really wonderfulTuyệt vời experimentthí nghiệm that was donelàm xong
290
750000
3000
Và có một thí nghiệm tuyệt vời
đã được thực hiện
12:51
that suggestsgợi ý that we really should go aheadphía trước and do this.
291
753000
3000
mà gợi ý rằng chúng ta thực sự
nên làm thế.
12:54
And that experimentthí nghiệm was donelàm xong in NorthernMiền bắc AlabamaAlabama.
292
756000
3000
Và thí nghiệm đó được thực hiện
tại Bắc Alabama.
12:57
Just to give you a little perspectivequan điểm on this,
293
759000
2000
Để cho bạn thấy được bối cảnh,
12:59
I've givenđược you a starngôi sao at the intellectualtrí tuệ centerTrung tâm of the UnitedVương StatesTiểu bang,
294
761000
4000
tôi đã đánh dấu ngôi sao tại vị trí
trung tâm trí thức của Mỹ này,
13:03
which is right there in LouisvilleLouisville, KentuckyKentucky.
295
765000
3000
là ngay tại đây, tại Louisville, Kentucky.
13:07
And this really coolmát mẻ experimentthí nghiệm was donelàm xong
296
769000
2000
Và thí nghiệm thực sự tuyệt này
được thực hiện
13:09
about 200 milesdặm southmiền Nam of there, in NorthernMiền bắc AlabamaAlabama,
297
771000
3000
cách đây 200 dặm về phía Nam, ở Bắc Alabama,
13:12
by the TennesseeTennessee ValleyThung lũng AuthorityThẩm quyền.
298
774000
1000
bởi Nhà chức trách thung lũng Tennessee.
13:13
They had dammedđập up the TennesseeTennessee RiverSông.
299
775000
3000
Họ đã xây đập trên sông Tennessee.
13:16
They'dHọ sẽ causedgây ra the waterNước to back up,
300
778000
2000
Họ khiến nước ngừng chảy.
13:18
they neededcần electricđiện, hydroelectricthủy điện powerquyền lực.
301
780000
3000
Họ cần điện, thủy điện.
13:21
And when you get stagnantứ đọng waterNước, you get mosquitoesmuỗi.
302
783000
2000
Và khi bạn có nguồn nước tù, bạn có muỗi.
13:23
They foundtìm in the latemuộn '30s -- 10 yearsnăm after they'dhọ muốn madethực hiện these damsđập --
303
785000
4000
Họ phát hiện ra trong cuối những năm 30-
10 năm sau khi xây đập--
13:27
that the people in NorthernMiền bắc AlabamaAlabama were infectedbị nhiễm bệnh with malariabệnh sốt rét,
304
789000
6000
rằng người dân ở Bắc Alabama
bị mắc sốt rét,
13:33
about a thirdthứ ba to halfmột nửa of them were infectedbị nhiễm bệnh with malariabệnh sốt rét.
305
795000
3000
và khoảng 1/3 đến một nửa dân số
bị mắc sốt rét.
13:36
This showstrình diễn you the positionsvị trí of some of these damsđập.
306
798000
3000
Bản đồ này cho thấy vị trí
của một số con đập.
13:39
OK, so the TennesseeTennessee ValleyThung lũng AuthorityThẩm quyền was in a little bitbit of a bindtrói buộc.
307
801000
4000
OK, Nhà chức trách thung lũng Tennessee đã
hơi mắc kẹt một chút.
13:43
There wasn'tkhông phải là DDTDDT, there wasn'tkhông phải là chloroquineschloroquines: what do they do?
308
805000
4000
Lúc đó không có DDT, không có
chloroquine: họ làm gì?
13:47
Well, they decidedquyết định to mosquitomuỗi proofbằng chứng everymỗi housenhà ở in NorthernMiền bắc AlabamaAlabama.
309
809000
3000
Họ quyết định chống muỗi cho mọi
căn nhà ở Bắc Alabama.
13:50
So they did. They dividedchia NorthernMiền bắc AlabamaAlabama into 11 zoneskhu vực,
310
812000
3000
Họ làm thế. Họ chia Bắc Alabama thành
11 vùng,
13:53
and withinbên trong threesố ba yearsnăm, about 100 dollarsUSD permỗi housenhà ở,
311
815000
2000
và trong vòng 3 năm, với khoảng
100 đô-la mỗi căn nhà
13:55
they mosquitomuỗi proofedhình vệ tinh everymỗi housenhà ở.
