ABOUT THE SPEAKER
Brian Cox - Physicist
Physicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester.

Why you should listen

Based at the University of Manchester, Brian Cox works at CERN in Geneva on the ATLAS experiment, studying the forward proton detectors for the Large Hadron Collider there. He's a professor at the University of Manchester, working in the High Energy Physics group, and is a research fellow of the Royal Society.

He's also become a vital voice in the UK media for explaining physics to the public. With his rockstar hair and accessible charm, he's the go-to physicist for explaining heady concepts on British TV and radio. (If you're in the UK, watch him on The Big Bang Machine.) He was the science advisor for the 2007 film Sunshine. He answers science questions every Friday on BBC6 radio's Breakfast Show.

More profile about the speaker
Brian Cox | Speaker | TED.com
TED2008

Brian Cox: CERN's supercollider

Brian Cox o super-zderzaczu w CERN

Filmed:
4,087,820 views

Gwiazda fizyki Brian Cox opowiada o swej pracy nad Wielkim Zderzaczem Hadronów w CERN. Omawiając największą z wielkich nauk w zajmujący lecz dostępny sposób, zabiera nas na wycieczkę po tym rozległym projekcie.
- Physicist
Physicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:19
This is the LargeDuży HadronHadron ColliderZderzacz.
0
1000
3000
Oto Wielki Zderzacz Hadronów.
00:22
It's 27 kilometerskilometrów in circumferenceObwód.
1
4000
2000
Ma 27 kilometrów w obwodzie.
00:24
It's the biggestnajwiększy scientificnaukowy experimenteksperyment ever attemptedpróbował.
2
6000
3000
Jest to największy kiedykolwiek podjęty eksperyment naukowy.
00:27
Over 10,000 physicistsfizycy and engineersinżynierowie
3
9000
3000
Ponad 10,000 fizyków i inżynierów
00:30
from 85 countrieskraje around the worldświat
4
12000
2000
z 85 krajów z całego świata
00:32
have come togetherRazem over severalkilka decadesdziesiątki lat
5
14000
2000
zbierało się razem przez kilka dekad,
00:34
to buildbudować this machinemaszyna.
6
16000
2000
aby zbudować tą maszynę.
00:36
What we do is we accelerateprzyśpieszyć protonsprotony --
7
18000
2000
To co robimy to przyspieszanie protonów,
00:38
so, hydrogenwodór nucleijądra --
8
20000
2000
a więc, jąder atomów
00:40
around 99.999999
9
22000
4000
do około 99.999999
00:44
percentprocent the speedprędkość of lightlekki.
10
26000
2000
procent prędkości światła.
00:46
Right? At that speedprędkość, they go around
11
28000
2000
Przy tej prędkości okrążają
00:48
that 27 kilometerskilometrów 11,000 timesczasy a seconddruga.
12
30000
4000
27 kilometrów 11,000 razy na sekundę.
00:52
And we collidezderzać się them with anotherinne beambelka of protonsprotony
13
34000
2000
I zderzamy je z inną wiązką protonów
00:54
going in the oppositenaprzeciwko directionkierunek.
14
36000
3000
zmierzającą w przeciwnym kierunku.
00:57
We collidezderzać się them insidewewnątrz giantogromny detectorsczujki.
15
39000
2000
Zderzamy je wewnątrz gigantycznych detektorów.
00:59
They're essentiallygłównie digitalcyfrowy cameraskamery.
16
41000
2000
Są to zasadniczo aparaty cyfrowe.
01:01
And this is the one that I work on, ATLASATLAS.
17
43000
2000
A to jest ten na którym pracuję: ATLAS.
01:03
You get some sensesens of the sizerozmiar --
18
45000
2000
Aby uzmysłowić sobie rozmiary
01:05
you can just see these EUUNII EUROPEJSKIEJ standard-sizestandardowych rozmiarów
19
47000
2000
możecie zobaczyć u dołu ludzi
01:07
people underneathpod spodem.
20
49000
2000
o standardowych unijnych rozmiarach.
01:09
(LaughterŚmiech)
21
51000
2000
o standardowych unijnych rozmiarach.
01:11
You get some sensesens of the sizerozmiar: 44 metersmetrów wideszeroki,
22
53000
3000
Aby wyobrazić sobie rozmiary: 44 metry szerokości,
01:14
22 metersmetrów in diameterśrednica, 7,000 tonsmnóstwo.
23
56000
3000
22 metry średnicy, 7,000 ton.
01:17
And we re-createUtwórz ponownie the conditionswarunki that were presentteraźniejszość
24
59000
3000
Odtwarzamy warunki, które były obecne
01:20
lessmniej than a billionthmiliardowe of a seconddruga after the universewszechświat beganrozpoczął się
25
62000
3000
mniej niż miliardową część sekundy po powstaniu wszechświata
01:23
up to 600 millionmilion timesczasy a seconddruga
26
65000
2000
aż do ponad 600 milionów razy na sekundę,
01:25
insidewewnątrz that detectorczujki -- immenseogromny numbersliczby.
27
67000
3000
wewnątrz tego detektora - ogromne liczby.
01:29
And if you see those metalmetal bitsbity there --
28
71000
2000
Widzicie tutaj metalowe części,
01:31
those are hugeolbrzymi magnetsMagnesy that bendzakręt
29
73000
2000
są to ogromne magnesy, które skręcają
01:33
electricallyelektrycznie chargednaładowany particlescząsteczki,
30
75000
2000
elektrycznie naładowane cząstki,
01:35
so it can measurezmierzyć how fastszybki they're travelingpodróżny.
31
77000
2000
aby można było zmierzyć jak szybko się poruszają.
01:37
This is a pictureobrazek about a yearrok agotemu.
32
79000
2000
to zdjęcie zrobiono około roku temu.
01:39
Those magnetsMagnesy are in there.
33
81000
2000
Magnesy są tu.
01:41
And, again, a EUUNII EUROPEJSKIEJ standard-sizestandardowych rozmiarów, realreal personosoba,
34
83000
2000
I ponownie osoba standardowych rozmiarów unijnych,
01:43
so you get some sensesens of the scaleskala.
35
85000
3000
aby mieć wyobrażenie skali.
01:46
And it's in there that those mini-BigMini duże BangsGrzywka will be createdstworzony,
36
88000
2000
To tutaj, około lata tego roku,
01:48
sometimeczasami in the summerlato this yearrok.
