ABOUT THE SPEAKER
Bernie Dunlap - College president
Bernie Dunlap is a true polymath, whose talents span poetry, opera, ballet, literature and administration. He is the president of South Carolina’s Wofford College.

Why you should listen

Bernie Dunlap was a dancer for four years with the Columbia City Ballet, kicking off a life of artistic and cultural exploration. A Rhodes Scholar, he did his PhD in English literature at Harvard, and is now the president of Wofford College, a small liberal arts school in South Carolina. He has taught classes on a wide variety of subjects, from Asian history to creative writing.

He's also a writer-producer for television, and his 19-part series The Renaissance has been adopted for use by more than 100 colleges. He has been a Senior Fulbright Lecturer in Thailand and a moderator at the Aspen Institute.

More profile about the speaker
Bernie Dunlap | Speaker | TED.com
TED2007

Bernie Dunlap: The life-long learner

Ben Dunlap spreekt over gepassioneerd leven

Filmed:
2,132,985 views

Wofford College-president Ben Dunlap vertelt het verhaal van Sandor Teszler, een Hongaarse holocaust-overlever die hem leerde over gepassioneerd leven en levenslang leren.
- College president
Bernie Dunlap is a true polymath, whose talents span poetry, opera, ballet, literature and administration. He is the president of South Carolina’s Wofford College. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:18
"YoYo napotnapot, pacakpacak!" WhichDie, as somebodyiemand here mustmoet surelyzeker know,
0
0
6000
"Yo napot, pacak!" Wat, zoals sommigen hier zeker weten,
00:24
meansmiddelen "What's up, guys?" in MagyarMagyar,
1
6000
3000
betekent "Hoe gaat het, jongens?" in het Magyaars,
00:27
that peculiareigenaardige non-Indo-Europeanniet-Indo-Europese languagetaal spokenmondeling by HungariansHongaren
2
9000
3000
die eigenaardige niet-Indo-Europese taal gesproken door Hongaren --
00:30
for whichwelke, givengegeven the factfeit that cognitivecognitieve diversityverscheidenheid is
3
12000
3000
voor welke, gegeven het feit dat cognitieve diversiteit
00:33
at leastminst as threatenedbedreigd as biodiversitybiodiversiteit on this planetplaneet,
4
15000
3000
op zijn minst even bedreigd is als biodiversiteit op deze planeet,
00:36
fewweinig would have imaginedingebeeld much of a futuretoekomst even a centuryeeuw or two agogeleden.
5
18000
4000
weinigen zich een toekomst zouden ingebeeld hebben, zelfs een eeuw of twee geleden.
00:40
But there it is: "YoYo napotnapot, pacakpacak!"
6
22000
2000
Maar daar is het: "Yo napot, pacak!"
00:42
I said somebodyiemand here mustmoet surelyzeker know, because
7
24000
4000
Ik zei dat iemand hier dat zeker moest weten, omdat
00:46
despiteondanks the factfeit that there aren'tzijn niet that manyveel HungariansHongaren to beginbeginnen with,
8
28000
3000
ondanks het feit dat er om te beginnen niet veel Hongaren zijn,
00:49
and the furtherverder factfeit that, so farver as I know, there's not a droplaten vallen
9
31000
3000
en het verdere feit dat, voor zover ik weet, er geen druppel
00:52
of HungarianHongaars bloodbloed in my veinsaderen, at everyelk criticalkritisch juncturenaad of my life
10
34000
4000
Hongaars bloed door mij stroomt, op elke kritieke moment in mijn leven
00:56
there has been a HungarianHongaars friendvriend or mentormentor there besidenaast me.
11
38000
4000
er een Hongaarse vriend of mentor aan mijn zijde was.
01:00
I even have dreamsdromen that take placeplaats in landscapeslandschappen
12
42000
2000
Ik heb zelfs dromen die plaatshebben in landschappen
01:02
I recognizeherken as the landscapeslandschappen of HungarianHongaars filmsfilms,
13
44000
4000
die ik herken als landschappen uit Hongaarse films,
01:06
especiallyvooral the earlyvroeg moviesfilms of MiklosMiklos JancsoJancso.
14
48000
3000
vooral de vroege films van Milkos Jancso.
01:09
So, how do I explainuitleg geven this mysteriousmysterieus affinityaffiniteit?
15
51000
4000
Dus hoe verklaar ik deze mysterieuze overeenkomsten?
01:13
Maybe it's because my nativeinheems statestaat of SouthSouth CarolinaCarolina,
16
55000
5000
Misschien is het omdat mijn geboortestaat Zuid-Carolina,
01:18
whichwelke is not much smallerkleiner than present-dayheden HungaryHongarije,
17
60000
3000
welke niet veel kleiner is dan het huidige Hongarije,
01:21
onceeen keer imaginedingebeeld a futuretoekomst for itselfzelf as an independentonafhankelijk countryland.
18
63000
3000
zich ooit een toekomst voor zichzelf inbeelde als een onafhankelijk land.
01:24
And as a consequencegevolg of that presumptionvermoeden,
19
66000
2000
En als gevolg van die onbescheidenheid,
01:26
my hometownhometown was burnedverbrand to the groundgrond by an invadinginvasie armyleger,
20
68000
4000
is mijn geboortedorp met de grond gelijk gemaakt door een binnenvallend leger,
01:30
an experienceervaring that has befallenoverkomen manyveel a HungarianHongaars townstad- and villagedorp
21
72000
4000
een ervaring die ook vele Hongaarse steden en dorpen is overkomen
01:34
throughoutoveral its long and troubledverontrust historygeschiedenis.
22
76000
3000
doorheen hun lange en geplaagde geschiedenis.
01:37
Or maybe it's because when I was a teenagertiener back in the '50s,
23
79000
3000
Of misschien is het omdat ik, toen ik een tiener was in de jaren 50,
01:40
my uncleoom HenryHenry -- havingmet denouncedopgezegd the KuKu KluxKlux KlanKlan
24
82000
3000
mijn oom Henry, na het opzeggen van de Ku Klux Klan --
01:43
and been bombedgebombardeerd for his troublemoeite and had crosseskruisen burnedverbrand in his yardwerf,
25
85000
4000
werd hij gebombardeerd en kreeg hij brandende kruisen in zijn tuin --
01:47
livingleven underonder deathdood threatbedreiging -- tooknam his wifevrouw and childrenkinderen to MassachusettsMassachusetts for safetyveiligheid
26
89000
4000
hij leefde met doodsbedreigingen, bracht zijn vrouw en kinderen in veiligheid te Massachusetts
01:51
and wentgegaan back to SouthSouth CarolinaCarolina to facegezicht down the KlanKlan alonealleen.
27
93000
3000
en ging terug naar Zuid-California om de Klan alleen te trotseren.
01:54
That was a very HungarianHongaars thing to do,
28
96000
3000
Dat was een erg Hongaars ding om te doen,
01:57
as anyoneiedereen will attestattest who remembersonthoudt 1956.
29
99000
4000
wat iedereen zal beamen die zich 1956 herinnert.
02:01
And of courseCursus, from time to time HungariansHongaren
30
103000
3000
En natuurlijk, van tijd tot tijd hebben Hongaren
02:04
have inventeduitgevonden theirhun owneigen equivalentgelijkwaardig of the KlanKlan.
31
106000
2000
hun eigen equivalent van de Klan uitgevonden.
02:06
Well, it seemslijkt to me that this HungarianHongaars presenceaanwezigheid in my life
32
108000
7000
Wel, het lijkt me dat deze Hongaarse aanwezigheid in mijn leven
02:13
is difficultmoeilijk to accountaccount for, but ultimatelytenslotte I ascribetoeschrijven it to an admirationbewondering
33
115000
6000
moeilijk te verklaren is, maar uiteindelijk schrijf ik het toe aan een bewondering
02:19
for people with a complexcomplex moralMoreel awarenessbewustzijn,
34
121000
3000
voor mensen met een complex moraal bewustzijn --
02:22
with a heritageerfgoed of guiltschuld and defeatnederlaag matchedop elkaar afgestemd by defianceDefiance and bravadobravoure.