312
817000
2000
họ đã chống muỗi cho mọi căn nhà.
13:57
And these are the datadữ liệu.
313
819000
2000
Và đây là số liệu.
13:59
EveryMỗi rowhàng acrossbăng qua here representsđại diện one of those 11 zoneskhu vực.
314
821000
4000
Mỗi hàng ở đây biểu thị
1 trong 11 vùng đó.
14:03
And the asterisksdấu sao representđại diện the time at which
315
825000
2000
Và dấu hoa thị biểu diễn thời gian
14:05
the mosquitomuỗi proofinghiệu đinh was completehoàn thành.
316
827000
2000
việc chống muỗi hoàn tất.
14:07
And so what you can see is that
317
829000
2000
Và cái mà bạn thấy được là
14:09
just the mosquito-proofedmuỗi-hình vệ tinh housingnhà ở, and nothing elsekhác,
318
831000
3000
chỉ bằng việc chống muỗi cho nhà,
không gì khác,
14:12
causedgây ra the eradicationdiệt trừ of malariabệnh sốt rét.
319
834000
2000
đã xóa sổ bệnh sốt rét.
14:14
And this was, incidentallytình cờ, publishedđược phát hành in 1949,
320
836000
2000
Và kết quả này ngẫu nhiên được
xuất bản năm 1949,
14:16
in the leadingdẫn đầu textbooksách giáo khoa of malariabệnh sốt rét, calledgọi là "Boyd'sBoyd của MalariologyMalariology."
321
838000
3000
trong cuốn giáo khoa hàng đầu về sốt rét,
tên là "Boyd's Malariology."
14:19
But almosthầu hết no malariabệnh sốt rét expertsCác chuyên gia even know it existstồn tại.
322
841000
3000
Nhưng hầu như không có chuyên gia
sốt rét nào biết cả.
14:22
This is importantquan trọng,
323
844000
2000
Điều này là quan trọng,
14:24
because it tellsnói us that if you have moderatevừa phải bitingcắn densitiesmật độ,
324
846000
2000
vì nó nói cho ta biết rằng nếu bạn có
tỷ lệ bị đốt trung bình,
14:26
you can eradicatediệt trừ malariabệnh sốt rét by mosquitomuỗi proofinghiệu đinh housesnhà ở.
325
848000
2000
thì bạn có thể xóa sổ sốt rét
bằng những ngôi nhà chống muỗi.
14:28
Now, I would suggestđề nghị that you could do this in a lot of placesnơi.
326
850000
3000
Giờ, tôi cho rằng bạn có thể làm được
việc này ở rất nhiều nơi.
14:31
Like, you know, just as you get into the malariabệnh sốt rét zonevùng,
327
853000
4000
Như là, giống như khi bạn đi vào
vùng sốt rét,
14:35
sub-Saharantiểu vùng Sahara AfricaAfrica.
328
857000
2000
châu Phi hạ Sahara.
14:37
But as you movedi chuyển to really intensecường độ cao bitingcắn ratetỷ lệ areaskhu vực, like NigeriaNigeria,
329
859000
3000
Nhưng khi bạn đi vào những vùng có tỷ lệ
bị đốt rất cao, như Nigeria,
14:40
you're certainlychắc chắn not going to eradicatediệt trừ.
330
862000
2000
thì chắc hẳn bạn không xóa sổ bệnh được.
14:42
But that's when you should be favoringfavoring evolutionsự phát triển towardsvề hướng mildnessmildness.
331
864000
4000
Nhưng đó là khi bạn nên ưu ái sự tiến hóa
theo hướng lành tính.
14:46
So to me, it's an experimentthí nghiệm that's waitingđang chờ đợi to happenxảy ra,
332
868000
3000
Nên theo tôi, đó là một thí nghiệm
đang chờ được tiến hành,
14:49
and if it confirmsxác nhận the predictiondự đoán, then
333
871000
2000
và nếu nó xác nhận dự đoán, thì
14:51
we should have a very powerfulquyền lực tooldụng cụ.