37
90000
2000
będą wytwarzane mini Wielkie Wybuchy,
01:50
And actuallytak właściwie, this morningranek, I got an emaile-mail
38
92000
2000
Dokładnie dzisiejszego ranka dostałem email
01:52
sayingpowiedzenie that we'vemamy just finishedskończone, todaydzisiaj,
39
94000
2000
informujący, że właśnie skończyliśmy
01:54
buildingbudynek the last piecekawałek of ATLASATLAS.
40
96000
2000
budowę ostatniej części Atlasa.
01:56
So as of todaydzisiaj, it's finishedskończone. I'd like to say
41
98000
2000
Więc jeśli dzisiaj został skończony, chciałbym powiedzieć,
01:58
that I plannedzaplanowany that for TEDTED,
42
100000
2000
że zaplanowałem to dla TED,
02:00
but I didn't. So it's been completedzakończony as of todaydzisiaj.
43
102000
3000
ale to nieprawda. Więc został ukończony dzisiaj.
02:03
(ApplauseAplauz)
44
105000
4000
(Aplauz)
02:07
Yeah, it's a wonderfulwspaniale achievementosiągnięcie.
45
109000
2000
Tak, to wspaniałe osiągnięcie.
02:09
So, you mightmoc be askingpytając, "Why?
46
111000
2000
Możecie zapytać: "Dlaczego?
02:11
Why createStwórz the conditionswarunki that were presentteraźniejszość
47
113000
2000
Po co odtwarzać warunki, które panowały
02:13
lessmniej than a billionthmiliardowe of a seconddruga after the universewszechświat beganrozpoczął się?"
48
115000
3000
miej niż miliardowa część po powstaniu wszechświata?"
02:16
Well, particlecząstka physicistsfizycy are nothing if not ambitiousambitny.
49
118000
3000
Cóż, fizycy cząstek są bardzo ambitni,
02:19
And the aimcel of particlecząstka physicsfizyka is to understandzrozumieć
50
121000
3000
a celem fizyki cząstek elementarnych jest zrozumienie
02:22
what everything'swszystkie rzeczy madezrobiony of, and how everything stickskije togetherRazem.
51
124000
3000
z czego jest zrobione wszystko i jak wszystko razem się łączy.
02:25
And by everything I mean, of coursekurs,
52
127000
2000
Przez "wszystko" rozumiem oczywiście,
02:27
me and you, the EarthZiemia, the SunSłońce,
53
129000
3000
siebie, was, Ziemię, Słońce,
02:30
the 100 billionmiliard sunssłońca in our galaxygalaktyka
54
132000
3000
sto miliardów słońc w naszej galaktyce,
02:33
and the 100 billionmiliard galaxiesgalaktyki
55
135000
2000
oraz sto miliardów galaktyk
02:35
in the observablezauważalny universewszechświat.
56
137000
2000
w obserwowalnym wszechświecie.
02:37
AbsolutelyAbsolutnie everything.
57
139000
2000
Absolutnie wszystko.
02:39
Now you mightmoc say, "Well, OK, but why not just look at it?
58
141000
2000
Możecie teraz powiedzieć "Dobrze, ale dlaczego po prostu nie popatrzeć na to?
02:41
You know? If you want to know what I'm madezrobiony of, let's look at me."
59
143000
3000
Wiecie? Jeśli chcecie rozumieć z czego jestem zrobiony, przyjrzyjcie się mi."
02:44
Well, we founduznany that as you look back in time,
60
146000
3000
Więc, odkryliśmy, że kiedy spogląda się w przeszłość,
02:47
the universewszechświat getsdostaje hottercieplejsze and hottercieplejsze,
61
149000
3000
wszechświat staje się coraz gorętszy,
02:50
densergęstsze and densergęstsze, and simplerprostsze and simplerprostsze.
62
152000
3000
gęstszy i prostszy.
02:53
Now, there's no realreal reasonpowód I'm awareświadomy of for that,
63
155000
2000
Więc, nie ma szczególnego powodu, że jestem tego świadomy
02:55
but that seemswydaje się to be the casewalizka.
64
157000
3000
ale wydaje się, że o to właśnie chodzi.
02:58
So, way back in the earlywcześnie timesczasy of the universewszechświat,
65
160000
2000
Uważamy, że w swych własnych wczesnych czasach,
03:00
we believe it was very simpleprosty and understandablezrozumiale.
66
162000
3000
wszechświat był bardzo prosty i łatwy do zrozumienia.
03:03
All this complexityzłożoność, all the way to these wonderfulwspaniale things --
67
165000
3000
Cała ta złożoność, aż do wspaniałej rzeczy -
03:06
humanczłowiek brainsmózg -- are a propertynieruchomość of an oldstary
68
168000
2000
ludzkiego mózgu – są własnością starego,
03:08
and coldzimno and complicatedskomplikowane universewszechświat.
69
170000
3000
zimnego i skomplikowanego wszechświata.
03:11
Back at the startpoczątek, in the first billionthmiliardowe of a seconddruga,
70
173000
3000
Na początku, w pierwszej bilonowej części sekundy,
03:14
we believe, or we'vemamy observedzauważony, it was very simpleprosty.
71
176000
2000
uważamy, lub zaobserwowaliśmy, że był bardzo prosty.
03:16
It's almostprawie like ...
72
178000
2000
To prawie jak..
03:18
imaginewyobrażać sobie a snowflakeśnieżynka in your handdłoń,
73
180000
2000
wyobraźcie sobie płatek śniegu w dłoni,
03:20
and you look at it, and it's an incrediblyniewiarygodnie complicatedskomplikowane,
74
182000
3000
kiedy patrzycie na niego, jest to niezwykle skomplikowany,
03:23
beautifulpiękny objectobiekt. But as you heatciepło it up,
75
185000
3000
i piękny obiekt. Kiedy jednak go podgrzejecie,
03:26
it'llbędzie meltMelt into a poolbasen of waterwoda,
76
188000
3000
stopnieje w krople wody,
03:29
and you would be ablezdolny to see that, actuallytak właściwie, it was just madezrobiony
77
191000
2000
i wtedy możecie stwierdzić, że składał się po prostu
03:31
of H20, waterwoda.
78
193000
3000
z H2O, wody.
03:34
So it's in that samepodobnie sensesens that we look back in time
79
196000
2000
W takim samym sensie patrzymy wstecz w czasie,
03:36
to understandzrozumieć what the universewszechświat is madezrobiony of.
80
198000
3000
by zrozumieć z czego składa się wszechświat.
03:39
And, as of todaydzisiaj, it's madezrobiony of these things.
81
201000
3000
Dzisiaj składa się z następujących rzeczy,
03:42
Just 12 particlescząsteczki of mattermateria,
82
204000
2000
12 cząsteczek materii,
03:44
stuckutknął togetherRazem by fourcztery forcessiły of natureNatura.