35
124000
5000
met een erfenis van schuld en nederlagen gepaard met trots en braveur ..............
02:27
It's not a typicaltypisch mindsetmanier van denken for mostmeest AmericansAmerikanen,
36
129000
3000
Het is niet een typische gedachtenkader voor de meeste Amerikanen.
02:30
but it is perforcePerforce typicaltypisch of virtuallyvirtueel all HungariansHongaren.
37
132000
4000
Maar het is tegen wil en dank een typisch aan haast alle Hongaren.
02:34
So, "YoYo napotnapot, pacakpacak!"
38
136000
2000
Dus, "Yo napot, pacak!"
02:36
I wentgegaan back to SouthSouth CarolinaCarolina after some 15 yearsjaar amidtemidden van the alienvreemdeling cornmaïs
39
138000
5000
Ik ging terug naar Zuid-Californie na ongeveer 15 jaren te midden van vervreemdende maisvelden,
02:41
at the tailstaart endeinde of the 1960s,
40
143000
3000
aan het einde van de 1960's,
02:44
with the recklessroekeloos condescensionneerbuigendheid of that eratijdperk
41
146000
3000
met de roekeloze neerbuigendheid van dat tijdperk,
02:47
thinkinghet denken I would savebesparen my people.
42
149000
2000
denkende dat ik mijn mensen zou redden.
02:49
Never mindgeest the factfeit that they were slowlangzaam to acknowledgeerkennen they needednodig savingbesparing.
43
151000
4000
Niettemin het feit dat ze traag waren om te erkennen dat ze redding nodig hadden.
02:53
I laboredmoeizaam in that vineyardwijngaard for a quarterkwartaal centuryeeuw before
44
155000
3000
Ik werkte in die wijngaard voor een kwart-eeuw voordat
02:56
makingmaking my way to a little kingdomkoninkrijk of the just in upstateUpstate SouthSouth CarolinaCarolina,
45
158000
4000
ik mijn weg maakte naar een klein koninkrijk van de rechtvaardigen in Zuid-Carolina,
03:00
a Methodist-affiliatedMethodist-aangesloten institutioninstelling of higherhoger learningaan het leren calledriep WoffordWofford CollegeCollege.
46
162000
4000
een methodistisch-verwant instituut van hoger onderwijs Wofford College genaamd.
03:04
I knewwist nothing about WoffordWofford
47
166000
2000
Ik wist niets over Wofford,
03:06
and even lessminder about MethodismMethodisme,
48
168000
2000
en zelfs nog minder over methodisme,
03:08
but I was reassuredgerustgesteld on the first day that I taughtonderwezen at WoffordWofford CollegeCollege
49
170000
4000
maar ik werd gerustgesteld op de eerste dag dat ik les gaf in Wofford College
03:12
to find, amongtussen the auditorsaccountants in my classroomklas,
50
174000
2000
daar er, onder de luisteraars in mijn klas,
03:14
a 90-year-old-jaar oud HungarianHongaars, surroundedomgeven by a bevyschare of middle-agedmiddelbare leeftijd EuropeanEuropese womenvrouw
51
176000
7000
een 90-jaar oude Hongaar zat, omringd door een schare aan Europese vrouwen van middelbare leeftijd
03:21
who seemedscheen to functionfunctie as an entourageEntourage of RhinemaidensRhinemaidens.
52
183000
2000
die leken te functioneren als een entourage van Rijnse maagden.
03:23
His namenaam was SandorSandor TeszlerTeszler.
53
185000
3000
Zijn naam was Sandor Teszler.
03:26
He was a puckishondeugend widowerweduwnaar whosewaarvan wifevrouw and childrenkinderen were deaddood
54
188000
4000
Hij was een ondeugende weduwenaar wien's vrouw en kinderen gestorven waren
03:30
and whosewaarvan grandchildrenkleinkinderen livedleefden farver away.
55
192000
3000
en wien's kleinkinderen ver weg leefden.
03:33
In appearanceuiterlijk, he resembledleek MahatmaMahatma GandhiGandhi,
56
195000
3000
Uiterlijk leek hij op Mahatma Gandhi --
03:36
minusminus the loinclothlendendoek, plusplus orthopedicorthopedische bootslaarzen.
57
198000
3000
zonder de lendendoek, maar met orthopedische schoenen.
03:39
He had been borngeboren in 1903 in the provincesprovincies
58
201000
4000
Hij was geboren in 1903 in de provincies
03:43
of the oldoud Austro-HungarianOostenrijks-Hongaarse EmpireEmpire,
59
205000
2000
van het oude Oostenrijks-Hongaarse rijk,
03:45
in what laterlater would becomeworden YugoslaviaJoegoslavië.
60
207000
3000
in wat later Joegoslavië zou worden.
03:48
He was ostracizedverstoten as a childkind, not because he was a JewJood --
61
210000
3000
Hij was als kind verstoten, niet omdat hij joods was --
03:51
his parentsouders weren'twaren niet very religiousreligieus anyhowHoe dan ook --
62
213000
1000
zijn ouders waren niet erg religieus --
03:52
but because he had been borngeboren with two clubclub feetvoeten,
63
214000
3000
maar omdat hij was geboren met twee horrelvoeten,
03:55
a conditionstaat whichwelke, in those daysdagen, requirednodig institutionalizationinstitutionalisering
64
217000
5000
een aandoening die, in die dagen, institutionalisering
04:00
and a successionopvolging of painfulpijnlijk operationsactiviteiten betweentussen the agesleeftijden of one and 11.
65
222000
4000
en een opeenvolging van pijnlijke operaties tussen de leeftijd van 1 en 11 vereistte.
04:04
He wentgegaan to the commercialcommercieel businessbedrijf highhoog schoolschool- as a youngjong man
66
226000
3000
Als jongeman ging hij naar de handelsschool
04:07
in BudapestBudapest, and there he was as smartslim as he was modestbescheiden
67
229000
5000
in Boedapest. En daar was hij even slim als bescheiden,
04:12
and he enjoyedgenoten a considerableaanzienlijke successsucces. And after graduationafstuderen
68
234000
3000
en hij genoot aanzienlijk succes, en na afgestudeerd te zijn,
04:15
when he wentgegaan into textiletextiel engineeringbouwkunde, the successsucces continuedvervolgd.
69
237000
3000
toen hij in de textiel-industrie ging, ging het succes verder.
04:18
He builtgebouwd one plantfabriek after anothereen ander.
70
240000
2000
Hij bouwde de ene fabriek na de andere.
04:20
He marriedgetrouwd and had two sonszonen. He had friendsvrienden in highhoog placesplaatsen who
71
242000
3000
Hij trouwde en had twee zonen. Hij had hooggeplaatste vrienden die
04:23
assuredverzekerd him that he was of great valuewaarde to the economyeconomie.
72
245000
3000
hem verzekerden dat hij van grote waarde was voor de economie.
04:26
OnceEenmaal, as he had left instructionsinstructies to have donegedaan,
73
248000
5000
Op een keer werd hij, volgens zijn eigen instructies
04:31
he was summonedopgeroepen in the middlemidden- of the night by the night watchmanWachter at one of his plantsplanten.
74
253000
3000
gebeld in het midden van de nacht door de nachtwaker van één van zijn fabrieken.
04:34
The night watchmanWachter had caughtgevangen an employeewerknemer who was stealingstelen sockssokken --
75
256000
5000
De nachtwaker had een werknemer betrapt die sokken aan het stelen was --
04:39
it was a hosierykousen en sokken millmolen, and he simplyeenvoudigweg backedmet een rug a truckvrachtauto up to the loadingladen dockdok
76
261000
3000
het was een kousenfabriek, en hij was simpelweg met de vrachtwagen naar het laaddok gereden
04:42
and was shovelingshoveling in mountainsbergen of sockssokken.