334
873000
2000
chúng ta sẽ có một công cụ rất mạnh.
14:53
In a way, much more powerfulquyền lực than the kindloại of toolscông cụ we're looking at,
335
875000
3000
Theo một cách nào đó, mạnh hơn nhiều
so với các công cụ chúng ta đã xem xét,
14:56
because mostphần lớn of what's beingđang donelàm xong todayhôm nay is
336
878000
2000
vì hầu hết mọi thứ đang được tiến hành
ngày nay là
14:58
to relydựa on things like anti-malarialchống sốt rét drugsma túy.
337
880000
2000
dựa vào những thứ như
thuốc chống sốt rét.
15:00
And we know that, althoughmặc dù it's great to make those
338
882000
3000
Và chúng ta biết rằng,
mặc dù thật là tuyệt
15:03
anti-malarialchống sốt rét drugsma túy availablecó sẵn at really lowthấp costGiá cả and highcao frequencytần số,
339
885000
5000
khi cung cấp thuốc chống sốt rét
giá rẻ và thường xuyên,
15:08
we know that when you make them highlycao availablecó sẵn
340
890000
3000
bạn biết rằng khi bạn khiến các thuốc này
trở nên rất sẵn có
15:11
you're going to get resistancesức đề kháng to those drugsma túy.
341
893000
2000
thì bạn sẽ có sự kháng lại các thuốc này.
15:13
And so it's a short-termthời gian ngắn solutiondung dịch.
342
895000
2000
Và do đó đó là giải pháp ngắn hạn.
15:15
This is a long-termdài hạn solutiondung dịch.
343
897000
2000
Đây là giải pháp dài hạn.
15:17
What I'm suggestinggợi ý here is that we could get evolutionsự phát triển
344
899000
2000
Cái tôi đang đưa ra đây là chúng ta
có thể khiến tiến hóa
15:19
workingđang làm việc in the directionphương hướng we want it to go,
345
901000
2000
xảy ra theo chiều hướng ta muốn,
15:21
ratherhơn than always havingđang có to battlechiến đấu evolutionsự phát triển as a problemvấn đề
346
903000
3000
thay vì luôn đấu tranh với tiến hóa
như một vấn đề
15:24
that stymiesstymies our effortsnỗ lực to controlđiều khiển the pathogenmầm bệnh,
347
906000
3000
mà cản trở các nỗ lực kiểm soát mầm bệnh
của chúng ta
15:27
for examplethí dụ with anti-malarialchống sốt rét drugsma túy.
348
909000
2000
ví dụ như bằng thuốc chống sốt rét.
15:29
So, this tablebàn I've givenđược just to emphasizenhấn mạnh
349
911000
3000
Bảng mà tôi vừa đưa ra là để nhấn mạnh
15:32
that I've only talkednói chuyện about two examplesví dụ.
350
914000
3000
rằng tôi mới chỉ nói về 2 ví dụ.
15:35
But as I said earliersớm hơn, this kindloại of logiclogic appliesáp dụng acrossbăng qua the boardbảng
351
917000
3000
Nhưng như tôi đã nói, kiểu lý luận này
áp dụng được cho
15:38
for infectioustruyền nhiễm diseasesbệnh tật, and it oughtnên to.
352
920000
2000
các bệnh truyền nhiễm khác,
và nên là vậy.
15:40
Because when we're dealingxử lý with infectioustruyền nhiễm diseasesbệnh tật, we're dealingxử lý with livingsống systemshệ thống.
353
922000
4000
Khi chúng ta đối mặt với bệnh
truyền nhiễm, và đó là các hệ thống sống.
15:44
We're dealingxử lý with livingsống systemshệ thống;
354
926000
2000
Chúng ta làm việc với các hệ thống sống;
15:46
we're dealingxử lý with systemshệ thống that evolvephát triển.
355
928000
2000
Chúng ta làm việc với
hệ thống tiến hóa.
15:48
And so if you do something with those systemshệ thống,
356
930000
2000
Do đó nếu bạn làm gì đó với
hệ thống này,
15:50
they're going to evolvephát triển one way or anotherkhác.
357
932000
2000
chúng sẽ tiến hóa cách này
hay cách khác.
