TED-Ed
Jon Bergmann: Just how small is an atom?
گەردیلەیەک چەند بچوکە؟
Filmed:
Readability: 3.1
5,793,993 views
گەردیلەیەک چەند بچوکە؟ و چی تێدایە؟ وەڵامەکە سەرسوڕهێنەوە، تەنانەت بۆ ئەو کەسانەش کە وا دەزانن دەیزانن. ئەم ئەنیمەیشنە خێراکراوە لێکچواندنی سەرنجڕاکێش بەکاردەهێنێت -بلوبێرییەک بە ئەندازەی یاریگایەکی فتبۆڵ!- بۆ ئەوەی تێگەیشتنێکمان هەبێت سەبارەت بەو شتەی کە جیهانەکەمانی پێک هێناوە. وانەکە لەلایەن جۆناثان بێرگمانەوە ئامادە کراوە و ئەنیمەیشنەکەشی کۆگنیتیڤ میدیا دروستی کردووە.
Lesson by Jonathan Bergmann, animation by Cognitive Media.
Jon Bergmann - Educator
Jon Bergmann co-wrote the book on the "flipped classroom" -- using video to help students master new ideas outside the traditional class setting. Full bio
Jon Bergmann co-wrote the book on the "flipped classroom" -- using video to help students master new ideas outside the traditional class setting. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
مۆسیقا
رەنگە بزانیت کە هەمو شتێک لە کۆمەڵێک
00:26
You probably already know
0
13809
1200
شتی زۆر بچوک پێک هاتووە کە پێی دەوترێت گەردیلە
00:28
everything is made up
of little tiny things called atoms
of little tiny things called atoms
1
15033
2690
رەنگە ئەوەش بزانیت کە هەر گەردیلەیەک لە کۆمەڵێک پێکهێنەری بچوکتر پێکهاتووە
00:30
or even that each atom
is made up of even smaller particles
is made up of even smaller particles
2
17747
2961
پێیان دەوترێ پرۆتۆن، نیوترۆن و ئەلکترۆن.
00:33
called protons, neutrons and electrons.
3
20732
2122
رەنگە ئەوەشت بیستبێت کە گەردیلەکان زۆر بچوکن
00:35
And you've probably heard
that atoms are small.
that atoms are small.
4
22878
2287
بەڵام دڵنیام کە هەرگیز بیرت نەکردۆتەوە کە ئایا لە راستیدا چەند بچوکن.
00:38
But I bet you haven't ever thought
about how small atoms really are.
about how small atoms really are.
5
25189
4160
وەڵامەکە ئەوەیە کە گەردیلەکان زۆر زۆر زۆر بچوکن
00:42
Well, the answer is
that they are really, really small.
that they are really, really small.
6
29373
3716
دەپرسیت چەند بچوکن؟
00:46
So you ask, just how small are atoms?
7
33908
3039
بۆ ئەوەی لەمە تێ بگەین، با ئەم پرسیارە بکەین
00:49
To understand this,
let's ask this question:
let's ask this question:
8
36971
3073
گرەیپ فروتێک لە چەند گەردیلە پێکهاتووە؟
00:53
How many atoms are in a grapefruit?
9
40068
1908
با وا دابنیێن کە هەمو گەردیلەکانی گرەیپ فروت بریتین لە گەردیلەی نایترۆجین
00:55
Well, let's assume that the grapefruit
is made up of only nitrogen atoms,
is made up of only nitrogen atoms,
10
42721
3429
کە ئەمە زۆر راست نیە، بەڵام گرەیپ فروت گەردیلەی نایترۆجینیشی تێدایە
00:59
which isn't at all true, but there
are nitrogen atoms in a grapefruit.
are nitrogen atoms in a grapefruit.
11
46174
3658
بۆ ئەوەی یارمەتیت بدەین بیهێنیتە بەرچاوی خۆت، با فوو بکەینە هەر یەکە لە گەردیلەکانەوە
01:02
To help you visualize this,
let's blow up each of the atoms
let's blow up each of the atoms
12
49856
3031
تا بە ئەندازەی بلو بێرییەکاین لێ دێت
01:05
to the size of a blueberry.
13
52911
1813
ئێستا گرەیپ فروتەکە بەقەد چەندی لێ هاتووە؟
01:07
And then how big
would the grapefruit have to be?
would the grapefruit have to be?