77
264000
1000
en hij was bergen sokken aan het inladen.
04:43
MrMijnheer. TeszlerTeszler wentgegaan down to the plantfabriek and confrontedgeconfronteerd the thiefdief and said,
78
265000
4000
Mr. Teszler ging naar de fabriek en confronteerde de dief en zei,
04:47
"But why do you stealstelen from me? If you need moneygeld you have only to askvragen."
79
269000
5000
"Maar waarom steel je van mij? Als je geld nodig hebt moet je het maar vragen."
04:52
The night watchmanWachter, seeingziend how things were going and waxingWaning indignantverontwaardigd,
80
274000
4000
De nachtwaker, die verontwaardigd was en zag hoe de dingen gingen aflopen,
04:56
said, "Well, we're going to call the policePolitie, aren'tzijn niet we?"
81
278000
2000
zei, "Dus, we gaan de politie opbellen, niet?"
04:58
But MrMijnheer. TeszlerTeszler answeredantwoordde, "No, that will not be necessarynoodzakelijk.
82
280000
3000
Maar Mr. Teszler antwoordde, "Nee, dat is niet nodig.
05:01
He will not stealstelen from us again."
83
283000
2000
Hij zal niet nogmaals van ons stelen."
05:03
Well, maybe he was too trustingvertrouwen, because he stayedverbleef where he was
84
285000
5000
Misschien was hij te vertrouwend, want hij bleef waar hij was
05:08
long after the NaziNazi AnschlussAnschluss in AustriaOostenrijk
85
290000
2000
lang na de Nazi Anschluss in Oostenrijk,
05:10
and even after the arrestsarrestaties and deportationsdeportaties beganbegon in BudapestBudapest.
86
292000
5000
en zelfs nadat de arrestaties en deportaties begonnen in Boedapest.
05:15
He tooknam the simpleeenvoudig precautionvoorzorg of havingmet cyanidecyanide capsulescapsules placedgeplaatst in locketsmedaillons
87
297000
4000
Hij nam de simpele voorzorg van het hebben van cyanide-capsules geplaatst in medaillons
05:19
that could be worngedragen about the necksnek of himselfzichzelf and his familyfamilie.
88
301000
3000
die gedragen konden worden rond de nek door hemzelf en zijn familie.
05:22
And then one day, it happenedgebeurd: he and his familyfamilie were arrestedgearresteerd
89
304000
4000
En toen, op een dag, gebeurde het: hij en zijn familie werden gearresteerd,
05:26
and they were takeningenomen to a deathdood househuis on the DanubeDanube.
90
308000
3000
en ze werden naar het doodshuis gebracht aan de Donau.
05:29
In those earlyvroeg daysdagen of the FinalLaatste SolutionOplossing, it was handcraftedhandgemaakt brutalitywreedheid;
91
311000
4000
In die vroege dagen van de Uiteindelijke Oplossing, was het geweld handgemaakt --
05:33
people were beatengeslagen to deathdood and theirhun bodieslichamen tossedgooide into the riverrivier-.
92
315000
4000
mensen werden doodgeslagen en hun lichamen werden in de rivier geworpen --
05:37
But nonegeen who enteredingevoerde that deathdood househuis had ever come out alivelevend.
93
319000
4000
maar niemand die er heen ging is er ooit levend uit gekomen.
05:41
And in a twisttwist you would not believe in a StevenSteven SpielbergSpielberg filmfilm --
94
323000
4000
En in een plotwending die je niet zou geloven in een film van Steven Spielberg
05:45
the GauleiterGauleiter who was overseeingtoezicht op this brutalbrutaal beatingpak slaag was the very samedezelfde thiefdief
95
327000
5000
bleek de Gauleiter die dit brutale geweld overzag dezelfde dief
05:50
who had stolengestolen sockssokken from MrMijnheer. Teszler'sTeszler van hosierykousen en sokken millmolen.
96
332000
4000
die de sokken had gestolen van Mr. Tesler's kousenfabriek.
05:54
It was a brutalbrutaal beatingpak slaag. And midwayhalverwege throughdoor that brutalitywreedheid,
97
336000
5000
Het was een brutale ranseling . En midden in deze brutaliteit
05:59
one of MrMijnheer. Teszler'sTeszler van sonszonen, AndrewAndrew, lookedkeek up and said,
98
341000
3000
keek één van Mr. Tesler's zonen, Andrew, op en zei,
06:02
"Is it time to take the capsulecapsule now, PapaPapa?"
99
344000
3000
"Is het tijd om onze capsules te nemen papa?"
06:05
And the GauleiterGauleiter, who afterwardsdaarna vanishesverdwijnt from this storyverhaal,
100
347000
4000
En de Gauleiter, die nadien verdwijnt uit dit verhaal,
06:09
leanedleunde down and whisperedfluisterde into MrMijnheer. Teszler'sTeszler van earoor,
101
351000
3000
leunde voorover en fluisterde in Mr. Teszler's oor,
06:12
"No, do not take the capsulecapsule. Help is on the way."
102
354000
3000
"Nee, neem de capsule niet. Er is hulp onderweg."
06:15
And then resumedhervat the beatingpak slaag.
103
357000
2000
En toen hernam de afranseling.
06:17
But help was on the way, and shortlykort afterwardsdaarna
104
359000
2000
Maar hulp -- hulp was onderweg, en kort nadien
06:19
a carauto arrivedaangekomen from the SwissZwitserse EmbassyAmbassade.
105
361000
3000
arriveerde er een auto van de Zwitserse ambassade
06:22
They were spiritedpittige to safetyveiligheid. They were reclassifiedopnieuw ingedeeld as YugoslavJoegoslavische citizensburgers
106
364000
4000
Ze werden in veiligheid gebracht. Ze werden ge-herclassificeerd als Joegoslavische burgers
06:26
and they managedbeheerd to stayverblijf one stepstap aheadverder of theirhun pursuersachtervolgers
107
368000
3000
en ze slaagden er in hun achtervolgers een stap voor te blijven
06:29
for the durationlooptijd of the WarOorlog, survivingoverlevende burningsverbrandingen and bombingsbomaanslagen
108
371000
4000
gedurende de rest van de oorlog, ze overleefden branden en bombardementen,
06:33
and, at the endeinde of the WarOorlog, arrestarresteren by the SovietsSovjets.
109
375000
2000
en, op het einde van de oorlog, werden ze gearresteerd door de Sovjets.
06:35
ProbablyWaarschijnlijk, MrMijnheer. TeszlerTeszler had gottengekregen some moneygeld into SwissZwitserse bankbank accountsrekeningen
110
377000
4000
Waarschijnlijk had Mr. Teszler wat geld staan op Zwitserse bankrekeningen,
06:39
because he managedbeheerd to take his familyfamilie first to Great BritainGroot-Brittannië,
111
381000
4000
want hij slaagde er in zijn familie eerst naar Groot-Brittannië te leiden,
06:43
then to Long IslandEiland and then to the centercentrum of the textiletextiel industryindustrie in the AmericanAmerikaanse SouthSouth.
112
385000
4000
dan naar Long Island, en dan naar het centrum van de textiel-industrie in het zuiden van Amerika.
06:47
WhichDie, as chancekans would have it, was SpartanburgSpartanburg, SouthSouth CarolinaCarolina,
113
389000
4000
Welke, hoe onwaarschijnlijk ook, in Spartanburg te Zuid-Carolina gelegen was:
06:51
the locationplaats of WoffordWofford CollegeCollege.
114
393000
2000
de locatie van Wofford College.