83
206000
3000
utrzymywanych razem przez 4 siły natury.
03:48
The quarkskwarki, these pinkróżowy things, are the things that make up protonsprotony and neutronsneutrony
84
210000
3000
Kwarki, te różowe, składają się na protony i neutrony,
03:51
that make up the atomicatomowy nucleijądra in your bodyciało.
85
213000
3000
które tworzą jądra atomów w waszych ciałach.
03:54
The electronelektron -- the thing that goesidzie around
86
216000
2000
Elektron – cząstka, która okrąża jądra atomowe -
03:56
the atomicatomowy nucleusjądro --
87
218000
2000
Elektron – cząstka, która okrąża jądra atomowe -
03:58
heldtrzymany around in orbitorbita, by the way, by the electromagneticelektromagnetyczna forcesiła
88
220000
3000
utrzymywany jest na orbicie siłę elektromagnetyczną,
04:01
that's carriedrealizowane by this thing, the photonfoton.
89
223000
2000
która jest przenoszona przez fotony.
04:03
The quarkskwarki are stuckutknął togetherRazem by other things callednazywa gluonsgluony.
90
225000
3000
Kwarki są utrzymywane razem przez gluony.
04:06
And these guys, here, they're the weaksłaby nuclearjądrowy forcesiła,
91
228000
2000
Te tutaj, to jądrowe oddziaływania słabe,
04:08
probablyprawdopodobnie the leastnajmniej familiarznajomy.
92
230000
2000
prawdopodobnie najmniej znane.
04:10
But, withoutbez it, the sunsłońce wouldn'tnie shineblask.
93
232000
2000
Lecz bez nich słońce by nie świeciło.
04:12
And when the sunsłońce shinesświeci, you get copiousdużą ilością quantitiesilości
94
234000
2000
A kiedy świeci, obsypuje nas sporą ilością
04:14
of these things, callednazywa neutrinosneutrina, pouringzsyp out.
95
236000
3000
tych elementów zwanych neutrinami.
04:17
ActuallyFaktycznie, if you just look at your thumbnailMiniaturka --
96
239000
3000
Właściwie jeśli spojrzycie na paznokieć swego kciuka,
04:20
about a squareplac centimetercentymetr --
97
242000
3000
ma wielkość około centymetra kwadratowego.
04:23
there are something like 60 billionmiliard neutrinosneutrina perza seconddruga
98
245000
3000
Około 60 miliardów neutrin słonecznych
04:26
from the sunsłońce, passingprzechodzący
99
248000
2000
przelatuje przez każdy centymetr kwadratowy
04:28
throughprzez everykażdy squareplac centimetercentymetr of your bodyciało.
100
250000
2000
waszego ciała w każdej sekundzie.
04:30
But you don't feel them, because the weaksłaby forcesiła
101
252000
2000
Nie czujecie ich ponieważ oddziaływanie słabe
04:32
is correctlyprawidłowo namedo imieniu --
102
254000
2000
zostało prawidłowo nazwane.
04:34
very shortkrótki rangezasięg and very weaksłaby,
103
256000
2000
Bardzo krótki zasięg i bardzo słaba siła,
04:36
so they just flylatać throughprzez you.
104
258000
2000
więc po prostu przez was przelatują.
04:38
And these particlescząsteczki have been discoveredodkryty
105
260000
2000
Te cząsteczki zostały odkryte w ciągu
04:40
over the last centurystulecie, prettyładny much.
106
262000
2000
ostatniego stulecia mniej więcej.
04:42
The first one, the electronelektron, was discoveredodkryty in 1897,
107
264000
2000
Pierwszą z nich, elektron, odkryto w 1897 roku,
04:44
and the last one, this thing callednazywa the tauTau neutrinoNeutrino,
108
266000
3000
ostatnią, ten element zwany neutrinem tau,
04:47
in the yearrok 2000. ActuallyFaktycznie just --
109
269000
2000
w roku 2000. Tak naprawdę...
04:49
I was going to say, just up the roadDroga in ChicagoChicago. I know it's a bigduży countrykraj,
110
271000
3000
chciałem powiedzieć teraz, że tu całkiem niedaleko w Chicago.
04:52
AmericaAmeryka, isn't it?
111
274000
2000
Wiemy, że Ameryka to spory kraj.
04:55
Just up the roadDroga.
112
277000
2000
Niedaleko...
04:58
RelativeWzględne to the universewszechświat, it's just up the roadDroga.
113
280000
3000
W porównaniu do wielkości wszechświata jest to niedaleko.
05:01
(LaughterŚmiech)
114
283000
2000
W porównaniu do wielkości wszechświata jest to niedaleko.
05:03
So, this thing was discoveredodkryty in the yearrok 2000,
115
285000
2000
Więc, ten element został odkryty w 2000 roku,
05:05
so it's a relativelystosunkowo recentniedawny pictureobrazek.
116
287000
3000
więc jest to względnie aktualny obraz.
05:08
One of the wonderfulwspaniale things, actuallytak właściwie, I find,
117
290000
2000
Za jedną z najwspanialszych rzeczy uznaję to, że w ogóle
05:10
is that we'vemamy discoveredodkryty any of them, when you realizerealizować how tinymalutki they are.
118
292000
3000
je odkryliśmy, kiedy uzmysławiamy sobie jak maleńkie one są.
05:13
You know, they're a stepkrok in sizerozmiar
119
295000
2000
Wiecie, to spory krok w rozmiarze
05:15
from the entireCały observablezauważalny universewszechświat.
120
297000
2000
od całego obserwowalnego wszechświata.
05:17
So, 100 billionmiliard galaxiesgalaktyki,
121
299000
2000
100 miliardów galaktyk,
05:19
13.7 billionmiliard lightlekki yearslat away --
122
301000
3000
13.7 miliardów lat świetlnych -
05:22
a stepkrok in sizerozmiar from that to MontereyMonterey, actuallytak właściwie,
123
304000
3000
porównanie wielkości tego do Monterey, jest
05:25
is about the samepodobnie as from MontereyMonterey to these things.
124
307000
3000
mniej więcej takie samo jak Monterey do tych rzeczy.
05:28
AbsolutelyAbsolutnie, exquisitelyznakomicie minutechwila,
125
310000
3000
Całkowicie, niezwykle drobne
05:31
and yetjeszcze we'vemamy discoveredodkryty prettyładny much the fullpełny setzestaw.
126
313000
3000
a udało nam się odkryć właściwe cały zestaw.