14
54748
3148
قەبارەکەی ئێستا بەقەد قەبارەی زەوی لێ هاتووە.
01:10
It would have to be the same size of
-- well, actually, the Earth.
-- well, actually, the Earth.
15
57920
4029
ئەمە شێتانەیە! مەبەستت ئەوەیە ئەگەر زەوی پڕ بکەین لە بلو بێری
01:14
That's crazy!
16
61973
1016
01:16
You mean to say that if I filled
the Earth with blueberries,
the Earth with blueberries,
17
63013
2821
ئەو کاتە بە ئەندازەی ژمارەی گەردیلەکانی نایرۆجینی گرەیپ فروتەکە بلوبێریم دەبێت؟
01:18
I would have the same number
of nitrogen atoms as a grapefruit?
of nitrogen atoms as a grapefruit?
18
65858
2977
راستە! کەواتە گەردیلەیەک چەندە؟
01:21
That's right!
19
68859
1000
01:23
So how big is the atom?
20
70258
1533
زۆر زۆر زۆر زۆر بچوکە.
01:25
Well, it's really, really small!
21
72761
1741
ئەزانی چی؟
01:28
And you know what?
It gets even more crazy.
It gets even more crazy.
22
75541
2435
با زیاتر شێت بین.
01:31
Let's now look inside of each atom
-- and thus the blueberry, right? --
-- and thus the blueberry, right? --
23
78000
3773
با ئێستا تەماشای ناوی هەمو گەردیلەیەک بکەین - و هەمو بلو بێرییەک، باشە؟
چی تیادا دەبینیت؟
01:34
What do you see there?
24
81797
1113
لە چەقی هەر گەردیلەیەکدا شتێک هەیە پێی دەڵێن ناوک
01:35
In the center of the atom
is something called the nucleus,
is something called the nucleus,
25
82934
2721
کە پرۆتۆن و نیوترۆنەکانی تێدایە
01:38
which contains protons and neutrons,
26
85679
1727
و لە دەرەوە ئەلکترۆنەکان دەبینیت
01:40
and on the outside, you'd see electrons.
27
87430
2061
کەواتە ئایا قەبارەی ناوک چەندە؟
01:42
So how big is the nucleus?
28
89515
1461
ئەگەر گەردیلەکان وەکو بلوبێری وا بن لەچاو زەوی دا، کەواتە دەبێ ناوک چەند بێت؟
01:44
If atoms are like blueberries
in the Earth,
in the Earth,
29
91381
2135
01:46
how big would the nucleus be?
30
93540
1777
رەنگە تۆ وێنە کۆنەکانی گەردیلەت لە یاد بێت کە لە کتێبی زانستی خوێندنگەدا بینیوتە
01:48
You might remember the old pictures
of the atom from science class,
of the atom from science class,
31
95341
3217
کە تیایدا ئەم خاڵە بچوکەت بینیوە لەسەر کاغەزەکە و ناوکەکە هێمای بۆ کراوە
01:51
where you saw this tiny dot on the page
with an arrow pointing to the nucleus.
with an arrow pointing to the nucleus.
32
98582
3763
ئەو وێنانە بەپێی ئەندازە راستەقینەکە نەکێشراون
01:55
Well, those pictures,
they're not drawn to scale,
they're not drawn to scale,
33
102369
2395
بۆیە بەجۆرێک هەڵەن.
01:57
so they're kind of wrong.
34
104788
1615
کەواتە ناوک چەند دەبێت؟
01:59
So how big is the nucleus?
35
106427
1556
ئەگەر تۆ بلو بێرییەک لەت بکەیت
02:01
So if you popped open the blueberry
and were searching for the nucleus ...
and were searching for the nucleus ...
36
108007
3969
و بۆ ناوک بگەڕێیت
دەزانی چی؟ ناوکەکە نابینیت
02:06
You know what? It would be invisible.
37
113236
2246
زۆر لەوە بچوکترە ببینرێت!
02:08
It's too small to see!
38
115506
1642
باشە. دە با گەردیلەکە، بلو بێرییەکە گەورە بکەین
02:10
OK. Let's blow up the atom --
the blueberry --
the blueberry --
39
117944
2776
بەقەد خانویەکی لێ بکەین
02:13
to the size of a house.