06:53
And there, MrMijnheer. TeszlerTeszler beganbegon all over again and onceeen keer again achievedbereikt immenseonmetelijk successsucces,
115
395000
6000
En daar begon Mr. Teszler opnieuw van nul af aan, en opnieuw bereikte hij enorm succes
06:59
especiallyvooral after he inventeduitgevonden the processwerkwijze
116
401000
2000
vooral nadat hij een proces uitvond
07:01
for manufacturingfabricage a newnieuwe fabrickleding stof calledriep double-knitDouble-knit.
117
403000
3000
voor het vervaardigen van een nieuwe stof genaamd 'double-knit'.
07:04
And then in the latelaat 1950s, in the aftermathnasleep of BrownBrown v. BoardRaad van bestuur of EducationOnderwijs,
118
406000
7000
En toen -- toen in de late jaren 1950, in de nasleep van Brown versus Board of Education,
07:11
when the KlanKlan was resurgentweer oplevende all over the SouthSouth,
119
413000
3000
wanneer de Klan was wederopgeleefd over het gehele zuiden,
07:14
MrMijnheer. TeszlerTeszler said, "I have heardgehoord this talk before."
120
416000
4000
Zei Mr. Teszler, "Ik heb dit gesprek eerder gehoord."
07:18
And he calledriep his toptop assistantassistent to him and askedgevraagd,
121
420000
5000
En hij riep zijn top-assistent bij zich en vroeg,
07:23
"Where would you say, in this regionregio, racismracisme is mostmeest virulentvirulente?"
122
425000
3000
"Waar zou je zeggen dat het racisme, in deze regio, het venijnigste is?"
07:26
"Well, I don't rightlyterecht know, MrMijnheer. TeszlerTeszler. I reckondenk dat that would be KingsKings MountainBerg."
123
428000
5000
"Wel, ik weet het niet precies, Mr. Teszler. Ik denk dat dat in Kings Mountain is."
07:31
"Good. BuyKopen us some landland- in KingsKings MountainBerg
124
433000
4000
"Goed, koop ons wat land in Kings Mountain,
07:35
and announceaankondigen we are going to buildbouwen a majorgroot plantfabriek there."
125
437000
2000
en kondig dan aan dat we daar een grote fabriek gaan bouwen."
07:37
The man did as he was told, and shortlykort afterwardsdaarna,
126
439000
3000
De man deed zoals hem was opgedragen, en kort nadien
07:40
MrMijnheer. TeszlerTeszler receivedontvangen a visitbezoek from the whitewit mayorburgemeester of KingsKings MountainBerg.
127
442000
4000
kreeg Mr. Teszler bezoek van de blanke burgemeester van Kings Mountain.
07:44
Now, you should know that at that time,
128
446000
3000
Nu, u moet weten dat in die tijd
07:47
the textiletextiel industryindustrie in the SouthSouth was notoriouslyberucht segregatedgesegregeerde.
129
449000
3000
de textiel-industrie in het Zuiden berucht gesegregeerd was.
07:50
The whitewit mayorburgemeester visitedbezocht MrMijnheer. TeszlerTeszler and said,
130
452000
4000
De blanke burgemeester bezocht Mr. Teslzer en zei,
07:54
"MrMijnheer. TeszlerTeszler, I trustvertrouwen you’reRe going to be hiringverhuren a lot of whitewit workersarbeiders."
131
456000
3000
"Mr. Teszler, ik geloof er in dat u een heleboel blanke werknemers zult aannemen"
07:57
MrMijnheer. TeszlerTeszler told him, "You bringbrengen me the bestbeste workersarbeiders that you can find,
132
459000
4000
Mr. Teszler zei hem: "Breng me de beste werknemers die u kan vinden,
08:01
and if they are good enoughgenoeg, I will hirehuren them."
133
463000
2000
en als ze goed genoeg zijn, zal ik ze aannemen."
08:03
He alsoook receivedontvangen a visitbezoek from the leaderleider of the blackzwart communitygemeenschap,
134
465000
5000
Hij ontving ook een bezoek van de leider van de zwarte gemeenschap,
08:08
a ministerminister, who said, "MrMijnheer. TeszlerTeszler, I sure hopehoop you're going to
135
470000
2000
een minister, die zei: "Mr. Teszler, ik hoop dat u wat zwarte werknemers zult aannemen
08:10
hirehuren some blackzwart workersarbeiders for this newnieuwe plantfabriek of yoursde jouwe."
136
472000
2000
voor u nieuwe fabriek."
08:12
He got the samedezelfde answerantwoord: "You bringbrengen the bestbeste workersarbeiders that you can find,
137
474000
4000
Hij kreeg hetzelfde antwoord: "Breng je beste werklieden, en als
08:16
and if they are good enoughgenoeg, I will hirehuren them."
138
478000
3000
ze goed genoeg zijn, zal ik ze aannemen."
08:19
As it happensgebeurt, the blackzwart ministerminister did his jobbaan better than the whitewit mayorburgemeester,
139
481000
3000
Het gebeurde dat de zwarte minister zijn job beter deed dan de blanke burgemeester,
08:22
but that's neithernoch here or there.
140
484000
1000
maar dat is niet van belang.
08:23
MrMijnheer. TeszlerTeszler hiredgehuurd 16 menmannen: eightacht whitewit, eightacht blackzwart.
141
485000
4000
Mr. Teszler nam 16 man in dienst, acht blanken, acht zwarten.
08:27
They were to be his seedzaad groupgroep, his futuretoekomst foremenvoormannen.
142
489000
3000
Ze zouden zijn nieuwe leidende groep, zijn toekomstige voormannen zijn.
08:30
He had installedgeïnstalleerd the heavyzwaar equipmentuitrusting for his newnieuwe processwerkwijze
143
492000
3000
Hij had de zware apparatuur voor zijn nieuwe proces geïnstalleerd
08:33
in an abandonedverlaten storeop te slaan in the vicinityomgeving of KingsKings MountainBerg,
144
495000
3000
in een verlaten loods in de nabijheid van Kings Mountain,
08:36
and for two monthsmaanden these 16 menmannen would liveleven and work togethersamen,
145
498000
3000
en gedurende twee maanden zouden deze 16 mannen samenleven en -werken,
08:39
masteringMastering the newnieuwe processwerkwijze.
146
501000
1000
om het nieuwe proces te leren beheersen.
08:40
He gatheredverzamelde them togethersamen after an initialeerste tourtour of that facilityfaciliteit
147
502000
4000
Hij verzamelde hen na een initiële rondleiding in de inrichting
08:44
and he askedgevraagd if there were any questionsvragen.
148
506000
2000
en vroeg of er vragen waren.
08:46
There was hemmingHemming and hawinghawing and shufflingschuifelen of feetvoeten,
149
508000
2000
Er was wat gemor en geaarzel,
08:48
and then one of the whitewit workersarbeiders steppedgetrapte forwardvooruit and said,
150
510000
3000
en toen stapte één van de blanke werkers naar voren en zei:
08:53
"Well, yeah. We’veve lookedkeek at this placeplaats and there's only one placeplaats to sleepslaap,
151
515000
3000
"Ja, be hebben deze plaats bekeken -- en er is maar één plaast om te slapen,
08:56
there's only one placeplaats to eateten, there's only one bathroombadkamer,
152
518000
3000
er is maar één plaats om te eten, er is maar één badkamer,
08:59
there's only one waterwater fountainfontein. Is this plantfabriek going to be integratedgeïntegreerde or what?"
153
521000
4000
er is maar één water-fontein. Zal deze fabriek geïntegreerd zijn dan?"
09:05
MrMijnheer. TeszlerTeszler said, "You are beingwezen paidbetaald twicetweemaal the wagesloon of any other textiletextiel workersarbeiders in this regionregio
154
527000
5000
Mr. Teszler zei: "Jullie wordt het dubbele loon betaald tegenover andere textielwerkers in deze regio,
09:10
and this is how we do businessbedrijf. Do you have any other questionsvragen?"
155
532000
4000
en dit is hoe wij zaken doen. Heb je nog andere vragen?"
