ABOUT THE SPEAKER
Bernie Dunlap - College president
Bernie Dunlap is a true polymath, whose talents span poetry, opera, ballet, literature and administration. He is the president of South Carolina’s Wofford College.

Why you should listen

Bernie Dunlap was a dancer for four years with the Columbia City Ballet, kicking off a life of artistic and cultural exploration. A Rhodes Scholar, he did his PhD in English literature at Harvard, and is now the president of Wofford College, a small liberal arts school in South Carolina. He has taught classes on a wide variety of subjects, from Asian history to creative writing.

He's also a writer-producer for television, and his 19-part series The Renaissance has been adopted for use by more than 100 colleges. He has been a Senior Fulbright Lecturer in Thailand and a moderator at the Aspen Institute.

More profile about the speaker
Bernie Dunlap | Speaker | TED.com
TED2007

Bernie Dunlap: The life-long learner

Ben Dunlap opowiada o życiu pełnym pasji

Filmed:
2,132,985 views

Prezes Wofford College, Ben Dunlap opowiada historię ocalałego z węgierskiego holokaustu Sandora Teszlera, który nauczył go życia pełnego pasji i uczenia się przez całe życie.
- College president
Bernie Dunlap is a true polymath, whose talents span poetry, opera, ballet, literature and administration. He is the president of South Carolina’s Wofford College. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:18
"YoYo napotnapot, pacakpacak!" WhichCo, as somebodyktoś here mustmusi surelypewno know,
0
0
6000
"Jo napot, pacak!" Co, jak ktoś z tutaj obecnych na pewno wie,
00:24
meansznaczy "What's up, guys?" in MagyarMagyar,
1
6000
3000
znaczy "Co słychać, Panowie?" po magjarsku -
00:27
that peculiarPeculiar non-Indo-Europeannie Indo-europejskich languagejęzyk spokenMówiony by HungariansWęgrów
2
9000
3000
specyficznym nieindoeuropejskim języku używanym przez Węgrów,
00:30
for whichktóry, givendany the factfakt that cognitivepoznawczy diversityróżnorodność is
3
12000
3000
dla których poznawcza różnorodność jest
00:33
at leastnajmniej as threatenedzagrożony as biodiversityróżnorodności biologicznej on this planetplaneta,
4
15000
3000
co najmniej tak zagrożona, jak bioróżnorodność na tej planecie.
00:36
fewkilka would have imaginedwyobrażałem sobie much of a futureprzyszłość even a centurystulecie or two agotemu.
5
18000
4000
Nawet wiek lub dwa wieki temu, niewielu wyobrażało sobie taką przyszłość.
00:40
But there it is: "YoYo napotnapot, pacakpacak!"
6
22000
2000
Więc to jest to: "Jo napot, pacak!"
00:42
I said somebodyktoś here mustmusi surelypewno know, because
7
24000
4000
Powiedziałem, że ktoś tutaj musi na pewno wiedzieć, ponieważ
00:46
despitepomimo the factfakt that there aren'tnie są that manywiele HungariansWęgrów to beginzaczynać with,
8
28000
3000
pomimo faktu, iż, po pierwsze,nie ma tutaj wielu Węgrów,
00:49
and the furtherdalej factfakt that, so fardaleko as I know, there's not a dropupuszczać
9
31000
3000
i tego, że jak mi wiadomo, ani kropla
00:52
of HungarianWęgierski bloodkrew in my veinsżyły, at everykażdy criticalkrytyczny juncturepołączenie of my life
10
34000
4000
węgierskiej krwi nie płynie w moich żyłach. W każdym kluczowym momencie mojego życia
00:56
there has been a HungarianWęgierski friendprzyjaciel or mentormentor there besideoprócz me.
11
38000
4000
był przy mnie węgierski przyjaciel lub wychowawca.
01:00
I even have dreamsmarzenia that take placemiejsce in landscapeskrajobrazy
12
42000
2000
Miałem nawet sny, które rozgrywały się pośród krajobrazów,
01:02
I recognizerozpoznać as the landscapeskrajobrazy of HungarianWęgierski filmsfilmy,
13
44000
4000
które rozpoznaje jako te z węgierskich filmów,
01:06
especiallyszczególnie the earlywcześnie movieskino of MiklosMiklos JancsoJancso.
14
48000
3000
zwłaszcza wczesnych filmów Miklosa Jancso.
01:09
So, how do I explainwyjaśniać this mysterioustajemniczy affinitypowinowactwo?
15
51000
4000
Więc jak wytłumaczę to tajemnicze pokrewieństwo?
01:13
Maybe it's because my nativeojczysty statestan of SouthPołudniowa CarolinaCarolina,
16
55000
5000
Może tym, że moim rodowitym stanem jest Południowa Karolina,
01:18
whichktóry is not much smallermniejszy than present-daydzień dzisiejszy HungaryWęgry,
17
60000
3000
która jest niewiele mniejsza niż dzisiejsze Węgry,
01:21
oncepewnego razu imaginedwyobrażałem sobie a futureprzyszłość for itselfsamo as an independentniezależny countrykraj.
18
63000
3000
które dawniej wyobrażały sobie przyszłość jako niepodległy kraj.
01:24
And as a consequencekonsekwencja of that presumptiondomniemanie,
19
66000
2000
W konsekwencji tego założenia,
01:26
my hometownmiasto rodzinne was burnedspalony to the groundziemia by an invadinginwazji armyarmia,
20
68000
4000
moja miejscowość została zrównana z ziemią przez najeżdżającą armię -
01:30
an experiencedoświadczenie that has befallenspotkało manywiele a HungarianWęgierski townmiasto and villagewioska
21
72000
4000
doświadczenie, które przytrafiło się wielu węgierskim miastom i wioskom
01:34
throughoutpoprzez its long and troubledzmartwiony historyhistoria.
22
76000
3000
przez całą jej długą i zawiłą historię.
01:37
Or maybe it's because when I was a teenagernastolatek back in the '50s,
23
79000
3000
A może dzieje się tak, ponieważ kiedy byłem nastolatkiem w latach 50-tych,
01:40
my unclewujek HenryHenryk -- havingmający denouncedpotępiony the KuKu KluxKlux KlanKlan
24
82000
3000
mój wujek Henry, potępiając Ku Klux Klan -
01:43
and been bombedzbombardowany for his troublekłopot and had crosseskrzyże burnedspalony in his yardYard,
25
85000
4000
i będąc zbombardowanym przez własne kłopoty, kiedy krzyże zostały spalone na jego podwórku,
01:47
livingżycie underpod deathśmierć threatzagrożenie -- tookwziął his wifeżona and childrendzieci to MassachusettsMassachusetts for safetybezpieczeństwo
26
89000
4000
żyjąc pod groźbą śmierci, wziął dla bezpieczeństwa swoją żonę i dzieci do Massachusetts
01:51
and wentposzedł back to SouthPołudniowa CarolinaCarolina to facetwarz down the KlanKlan alonesam.
27
93000
3000
i powrócił do Południowej Karoliny, aby samotnie stawić czoła klanowi.
01:54
That was a very HungarianWęgierski thing to do,
28
96000
3000
To była bardzo węgierska rzecz do zrobienia,
01:57
as anyonektokolwiek will attestświadczą o who rememberspamięta 1956.
29
99000
4000
o czym poświadczy każdy, kto pamięta rok 1956.
02:01
And of coursekurs, from time to time HungariansWęgrów
30
103000
3000
I oczywiście, od czasu do czasu, Węgrowie
02:04
have inventedzmyślony theirich ownwłasny equivalentrównowartość of the KlanKlan.
31
106000
2000
wymyślili własny odpowiednik klanu.
02:06
Well, it seemswydaje się to me that this HungarianWęgierski presenceobecność in my life
32
108000
7000
Więc wydaje mi się, że ta węgierska obecność w moim życiu
02:13
is difficulttrudny to accountkonto for, but ultimatelyostatecznie I ascribedodaja it to an admirationpodziw
33
115000
6000
jest trudna do wytłumaczenia, ale ostatecznie przypisuje ją podziwowi
02:19
for people with a complexzłożony moralmorał awarenessświadomość,
34
121000
3000
dla ludzi ze złożoną świadomością moralną -
02:22
with a heritagedziedzictwo of guiltpoczucie winy and defeatPokonać matcheddopasowane by defianceDefiance and bravadobrawura.