05:35
So, one of my mostwiększość illustriousZnakomity forebearsprzodków
127
317000
3000
Jeden z mych najznamienitszych poprzedników
05:38
at ManchesterManchester UniversityUniwersytet, ErnestErnest RutherfordRutherford,
128
320000
2000
na Uniwersytecie Manchesterskim, Ernest Rutheford,
05:40
discovererOdkrywca of the atomicatomowy nucleusjądro,
129
322000
2000
odkrywca jąder atomowych,
05:42
oncepewnego razu said, "All sciencenauka is eitherzarówno physicsfizyka
130
324000
2000
powiedział kiedyś: "Cała nauka dzieli się na fizykę
05:44
or stampznaczek collectingzbieranie."
131
326000
2000
i zbieranie znaczków."
05:46
Now, I don't think he meantOznaczało to insultZniewaga
132
328000
3000
Teraz, wydaje mi się, że nie chciał obrazić
05:49
the restodpoczynek of sciencenauka,
133
331000
2000
innych naukowców,
05:51
althoughmimo że he was from NewNowy ZealandZelandia, so it's possiblemożliwy.
134
333000
3000
chociaż był z Nowej Zelandii, więc to możliwe.
05:54
(LaughterŚmiech)
135
336000
2000
chociaż był z Nowej Zelandii, więc to możliwe.
05:56
But what he meantOznaczało was that what we'vemamy doneGotowe, really,
136
338000
2000
Lecz miał na myśli to, że to czego dokonaliśmy,
05:58
is stampznaczek collectzebrać there.
137
340000
2000
to naprawdę zbieranie znaczków.
06:00
OK, we'vemamy discoveredodkryty the particlescząsteczki,
138
342000
2000
Ok, odkryliśmy cząstki,
06:02
but unlesschyba że you understandzrozumieć the underlyingpoważniejszych
139
344000
2000
lecz jeśli nie zrozumiemy podstawowych
06:04
reasonpowód for that patternwzór -- you know, why it's builtwybudowany the way it is --
140
346000
3000
założeń dla tego wzoru - dlaczego jest zbudowany w ten sposób -
06:07
really you've doneGotowe stampznaczek collectingzbieranie. You haven'tnie mam doneGotowe sciencenauka.
141
349000
3000
jedyne czego dokonaliśmy to zbieranie znaczków - to nie nauka.
06:10
FortunatelyNa szczęście, we have
142
352000
2000
Na szczęście posiadamy prawdopodobnie
06:12
probablyprawdopodobnie one of the greatestnajwiększy scientificnaukowy achievementsosiągnięcia of the twentiethXX centurystulecie
143
354000
3000
jedno z największych naukowych osiągnięć XX wieku,
06:15
that underpinsunderpins that patternwzór.
144
357000
2000
które stanowi podstawę tego wzoru.
06:17
It's the Newton'sNewtona lawsprawa, if you want,
145
359000
2000
Takie prawo Newtona fizyki cząstek,
06:19
of particlecząstka physicsfizyka.
146
361000
2000
jeśli wolicie.
06:21
It's callednazywa the standardstandard modelModel -- beautifullyestetycznie simpleprosty mathematicalmatematyczny equationrównanie.
147
363000
3000
Nazwano je "Modelem Standardowym" - piękne, proste równanie matematyczne.
06:24
You could stickkij it on the frontz przodu of a T-shirtKoszulka,
148
366000
2000
Można by je wydrukować na koszulce,
06:26
whichktóry is always the signznak of eleganceelegancja.
149
368000
3000
co zawsze jest oznaką elegancji.
06:29
This is it.
150
371000
2000
O, tak.
06:31
(LaughterŚmiech)
151
373000
2000
O, tak.
06:33
I've been a little disingenuousnieszczere, because I've expandedrozszerzony it out
152
375000
2000
Byłem trochę nieszczery, wytłumaczyłem to
06:35
in all its gorykrwawy detailSzczegół.
153
377000
2000
ze wszystkimi drastycznymi szczegółami.
06:37
This equationrównanie, thoughchociaż, allowspozwala you to calculateobliczać everything --
154
379000
2000
Jakkolwiek to równianie pozwala na obliczenie wszystkiego
06:39
other than gravitypowaga -- that happensdzieje się in the universewszechświat.
155
381000
3000
- oprócz grwaitacji - co dzieje się we wszechświecie.
06:42
So, you want to know why the skyniebo is blueniebieski, why atomicatomowy nucleijądra stickkij togetherRazem --
156
384000
3000
Więc, jeśli chcemy wiedzieć dlaczego niebo jest niebieski, dlaczego jądra
06:45
in principlezasada, you've got a bigduży enoughdość computerkomputer --
157
387000
2000
atomów się sklejają - w zasadzie jeśli mamy odpowiednio silny komputer -
06:47
why DNADNA is the shapekształt it is.
158
389000
2000
dlaczego DNA ma taki kształt jaki ma.
06:49
In principlezasada, you should be ablezdolny to calculateobliczać it from that equationrównanie.
159
391000
3000
W zasadzie, powinniśmy być w stanie obliczyć to z tego równania.
06:52
But there's a problemproblem.
160
394000
2000
Istnieje jednak problem.
06:55
Can anyonektokolwiek see what it is?
161
397000
3000
Czy ktoś go widzi?
06:59
A bottlebutelka of champagneszampan for anyonektokolwiek that tellsmówi me.
162
401000
3000
Butelka szampana dla tego kto mi powie.
07:02
I'll make it easierłatwiejsze, actuallytak właściwie, by blowingdmuchanie one of the lineskwestia up.
163
404000
2000
Ułatwię, przez powiększenie jednej z linijek.
07:05
BasicallyW zasadzie, eachkażdy of these termswarunki
164
407000
2000
Zasadniczo każde z tych wyrażeń
07:07
refersodnosi się to some of the particlescząsteczki.
165
409000
2000
odnosi się do części cząstek.
07:09
So those WsWS there referodnosić się to the WsWS, and how they stickkij togetherRazem.
166
411000
3000
Więc, te Ws tutaj odnoszą się do Ws i tego jak się łączą.
07:12
These carriersprzewoźnicy of the weaksłaby forcesiła, the ZsZS, the samepodobnie.
167
414000
3000
Te przenoszą oddziaływania słabe, Z tak samo
07:15
But there's an extradodatkowy symbolsymbol in this equationrównanie: H.
168
417000
2000
Jest jednak dodatkowy symbol w tym równaniu: H
07:17
Right, H.
169
419000
2000
Dokładnie, H
07:19
H standsstojaki for HiggsHiggsa particlecząstka.