09:14
"No, I reckondenk dat I don't."
156
536000
1000
"Nee, ik denk van niet."
09:15
And two monthsmaanden laterlater when the mainhoofd plantfabriek openedgeopend
157
537000
4000
En twee maanden later, wanneer de algemene fabriek opende
09:19
and hundredshonderden of newnieuwe workersarbeiders, whitewit and blackzwart,
158
541000
2000
en honderden nieuwe werkers, blanken en zwarten,
09:21
pouredgegoten in to see the facilityfaciliteit for the first time,
159
543000
2000
binnenstroomden om de faciliteit voor de eerste keer te bekijken,
09:23
they were metleerde kennen by the 16 foremenvoormannen, whitewit and blackzwart, standingstaand shoulderschouder to shoulderschouder.
160
545000
6000
werden ze ontvangen door 16 voormannen, blank en zwart, ze stonden schouder aan schouder.
09:29
They touredtoerde the facilityfaciliteit and were askedgevraagd if there were any questionsvragen, and
161
551000
4000
Ze werden door de installatie geleid en er werd gevraagd of ze vragen hadden. En
09:33
inevitablyonvermijdelijk the samedezelfde questionvraag aroseontstonden:
162
555000
1000
onontkomelijk werd dezelfde vraag gesteld:
09:34
"Is this plantfabriek integratedgeïntegreerde or what?"
163
556000
2000
"Zal deze fabriek geïntegreerd zijn dan?"
09:36
And one of the whitewit foremenvoormannen steppedgetrapte forwardvooruit and said,
164
558000
3000
Eén van de blanke voormannen stapte naar voren en zei,
09:39
"You are beingwezen paidbetaald twicetweemaal the wagesloon of any other workersarbeiders
165
561000
4000
"Jullie word het dubbele loon betaald van eender welke andere werknemers
09:43
in this industryindustrie in this regionregio and this is how we do businessbedrijf.
166
565000
4000
in deze industrie in deze regio en dit is hoe wij zakendoen.
09:47
Do you have any other questionsvragen?"
167
569000
2000
Heb je andere vragen?"
09:49
And there were nonegeen. In one fellviel swoopSwoop,
168
571000
4000
En er waren er geen. In één klap
09:53
MrMijnheer. TeszlerTeszler had integratedgeïntegreerde the textiletextiel industryindustrie in that partdeel of the SouthSouth.
169
575000
4000
had Mr. Teszler de textiel-industrie geïntegreerd in dat deel van het Zuiden.
09:57
It was an achievementprestatie worthywaardig of MahatmaMahatma GandhiGandhi,
170
579000
3000
Het was een prestatie Mahatma Gandhi waardig,
10:00
conducteduitgevoerd with the shrewdnessgeslepenheid of a lawyeradvocaat and the idealismidealisme of a saintheilige.
171
582000
4000
uitgevoerd met de snuggerheid van een advocaat en het idealisme van een heilige.
10:04
In his eightiesjaren tachtig, MrMijnheer. TeszlerTeszler, havingmet retiredmet pensioen from the textiletextiel industryindustrie,
172
586000
6000
In zijn tachtiger jaren heeft Mr. Teszler, na met pensioen te zijn gegaan in de textiel-industrie,
10:10
adoptedgeadopteerd WoffordWofford CollegeCollege,
173
592000
2000
Wofford College aangenomen --
10:12
auditingcontrole coursescursussen everyelk semestersemester,
174
594000
2000
elke semester cursussen bijwonende.
10:14
and because he had a tendencyneiging to kisskus anything that movedverhuisd,
175
596000
4000
En, omdat hij de neiging had om alles te kussen wat beweegde,
10:18
becomingworden affectionatelyliefdevol knownbekend as "OpiOPI" -- whichwelke is MagyarMagyar for grandfathergrootvader --
176
600000
4000
werd hij liefkozend bekend als Opi -- welk Magyaars is voor grootvader --
10:22
by all and sundrydiverse. Before I got there, the librarybibliotheek of the collegecollege
177
604000
4000
bij iedereen in het instituut. Tegen de tijd dat ik daar kwam was de bibiliotheek van het college
10:26
had been namedgenaamd for MrMijnheer. TeszlerTeszler, and after I arrivedaangekomen in 1993,
178
608000
5000
genoemd naar Mr. Teszler, en nadat ik aankwam in 1993,
10:31
the facultyfaculteit decidedbeslist to honoreer itselfzelf by namingnaamgeving MrMijnheer. TeszlerTeszler ProfessorProfessor of the CollegeCollege --
179
613000
5000
besloot de faculteit zichzelf te eren door Mr. Teszler tot Professor van het college te benoemen.
10:36
partlygedeeltelijk because at that pointpunt he had alreadynu al takeningenomen
180
618000
3000
Deels omdat hij op dat punt al alle
10:39
all of the coursescursussen in the catalogcatalogus, but mainlyhoofdzakelijk because
181
621000
3000
cursussen uit de catalogus had gevold, maar vooral omdat
10:42
he was so conspicuouslyopvallend wiserwijzer than any one of us.
182
624000
5000
hij zo opvallend veel wijser was dan éénieder van ons.
10:47
To me, it was immenselyonmetelijk reassuringgeruststellend that the presidingvoorzitten spiritgeest
183
629000
4000
Voor mij was het enorm geruststellend dat de voorzittende geest
10:51
of this little MethodistMethodist collegecollege in upstateUpstate SouthSouth CarolinaCarolina
184
633000
4000
van dit kleine methodistische college in Zuid-Carolina
10:55
was a HolocaustHolocaust survivorSurvivor from CentralCentrale EuropeEuropa.
185
637000
4000
een holocaust-overlever was van Centraal-Europa.
10:59
WiseWise he was, indeedinderdaad, but he alsoook had a wonderfulprachtig sensezin of humorhumor.
186
641000
4000
Wijs was hij, inderdaad, maar hij had ook een wonderlijk gevoel voor humor.
11:03
And onceeen keer for an interdisciplinaryinterdisciplinaire classklasse,
187
645000
3000
En één keer, voor een interdisciplinaire klas,
11:06
I was screeningdoorlichting the openingopening segmentsegment of IngmarIngmar Bergman'sBergman "The SeventhZevende SealSeal."
188
648000
4000
was ik de openings-scene van Ingmar Bergman's "The Seventh Seal" aan het projecteren.
11:10
As the medievalmiddeleeuws knightridder AntoniusAntonius BlockBlok returnskomt terug from the wildwild goosegans chaseChase
189
652000
4000
Wanneer de middeleeuwse Antonius Blok terugkerende van een wilde eenden-jacht
11:14
of the CrusadesKruistochten and arrivesarriveert on the rockyRocky shoreoever of SwedenZweden,
190
656000
3000
op de kruistochten en aankomende aan de rotskusten van Zweden,
11:17
only to find the specterspook of deathdood waitingaan het wachten for him,
191
659000
3000
alleen het spook des doods op hem vond te wachten,
11:20
MrMijnheer. TeszlerTeszler satza in the darkdonker with his fellowkameraad studentsstudenten. And
192
662000
4000
zat Mr. Teszler in het donker met zijn medestudenten. En
11:24
as deathdood openedgeopend his cloakmantel to embraceomhelzing the knightridder
193
666000
4000
toen de dood zijn mantel opende om de ridder te omhelzen
11:28
in a ghastlyafgrijselijk embraceomhelzing, I heardgehoord MrMijnheer. Teszler'sTeszler van tremuloustremulous voicestem:
194
670000
4000
in een huiveringwekkende omhelzing, hoorde ik Mr. Teszler's sidderende stem:
11:32
"Uh oh," he said, "This doesn't look so good." (LaughterGelach)
195
674000
4000
"O o", zei hij, "Dit ziet er niet zo goed uit."
11:36
But it was musicmuziek- that was his greatestbeste passionpassie, especiallyvooral operaopera.