35
124000
5000
wraz ze spuścizną winy i obrony pasującą do buntu i brawury.
02:27
It's not a typicaltypowy mindsetsposób myślenia for mostwiększość AmericansAmerykanie,
36
129000
3000
Nie jest to typowy sposób myślenia dla większości Amerykanów.
02:30
but it is perforcesiłą rzeczy typicaltypowy of virtuallywirtualnie all HungariansWęgrów.
37
132000
4000
Ale jest to rzecz nieodzowna dla praktycznie wszystkim Węgrów.
02:34
So, "YoYo napotnapot, pacakpacak!"
38
136000
2000
Więc "Jo napot, pacak!"
02:36
I wentposzedł back to SouthPołudniowa CarolinaCarolina after some 15 yearslat amidwśród the alienobcy cornkukurydza
39
138000
5000
Wróciłem do Południowej Karoliny po jakichś 15 latach,
02:41
at the tailogon endkoniec of the 1960s,
40
143000
3000
pod koniec lat 60-tych,
02:44
with the recklessnieprzemyślane condescensionłaskawości of that eraera
41
146000
3000
z lekkomyślną protekcjonalnością tej epoki,
02:47
thinkingmyślący I would savezapisać my people.
42
149000
2000
myśląc o tym, że mógłbym ocalić swoich ludzi.
02:49
Never mindumysł the factfakt that they were slowpowolny to acknowledgeuznać they neededpotrzebne savingoszczędność.
43
151000
4000
Nie szkodzi fakt, że byli nieskorzy,aby przyznać, iż potrzebowali ocalenia.
02:53
I laboredpracowali in that vineyardWinnica for a quarterjedna czwarta centurystulecie before
44
155000
3000
Pracowałem wcześniej w winnicy przez ćwierć wieku,
02:56
makingzrobienie my way to a little kingdomKrólestwo of the just in upstateUpstate SouthPołudniowa CarolinaCarolina,
45
158000
4000
zmierzając ku małemu królestwu sprawiedliwości na północy stanu Południowa Karolina,
03:00
a Methodist-affiliatedMetodystów związany institutioninstytucja of higherwyższy learninguczenie się callednazywa WoffordWofford CollegeKolegium.
46
162000
4000
metodystycznie-stowarzyszonej instytucji wyższej edukacji, zwanej Wofford College.
03:04
I knewwiedziałem nothing about WoffordWofford
47
166000
2000
Nie wiedziałem nic o Wofford
03:06
and even lessmniej about MethodismMetodyzmu,
48
168000
2000
i nawet mniej o metodyzmie,
03:08
but I was reassuredzapewnił on the first day that I taughtnauczony at WoffordWofford CollegeKolegium
49
170000
4000
ale byłem pewien już pierwszego dnia, że nauczałem na Wofford College,
03:12
to find, amongpośród the auditorsbiegłych rewidentów in my classroomklasa,
50
174000
2000
aby odnaleźć wśród słuchaczy mojej klasy
03:14
a 90-year-old-roczny HungarianWęgierski, surroundedotoczony by a bevygrono of middle-agedw średnim wieku EuropeanEuropejski womenkobiety
51
176000
7000
90-letniego Węgra, otoczonego przez grupę europejskich kobiet w średnim wieku,
03:21
who seemedwydawało się to functionfunkcjonować as an entourageProgram Entourage of RhinemaidensRhinemaidens.
52
183000
2000
które zdawały się funkcjonować jak świta panien z nad Renu.
03:23
His nameNazwa was SandorSandor TeszlerTeszler.
53
185000
3000
On nazywał się Sandor Teszler.
03:26
He was a puckishpsotny widowerwdowiec whosektórego wifeżona and childrendzieci were deadnie żyje
54
188000
4000
Był psotnym wdowcem, któremu umarła żona i dzieci
03:30
and whosektórego grandchildrenwnuki livedPerscyativestwo recyrodycyjcystwo recyrodycyjcystwo recyrodycyj fardaleko away.
55
192000
3000
i którego wnuki mieszkały daleko.
03:33
In appearancewygląd, he resembledprzypominał MahatmaMahatma GandhiGandhi,
56
195000
3000
Z wyglądu był podobny do Mahatma Gandhiego -
03:36
minusminus the loinclothPrzepaski, plusplus orthopedicortopedyczne bootsbuty.
57
198000
3000
oprócz przepaski na biodra, z butami ortopedycznymi.
03:39
He had been bornurodzony in 1903 in the provincesprowincje
58
201000
4000
Urodził się w 1903 r., w prowincjach
03:43
of the oldstary Austro-HungarianAustro węgierski EmpireImperium,
59
205000
2000
starego Cesarstwa Austro-Węgierskiego,
03:45
in what laterpóźniej would becomestają się YugoslaviaJugosławia.
60
207000
3000
które później przekształciło się w Jugosławię.
03:48
He was ostracizedodrzuceni as a childdziecko, not because he was a JewŻyd --
61
210000
3000
Był prześladowany jako dziecko, nie z powodu bycia Żydem -
03:51
his parentsrodzice weren'tnie były very religiousreligijny anyhowtak czy inaczej --
62
213000
1000
jego rodzice nie byli bardzo religijni mimo wszystko -
03:52
but because he had been bornurodzony with two clubKlub feetstopy,
63
214000
3000
lecz dlatego, iż urodził się z dwiema skrzywionymi stopami -
03:55
a conditionstan whichktóry, in those daysdni, requiredwymagany institutionalizationinstytucjonalizacji
64
217000
5000
chorobą, która w tamtych czasach wymagała instytucjonalizacji
04:00
and a successionsukcesji of painfulbolesny operationsoperacje betweenpomiędzy the ageswieczność of one and 11.
65
222000
4000
i serii bolesnych operacji pomiędzy pierwszym a 11 rokiem życia.
04:04
He wentposzedł to the commercialReklama w telewizji businessbiznes highwysoki schoolszkoła as a youngmłody man
66
226000
3000
Poszedł do prywatnej średniej szkoły biznesowej jako młody człowiek
04:07
in BudapestBudapeszt, and there he was as smartmądry as he was modestskromny
67
229000
5000
w Budapeszcie i tam był równie mądry, jak skromny,
04:12
and he enjoyedcieszył się a considerableznaczne successpowodzenie. And after graduationPodziałka
68
234000
3000
cieszył się znacznym sukcesem i po ukończeniu szkoły średniej,
04:15
when he wentposzedł into textilewłókienniczy engineeringInżynieria, the successpowodzenie continuednieprzerwany.
69
237000
3000
kiedy zajął się przemysłem włókienniczym, sukces trwał.
04:18
He builtwybudowany one plantroślina after anotherinne.
70
240000
2000
Budował jeden zakład przemysłowy za drugim.
04:20
He marriedżonaty and had two sonssynowie. He had friendsprzyjaciele in highwysoki placesmiejsca who
71
242000
3000
Ożenił się i miał dwóch synów. Miał przyjaciół na wysokich stanowiskach, którzy
04:23
assuredzapewniona him that he was of great valuewartość to the economygospodarka.
72
245000
3000
zapewnili go, że miał duży wkład w gospodarkę.
04:26
OnceRaz, as he had left instructionsinstrukcje to have doneGotowe,
73
248000
5000
Raz, kiedy zostawił instrukcje, co należy zrobić,
04:31
he was summonedwezwany in the middleśrodkowy of the night by the night watchmanstróż at one of his plantsrośliny.
74
253000
3000
został wezwany w środku nocy przez stróża do jednego z zakładów przemysłowych.
04:34
The night watchmanstróż had caughtzłapany an employeepracownik who was stealingkradzież socksskarpety --
75
256000
5000
Stróż złapał pracownika, który kradł skarpety -
04:39
it was a hosieryWyroby pończosznicze skarpetnicze millmłyn, and he simplypo prostu backedwspierane a truckciężarówka up to the loadingŁadowanie dockStacja dokująca
76
261000
3000
był to zakład wyrobów pończoszniczych, on po prostu cofał ciężarówką do miejsca załadunku towaru
04:42
and was shovelingłopatą in mountainsgóry of socksskarpety.