15:52
And all I'm sayingnói is that we need to figurenhân vật out how they'llhọ sẽ evolvephát triển,
358
934000
3000
Và tôi chỉ muốn nói rằng ta cần làm rõ
cách chúng sẽ tiến hóa,
15:55
so that -- we need to adjustđiều chỉnh our interventionscan thiệp
359
937000
2000
ta cần điều chỉnh sự can thiệp
của chúng ta
15:57
to get the mostphần lớn bangbang for the interventioncan thiệp buckBuck,
360
939000
3000
để đạt được nhiều kết quả nhất
từ các can thiệp đó,
16:00
so that we can get these organismssinh vật to evolvephát triển in the directionphương hướng we want them to go.
361
942000
3000
chúng ta có thể khiến các sinh vật này
tiến hóa như ta muốn.
16:03
So, I don't really have time to talk about those things,
362
945000
2000
Tôi không có thời gian nói chuyện này,
16:05
but I did want to put them up there,
363
947000
2000
nhưng tôi muốn đưa ra đây,
16:07
just to give you a sensegiác quan that there really are solutionscác giải pháp
364
949000
3000
chỉ để khiến các bạn hiểu được rằng
thực sự có các giải pháp
16:10
to controllingkiểm soát the evolutionsự phát triển of harmfulnessharmfulness
365
952000
3000
để kiểm soát sự tiến hóa của tính gây hại
16:13
of some of the nastykhó chịu pathogensmầm bệnh that we're confrontedđối mặt with.
366
955000
4000
của một số mầm bệnh nguy hiểm
mà chúng ta phải đối mặt.
16:19
And this linksliên kết up with a lot of the other ideasý tưởng that have been talkednói chuyện about.
367
961000
4000
Và điều này liên hệ với nhiều ý tưởng khác
mà tôi đã đề cập.
16:23
So, for examplethí dụ, earliersớm hơn todayhôm nay there was discussionthảo luận of,
368
965000
5000
Ví dụ, đầu ngày đã có thảo luận về,
16:28
how do you really lowerthấp hơn sexualtình dục transmissiontruyền tải of HIVPHÒNG CHỐNG HIV?
369
970000
6000
cách thực sự làm giảm tỷ lệ truyền nhiễm
HIV qua đường tình dục?
16:34
What this emphasizesnhấn mạnh is that we need to figurenhân vật out how it will work.
370
976000
3000
Điều này nhấn mạnh chúng ta
cần hiểu được cách nó sẽ hoạt động.
16:37
Will it maybe get loweredhạ xuống if we alterthay đổi the economynên kinh tê of the areakhu vực?
371
979000
3000
Nó có thể được giảm bớt nếu ta thay đổi nền
kinh tế của khu vực không?
16:40
It mayTháng Năm get loweredhạ xuống if we intervenecan thiệp in wayscách that
372
982000
2000
Nó có thể được giảm bớt nếu ta
can thiệp theo cách mà
16:42
encouragekhuyến khích people to stayở lại more faithfulTrung thành to partnersđối tác, and so on.
373
984000
4000
khuyến khích mọi người chung thủy
với bạn tình hơn, và những cách khác.
16:46
But the keyChìa khóa thing is to figurenhân vật out how to lowerthấp hơn it,
374
988000
2000
Nhưng điều chủ chốt là hiểu được
cách làm giảm,
16:48
because if we lowerthấp hơn it, we'lltốt get an evolutionarytiến hóa changethay đổi in the virusvirus.
375
990000
3000
vì nếu ta làm giảm được, sẽ có sự thay đổi
mang tính tiến hóa của virus.
16:51
And the datadữ liệu really do supportủng hộ this:
376
993000
2000
Và dữ liệu thực sự ủng hộ điều này:
16:53
that you actuallythực ra do get the virusvirus evolvingphát triển towardsvề hướng mildnessmildness.
377
995000
3000
rằng bạn thực sự khiến virus tiến hóa
theo hướng lành tính.
16:56
And that will just addthêm vào to the effectivenesshiệu quả of our controlđiều khiển effortsnỗ lực.
378
998000
5000
Và điều đó sẽ đóng góp thêm vào
tính hiệu quả của các nỗ lực kiểm soát bệnh.