40
120744
1232
02:15
So imagine a ball that is as tall
as a two-story house.
as a two-story house.
41
122000
3738
تۆپێک بهێنەرە بەرچاوی خۆت کە بەقەد خانویەکی دو قات ببێت.
با بۆ ناوکەکە بگەڕێین لە چەقی گەردیلەکەدا
02:18
Let's look for the nucleus
in the center of the atom.
in the center of the atom.
42
125762
2477
دەزانی چی؟ هێشتا بە تەواوی نابینرێت.
02:21
And do you know what?
It would just barely be visible.
It would just barely be visible.
43
128263
3295
کەواتە بۆ ئەوەی بزانین کە قەبارەی ناوک چەندە
02:25
So to get our minds wrapped
around how big the nucleus is,
around how big the nucleus is,
44
132141
2821
پێویستە بلوبێرییەکە بە ئەندازەی یاریگایەکی فتبۆڵ گەورە بکەین
02:27
we need to blow up the blueberry,
up to the size of a football stadium.
up to the size of a football stadium.
45
134986
3990
02:32
So imagine a ball the size
of a football stadium,
of a football stadium,
46
139000
2976
بیهێنە بەر چاوی خۆت تۆپێک بە ئەندازەی یاریگایەکی فتبۆڵ بێت
02:35
and right smack dab
in the center of the atom,
in the center of the atom,
47
142000
2976
و رێک بچۆرە ناو چەقی گەردیلەکەوە
02:38
you would find the nucleus,
and you could see it!
and you could see it!
48
145000
2334
بۆ ئەوەی ناوکەکە بدۆزیتەوە، ئێستا دەیبینیت!
و قەبارەکەی بە ئەندازەی هەڵماتێکی بچوک دەبێت.
02:41
And it would be the size
of a small marble.
of a small marble.
49
148278
2624
هێشتا ماوە، هێشتا مێشکم تێک نەداون
02:45
And there's more, if I haven't
blown your mind by now.
blown your mind by now.
50
152121
2556
با کەمێک زیاتر گەردیلەکە لەبەرچاو بگرین. گەردیلە پرۆتۆن و نیوترۆن و ئەلکترۆنی تێدایە.
02:47
Let's consider the atom some more.
51
154701
1620
02:49
It contains protons,
neutrons and electrons.
neutrons and electrons.
52
156345
2197
پرۆتۆن و نیوترۆنەکان لە ناو ناوکەکەدان
02:51
The protons and neutrons
live inside of the nucleus,
live inside of the nucleus,
53
158566
2429
و زۆرینەی کێشی گەردیلەکەیان پێک هێناوە
02:54
and contain almost
all of the mass of the atom.
all of the mass of the atom.
54
161019
2191
لە بەشی دەرەوەش ئەلکترۆنەکانی لێیە
02:56
Way on the edge are the electrons.
55
163234
1742
02:58
So if an atom is like a ball
the size of a football stadium,
the size of a football stadium,
56
165000
2976
کەواتە ئەگەر گەردیلەکە بە ئەندازەی یاریگایەکی فتبۆڵ بێت
03:01
with the nucleus in the center,
and the electrons on the edge,
and the electrons on the edge,
57
168000
2905
ناوکەکە لە چەقەکەیدا بێت و ئەلکترۆنەکان لە قەراغی دەرەوەی بن
لە نێوان ناوک و ئەلکترۆنەکاندا چی هەیە؟
03:03
what is in between the nucleus
and the electrons?
and the electrons?
58
170929
2286
ئەوەی سەیرە ئەوەیە وەڵامەکە بریتییە لە بۆشایی بەتاڵ
03:07
Surprisingly, the answer is empty space.
59
174104
3007
-دەنگی با-
03:10
(Wind noise)
60
177987
2570
راستە. بەتاڵە!
03:13
That's right. Empty!
61
180581
1395
03:15
Between the nucleus and the electrons,
there are vast regions of empty space.
there are vast regions of empty space.