77
264000
1000
i ładował ją po brzegi skarpetami.
04:43
MrMr. TeszlerTeszler wentposzedł down to the plantroślina and confrontedkonfrontowany the thiefzłodziej and said,
78
265000
4000
Teszler zszedł do zakładu, stawił czoła złodziejowi i powiedział:
04:47
"But why do you stealkraść from me? If you need moneypieniądze you have only to askzapytać."
79
269000
5000
"Dlaczego kradniesz akurat ode mnie? Jeśli potrzebujesz pieniędzy, po prostu zapytaj."
04:52
The night watchmanstróż, seeingwidzenie how things were going and waxingwoskowanie indignantoburzony,
80
274000
4000
Stróż, widząc przebieg zdarzeń i stając się oburzonym,
04:56
said, "Well, we're going to call the policePolicja, aren'tnie są we?"
81
278000
2000
powiedział: "Więc zadzwonimy na policję, prawda?"
04:58
But MrMr. TeszlerTeszler answeredodpowiedział, "No, that will not be necessaryniezbędny.
82
280000
3000
Lecz Teszler odpowiedział: "Nie, nie będzie takiej potrzeby.
05:01
He will not stealkraść from us again."
83
283000
2000
On nie okradnie nas ponownie."
05:03
Well, maybe he was too trustingufając, because he stayedzostał where he was
84
285000
5000
Zatem może był zbyt ufny, ponieważ został w miejscu, w którym przebywał
05:08
long after the NaziNazistowskich AnschlussAnschluss in AustriaAustria
85
290000
2000
długo po nazistowskim połączeniu w Austrii
05:10
and even after the arrestsaresztowania and deportationsDeportacje beganrozpoczął się in BudapestBudapeszt.
86
292000
5000
i nawet wtedy, gdy rozpoczęły się aresztowania i deportacje w Budapeszcie.
05:15
He tookwziął the simpleprosty precautionśrodki ostrożności of havingmający cyanidecyjanek capsuleskapsułki placedumieszczony in locketsmedalionach
87
297000
4000
Zastosował proste środki ostrożności posiadając kapsułki cyjanku umieszczone w medalionach,
05:19
that could be wornnoszone about the necksszyje of himselfsamego siebie and his familyrodzina.
88
301000
3000
które mogły być noszone na jego szyi i jego rodziny.
05:22
And then one day, it happenedstało się: he and his familyrodzina were arrestedaresztowany
89
304000
4000
I wtedy, pewnego dnia, stało się - on i jego rodzina zostali aresztowani
05:26
and they were takenwzięty to a deathśmierć housedom on the DanubeDanube.
90
308000
3000
zabrano ich do budynku z celami skazańców oczekujących egzekucji na Dunaju.
05:29
In those earlywcześnie daysdni of the FinalKońcowe SolutionRozwiązanie, it was handcraftedHandcrafted brutalitybrutalność;
91
311000
4000
Podczas tych dni Ostatecznego Rozwiązana, brutalność oznaczała krew na rękach-
05:33
people were beatenbity to deathśmierć and theirich bodiesciała tossedrzucony into the riverrzeka.
92
315000
4000
ludzie byli bici na śmierć, a ich ciała wrzucane do rzeki -
05:37
But noneŻaden who enteredweszła that deathśmierć housedom had ever come out aliveżywy.
93
319000
4000
nikt, kto tam wszedł, nie zdołał już wyjść żywy.
05:41
And in a twistTwist you would not believe in a StevenSteven SpielbergSpielberg filmfilm --
94
323000
4000
Pod żadnym pozorem nie uwierzylibyście w film Stevena Spielberga, tak jak i w to,
05:45
the GauleiterGauleiter who was overseeingnadzorowanie this brutalbrutalny beatingbicie was the very samepodobnie thiefzłodziej
95
327000
5000
iż gauleiter, który nadzorował tymi torturami, był tym samym złodziejem,
05:50
who had stolenskradziony socksskarpety from MrMr. Teszler'sTeszler's hosieryWyroby pończosznicze skarpetnicze millmłyn.
96
332000
4000
który ukradł skarpety z zakładu pończoszniczego Teszlera.
05:54
It was a brutalbrutalny beatingbicie. And midwayw połowie drogi throughprzez that brutalitybrutalność,
97
336000
5000
To było brutalne pobicie. W trakcie
05:59
one of MrMr. Teszler'sTeszler's sonssynowie, AndrewAndrew, lookedspojrzał up and said,
98
341000
3000
jeden z synów Teszlera - Andrew, spojrzał i powiedział:
06:02
"Is it time to take the capsulekapsuła now, PapaPapa?"
99
344000
3000
"Czy to już czas, aby połknąć kapsułkę, tato?"
06:05
And the GauleiterGauleiter, who afterwardspotem vanishesznika from this storyfabuła,
100
347000
4000
Gauleiter, o którym nie będzie już w tej historii,
06:09
leanedpochylił się down and whisperedszepnął into MrMr. Teszler'sTeszler's earucho,
101
351000
3000
pochylił się i szepnął do ucha Teszlera:
06:12
"No, do not take the capsulekapsuła. Help is on the way."
102
354000
3000
"Nie, nie bierzcie kapsułek. Pomoc jest w drodze.",
06:15
And then resumedwznowione the beatingbicie.
103
357000
2000
po czym wznowił bicie.
06:17
But help was on the way, and shortlyWkrótce afterwardspotem
104
359000
2000
Lecz pomoc rzeczywiście była w drodze i krótko po tym
06:19
a carsamochód arrivedprzybył from the SwissSzwajcarski EmbassyAmbasada.
105
361000
3000
przyjechał samochód ze szwajcarskiej ambasady.
06:22
They were spiritedporywający to safetybezpieczeństwo. They were reclassifiedprzeklasyfikowany na as YugoslavJugosłowiańska citizensobywatele
106
364000
4000
Łaknęli bezpieczeństwa. Zostali ponownie sklasyfikowani jako obywatele Jugosławii
06:26
and they managedzarządzane to stayzostać one stepkrok aheadprzed siebie of theirich pursuersprześladowców
107
368000
3000
i postanowili pozostać o jeden krok naprzód przed swoimi prześladowcami
06:29
for the durationTrwanie of the WarWojny, survivingprzeżycie burningsPalenie and bombingsbombardowania
108
371000
4000
na czas trwania wojny, przeżywając podpalenia i bombardowania
06:33
and, at the endkoniec of the WarWojny, arrestaresztować by the SovietsSowieci.
109
375000
2000
a pod koniec wojny zostając zaaresztowanymi przez Sowietów.
06:35
ProbablyPrawdopodobnie, MrMr. TeszlerTeszler had gottenzdobyć some moneypieniądze into SwissSzwajcarski bankBank accountskonta
110
377000
4000
Prawdopodobnie Teszler miał trochę pieniędzy na szwajcarskich kontach bankowych,
06:39
because he managedzarządzane to take his familyrodzina first to Great BritainWielkiej Brytanii,
111
381000
4000
ponieważ najpierw postanowił zabrać swoją rodzinę do Wielkiej Brytanii,
06:43
then to Long IslandWyspa and then to the centercentrum of the textilewłókienniczy industryprzemysł in the AmericanAmerykański SouthPołudniowa.
112
385000
4000
następnie do Long Island i potem do centrum przemysłu włókienniczego na południu Ameryki,
06:47
WhichCo, as chanceszansa would have it, was SpartanburgSpartanburg, SouthPołudniowa CarolinaCarolina,
113
389000
4000
które przez przypadek okazało się być Spartanburgiem w Południowej Karolinie -
06:51
the locationLokalizacja of WoffordWofford CollegeKolegium.
114
393000
2000
położeniem Wofford College.