170
421000
2000
H oznacza cząstkę Higgsa.
07:21
HiggsHiggsa particlescząsteczki have not been discoveredodkryty.
171
423000
3000
Cząstki Higgsa nie zostały odkryte.
07:24
But they're necessaryniezbędny: they're necessaryniezbędny
172
426000
2000
Są jednak konieczne, są konieczne
07:26
to make that mathematicsmatematyka work.
173
428000
2000
aby ta matematyka zadziałała.
07:28
So all the exquisitelyznakomicie detailedszczegółowe calculationsobliczenia we can do
174
430000
2000
Aby wszystkie wyjątkowo szczegółowe obliczenia,
07:30
with that wonderfulwspaniale equationrównanie
175
432000
2000
jakie możemy wykonać z tym wspaniałym równaniem,
07:32
wouldn'tnie be possiblemożliwy withoutbez an extradodatkowy bitkawałek.
176
434000
2000
nie byłyby możliwe bez tego dodatku.
07:34
So it's a predictionPrognoza:
177
436000
2000
To jest przypuszczenie -
07:36
a predictionPrognoza of a newNowy particlecząstka.
178
438000
2000
przypuszczenie nowej cząstki.
07:38
What does it do?
179
440000
2000
Co ona robi?
07:40
Well, we had a long time to come up with good analogiesanalogie.
180
442000
2000
Cóż, mieliśmy sporo czasu na wymyślenie dobrych analogii.
07:42
And back in the 1980s, when we wanted the moneypieniądze
181
444000
3000
W latach 80', kiedy chcieliśmy pieniędzy
07:45
for the LHCLHC from the U.K. governmentrząd,
182
447000
2000
na LHC od rządu brytyjskiego,
07:47
MargaretMałgorzata ThatcherThatcher, at the time, said,
183
449000
2000
Margaret Thatcher powiedziała wtedy:
07:49
"If you guys can explainwyjaśniać, in languagejęzyk
184
451000
2000
"Jeśli będziecie potrafili wytłumaczyć, w języku
07:51
a politicianpolityk can understandzrozumieć,
185
453000
2000
zrozumiałym dla polityków,
07:53
what the hellpiekło it is that you're doing, you can have the moneypieniądze.
186
455000
3000
co do diabła robicie, wtedy dostaniecie pieniądze.
07:56
I want to know what this HiggsHiggsa particlecząstka does."
187
458000
2000
Chce wiedzieć co robi cząstka Higgsa."
07:58
And we cameoprawa ołowiana witrażu up with this analogyanalogia, and it seemedwydawało się to work.
188
460000
2000
Wtedy wyszliśmy z takim porównaniem i wydaje się, że działa.
08:00
Well, what the HiggsHiggsa does is, it givesdaje massmasa to the fundamentalfundamentalny particlescząsteczki.
189
462000
3000
Tym co robi Higgs jest "dawanie" masy podstawowym cząstkom.
08:03
And the pictureobrazek is that the wholecały universewszechświat --
190
465000
2000
Wygląda to następująco: cały wszechświat -
08:05
and that doesn't mean just spaceprzestrzeń, it meansznaczy me as well, and insidewewnątrz you --
191
467000
3000
nie tylko przestrzeń, ale także ja lub wy -
08:08
the wholecały universewszechświat is fullpełny of something callednazywa a HiggsHiggsa fieldpole.
192
470000
3000
cały wszechświat jest wypełniony czymś, co nazywamy polem Higgsa.
08:11
HiggsHiggsa particlescząsteczki, if you will.
193
473000
2000
Cząstkami Higgsa, jeśli wolicie.
08:13
The analogyanalogia is that these people in a roompokój
194
475000
2000
Oto analogia, ludzie w pokoju
08:15
are the HiggsHiggsa particlescząsteczki.
195
477000
2000
to cząstki Higgsa.
08:17
Now when a particlecząstka movesporusza się throughprzez the universewszechświat,
196
479000
2000
Teraz, kiedy cząstka porusza się we wszechświecie
08:19
it can interactoddziaływać with these HiggsHiggsa particlescząsteczki.
197
481000
3000
może oddziaływać z tymi cząstkami Higgsa.
08:22
But imaginewyobrażać sobie someonektoś who'skto jest not very popularpopularny movesporusza się throughprzez the roompokój.
198
484000
3000
Wyobraźcie sobie jednak niezbyt popularną osobę przechodzącą przez pokój.
08:25
Then everyonekażdy ignoresignoruje them. They can just passprzechodzić throughprzez the roompokój very quicklyszybko,
199
487000
3000
Wtedy wszyscy ją ignorują. Może poruszać się po pokoju bardzo szybko,
08:28
essentiallygłównie at the speedprędkość of lightlekki. They're masslessbezmasowych.
200
490000
3000
w zasadzie z prędkością światła. Jest bezmasowa.
08:31
And imaginewyobrażać sobie someonektoś incrediblyniewiarygodnie importantważny
201
493000
2000
Teraz wyobraźcie sobie, że ktoś niezwykle ważny,
08:33
and popularpopularny and intelligentinteligentny
202
495000
2000
popularny i inteligentny
08:35
walksspacery into the roompokój.
203
497000
3000
wchodzi do pokoju.
08:38
They're surroundedotoczony by people, and theirich passageprzejście throughprzez the roompokój is impededutrudniona.
204
500000
3000
Zostaje otoczony przez ludzi, a jego przejście jest utrudnione.
08:41
It's almostprawie like they get heavyciężki. They get massivemasywny.
205
503000
3000
Tak jakby nabierał ciężkości. Zdobywa masę.
08:44
And that's exactlydokładnie the way the HiggsHiggsa mechanismmechanizm worksPrace.
206
506000
3000
Dokładnie w ten sposób działa mechanizm Higgsa.
08:47
The pictureobrazek is that the electronselektrony and the quarkskwarki
207
509000
2000
Tak to wygląda, elektrony i kwarki
08:49
in your bodyciało and in the universewszechświat that we see around us
208
511000
3000
w waszych ciałach i wszechświecie, które widzimy wokół nas
08:52
are heavyciężki, in a sensesens, and massivemasywny,
209
514000
2000
są ciężkie, w sensie, mają masę,
08:54
because they're surroundedotoczony by HiggsHiggsa particlescząsteczki.
210
516000
2000
ponieważ są otoczone przez cząstki Higgsa.
08:56
They're interactinginterakcja with the HiggsHiggsa fieldpole.
211
518000
3000
Oddziałują z polem Higgsa.