196
678000
7000
Maar muziek was zijn grootste passie, vooral opera,
11:43
And on the first occasiongelegenheid that I visitedbezocht his househuis, he gavegaf me
197
685000
3000
en op de eerste gelegenheid dat ik zijn huis bezocht gaf hij me
11:46
honoreer of decidingbeslissende what piecestuk of musicmuziek- we would listen to.
198
688000
4000
de eer te beslissen naar welk muziekstuk we zouden luisteren.
11:50
And I delightedverrukt him by rejectingafwijzing van "CavalleriaCavalleria RusticanaRusticana"
199
692000
4000
En ik verblijdde hem door "Cavalleria Rusticana" af te wijzen
11:54
in favorgunst of BelaBela Bartok'sBartoks "Bluebeard'sBlauwbaards CastleKasteel."
200
696000
3000
in plaats van Bela Bartok's "Bluebeard's Castle".
11:57
I love Bartok'sBartoks musicmuziek-, as did MrMijnheer. TeszlerTeszler,
201
699000
3000
Ik houd van Bartok's muziek, net als Mr. Teszler,
12:00
and he had virtuallyvirtueel everyelk recordingopname of Bartok'sBartoks musicmuziek- ever issueduitgegeven.
202
702000
4000
en hij had haast elke opname van Bartok's muziek ooit uitgegeven.
12:04
And it was at his househuis that I heardgehoord for the first time
203
706000
2000
En het was bij hem thuis dat ik voor de eerste keer
12:06
Bartok'sBartoks ThirdDerde PianoPiano ConcertoConcerto and learnedgeleerd from
204
708000
3000
Bartok's Derde Piano Concerto hoorde, en leerde van
12:09
MrMijnheer. TeszlerTeszler that it had been composedsamengesteld in nearbynabijgelegen AshevilleAsheville, NorthNoord CarolinaCarolina
205
711000
5000
Mr. Teszler dat het gecomposeerd was in de buurt van Asheville, Noord-Carolina,
12:14
in the last yearjaar of the composer'svan componist life.
206
716000
2000
in het laaste jaar van het leven van de componist.
12:16
He was dyingsterven of leukemialeukemie and he knewwist it,
207
718000
3000
Hij ging dood een leukemie, en hij wist het,
12:19
and he dedicatedtoegewijd this concertoConcerto to his wifevrouw,
208
721000
3000
en hij droeg dit concerto op aan zijn vrouw,
12:22
DitaDita, who was herselfzichzelf a concertconcert pianistpianist.
209
724000
3000
Dita, die zelf een concert-pianiste was.
12:25
And into the slowlangzaam, secondtweede movementbeweging, markedgemarkeerd "adagioAdagio religiosoreligioso,"
210
727000
4000
En tijdens het trage, tweede deel, aangeduid "adagio religioso",
12:29
he incorporatedopgenomen the soundsklanken of birdsongBirdsong that he heardgehoord
211
731000
4000
verwerkte hij de geluiden van vogelgezang die hij hoorde
12:33
outsidebuiten his windowvenster in what he knewwist would be his last springde lente;
212
735000
3000
door zijn raam, in wat hij wist dat zijn laatste lente was.
12:36
he was imaginingverbeelden a futuretoekomst for her in whichwelke he would playspelen no partdeel.
213
738000
6000
Hij beeldde zich een toekomst in voor haar waarin hij geen rol zou spelen.
12:42
And clearlyduidelijk this compositionsamenstelling is his finallaatste statementuitspraak to her --
214
744000
6000
En klaarblijkelijk, klaarblijkelijk was deze compositie zijn finale betuiging aan haar --
12:48
it was first performeduitgevoerd after his deathdood --
215
750000
2000
het stuk werd voor het eerst uitgevoerd na zijn dood --
12:50
and throughdoor her to the worldwereld-.
216
752000
2000
en door haar, aan de wereld.
12:52
And just as clearlyduidelijk, it is sayinggezegde, "It's okay. It was all so beautifulmooi.
217
754000
7000
En al even duidelijk, zegt het, "het is oké, het was allemaal zo mooi.
12:59
WheneverWanneer you hearhoren this, I will be there."
218
761000
4000
Elke keer als je dit hoort, zal ik er zijn."
13:03
It was only after MrMijnheer. Teszler'sTeszler van deathdood that I learnedgeleerd
219
765000
5000
Het was slechts na Mr. Teszler's dood dat ik leerde
13:08
that the markermarker on the gravegraf of BelaBela BartokBartok in HartsdaleHarlem, NewNieuw YorkYork
220
770000
4000
dat de grafsteen op het graf van Bela Bartok in Hartsdal, New York
13:12
was paidbetaald for by SandorSandor TeszlerTeszler. "YoYo napotnapot, BelaBela!"
221
774000
5000
betaald was door Sandor Teszler. "Yo napot, Bela!"
13:17
Not long before MrMijnheer. TeszlerTeszler’s owneigen deathdood at the ageleeftijd of 97,
222
779000
5000
Niet lang voor Mr. Teslzer's eigen dood op de leeftijd van 97 jaar,
13:22
he heardgehoord me holdhouden forthvoort on humanmenselijk iniquityongerechtigheid.
223
784000
4000
hoorde hij mij vertellen over menselijke ongerechtigheid.
13:26
I deliveredgeleverd a lecturelezing in whichwelke I describedbeschreven historygeschiedenis
224
788000
2000
Ik deed een les in welke ik de geschiedenis beschreef
13:28
as, on the wholegeheel, a tidalgetij- waveGolf of humanmenselijk sufferinglijden and brutalitywreedheid,
225
790000
4000
als over het geheel bekeken een vloedgolf aan menselijk lijden en brutaliteit,
13:32
and MrMijnheer. TeszlerTeszler camekwam up to me afterwardsdaarna with gentleteder reproachverwijt and said,
226
794000
5000
en nadien kwam Mr. Teszler naar mij toe en zei met een zachte aanpak,
13:37
"You know, DoctorArts, humanmenselijk beingswezens are fundamentallyfundamenteel good."
227
799000
6000
"Weet je, Doktor, dat mensen fundamenteel goed zijn."
13:43
And I madegemaakt a vowgelofte to myselfmezelf, then and there,
228
805000
4000
En ik deed een eed aan mezelf, toen en daar,
13:47
that if this man who had suchzodanig causeoorzaak to think otherwiseanders-
229
809000
4000
dat als een man die zulke redenen had gezien om anders te denken
13:51
had reachedbereikte that conclusionconclusie,
230
813000
1000
tot deze conclusie was gekomen,
13:53
I would not presumeveronderstellen to differverschillen untiltot he releasedvrijgelaten me from my vowgelofte.
231
815000
4000
dat ik me niet zou voornemen dat het anders was tot dat hij mij vrij maakte van deze eed.
13:57
And now he's deaddood, so I'm stuckgeplakt with my vowgelofte.
232
819000
4000
En nu is hij dood, dus zit ik vast aan mijn eed.
14:01
"YoYo napotnapot, SandorSandor!"
233
823000
2000
"Yo napot, Sandor!"
14:03
I thought my skeinstreng of HungarianHongaars mentorsmentoren had come to an endeinde,
234
825000
4000
Ik dacht dat mijn streng aan Hongaarse mentors tot een einde was gekomen,
14:07
but almostbijna immediatelyper direct I metleerde kennen FrancisFrancis RobicsekRobicsek, a HungarianHongaars doctordoctor --
235
829000
7000
maar haast onmiddelijk ontmoette ik Francis Robicsek, een Hongaarse doktor --
14:14
actuallywerkelijk a hearthart- surgeonchirurg in CharlotteCharlotte, NorthNoord CarolinaCarolina, then in his latelaat seventiesjaren zeventig --
236
836000
4000
feitelijk een hartchirurg in Charlotte, Noord-Carolina, toen in zijn late zeventiger jaren --
14:18
who had been a pioneerpionier in open-heartopen hart surgerychirurgie,
237
840000
2000
die een pionier was geweest in open-hart-chirurgie,
14:20
and, tinkeringknutselen away in his garagegarage behindachter his househuis,
238
842000
4000
en die, knutselend in zijn garage achter zijn huis,
14:24
had inventeduitgevonden manyveel of the devicesapparaten that are standardstandaard- partsonderdelen of those proceduresprocedures.