06:53
And there, MrMr. TeszlerTeszler beganrozpoczął się all over again and oncepewnego razu again achievedosiągnięty immenseogromny successpowodzenie,
115
395000
6000
Tutaj Teszler zaczął wszystko od nowa i kiedy osiągnął ogromny sukces,
06:59
especiallyszczególnie after he inventedzmyślony the processproces
116
401000
2000
zwłaszcza po tym, jak wynalazł metodę
07:01
for manufacturingprodukcja a newNowy fabrictkanina callednazywa double-knitDouble-Knit.
117
403000
3000
do produkcji nowej tkaniny, wykorzystując równocześnie dwa druty do szydełkowania.
07:04
And then in the latepóźno 1950s, in the aftermathnastępstwa of BrownBrown v. BoardZarząd of EducationEdukacja,
118
406000
7000
Wtedy, pod koniec lat 50-tych, w następstwie Browna przeciw Komisji Edukacji,
07:11
when the KlanKlan was resurgentodradzająca all over the SouthPołudniowa,
119
413000
3000
kiedy klan odrodził się na całym południu,
07:14
MrMr. TeszlerTeszler said, "I have heardsłyszał this talk before."
120
416000
4000
Teszler powiedział: "Słyszałem tę rozmowę wcześniej.",
07:18
And he callednazywa his topTop assistantAsystent to him and askedspytał,
121
420000
5000
po czym zawołał swojego najlepszego asystenta do siebie i spytał:
07:23
"Where would you say, in this regionregion, racismrasizm is mostwiększość virulentzjadliwe?"
122
425000
3000
"Gdzie rasizm w tym regionie rozprzestrzenia się szczególnie szybko?"
07:26
"Well, I don't rightlysłusznie know, MrMr. TeszlerTeszler. I reckonliczyć się that would be KingsKings MountainGóry."
123
428000
5000
"Nie mam zielonego pojęcia, Panie Teszler. Sądzę, że mogą to być Kings Mountain."
07:31
"Good. BuyKupię us some landwylądować in KingsKings MountainGóry
124
433000
4000
"Dobrze. Kup dla nas trochę ziemi w Kings Mountain,
07:35
and announceInformujemy we are going to buildbudować a majorpoważny plantroślina there."
125
437000
2000
a następnie ogłoś, iż zamierzamy wybudować tam duży zakład przemysłowy."
07:37
The man did as he was told, and shortlyWkrótce afterwardspotem,
126
439000
3000
Mężczyzna zrobił tak, jak mu kazano i wkrótce
07:40
MrMr. TeszlerTeszler receivedOdebrane a visitodwiedzić from the whitebiały mayorburmistrz of KingsKings MountainGóry.
127
442000
4000
do Teszlera przybył z wizytą białoskóry burmistrz Kings Mountain.
07:44
Now, you should know that at that time,
128
446000
3000
Teraz powinniście wiedzieć o tym,iż w tamtych czasach
07:47
the textilewłókienniczy industryprzemysł in the SouthPołudniowa was notoriouslynotorycznie segregatedposegregowane.
129
449000
3000
przemysł włókienniczy na południu był notorycznie segregowany.
07:50
The whitebiały mayorburmistrz visitedodwiedzone MrMr. TeszlerTeszler and said,
130
452000
4000
Burmistrz odwiedził Teszlera i powiedział:
07:54
"MrMr. TeszlerTeszler, I trustzaufanie you’reRe going to be hiringwynajmowanie a lot of whitebiały workerspracownicy."
131
456000
3000
"Panie Teszler, ufam, iż zamierza Pan zatrudniać wielu białych pracowników."
07:57
MrMr. TeszlerTeszler told him, "You bringprzynieść me the bestNajlepiej workerspracownicy that you can find,
132
459000
4000
Teszler powiedział mu: "Przyprowadź mi najlepszych pracowników, jakich jesteś w stanie znaleźć
08:01
and if they are good enoughdość, I will hirezatrudnić them."
133
463000
2000
i jeśli są wystarczająco dobrzy, zatrudnię ich."
08:03
He alsorównież receivedOdebrane a visitodwiedzić from the leaderlider of the blackczarny communityspołeczność,
134
465000
5000
Przyjął również z wizytą lidera czarnoskórej społeczności,
08:08
a ministerminister, who said, "MrMr. TeszlerTeszler, I sure hopenadzieja you're going to
135
470000
2000
ministra, który powiedział: "Panie Teszler, oczywiście mam nadzieję, iż zamierza Pan
08:10
hirezatrudnić some blackczarny workerspracownicy for this newNowy plantroślina of yoursTwój."
136
472000
2000
zatrudnić paru czarnych pracowników do swojego nowego zakładu."
08:12
He got the samepodobnie answerodpowiedź: "You bringprzynieść the bestNajlepiej workerspracownicy that you can find,
137
474000
4000
Otrzymał tą samą odpowiedź: "Przyprowadź mi najlepszych pracowników, jakich jesteś w stanie znaleźć
08:16
and if they are good enoughdość, I will hirezatrudnić them."
138
478000
3000
i jeśli są wystarczająco dobrzy, zatrudnię ich."
08:19
As it happensdzieje się, the blackczarny ministerminister did his jobpraca better than the whitebiały mayorburmistrz,
139
481000
3000
Tak się akurat składa, iż czarnoskóry premier wykonał swój obowiązek lepiej niż białoskóry burmistrz,
08:22
but that's neitherani here or there.
140
484000
1000
lecz ni stąd, ni zowąd,
08:23
MrMr. TeszlerTeszler hiredzatrudniony 16 menmężczyźni: eightosiem whitebiały, eightosiem blackczarny.
141
485000
4000
Teszler zatrudnił 16 mężczyzn, 8 białych i 8 czarnych.
08:27
They were to be his seednasionko groupGrupa, his futureprzyszłość foremenbrygadziści.
142
489000
3000
Mieli oni być jego ziarnem, grupą przyszłych nadzorców.
08:30
He had installedzainstalowany the heavyciężki equipmentsprzęt for his newNowy processproces
143
492000
3000
Zainstalował ciężki sprzęt na potrzeby swojego nowego procesu,
08:33
in an abandonedopuszczony storesklep in the vicinitysąsiedztwie of KingsKings MountainGóry,
144
495000
3000
w opuszczonym sklepie w pobliżu Kings Mountain
08:36
and for two monthsmiesiące these 16 menmężczyźni would liverelacja na żywo and work togetherRazem,
145
498000
3000
i za dwa miesiące tych 16 mężczyzn miało pracować razem,
08:39
masteringMastering the newNowy processproces.
146
501000
1000
opanowując nową metodę.
08:40
He gatheredZebrane them togetherRazem after an initialInicjał tourwycieczka of that facilityobiekt
147
502000
4000
Zgromadził ich razem po początkowym zwiedzaniu fabryki
08:44
and he askedspytał if there were any questionspytania.
148
506000
2000
i spytał, czy są jakieś pytania.
08:46
There was hemmingHemming and hawinghawing and shufflingtasowanie of feetstopy,
149
508000
2000
Pojawiło się odkaszlanie, chrząkanie i przestępowanie z nogi na nogę.
08:48
and then one of the whitebiały workerspracownicy steppedkrok po kroku forwardNaprzód and said,
150
510000
3000
Wtedy jeden z białych robotników wyszedł naprzód i powiedział:
08:53
"Well, yeah. We’veve lookedspojrzał at this placemiejsce and there's only one placemiejsce to sleepsen,
151
515000
3000
"W porządku. Obejrzeliśmy to miejsce i jest tutaj tylko jedno miejsce do spania,
08:56
there's only one placemiejsce to eatjeść, there's only one bathroomłazienka,
152
518000
3000
jedno miejsce do jedzenia, jedna łazienka
08:59
there's only one waterwoda fountainFontanna. Is this plantroślina going to be integratedzintegrowany or what?"
153
521000
4000
i tylko jedna fontanna. Czy ta fabryka ma być połączona w jedną całość, czy jak?"
09:05
MrMr. TeszlerTeszler said, "You are beingistota paidpłatny twicedwa razy the wageswynagrodzenie of any other textilewłókienniczy workerspracownicy in this regionregion
154
527000
5000
Teszler powiedział: "Dostajecie podwójną płacę, wyższą niż jacykolwiek pracownicy włókienniczy w tym regionie
09:10
and this is how we do businessbiznes. Do you have any other questionspytania?"