62
182000
4305
لە نێوان ناوک و ئەلکترۆنەکاندا بۆشاییەکی زەبەلاح هەیە
لە روی هونەرییەوە، هەندێک تەوژمی ئەلکترۆموگناتیسی تێدایە
03:19
Now, technically there are
some electromagnetic fields,
some electromagnetic fields,
63
186329
2572
بەڵام لە روی شت، مادەوە، بەتاڵە
03:21
but in terms of stuff,
matter, it is empty.
matter, it is empty.
64
188925
2911
لە بیرت بێت ئەو بۆشاییە گەروەیە
03:24
Remember this vast region of empty space
is inside the blueberry,
is inside the blueberry,
65
191860
3523
لە ناو بلو بێرییەکە دایە، کە ئەویش لە زەوی دایە
03:28
which is inside the Earth,
66
195407
1895
کە هەمویان گەردیلەی گریپ فروتەکەن
03:30
which really are the atoms
in the grapefruit.
in the grapefruit.
67
197326
2185
باشە، شتێکی تر، ئەگەر بتوانم سەیروسەمەرەتر بم
03:32
OK, one more thing,
if I can even get more bizarre.
if I can even get more bizarre.
68
199535
3441
لەبەر ئەوەی تێکڕای بارستایی گەردیلە لە ناوکدایە
03:36
Since virtually all the mass
of an atom is in the nucleus --
of an atom is in the nucleus --
69
203769
3586
هەرچەندە ئەلکترۆنەکایش کەمێک بارستاییان هەیە
03:40
now, there is some amount
of mass in the electrons,
of mass in the electrons,
70
207379
2649
بەڵام زۆربەی بارستاییەکە لە ناوکدایە
03:43
but most of it is in the nucleus --
71
210052
2021
کەواتە چڕی ناوک چەندە؟
03:45
how dense is the nucleus?
72
212097
1772
وەڵامێکی شێتانەی هەیە.
03:46
Well, the answer is crazy.
73
213893
1919
چڕی ناوکێکی نمونەیی
03:48
The density of a typical nucleus
74
215836
1890
بریتیەی لە ٤ کەڕەتی 10 توان 17 کیلۆ / مەتر سێجا
03:50
is four times 10 to the 17th
kilograms per meter cubed.
kilograms per meter cubed.
75
217750
3226
بەڵام سەختە ئەمە بهێنیتە بەر چاوت. باشە ئەیگۆڕم بۆ یەکەی ئینگلیزی
03:54
But that's hard to visualize.
OK, I'll put it in English units.
OK, I'll put it in English units.
76
221615
3329
2.5 کەڕەتی 10 توان ١٦
03:57
2.5 times 10 to the 16th pounds
per cubic feet.
per cubic feet.
77
224968
4008
پاوەند / پێ سێجا
باشە، هێشتا تێگەیشتن لێی ئاسان نیە
04:02
OK, that's still kind of hard to figure.
78
229864
1905
باشە، من دەمەوێ ئەمە بکەم
04:04
OK, here's what I want you to do.
79
231793
2101
کارتۆنێک بهێنە کە درێژی و پانی و بەرزییەکەی ١ پێ -32.8 سم- بێت
04:06
Make a box that is one foot
by one foot by one foot.
by one foot by one foot.
80
233918
3524
ئینجا با بچین هەمو ناوکەکانی ئوتومبیلێک بهێنین
04:10
Now let's go and grab
all of the nuclei from a typical car.
all of the nuclei from a typical car.
81
237466
3687
ئوتومبیلەکان بە تێکڕا ٢ تەن بارستاییان هەیە
04:14
Now, cars on average weigh two tons.
82
241177
2334
باشە گەردیلەی چەند ئوتومبیل بکەمە ئەم کارتۆنەوە؟
04:16
How many cars' nuclei would you
have to put into the box
have to put into the box
83
243535
3536
بۆ ئەوەی ئەم کارتۆنە ١ پێ سێجایە هەمان چڕی ناوکی هەبێت؟
04:20
to have your one-foot-box have
the same density of the nucleus?
the same density of the nucleus?
84
247095
2953
ئەمە یەک ئوتومبیلە؟ دوان؟ ئەی بۆ ١٠٠ نەبێ؟
04:23
Is it one car? Two?
85
250072
1328
04:24
How about 100?
86
251424
1000
نا نا نا
04:26
Nope, nope and nope.
87
253025
2123
وەڵامەکە زۆر گەورەترە
04:28
The answer is much bigger.