08:59
If that picture'sobrazu trueprawdziwe,
212
521000
2000
Jeśli ten obraz jest prawdziwy,
09:01
then we have to discoverodkryć those HiggsHiggsa particlescząsteczki at the LHCLHC.
213
523000
3000
musimy odkryć te cząstki Higgsa w LHC.
09:05
If it's not trueprawdziwe -- because it's quitecałkiem a convolutedzawiłe mechanismmechanizm,
214
527000
2000
Jeśli to nieprawda - ponieważ to dość zawiły mechanizm,
09:07
althoughmimo że it's the simplestnajprostszy we'vemamy been ablezdolny to think of --
215
529000
3000
chociaż najprostszy jaki byliśmy w stanie wymyślić -
09:10
then whatevercokolwiek does the jobpraca of the HiggsHiggsa particlescząsteczki
216
532000
2000
wtedy cokolwiek wykonuje pracę cząstek Higgsa
09:12
we know have to turnskręcać up
217
534000
2000
powinno się pojawić
09:14
at the LHCLHC.
218
536000
2000
w LHC.
09:16
So, that's one of the primegłówny reasonspowody we builtwybudowany this giantogromny machinemaszyna.
219
538000
3000
To jest jeden z podstawowych powodów dla których zbudowaliśmy tą maszynę.
09:19
I'm gladzadowolony you recognizerozpoznać MargaretMałgorzata ThatcherThatcher.
220
541000
2000
Cieszę się, że rozpoznajecie Margaret Thatcher.
09:21
ActuallyFaktycznie, I thought about makingzrobienie it more culturallykulturowo relevantistotnych, but --
221
543000
3000
Faktycznie, myślałem aby uczynić to bardziej znaczącym kulturowo...
09:24
(LaughterŚmiech)
222
546000
3000
Faktycznie, myślałem aby uczynić to bardziej znaczącym kulturowo...
09:27
anywaytak czy inaczej.
223
549000
2000
i tak.
09:29
So that's one thing.
224
551000
2000
Więc, to jeden fakt.
09:31
That's essentiallygłównie a guaranteegwarancja of what the LHCLHC will find.
225
553000
3000
To w zasadzie jest pewne co LHC znajdzie.
09:34
There are manywiele other things. You've heardsłyszał
226
556000
2000
Jest też wiele innych rzeczy. Słyszeliście
09:36
manywiele of the bigduży problemsproblemy in particlecząstka physicsfizyka.
227
558000
2000
sporo o największych problemach fizyki cząstek.
09:38
One of them you heardsłyszał about: darkciemny mattermateria, darkciemny energyenergia.
228
560000
3000
Słyszeliście o ciemnej materii, ciemnej energii.
09:41
There's anotherinne issuekwestia,
229
563000
2000
Jest następna kwestia,
09:43
whichktóry is that the forcessiły in natureNatura -- it's quitecałkiem beautifulpiękny, actuallytak właściwie --
230
565000
2000
siły natury - to właściwie całkiem piękne -
09:45
seemwydać się, as you go back in time,
231
567000
2000
wydają się zmieniać moc
09:47
they seemwydać się to changezmiana in strengthwytrzymałość.
232
569000
2000
na przestrzeni czasu.
09:49
Well, they do changezmiana in strengthwytrzymałość.
233
571000
2000
Właściwie, zmieniają.
09:51
So, the electromagneticelektromagnetyczna forcesiła, the forcesiła that holdstrzyma us togetherRazem,
234
573000
3000
Siła elektromagnetyczna, siła która nas utrzymuje razem,
09:54
getsdostaje strongersilniejszy as you go to higherwyższy temperaturestemperatury.
235
576000
3000
staje się silniejsza w wysokich temperaturach.
09:57
The strongsilny forcesiła, the strongsilny nuclearjądrowy forcesiła, whichktóry stickskije nucleijądra togetherRazem,
236
579000
3000
Oddziaływanie silne, jądrowe oddziaływanie silne, które wiąże jądra razem,
10:00
getsdostaje weakersłabsze. And what you see is the standardstandard modelModel --
237
582000
3000
słabnie. Widzimy to w Modelu Standardowym -
10:03
you can calculateobliczać how these changezmiana -- is the forcessiły,
238
585000
2000
można te wszystkie zmiany obliczyć -
10:05
the threetrzy forcessiły, other than gravitypowaga,
239
587000
2000
jak te trzy siły, oprócz grawitacji,
10:07
almostprawie seemwydać się to come togetherRazem at one pointpunkt.
240
589000
2000
stają się właściwie jedną siłą w pewnym punkcie.
10:09
It's almostprawie as if there was one beautifulpiękny
241
591000
2000
To tak jakby jeden piękny
10:11
kinduprzejmy of super-forceSuper-życie, back at the beginningpoczątek of time.
242
593000
3000
rodzaj supersiły na początku czasu.
10:14
But they just misstęsknić.
243
596000
2000
Póżniej jednak zniknęła.
10:16
Now there's a theoryteoria callednazywa super-symmetrySuper-symetria,
244
598000
2000
Mamy teraz teorię zwaną supersymetrią,
10:18
whichktóry doublesdebel the numbernumer of particlescząsteczki in the standardstandard modelModel,
245
600000
3000
która podwaja liczbę cząstek w Modelu Standardowym.
10:21
whichktóry, at first sightwidok, doesn't sounddźwięk like a simplificationuproszczenia.
246
603000
2000
Co na pierwszy rzut oka nie wygląda na uproszczenie.
10:23
But actuallytak właściwie, with this theoryteoria,
247
605000
2000
Jednak, według tej teorii,
10:25
we find that the forcessiły of natureNatura
248
607000
2000
udaje się wykazać, że siły unifikują się
10:27
do seemwydać się to unifyujednolicić togetherRazem, back at the BigDuże BangBang --
249
609000
3000
na samym początku podczas Wielkiego Wybuchu.
10:30
absolutelyabsolutnie beautifulpiękny prophecyproroctwo. The modelModel wasn'tnie było builtwybudowany to do that,
250
612000
3000
Absolutnie piękne proroctwo. Model nie został po to zbudowany
10:33
but it seemswydaje się to do it.
251
615000
2000
jednak wydaje się, że tak działa.
10:35
AlsoRównież, those super-symmetricSuper-symetryczny particlescząsteczki
252
617000
2000
Te supersymetryczne cząstki są także
10:37
are very strongsilny candidatesKandydaci for the darkciemny mattermateria.
253
619000
2000
silnymi kandydatami na składniki ciemnej materii.
10:39
So a very compellingprzekonujące theoryteoria
254
621000
2000
Jest to więc bardzo istotna teoria,
10:41
that's really mainstreamgłówny nurt physicsfizyka.