155
532000
4000
i to jest sposób w jaki robimy interesy. Czy macie jeszcze jakieś pytania?"
09:14
"No, I reckonliczyć się I don't."
156
536000
1000
"Nie, myślę, że nie mam."
09:15
And two monthsmiesiące laterpóźniej when the mainGłówny plantroślina openedotwierany
157
537000
4000
Dwa miesiące później, kiedy główny zakład został otwarty
09:19
and hundredssetki of newNowy workerspracownicy, whitebiały and blackczarny,
158
541000
2000
i setki nowych pracowników, białych i czarnych,
09:21
pourednalał in to see the facilityobiekt for the first time,
159
543000
2000
napływało, aby zobaczyć zakład po raz pierwszy,
09:23
they were metspotkał by the 16 foremenbrygadziści, whitebiały and blackczarny, standingna stojąco shoulderramię to shoulderramię.
160
545000
6000
byli witani przez 16 nadzorców, białych i czarnych, stojących ramię w ramię.
09:29
They touredtournée po the facilityobiekt and were askedspytał if there were any questionspytania, and
161
551000
4000
Oprowadzano ich po zakładzie i pytano czy mają jakieś pytania.
09:33
inevitablynieuchronnie the samepodobnie questionpytanie arosepowstały:
162
555000
1000
Nieuchronnie, zrodziło się to samo pytanie:
09:34
"Is this plantroślina integratedzintegrowany or what?"
163
556000
2000
"Ten zakład jest połączony w jedną całość, czy co?"
09:36
And one of the whitebiały foremenbrygadziści steppedkrok po kroku forwardNaprzód and said,
164
558000
3000
Jeden z białych nadzorców wyszedł naprzód i powiedział:
09:39
"You are beingistota paidpłatny twicedwa razy the wageswynagrodzenie of any other workerspracownicy
165
561000
4000
"Dostajesz dwukrotnie wyższą płacę niż inni pracownicy
09:43
in this industryprzemysł in this regionregion and this is how we do businessbiznes.
166
565000
4000
w tym przemyśle w tym regionie. W ten sposób robimy interesy.
09:47
Do you have any other questionspytania?"
167
569000
2000
Czy masz jeszcze jakieś pytania?"
09:49
And there were noneŻaden. In one fellspadł swooprunąć,
168
571000
4000
Nie było żadnych. Za jednym zamachem
09:53
MrMr. TeszlerTeszler had integratedzintegrowany the textilewłókienniczy industryprzemysł in that partczęść of the SouthPołudniowa.
169
575000
4000
Teszler zintegrował przemysł włókienniczy w tej części południa.
09:57
It was an achievementosiągnięcie worthygodny of MahatmaMahatma GandhiGandhi,
170
579000
3000
To było osiągniecie warte Mahatma Gandhiego,
10:00
conductedprowadzona with the shrewdnessPrzemyślność of a lawyerprawnik and the idealismidealizm of a saintświęty.
171
582000
4000
przeprowadzone ze sprytem prawnika i idealizmem świętego.
10:04
In his eightieslata osiemdziesiąte, MrMr. TeszlerTeszler, havingmający retiredna emeryturze from the textilewłókienniczy industryprzemysł,
172
586000
6000
Będąc po osiemdziesiątce, Teszler, odchodząc z przemysłu włókienniczego,
10:10
adoptedprzyjęty WoffordWofford CollegeKolegium,
173
592000
2000
adoptował Wofford College -
10:12
auditinginspekcji courseskursy everykażdy semestersemestru,
174
594000
2000
uczęszczając na kursy co semestr.
10:14
and because he had a tendencytendencja to kisspocałunek anything that movedprzeniósł,
175
596000
4000
Ponieważ miał skłonność do całowania wszystkiego, co się rusza
10:18
becomingtwarzowy affectionatelyczule knownznany as "OpiOPI" -- whichktóry is MagyarMagyar for grandfatherDziadek --
176
600000
4000
został czule nazwany Opi - co w języku magjarskim oznacza dziadka -
10:22
by all and sundryPozycje różne. Before I got there, the librarybiblioteka of the collegeSzkoła Wyższa
177
604000
4000
przez wszystkich bez wyjątku. Do czasu, kiedy się tam znalazłem, biblioteka uczelni
10:26
had been namedo imieniu for MrMr. TeszlerTeszler, and after I arrivedprzybył in 1993,
178
608000
5000
była nazwana na cześć Teszlera i po tym, jak przybyłem w 1993 r.,
10:31
the facultyWydział decidedzdecydowany to honorhonor itselfsamo by namingNazewnictwo MrMr. TeszlerTeszler ProfessorProfesor of the CollegeKolegium --
179
613000
5000
wykładowcy zdecydowali, aby nadać Teszlerowi tytuł profesora uczelni.
10:36
partlyczęściowo because at that pointpunkt he had alreadyjuż takenwzięty
180
618000
3000
Częściowo z tego powodu, iż podjął on
10:39
all of the courseskursy in the catalogkatalog, but mainlygłównie because
181
621000
3000
wszystkie kursy z katalogu, lecz głównie dlatego, iż
10:42
he was so conspicuouslywidocznym wisermądrzejszy than any one of us.
182
624000
5000
był mądrzejszy, niż którykolwiek z nas.
10:47
To me, it was immenselyniezmiernie reassuringuspokajający that the presidingPrzewodniczący spiritduch
183
629000
4000
Dla mnie było to niezmiernie krzepiące, że przewodnią duszą
10:51
of this little MethodistMetodystyczny collegeSzkoła Wyższa in upstateUpstate SouthPołudniowa CarolinaCarolina
184
633000
4000
tej małej metodystycznej uczelni na północy stanu Południowa Karolina
10:55
was a HolocaustHolokaust survivorSurvivor from CentralCentrum EuropeEuropy.
185
637000
4000
był ocalały z holokaustu, pochodzący ze środkowej Europy.
10:59
WiseWise he was, indeedw rzeczy samej, but he alsorównież had a wonderfulwspaniale sensesens of humorhumor.
186
641000
4000
Był mądry, istotnie, lecz również miał wspaniałe poczucie humoru.
11:03
And oncepewnego razu for an interdisciplinaryinterdyscyplinarne classklasa,
187
645000
3000
Raz, dla międzywydziałowej klasy,
11:06
I was screeningekranizacja the openingotwarcie segmentczłon of IngmarIngmar Bergman'sBergman "The SeventhSiódmy SealUszczelnienia."
188
648000
4000
wyświetlałem początkowy odcinek "Siódmej pieczęci" Ingmara Bergmana.
11:10
As the medievalśredniowieczny knightrycerz AntoniusAntonius BlockBloku returnszwraca from the wilddziki goosegęś chaseChase
189
652000
4000
Kiedy średniowieczny rycerz Antoniusz Block powrócił z pogoni dzikich gęsi
11:14
of the CrusadesWypraw krzyżowych and arrivesprzybywa on the rockyRocky shoreBrzeg of SwedenSzwecja,
190
656000
3000
krzyżowców i przybył na skaliste wybrzeże Szwecji,
11:17
only to find the specterwidmo of deathśmierć waitingczekanie for him,
191
659000
3000
aby odnaleźć widmo śmierci czekające na niego,
11:20
MrMr. TeszlerTeszler satsob in the darkciemny with his fellowfacet studentsstudenci. And
192
662000
4000
Teszler usiadł w ciemności ze swoimi kolegami ze studiów i
11:24
as deathśmierć openedotwierany his cloakpłaszcz to embraceuścisk the knightrycerz
193
666000
4000
jak śmierć rozpiął płaszcz, aby objąć rycerza.
11:28
in a ghastlyupiorny embraceuścisk, I heardsłyszał MrMr. Teszler'sTeszler's tremulousTremulous voicegłos:
194
670000
4000
W koszmarnym objęciu słyszałem drżący głos Teszlera:
11:32
"Uh oh," he said, "This doesn't look so good." (LaughterŚmiech)
195
674000
4000
"Oh, oh" powiedział, "To nie wygląda zbyt dobrze."