88
255825
1239
6.2 ملیار
04:30
It is 6.2 billion.
89
257702
2795
ئەوەش نزیکەی ژمارەی مرۆڤەکانی سەر روی زەوییە
04:34
That is almost equal to the number
of people in the Earth.
of people in the Earth.
90
261303
2893
کەواتە ئەگەر هەر مرۆڤێکی سەر ئەم زەوییە ئوتومبیلێکی هەبێت
04:37
So if everyone in the Earth
owned their own car --
owned their own car --
91
264220
2334
- کە نیانە -
04:39
and they don't --
92
266578
1331
04:40
(Cars honking)
93
267933
1215
و هەمو ئەو ئوتومبیلانە بخەینە کارتۆنەکەی تۆوە
04:42
and we put all of those
cars into your box ...
cars into your box ...
94
269172
2200
ئەوکاتە چڕییەکەی نزیکەی چڕی ناوک دەبێتەوە
04:46
That would be about
the density of a nucleus.
the density of a nucleus.
95
273148
2486
کەواتە من دەڵێم ئەگەر هەمو ئوتومبیلەکان بهێنیت و بیخەیتە کارتۆنە یەک پێ سێجاکەتەوە
04:49
So I'm saying that if you took
every car in the world
every car in the world
96
276909
2544
04:52
and put it into your one-foot box,
97
279477
2331
ئەو کاتە چڕی ناوکت دەست دەکەوێت
04:54
you would have the density of one nucleus.
98
281832
2144
باشە، با پیا بچینەوە
04:57
OK, let's review.
99
284000
1212
گەردیلە زۆر زۆر زۆر بچوکە
04:58
The atom is really,
100
285236
1660
04:59
really, really small.
101
286920
2298
گەردیلە لە چاو گرەیپ فروتدا وەکو بلۆبێری وایە لەچاو زەویدا
05:02
Think atoms in a grapefruit
like blueberries in the Earth.
like blueberries in the Earth.
102
289242
3366
ناوک زۆر بچوکە
05:06
The nucleus is crazy small.
103
293396
2628
ئێستا تەماشای بلوبێرییەکە بکە، و گەورەی بکە تا بە ئەندازەی یاریگایەکی فتبۆڵی لێ دێت
05:09
Now look inside the blueberry,
104
296048
1669
05:10
and blow it up to the size
of a football stadium,
of a football stadium,
105
297741
2415
ئینجا دەتوانیت لە چەقەکەیدا ناوکەکە ببینیت کە بەقەد هەڵماتێک دەبێت
05:13
and now the nucleus
is a marble in the middle.
is a marble in the middle.
106
300180
2143
گەردیلە لە بۆشاییە گەورە پێکهاتووە
05:16
The atom is made up
of vast regions of empty space.
of vast regions of empty space.
107
303417
3580
ئەمەش سەیرە
05:20
That's weird.
108
307608
1000
چڕی ناوک بەشێوەیەکی سەرسوڕهێنەر زۆرە
05:21
The nucleus has a crazy-high density.
109
308632
2220
بیر لەو هەمو ئوتومبیلەی ناو کارتۆنە یەک پێ سێجاکەت بکەرەوە
05:23
Think of putting all those cars
in your one-foot box.
in your one-foot box.
110
310876
2477
وابزانم ماندوم
05:27
I think I'm tired.
111
314821
1308
-باوێشک-
ABOUT THE SPEAKER
Jon Bergmann - EducatorJon Bergmann co-wrote the book on the "flipped classroom" -- using video to help students master new ideas outside the traditional class setting.
Why you should listen
Jon Bergmann is considered one of the pioneers in the Flipped Class Movement -- in fact, he co-wrote the book on the Flipped Classroom, available from ISTE Press in June 2012. Bergmann believes educators should ask one guiding question: What is best for my students in my classroom? To the best of his abilities he has done this in his two-plus decades as a high school science teacher. He received the Presidential Award for Excellence for Math and Science Teaching in 2002 and was named Semi-Finalist for Colorado Teacher of the Year in 2010. He blogs at flipped-learning.com.
He is the Lead Technology Facilitator for the Joseph Sears School in Kenilworth, Illinois.
Read about the making of "How Small Is an Atom?" >>
Jon Bergmann | Speaker | TED.com