17:01
So the other thing I really like about this,
379
1003000
2000
Một điều khác mà tôi rất thích
về việc này,
17:03
besidesngoài ra the factthực tế that it bringsmang lại a wholetoàn thể newMới dimensionkích thước
380
1005000
2000
bên cạnh thực tế là nó mang lại
một chiều kích hoàn toàn mới
17:05
into the studyhọc of controlđiều khiển of diseasedịch bệnh,
381
1007000
4000
tới việc nghiên cứu kiểm soát bệnh,
17:09
is that oftenthường xuyên the kindscác loại of interventionscan thiệp that you want,
382
1011000
3000
đó là, thường thì kiểu can thiệp
mà bạn muốn,
17:12
that it indicateschỉ ra should be donelàm xong,
383
1014000
2000
mà chỉ ra rằng nên được tiến hành,
17:14
are the kindscác loại of interventionscan thiệp that people want anyhownhưng dù sao.
384
1016000
2000
cũng là kiểu can thiệp mà
người khác muốn.
17:16
But people just haven'tđã không been ablecó thể to justifybiện hộ the costGiá cả.
385
1018000
3000
Nhưng mọi người vẫn chưa thể
biện minh được cho chi phí.
17:19
So, this is the kindloại of thing I'm talkingđang nói about.
386
1021000
3000
Đây là cái mà tôi đang nói đến.
17:22
If we know that we're going to get extrathêm bangbang for the buckBuck from providingcung cấp cleandọn dẹp waterNước,
387
1024000
3000
Nếu ta biết rằng ta sẽ được lợi rất nhiều
từ việc cấp nước sạch,
17:25
then I think that we can say,
388
1027000
2000
thì tôi cho rằng ta có thể nói,
17:27
let's pushđẩy the effortcố gắng into that aspectkhía cạnh of the controlđiều khiển,
389
1029000
4000
hãy nỗ lực với khía cạnh kiểm soát đó
17:31
so that we can actuallythực ra solvegiải quyết the problemvấn đề,
390
1033000
3000
để ta có thể thực sự giải quyết
được vấn đề,
17:34
even thoughTuy nhiên, if you just look at the frequencytần số of infectionnhiễm trùng,
391
1036000
3000
mặc dù, nếu bạn nhìn vào tần suất nhiễm,
17:37
you would suggestđề nghị that you can't solvegiải quyết the problemvấn đề well enoughđủ
392
1039000
4000
bạn sẽ cho rằng mình không thể giải quyết
được vấn đề đủ tốt
17:41
just by cleaninglàm sạch up waterNước supplycung cấp.
393
1043000
2000
chỉ bằng cách làm sạch nguồn cấp nước.
17:43
AnyhowNhưng dù sao, I'll endkết thúc that there, and thank you very much.
394
1045000
2000
Tôi xin kết thúc,
cảm ơn các bạn nhiều.
17:45
(ApplauseVỗ tay)
395
1047000
2000
(Vỗ tay)
Translated by Duy Chi
Reviewed by Phuong Quach

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Paul Ewald - Evolutionary biologist
After years of studying illness from the germs' point of view, microbiologist Paul Ewald believes that Big Pharma is wrong about some very big issues. What's right? The leader in evolutionary medicine posits radical new approaches.

Why you should listen

Paul Ewald has a problem with modern medicine: It ignores the fact that many diseases of unknown origin can be linked to slow-growing infections caused by viruses, bacteria and other microorganisms.

Ewald -- whose theory stems from both a formal education in biological sciences, ecology, and evolution, and a personal bout with diarrhea in the 1970s -- aims to change this thinking. To that end, he has written popular news articles, academic papers, and two books (Evolution of Infectious Disease and Plague Time) that explain and expand his idea. Ewald is regarded as the leading expert in the emerging field of evolutionary medicine. He directs the evolutionary medicine program in the Biology department at the University of Louisville, Kentucky, and lectures worldwide.

Among other honors, Ewald was the first recipient of the Smithsonian Institution's George E. Burch Fellowship in Theoretic Medicine and Affiliated Sciences, which was established to foster pioneering work in health sciences.

More profile about the speaker
Paul Ewald | Speaker | TED.com