11:36
But it was musicmuzyka that was his greatestnajwiększy passionpasja, especiallyszczególnie operaopera.
196
678000
7000
Lecz muzyka była jego największą pasją, zwłaszcza opera,
11:43
And on the first occasionokazji that I visitedodwiedzone his housedom, he gavedał me
197
685000
3000
przy pierwszej okazji, gdy odwiedziłem go w domu, dał mi
11:46
honorhonor of decidingdecydowanie what piecekawałek of musicmuzyka we would listen to.
198
688000
4000
zaszczyt zadecydowania, którego utworu będziemy słuchać.
11:50
And I delightedzachwycony him by rejectingodrzucenie "CavalleriaCavalleria RusticanaRusticana"
199
692000
4000
Zachwyciłem go poprzez odrzucenie "Cavalerria Rusticana"
11:54
in favorprzysługa of BelaBela Bartok'sBartoka "Bluebeard'sSinobrodego CastleZamek."
200
696000
3000
na korzyść "Bluebeard's Castle" Bela Bartoka.
11:57
I love Bartok'sBartoka musicmuzyka, as did MrMr. TeszlerTeszler,
201
699000
3000
Uwielbiam muzykę Bartoka, tak samo jak i uwielbiał Teszler,
12:00
and he had virtuallywirtualnie everykażdy recordingnagranie of Bartok'sBartoka musicmuzyka ever issuedwydany.
202
702000
4000
który miał niemal każde opublikowane nagranie Bartoka.
12:04
And it was at his housedom that I heardsłyszał for the first time
203
706000
2000
Właśnie w jego domu usłyszałem po raz pierwszy
12:06
Bartok'sBartoka ThirdTrzecie PianoFortepian ConcertoConcerto and learnednauczyli from
204
708000
3000
"Third Piano Concerto" Bartoka i dowiedziałem się od Teszlera,
12:09
MrMr. TeszlerTeszler that it had been composedopanowany in nearbyblisko AshevilleAsheville, NorthPółnoc CarolinaCarolina
205
711000
5000
że został skomponowany w pobliżu Asheville, w stanie Północna Karolina,
12:14
in the last yearrok of the composer'skompozytora life.
206
716000
2000
w ostatnich latach życia kompozytora.
12:16
He was dyingumierający of leukemiabiałaczka and he knewwiedziałem it,
207
718000
3000
Umierał na białaczkę, o czym wiedział
12:19
and he dedicateddedykowane this concertoConcerto to his wifeżona,
208
721000
3000
i zadedykował ten koncert swojej żonie
12:22
DitaDita, who was herselfsię a concertkoncert pianistpianista.
209
724000
3000
Dicie, która była pianistką koncertową.
12:25
And into the slowpowolny, seconddruga movementruch, markedwyraźny "adagioAdagio religiosoreligioso,"
210
727000
4000
W drugiej, wolnej części, znamienitym "adagio religioso,"
12:29
he incorporatedrejestrowy the soundsDźwięki of birdsongśpiew ptaków that he heardsłyszał
211
731000
4000
umieścił śpiew ptaków, które słyszał
12:33
outsidena zewnątrz his windowokno in what he knewwiedziałem would be his last springwiosna;
212
735000
3000
za oknem,kiedy zdawał sobie sprawę, iż będzie to jego ostatnia wiosna.
12:36
he was imaginingwyobrażając sobie a futureprzyszłość for her in whichktóry he would playgrać no partczęść.
213
738000
6000
Wyobrażał sobie jej przyszłość, w której on już nie zagra
12:42
And clearlywyraźnie this compositionkompozycja is his finalfinał statementkomunikat to her --
214
744000
6000
Z pewnością ten utwór jest jego ostatecznym wyznaniem uczuć do niej,
12:48
it was first performedwykonany after his deathśmierć --
215
750000
2000
został najpierw wykonany po jego śmierci
12:50
and throughprzez her to the worldświat.
216
752000
2000
i poprzez nią dla świata,
12:52
And just as clearlywyraźnie, it is sayingpowiedzenie, "It's okay. It was all so beautifulpiękny.
217
754000
7000
tak wyraźnie, jak powiedzenie: "Jest dobrze. Wszystko było takie piękne.
12:59
WheneverGdy you hearsłyszeć this, I will be there."
218
761000
4000
Za każdym razem, kiedy to usłyszysz, będę tam."
13:03
It was only after MrMr. Teszler'sTeszler's deathśmierć that I learnednauczyli
219
765000
5000
Tuż po śmierci Teszlera nauczyłem się,
13:08
that the markerznacznik on the gravegrób of BelaBela BartokBartoka in HartsdaleHartsdale, NewNowy YorkYork
220
770000
4000
że znak na grobie Bela Bartoka w Hartsdale, w Nowym Jorku,
13:12
was paidpłatny for by SandorSandor TeszlerTeszler. "YoYo napotnapot, BelaBela!"
221
774000
5000
został opłacony przez Sandora Teszlera. "Jo napot, Bela!"
13:17
Not long before MrMr. TeszlerTeszler’s ownwłasny deathśmierć at the agewiek of 97,
222
779000
5000
Nie tak dawno temu, Teszler zmarł w wieku 97 lat.
13:22
he heardsłyszał me holdutrzymać forthnaprzód on humanczłowiek iniquitynieprawości.
223
784000
4000
Słyszał mnie rozwodzącego się nad ludzką niegodziwością.
13:26
I delivereddostarczone a lecturewykład in whichktóry I describedopisane historyhistoria
224
788000
2000
Wygłosiłem wykład, w którym opisałem historię
13:28
as, on the wholecały, a tidalpływowy wavefala of humanczłowiek sufferingcierpienie and brutalitybrutalność,
225
790000
4000
jako ogół niepowstrzymanej fali ludzkiego cierpienia i brutalności
13:32
and MrMr. TeszlerTeszler cameoprawa ołowiana witrażu up to me afterwardspotem with gentledelikatny reproachhańba and said,
226
794000
5000
Teszler podszedł potem do mnie z delikatnym wyrzutem i powiedział:
13:37
"You know, DoctorLekarz, humanczłowiek beingsIstoty are fundamentallyzasadniczo good."
227
799000
6000
"Wiesz, doktorze, istoty ludzkie są zasadniczo dobre."
13:43
And I madezrobiony a vowślub to myselfsiebie, then and there,
228
805000
4000
Przyrzekłem sobie, właśnie wtedy,
13:47
that if this man who had suchtaki causeprzyczyna to think otherwisew przeciwnym razie
229
809000
4000
iż jeśli ten człowiek, który miał tyle powodów, aby być innego zdania,
13:51
had reachedosiągnięty that conclusionwniosek,
230
813000
1000
doszedł do takiego wniosku
13:53
I would not presumeprzypuszczać to differróżnić się untilaż do he releasedwydany me from my vowślub.
231
815000
4000
nie przestanę zgadzać się z tym, dopóki nie uwolni mnie z mojego przyrzeczenia.
13:57
And now he's deadnie żyje, so I'm stuckutknął with my vowślub.
232
819000
4000
A teraz jest martwy, więc jestem uwiązany z moim przyrzeczeniem.
14:01
"YoYo napotnapot, SandorSandor!"
233
823000
2000
"Jo napot, Sandor!"
14:03
I thought my skeinmotek of HungarianWęgierski mentorsmentorzy had come to an endkoniec,
234
825000
4000
Myslałem, że moje pasmo węgierskich mentorów dobiegło końca,
14:07
but almostprawie immediatelynatychmiast I metspotkał FrancisFranciszek RobicsekRobicsek, a HungarianWęgierski doctorlekarz --
235
829000
7000
lecz niemal natychmiast spotkałem Francisa Robicseka - węgierskiego lekarza -
14:14
actuallytak właściwie a heartserce surgeonChirurg in CharlotteCharlotte, NorthPółnoc CarolinaCarolina, then in his latepóźno seventiessiedemdziesiątych --
236
836000
4000
właściwie kardiochirurga w Charlotte, w stanie Północna Karolina, wówczas, gdy był przed osiemdziesiątką
14:18
who had been a pioneerPioneer in open-heartotwarte serce surgeryChirurgia,
237
840000
2000
i był pionierem kardiochirurgii.