239
846000
5000
vele toestellen had uitgevonden die standaard-onderdelen zijn van die ingrepen.
14:29
He's alsoook a prodigiouswonderbaarlijke artkunst collectorverzamelaar, beginningbegin as an internintern in BudapestBudapest
240
851000
5000
Hij is ook een enorm kunstverzamelaar, beginnende als een stagist in Boedapest
14:34
by collectingverzamelen 16th-th- and 17th-centuryth-eeuwse DutchNederlands artkunst and HungarianHongaars paintingschilderij,
241
856000
4000
door het verzamelen van 16de- en 17de-eeuwse Nederlandse kunst en Hongaarse schilderijen,
14:38
and when he camekwam to this countryland movingin beweging on to SpanishSpaans colonialkoloniaal artkunst,
242
860000
5000
en toen hij naar dit land kwam, ging hij verder met Spaanse koloniale kunst,
14:43
RussianRussisch iconspictogrammen and finallyTenslotte MayanMaya ceramicskeramiek.
243
865000
3000
Russische iconen en ten slotte, Mayaanse keramiek.
14:46
He's the authorauteur of sevenzeven booksboeken, sixzes of them on MayanMaya ceramicskeramiek.
244
868000
3000
Hij is de auteur van zeven boeken, van dewelke zes gaan over Mayaanse keramiek.
14:49
It was he who brokekapot gegaan the MayanMaya codexCodex, enablinginschakelen scholarsgeleerden to relatebetrekking hebben
245
871000
4000
Hij was het die de Mayaanse codex ontcijferde, waardoor hij het geleerden mogelijk maakte
14:53
the pictographspictogrammen on MayanMaya ceramicskeramiek to the hieroglyphshiërogliefen of the MayanMaya scriptscript.
246
875000
4000
om pictogrammen op Mayaanse keramiek te relateren met de hiërogliefen van het Mayaanse geschrift.
14:57
On the occasiongelegenheid of my first visitbezoek, we touredtoerde his househuis
247
879000
3000
Tijdens mijn eerste bezoek, wandelden we door zijn huis
15:00
and we saw hundredshonderden of workswerken of museummuseum qualitykwaliteit,
248
882000
3000
en we zagen honderden werken van museum-kwaliteit,
15:03
and then we pausedgepauzeerd in frontvoorkant of a closedGesloten doordeur- and DrDr. RobicsekRobicsek said,
249
885000
5000
en toen bleven we staan voor een gesloten deur en Dr. Robicsek zei,
15:08
with obviousduidelijk pridetrots, "Now for the piecestuk dede resistanceweerstand."
250
890000
3000
met duidelijke trots, "Nu, het pièce de resistance".
15:11
And he openedgeopend the doordeur- and we walkedwandelde into a
251
893000
3000
Hij opende de deur, en we wandelden binnen in een
15:14
windowlessvensterloze 20-by--door-20-foot-voet roomkamer with shelvesplanken from floorverdieping to ceilingplafond, and
252
896000
6000
raamloze kamer van 6 op 6 meter met planken van de vloer tot aan het plafond, en
15:20
crammedopgepropt on everyelk shelfplank his collectionverzameling of MayanMaya ceramicskeramiek.
253
902000
2000
elke plank was volstouwd met zijn collectie Mayaanse keramiek.
15:22
Now, I know absolutelyAbsoluut nothing about MayanMaya ceramicskeramiek,
254
904000
2000
Nu, ik weet absoluut niets over Mayaanse keramiek,
15:24
but I wanted to be as ingratiatingcliëntelisme as possiblemogelijk so I said,
255
906000
3000
maar ik wilde zo gedienstig zijn als mogelijk. Dus ik zei,
15:27
"But DrDr. RobicsekRobicsek, this is absolutelyAbsoluut dazzlingschitterende."
256
909000
4000
"Maar Dr. Robicsek, dit is absoluut beeldig."
15:31
"Yes," he said. "That is what the LouvreLouvre said.
257
913000
3000
"Ja", zei hij. "Dat is wat het Louvre zei.
15:34
They would not leavehet verlof me alonealleen untiltot I let them have a piecestuk,
258
916000
4000
Ze lieten me niet met rust tot ik hen een stuk gaf,
15:38
but it was not a good one." (LaughterGelach)
259
920000
2000
maar het was geen goed stuk."
15:40
Well, it occurredheeft plaatsgevonden to me that I should invitenodig uit DrDr. RobicsekRobicsek
260
922000
4000
Het kwam in me op dat ik Dr. Robicsek moest uitnodigen
15:44
to lecturelezing at WoffordWofford CollegeCollege on -- what elseanders?
261
926000
3000
om een les te geven aan het Wofford College over -- wat anders?
15:47
-- LeonardoLeonardo dada VinciVinci. And furtherverder, I should invitenodig uit him to meetontmoeten
262
929000
4000
-- Leonardo da Vinci. En verder, zou ik hem uitnodigen om mijn
15:51
my oldestoudste trusteecurator, who had majoredstudeerde in FrenchFrans historygeschiedenis at YaleYale
263
933000
4000
oudste vertrouweling te ontmoeten, welke zich had verdiept in Franse geschiedenis te Yale,
15:55
some 70-odd-vreemd yearsjaar before and, at 89, still ruledregeerde the world's's werelds
264
937000
5000
ongeveer een 70-tal jaar daarvoor, en, op een leeftijd van 89 nog altijd een 's wereld's
16:00
largestDe grootste privatelyprivé ownedIn Bezit textiletextiel empirerijk with an ironijzer handhand-.
265
942000
5000
grootste privé-imperium textiel bezat met ijzeren hand.
16:05
His namenaam is RogerRoger MillikenMilliken. And MrMijnheer. MillikenMilliken agreedAkkoord,
266
947000
4000
Zijn naam is Roger Miliken. En Mr. Miliken stemde toe,
16:09
and DrDr. RobicsekRobicsek agreedAkkoord. And DrDr. RobicsekRobicsek visitedbezocht
267
951000
3000
en Dr. Robicsek stemde toe. En Dr. Robicsek bezocht
16:12
and deliveredgeleverd the lecturelezing and it was a dazzlingschitterende successsucces.
268
954000
3000
en leverde de literatuur, en het was een ongelooflijk succes.
16:15
And afterwardsdaarna we convenedbijeengeroepen at the President'sVan de Voorzitter HouseHuis with DrDr. RobicsekRobicsek
269
957000
4000
En nadien werden we bijeengeroepen op het presidentiële huis met aan de ene kant Dr. Robicsek,
16:19
on one handhand-, MrMijnheer. MillikenMilliken on the other.
270
961000
1000
en aan de andere kant Mr. Miliken.
16:20
And it was only at that momentmoment, as we were sittingzittend down to dinneravondeten,
271
962000
3000
En het was maar toen, op dat moment, toen we samen zaten om te eten,
16:24
that I recognizederkend the enormityafschuwelijkheid of the riskrisico I had createdaangemaakt,
272
966000
2000
dat ik dacht aan het enorme risico dat ik had gecreëerd.
16:26
because to bringbrengen these two titansTitanen, these two mastersMasters of the universeuniversum
273
968000
4000
Want het samenbrengen van deze twee titanen, deze twee meesters van het universum,
16:30
togethersamen -- it was like introducinginvoering MothraMothra to GodzillaGodzilla over the skylinehorizon of TokyoTokyo.
274
972000
5000
was als het introduceren van Mothra aan Godzilla aan de horizon van Tokyo.