255
623000
2000
główny nurt fizyki.
10:43
And if I was to put moneypieniądze on it, I would put moneypieniądze on --
256
625000
2000
Jeśli miałbym postawić pieniądze i postawiłbym
10:45
in a very unscientificnienaukowe way -- that
257
627000
2000
- bardzo nienaukowy sposób -
10:47
that these things would alsorównież cropprzyciąć up at the LHCLHC.
258
629000
2000
że te fakty też ujawnią się w LHC.
10:50
ManyWiele other things that the LHCLHC could discoverodkryć.
259
632000
3000
Wiele innych rzeczy LHC może odkryć .
10:53
But in the last fewkilka minutesminuty, I just want to give you
260
635000
3000
Jednak ostanie kilka minut, chcę wam
10:56
a differentróżne perspectiveperspektywiczny
261
638000
2000
przedstawić odmienny punkt widzenia
10:58
of what I think -- what particlecząstka physicsfizyka
262
640000
2000
na to co myślę o fizyce cząstek i kosmologii,
11:00
really meansznaczy to me -- particlecząstka physicsfizyka and cosmologykosmologia.
263
642000
3000
co tak naprawdę fizyka cząstek dla mnie znaczy.
11:03
And that's that I think it's givendany us a wonderfulwspaniale
264
645000
3000
A to dlatego że myślę, że daje nam to wspaniałą
11:06
narrativenarracja -- almostprawie a creationkreacja storyfabuła,
265
648000
3000
narrację - prawie opowieść o stworzeniu,
11:09
if you'dty byś like -- about the universewszechświat,
266
651000
2000
lub jeśli wolisz -- o wszechświecie,
11:11
from modernnowoczesny sciencenauka over the last fewkilka decadesdziesiątki lat.
267
653000
3000
od nowoczesnej nauki przez ostatnie kilka dekad.
11:14
And I'd say that it deserveszasługuje na,
268
656000
2000
I uważam że to zasługuje
11:16
in the spiritduch of WadeWade Davis'Davis talk,
269
658000
2000
w duchu przemówień Wadea Davisa
11:18
to be at leastnajmniej put up there with these wonderfulwspaniale creationkreacja storieshistorie
270
660000
3000
aby przynajmniej wrzucić je między te wspaniałe opowieści o stworzeniu
11:21
of the peoplesnarody of the highwysoki AndesAndes and the frozenmrożony northpółnoc.
271
663000
4000
ludzi z wysokich And i zamarzniętej północy.
11:25
This is a creationkreacja storyfabuła, I think, equallyna równi as wonderfulwspaniale.
272
667000
3000
To opowieść o stworzeniu, która jak uważam jest równie wspaniała.
11:29
The storyfabuła goesidzie like this: we know that
273
671000
2000
Oto ona: wiemy że
11:31
the universewszechświat beganrozpoczął się 13.7 billionmiliard yearslat agotemu,
274
673000
3000
wszechświat narodził się 13.7 milionów lat temu,
11:34
in an immenselyniezmiernie hotgorąco, densegęsty statestan,
275
676000
3000
w niezwykle gorącym, gęstym stanie,
11:37
much smallermniejszy than a singlepojedynczy atomatom.
276
679000
2000
znacznie mniejszym niż pojedynczy atom.
11:39
It beganrozpoczął się to expandrozszerzać about
277
681000
2000
Zaczął się rozszerzać około
11:41
a millionmilion, billionmiliard, billionmiliard, billionmiliard billionthmiliardowe
278
683000
3000
milion miliardów miliardów miliardów miliardowych
11:44
of a seconddruga -- I think I got that right -- after the BigDuże BangBang.
279
686000
4000
na sekundę -- myślę że przedstawiłem to dobrze -- po Wielkim Wybuchu.
11:48
GravityGrawitacja separatedrozdzielony away from the other forcessiły.
280
690000
2000
Grawitacja została oddzielona od reszty oddziaływań.
11:50
The universewszechświat then underwentprzeszedł
281
692000
2000
Wszechświat wtedy przeszedł
11:52
an exponentialwykładniczy expansionekspansja callednazywa inflationinflacja.
282
694000
3000
wykładniczą ekspansję zwaną inflacją.
11:55
In about the first billionthmiliardowe of a seconddruga or so,
283
697000
2000
W około jednej bilionowej sekundy,
11:57
the HiggsHiggsa fieldpole kickedkopnięty in, and the quarkskwarki
284
699000
2000
pojawiło się pole Higgsa, i kwarki
11:59
and the gluonsgluony and the electronselektrony
285
701000
3000
gluony i elektrony
12:02
that make us up got massmasa.
286
704000
2000
które nas tworzą, mają masę.
12:04
The universewszechświat continuednieprzerwany to expandrozszerzać and coolchłodny.
287
706000
3000
Wszechświat rozszerzał się i ochładzał.
12:07
After about a fewkilka minutesminuty,
288
709000
2000
po kilku miniutach,
12:09
there was hydrogenwodór and heliumHel in the universewszechświat. That's all.
289
711000
3000
we wszechświecie pojawił się wodór i hel. To wszystko.
12:12
The universewszechświat was about 75 percentprocent hydrogenwodór,
290
714000
3000
Wszechświat składał się w 75 procentach z wodoru,
12:15
25 percentprocent heliumHel. It still is todaydzisiaj.
291
717000
3000
i 25 procent helu. I jest tak również dziś.
12:18
It continuednieprzerwany to expandrozszerzać
292
720000
2000
Rozszerzał się
12:20
about 300 millionmilion yearslat.
293
722000
2000
przez około 300 milionów lat.
12:22
Then lightlekki beganrozpoczął się to travelpodróżować throughprzez the universewszechświat.
294
724000
2000
Wtedy światło zaczęło podróżować przez wszechświat.
12:24
It was bigduży enoughdość to be transparentprzezroczysty to lightlekki,
295
726000
2000
Był wystarczająco wielki aby być przezroczystym dla światła,
12:26
and that's what we see in the cosmickosmiczny microwavekuchenka mikrofalowa backgroundtło
296
728000
2000
i właśnie to obserwujemy w mikrofalowym promieniowaniu tła
12:28
that GeorgeGeorge SmootSmoot describedopisane
297
730000
2000
które George Smoot opisał
12:30
as looking at the facetwarz of God.
298
732000
2000
jako spojerzenie na twarz Boga.