14:20
and, tinkeringmajsterkowanie away in his garagegaraż behindza his housedom,
238
842000
4000
Majstrując w garażu za swoim domem,
14:24
had inventedzmyślony manywiele of the devicespomysłowość that are standardstandard partsCzęści of those proceduresprocedury.
239
846000
5000
wynalazł wiele urządzeń, które są standardowymi elementami tych procedur.
14:29
He's alsorównież a prodigiouscudowny artsztuka collectorKolekcjoner, beginningpoczątek as an internstażysta in BudapestBudapeszt
240
851000
5000
Jest on również niesamowitym kolekcjonerem sztuki, rozpoczynającym jako lekarz stażysta w Budapeszcie,
14:34
by collectingzbieranie 16th-th- and 17th-centurystulecie DutchHolenderski artsztuka and HungarianWęgierski paintingobraz,
241
856000
4000
kolekcjonujący XVI i XVII -wieczną holenderską sztukę i węgierskie obrazy.
14:38
and when he cameoprawa ołowiana witrażu to this countrykraj movingw ruchu on to SpanishHiszpański colonialkolonialny artsztuka,
242
860000
5000
Kiedy przybył do tego kraju, zaciekawił się hiszpańską sztuką kolonialną,
14:43
RussianRosyjski iconsikony and finallywreszcie MayanMajów ceramicsceramika.
243
865000
3000
rosyjskimi ikonami i wreszcie ceramiką Majów.
14:46
He's the authorautor of sevensiedem booksksiążki, sixsześć of them on MayanMajów ceramicsceramika.
244
868000
3000
Jest on autorem siedmiu książek, w tym sześciu o ceramice Majów.
14:49
It was he who brokezepsuł się the MayanMajów codexKodeks, enablingwłączanie scholarsuczonych to relateodnosić się
245
871000
4000
To on złamał kodeks Majów, umożliwiając uczonym ukazanie związku
14:53
the pictographsPiktogramy on MayanMajów ceramicsceramika to the hieroglyphshieroglify of the MayanMajów scriptskrypt.
246
875000
4000
pomiędzy piktogramami na ceramice Majów a hieroglifami pisma Majów.
14:57
On the occasionokazji of my first visitodwiedzić, we touredtournée po his housedom
247
879000
3000
Przy okazji mojej pierwszej wizyty, zwiedziliśmy jego dom
15:00
and we saw hundredssetki of worksPrace of museummuzeum qualityjakość,
248
882000
3000
i obejrzeliśmy setki dzieł zachowanych w stanie muzealnym.
15:03
and then we pausedwstrzymano in frontz przodu of a closedZamknięte doordrzwi and DrDr. RobicsekRobicsek said,
249
885000
5000
Następnie zatrzymaliśmy się przed zamkniętymi drzwiami i doktor Robicsek powiedział,
15:08
with obviousoczywisty prideduma, "Now for the piecekawałek dede resistanceodporność."
250
890000
3000
z wyraźną dumą: "Teraz zmierzamy ku figurze sprzeciwu."
15:11
And he openedotwierany the doordrzwi and we walkedchodził into a
251
893000
3000
Otworzył drzwi, weszliśmy do środka
15:14
windowlessbez okien 20-by--przy-20-foot-stopa roompokój with shelvespółki from floorpiętro to ceilingsufit, and
252
896000
6000
pokoju bez okien o wymiarach 6x6 m, z półkami od podłogi aż po sufit i
15:20
crammednapchany on everykażdy shelfPółka his collectionkolekcja of MayanMajów ceramicsceramika.
253
902000
2000
wciśniętą na każdą półkę kolekcję ceramiki Majów.
15:22
Now, I know absolutelyabsolutnie nothing about MayanMajów ceramicsceramika,
254
904000
2000
Nawet teraz nie mam zielonego pojęcia o ceramice Majów,
15:24
but I wanted to be as ingratiatingprzymilny as possiblemożliwy so I said,
255
906000
3000
lecz chciałem być tak miły jak tylko się da, więc powiedziałem:
15:27
"But DrDr. RobicsekRobicsek, this is absolutelyabsolutnie dazzlingOlśniewający."
256
909000
4000
"Ależ doktorze Robicsek, to jest absolutnie olśniewające."
15:31
"Yes," he said. "That is what the LouvreLuwr said.
257
913000
3000
"Tak," odrzekł. "To właśnie powiedział Louvre.
15:34
They would not leavepozostawiać me alonesam untilaż do I let them have a piecekawałek,
258
916000
4000
Nie zostawią mnie w spokoju, dopóki nie pozwolę im posiadać części,
15:38
but it was not a good one." (LaughterŚmiech)
259
920000
2000
lecz to nie było uprzejme."
15:40
Well, it occurredwystąpił to me that I should inviteZapraszam DrDr. RobicsekRobicsek
260
922000
4000
Więc przyszło mi do głowy, iż powinienem zaprosić doktora Robicseka,
15:44
to lecturewykład at WoffordWofford CollegeKolegium on -- what elsejeszcze?
261
926000
3000
aby udzielił wykładu na Wofford College o czymś innym -
15:47
-- LeonardoLeonardo dada VinciVinci. And furtherdalej, I should inviteZapraszam him to meetspotykać się
262
929000
4000
o Leonardzie da Vincim. Następnie, powinienem zaprosić go do spotkania
15:51
my oldestnajstarsze trusteepowiernika, who had majoredprzerwał in FrenchFrancuski historyhistoria at YaleYale
263
933000
4000
mojego najstarszego powiernika, który studiował historię francuską w Yale,
15:55
some 70-odd-dziwny yearslat before and, at 89, still ruledrządzony the world'srecyrodycyjstwo diecystwo recyrodycyjstwo diecystwo recy sektorcy
264
937000
5000
jakieś 70-parę lat wcześniej, a w wieku 89 lat nadal rządził żelazną reką
16:00
largestNajwiększa privatelyprywatnie ownedwłasnością textilewłókienniczy empireimperium with an ironżelazo handdłoń.
265
942000
5000
największym na świecie prywatnym imperium przemysłu włókienniczego.
16:05
His nameNazwa is RogerRoger MillikenMilliken. And MrMr. MillikenMilliken agreedZgoda,
266
947000
4000
Nazywał się Roger Milliken. Milliken, jak i
16:09
and DrDr. RobicsekRobicsek agreedZgoda. And DrDr. RobicsekRobicsek visitedodwiedzone
267
951000
3000
doktor Robicsek zgodzili się. Doktor Robicsek przyjechał z wizytą i
16:12
and delivereddostarczone the lecturewykład and it was a dazzlingOlśniewający successpowodzenie.
268
954000
3000
wygłosił wykład. Był to porażający sukces.
16:15
And afterwardspotem we convenedzwołany at the President'sPrezydenta HouseDom with DrDr. RobicsekRobicsek
269
957000
4000
Potem zebraliśmy się w domu Prezydenta wraz z doktorem Robicsekiem
16:19
on one handdłoń, MrMr. MillikenMilliken on the other.
270
961000
1000
z jednego punktu widzenia i Millikenem z drugiego.
16:20
And it was only at that momentza chwilę, as we were sittingposiedzenie down to dinnerobiad,
271
962000
3000
To był tamten moment, kiedy usiedliśmy do obiadu,
16:24
that I recognizeduznane the enormityogrom of the riskryzyko I had createdstworzony,
272
966000
2000
kiedy dostrzegłem ogrom ryzyka, które stworzyłem,
16:26
because to bringprzynieść these two titansTitans, these two mastersMistrzowie of the universewszechświat
273
968000
4000
ponieważ, aby doprowadzić do spotkania tych dwóch tytanów, tych dwóch nauczycieli wszechświata
16:30
togetherRazem -- it was like introducingwprowadzanie MothraMothra to GodzillaGodzilla over the skylinesylwetka na tle nieba of TokyoTokyo.
274
972000
5000
było jak zaznajomienie Mothry z Godzillą przez linię horyzontu Tokio.