16:35
If they didn't like eachelk other, we could all get trampledmet voeten getreden to deathdood.
275
977000
3000
Als ze elkaar niet mochten, zouden we allemaal tot de dood vermorzeld worden.
16:38
But they did, they did like eachelk other.
276
980000
2000
Maar ze mochten elkaar.
16:40
They got alonglangs famouslyberoemd untiltot the very endeinde of the mealmaaltijd,
277
982000
3000
Ze kwamen geweldig overeen -- tot het absolute einde van de maaltijd,
16:43
and then they got into a furiouswoedend argumentargument.
278
985000
2000
en toen raakten ze in een furieuze ruzie verstrikt.
16:45
And what they were arguingarguing about was this:
279
987000
2000
En dit was waarover ze ruzieden:
16:47
whetherof the secondtweede HarryHarry PotterPotter moviefilm was as good as the first. (LaughterGelach)
280
989000
5000
Of de tweede Harry Potter-film even goed was als de eerste.
16:52
MrMijnheer. MillikenMilliken said it was not. DrDr. RobicsekRobicsek disagreedniet eens.
281
994000
5000
Mr. Miliken zei dat het niet zo was. Dr. Robicsek was het oneens.
16:57
I was still tryingproberen to take in the notionbegrip that these titansTitanen,
282
999000
4000
Ik was nog steeds bezig het feit te verwerken dat deze titanen,
17:01
these mastersMasters of the universeuniversum, in theirhun spareReserve time watch HarryHarry PotterPotter moviesfilms,
283
1003000
3000
deze meesters van het universum, in hun vrije tijd keken naar Harry Potter-fims,
17:04
when MrMijnheer. MillikenMilliken thought he would winwinnen the argumentargument by sayinggezegde,
284
1006000
4000
wanneer Mr. Miliken dacht dat hij de discussie zou winnen door te zeggen,
17:08
"You just think it's so good because you didn't readlezen the bookboek."
285
1010000
3000
"Je denkt dat het goed is omdat je het boek niet gelezen hebt."
17:11
And DrDr. RobicsekRobicsek reeledwankelde back in his chairstoel, but quicklysnel gatheredverzamelde his witswits,
286
1013000
4000
En Dr. Robicsek wankelde achteruit in zijn stoel, maar kwam snel tot rede.
17:15
leanedleunde forwardvooruit and said, "Well, that is truewaar, but I'll betinzet you wentgegaan
287
1017000
3000
Hij leunde voorover en zei, "Dat is waar, maar ik wed dat je
17:18
to the moviefilm with a grandchildkleinkind." "Well, yes, I did," concededToegegeven MrMijnheer. MillikenMilliken.
288
1020000
5000
naar de film ging met je kleinkind". "Ja, dat deed ik", beaamde Mr. Miliken.
17:23
"AhaAHA!" said DrDr. RobicsekRobicsek. "I wentgegaan to the moviefilm all by myselfmezelf." (LaughterGelach) (ApplauseApplaus)
289
1025000
5000
"Aha!", zei Dr. Robicsek. "Ik ging alleen naar de film".
17:28
And I realizedrealiseerde, in this momentmoment of revelationopenbaring,
290
1030000
5000
En ik realiseerde me, in dit moment van openbaring,
17:33
that what these two menmannen were revealingonthullende was the secretgeheim
291
1035000
4000
dat wat deze twee mannen onthulden het geheim was
17:37
of theirhun extraordinarybuitengewoon successsucces, eachelk in his owneigen right.
292
1039000
3000
van hun uitzonderlijke succes, elk in zijn eigen recht.
17:40
And it layleggen preciselyprecies in that insatiableonverzadigbare curiositynieuwsgierigheid,
293
1042000
4000
En het lag precies in die onverzadigbare nieuwsgierigheid,
17:44
that irrepressibleonbedwingbare desireverlangen to know, no matterer toe doen what the subjectonderwerpen,
294
1046000
4000
dat ononderdrukbare begeren om te weten -- ongeacht het onderwerp,
17:48
no matterer toe doen what the costkosten,
295
1050000
2000
ongeacht de kosten.
17:50
even at a time when the keeperskeepers of the DoomsdayDoomsday ClockKlok
296
1052000
3000
Zelfs in een tijd wanneer de houders van de klok des doems
17:53
are willinggewillig to betinzet even moneygeld that the humanmenselijk racerace won'tzal niet be around
297
1055000
3000
bereid zijn om zelfs geld te wedden dat het menselijke ras niet meer zal bestaan
17:56
to imaginestel je voor anything in the yearjaar 2100, a scantkarig 93 yearsjaar from now.
298
1058000
5000
om iets in te beelden in het jaar 2100, een karige 93 jaar van nu verwijderd.
18:01
"LiveLive eachelk day as if it is your last," said MahatmaMahatma GandhiGandhi.
299
1063000
4000
"Leef elke dag alsof het je laatste is", zei Mahatma Ghandi.
18:05
"LearnLeren as if you'llje zult liveleven forevervoor altijd."
300
1067000
2000
"Leer alsof je voor eeuwig zult leven".
18:07
This is what I'm passionatehartstochtelijk about. It is preciselyprecies this.
301
1069000
5000
Dat is wat waarover ik gepassioneerd ben. Dat is het.
18:12
It is this inextinguishableonblusbare, undauntedonverschrokken appetiteeetlust for learningaan het leren and experienceervaring,
302
1074000
9000
Het is deze onblusbare, onverschrokken lust naar leren en ervaring,
18:21
no matterer toe doen how risiblelachwekkend, no matterer toe doen how esotericesoterische,
303
1083000
2000
hoe lachwekkend, obscuur,
18:23
no matterer toe doen how seditiousopruiende it mightmacht seemlijken.
304
1085000
3000
of opruiend het ook mag klinken.
18:26
This definesdefinieert the imaginedingebeeld futuresFutures of our fellowkameraad HungariansHongaren --
305
1088000
6000
Dit defineert de ingebeelde toekomsten van onze mede-Hongaren,
18:32
RobicsekRobicsek, TeszlerTeszler and BartokBartok -- as it does my owneigen.
306
1094000
5000
Robicsek en Teszler en Bartok, alsook ik.
18:37
As it does, I suspectverdachte, that of everybodyiedereen here.
307
1099000
4000
Alsook, vermoed ik, iedereen hier.
18:41
To whichwelke I need only addtoevoegen, "EzEZ a miMi munkankmunkank; eses nemNem is keveskeves."
308
1103000
6000
Hier moet ik alleen maar aan toevoegen, "Ez a mi munkank; es nem is keves".
18:47
This is our tasktaak; we know it will be hardhard.
309
1109000
5000
Dis is onze taak. We weten dat het zwaar zal zijn.
18:52
"EzEZ a miMi munkankmunkank; eses nemNem is keveskeves. YoYo napotnapot, pacakpacak!" (ApplauseApplaus)
310
1114000
6000
"Ez a mi munkank; es nem is keves." Yo napot, pacak!
Translated by Tom Proost
Reviewed by Rudolf Penninkhof

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Bernie Dunlap - College president
Bernie Dunlap is a true polymath, whose talents span poetry, opera, ballet, literature and administration. He is the president of South Carolina’s Wofford College.

Why you should listen

Bernie Dunlap was a dancer for four years with the Columbia City Ballet, kicking off a life of artistic and cultural exploration. A Rhodes Scholar, he did his PhD in English literature at Harvard, and is now the president of Wofford College, a small liberal arts school in South Carolina. He has taught classes on a wide variety of subjects, from Asian history to creative writing.

He's also a writer-producer for television, and his 19-part series The Renaissance has been adopted for use by more than 100 colleges. He has been a Senior Fulbright Lecturer in Thailand and a moderator at the Aspen Institute.

More profile about the speaker
Bernie Dunlap | Speaker | TED.com