16:35
If they didn't like eachkażdy other, we could all get trampledpodeptane to deathśmierć.
275
977000
3000
Jeśli nie lubili się wzajemnie, mogliśmy zostać stratowani na śmierć.
16:38
But they did, they did like eachkażdy other.
276
980000
2000
Lecz było inaczej. Polubili się.
16:40
They got alongwzdłuż famouslyznakomicie untilaż do the very endkoniec of the mealposiłek,
277
982000
3000
Świetnie się dogadywali, prawie do samego końca posiłku.
16:43
and then they got into a furiouswściekły argumentargument.
278
985000
2000
wtedy wywiązała się między nimi kłótnia pełna furii.
16:45
And what they were arguingargumentując about was this:
279
987000
2000
Jej powodem było
16:47
whetherczy the seconddruga HarryHarry PotterPotter moviefilm was as good as the first. (LaughterŚmiech)
280
989000
5000
czy druga część Harry'ego Pottera jest równie dobra, jak pierwsza.
16:52
MrMr. MillikenMilliken said it was not. DrDr. RobicsekRobicsek disagreednie zgodził się.
281
994000
5000
Milliken powiedział, że nie. Doktor Robicsek miał odmienne zdanie.
16:57
I was still tryingpróbować to take in the notionpojęcie that these titansTitans,
282
999000
4000
Próbowałem wyobrazić sobie tych dwóch tytanów,
17:01
these mastersMistrzowie of the universewszechświat, in theirich sparezapasowy time watch HarryHarry PotterPotter movieskino,
283
1003000
3000
panów wszechświata, oglądających "Harry'ego Pottera" w wolnym czasie.
17:04
when MrMr. MillikenMilliken thought he would winzdobyć the argumentargument by sayingpowiedzenie,
284
1006000
4000
Kiedy Milliken myślał, iż jest w stanie wygrać przez powiedzenie:
17:08
"You just think it's so good because you didn't readczytać the bookksiążka."
285
1010000
3000
"Ty po prostu myślisz, że jest tak dobry, ponieważ nie czytałeś książki."
17:11
And DrDr. RobicsekRobicsek reeledzatoczył back in his chairkrzesło, but quicklyszybko gatheredZebrane his witsWITs,
286
1013000
4000
Doktor Robicsek odchylił się w swoim krześle, lecz szybko zebrał myśli,
17:15
leanedpochylił się forwardNaprzód and said, "Well, that is trueprawdziwe, but I'll betZakład you wentposzedł
287
1017000
3000
pochylił się naprzód i powiedział: "A więc, to prawda, lecz założę się, że Ty poszedłeś
17:18
to the moviefilm with a grandchildwnuczka." "Well, yes, I did," concededprzyznała MrMr. MillikenMilliken.
288
1020000
5000
na film z wnukiem". "Rzeczywiście", przyznał Milliken.
17:23
"AhaAha!" said DrDr. RobicsekRobicsek. "I wentposzedł to the moviefilm all by myselfsiebie." (LaughterŚmiech) (ApplauseAplauz)
289
1025000
5000
"Aha!" ,powiedział doktor Robicsek, "Ja na film poszedłem samotnie."
17:28
And I realizedrealizowany, in this momentza chwilę of revelationobjawienie,
290
1030000
5000
W tym momencie zdałem sobie sprawę
17:33
that what these two menmężczyźni were revealingodkrywczy was the secretsekret
291
1035000
4000
że to, co tych dwóch mężczyzn odkryło, było sekretem
17:37
of theirich extraordinaryniezwykły successpowodzenie, eachkażdy in his ownwłasny right.
292
1039000
3000
ich niezwykłych sukcesów, każdego na swój sposób.
17:40
And it laykłaść preciselydokładnie in that insatiablenienasycony curiosityciekawość,
293
1042000
4000
Znajdował się on właśnie w tej nienasyconej ciekawości,
17:44
that irrepressibleniepohamowany desirepragnienie to know, no mattermateria what the subjectPrzedmiot,
294
1046000
4000
tej niepohamowanej żądzy wiedzy - nie ważne na jaki temat,
17:48
no mattermateria what the costkoszt,
295
1050000
2000
nieważne jakim kosztem,
17:50
even at a time when the keepersopiekunowie of the DoomsdayDoomsday ClockZegar
296
1052000
3000
nawet w czasie, gdy opiekunowie Zegaru Zagłady
17:53
are willingskłonny to betZakład even moneypieniądze that the humanczłowiek racewyścigi won'tprzyzwyczajenie be around
297
1055000
3000
są gotowi założyć się, że ludzka rasa nie będzie w pobliżu,
17:56
to imaginewyobrażać sobie anything in the yearrok 2100, a scantskąpy 93 yearslat from now.
298
1058000
5000
aby wyobrazić sobie cokolwiek w 2100 roku, 93 lata od teraz.
18:01
"LiveNa żywo eachkażdy day as if it is your last," said MahatmaMahatma GandhiGandhi.
299
1063000
4000
"Przeżywaj każdy dzień tak, jakby był Twoim ostatnim" , powiedział Mahathma Ghandi.
18:05
"LearnDowiedz się więcej as if you'llTy będziesz liverelacja na żywo foreverna zawsze."
300
1067000
2000
"Ucz się, jak gdybyś miał żyć wiecznie."
18:07
This is what I'm passionatenamiętny about. It is preciselydokładnie this.
301
1069000
5000
To jest moja pasja. Dokładnie to.
18:12
It is this inextinguishableniegasnące, undauntednieposkromiony appetiteapetyt for learninguczenie się and experiencedoświadczenie,
302
1074000
9000
Jest to niewygasła, niezrażona żądza wiedzy i doświadczenia,
18:21
no mattermateria how risiblerisible, no mattermateria how esotericezoteryczne,
303
1083000
2000
nieważne jak śmieszna, nieważne jak ograniczona,
18:23
no mattermateria how seditiouswywrotowych it mightmoc seemwydać się.
304
1085000
3000
nieważne jak wywrotowa mogłaby się wydawać.
18:26
This definesdefiniuje the imaginedwyobrażałem sobie futuresFutures of our fellowfacet HungariansWęgrów --
305
1088000
6000
To określa wyobrażoną przyszłość naszych kolegów Węgrów,
18:32
RobicsekRobicsek, TeszlerTeszler and BartokBartoka -- as it does my ownwłasny.
306
1094000
5000
zarówno Robicseka, Teszlera i Bartoka, jak i moją.
18:37
As it does, I suspectposądzać, that of everybodywszyscy here.
307
1099000
4000
Podejrzewam, że także każdego z tutaj obecnych.
18:41
To whichktóry I need only addDodaj, "EzEZ a mimi munkankmunkank; esES nemnem is keveskeves."
308
1103000
6000
trzeba jedynie dodać: "Ez a mi munkank; es nem is keves."
18:47
This is our taskzadanie; we know it will be hardciężko.
309
1109000
5000
To jest nasze zadanie. Wiemy, że będzie ciężko.
18:52
"EzEZ a mimi munkankmunkank; esES nemnem is keveskeves. YoYo napotnapot, pacakpacak!" (ApplauseAplauz)
310
1114000
6000
"Ez a mi munkank; es nem is keves." Jo napot, pacak!
Translated by Przemysław G.
Reviewed by Piotr Zalewski

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Bernie Dunlap - College president
Bernie Dunlap is a true polymath, whose talents span poetry, opera, ballet, literature and administration. He is the president of South Carolina’s Wofford College.

Why you should listen

Bernie Dunlap was a dancer for four years with the Columbia City Ballet, kicking off a life of artistic and cultural exploration. A Rhodes Scholar, he did his PhD in English literature at Harvard, and is now the president of Wofford College, a small liberal arts school in South Carolina. He has taught classes on a wide variety of subjects, from Asian history to creative writing.

He's also a writer-producer for television, and his 19-part series The Renaissance has been adopted for use by more than 100 colleges. He has been a Senior Fulbright Lecturer in Thailand and a moderator at the Aspen Institute.

More profile about the speaker
Bernie Dunlap | Speaker | TED.com