12:32
After about 400 millionmilion yearslat, the first starsgwiazdy formedpowstały,
299
734000
3000
Po około 400 milionach lat, uformowały się pierwsze gwiazdy,
12:35
and that hydrogenwodór, that heliumHel, then beganrozpoczął się to cookgotować
300
737000
2000
i wodór oraz hel, zaczęły się "gotować"
12:37
into the heaviercięższe elementselementy.
301
739000
2000
w cięższe pierwiastki.
12:39
So the elementselementy of life --
302
741000
2000
Więc pierwiastki życia --
12:41
carbonwęgiel, and oxygentlen and ironżelazo,
303
743000
2000
węgiel, tlen i żelazo,
12:43
all the elementselementy that we need to make us up --
304
745000
2000
wszystkie pierwiastki które potrzebne były do zrobienia nas --
12:45
were cookedgotowany in those first generationspokolenia of starsgwiazdy,
305
747000
3000
zostały "ugotowane" w pierwszych pokoleniach gwiazd,
12:48
whichktóry then ranpobiegł out of fuelpaliwo, explodedeksplodował,
306
750000
2000
które po wypaleniu całego paliwa, eksplodowały,
12:50
threwrzucił those elementselementy back into the universewszechświat.
307
752000
3000
wyrzucając te pierwiastki z powrotem w wszechświat.
12:53
They then re-collapsedponownie zwinięta into anotherinne generationgeneracja
308
755000
2000
Potem się ponownie zapadły tworząc kolejne pokolenie
12:55
of starsgwiazdy and planetsplanety.
309
757000
3000
gwiazd i planet.
12:58
And on some of those planetsplanety, the oxygentlen, whichktóry had been createdstworzony
310
760000
3000
I na niektórych z tych planet, tlen który został stworzony
13:01
in that first generationgeneracja of starsgwiazdy, could fuseBezpiecznik with hydrogenwodór
311
763000
3000
w pierwszym pokoleniu gwiazd, mógł złączyć się z wodorem
13:04
to formformularz waterwoda, liquidciekły waterwoda on the surfacepowierzchnia.
312
766000
3000
by uformować płynną wodę na ich powierzchni.
13:07
On at leastnajmniej one, and maybe only one of those planetsplanety,
313
769000
3000
na przynajmniej jednej, albo może na jedynej z tych planet,
13:10
primitiveprymitywny life evolvedewoluował,
314
772000
2000
wyewoluowało prymitywne życie,
13:13
whichktóry evolvedewoluował over millionsmiliony of yearslat into
315
775000
2000
które ewoluowało ponad milion lat do
13:15
things that walkedchodził uprightpionowo and left footprintsślady stóp
316
777000
2000
stworzeń które chodziły wyprostowane i zostawiły ślady stóp
13:17
about threetrzy and a halfpół millionmilion yearslat agotemu in the mudbłoto flatsmieszkania of TanzaniaTanzania,
317
779000
3000
około trzy i pół miliona lat temu w błotnej Tanzanii,
13:20
and eventuallyostatecznie
318
782000
2000
i ostatecznie
13:22
left a footprintślad stopy on anotherinne worldświat.
319
784000
2000
zostawiły odcisk stopy w innym świecie.
13:24
And builtwybudowany this civilizationcywilizacja,
320
786000
2000
Oraz wybudowały tą cywilizację,
13:26
this wonderfulwspaniale pictureobrazek,
321
788000
2000
ten wspaniały obraz,
13:28
that turnedobrócony the darknessciemność into lightlekki,
322
790000
3000
który obrócił ciemność w światło,
13:31
and you can see the civilizationcywilizacja from spaceprzestrzeń.
323
793000
2000
i możecie zobaczyć cywilizację z kosmosu.
13:33
As one of my great heroesbohaterowie, CarlCarl SaganSagan, said,
324
795000
3000
Jak powiedział jeden z moich wspaniałych bohaterów Carl Sagan
13:36
these are the things -- and actuallytak właściwie, not only these,
325
798000
2000
to są rzeczy, i właściwie nie tylko te,
13:38
but I was looking around -- these are the things,
326
800000
2000
ale rozglądałem się -- to są rzeczy,
13:40
like SaturnSaturn V rocketsrakiety, and SputnikSputnik,
327
802000
3000
jak rakiety Saturn V i Sputnik,
13:43
and DNADNA, and literatureliteratura and sciencenauka --
328
805000
2000
i DNA, i literatura i nauka --
13:45
these are the things that hydrogenwodór atomsatomy do
329
807000
2000
to są rzeczy które atomy wodoru robią
13:47
when givendany 13.7 billionmiliard yearslat.
330
809000
4000
gdy dać im 13,7 miliardów lat.
13:51
AbsolutelyAbsolutnie remarkableznakomity.
331
813000
2000
Absolutnie niesamowite.
13:53
And, the lawsprawa of physicsfizyka. Right?
332
815000
2000
I oczywiście prawa fizyki.
13:55
So, the right lawsprawa of physicsfizyka --
333
817000
2000
Więc prawa fizyki --
13:57
they're beautifullyestetycznie balancedzrównoważony.
334
819000
2000
są pięknie wyważone.
13:59
If the weaksłaby forcesiła had been a little bitkawałek differentróżne,
335
821000
2000
Jeżeli oddziaływanie słabe byłoby troszkę inne,
14:01
then carbonwęgiel and oxygentlen wouldn'tnie be stablestabilny
336
823000
2000
wtedy węgiel i tlen nie byłyby stabilne
14:03
insidewewnątrz the heartskiery of starsgwiazdy,
337
825000
2000
w środku serc gwiazd,
14:05
and there would be noneŻaden of that in the universewszechświat.
338
827000
3000
i nie byłoby niczego z tych rzeczy we wszechświecie.
14:08
And I think that's
339
830000
2000
I myślę że to jest
14:10
a wonderfulwspaniale and significantznaczący storyfabuła.
340
832000
2000
wspaniała i ważna opowieść.
14:12
50 yearslat agotemu, I couldn'tnie mógł have told that storyfabuła,
341
834000
2000
50 lat temu nie mógłbym jej opowiedzieć,
14:14
because we didn't know it.
342
836000
2000
ponieważ jeszcze jej nie znaliśmy.
14:16
It makesczyni me really feel that
343
838000
2000
przez co czuję
14:18
that civilizationcywilizacja --
344
840000
2000
że cywilizacja
14:20
whichktóry, as I say, if you believe
345
842000
2000
która, jak mawiam, jeśli wierzysz
14:22
the scientificnaukowy creationkreacja storyfabuła,
346
844000
2000
w naukową historię stworzenia,
14:24
has emergedpojawiły się purelyczysto as a resultwynik of the lawsprawa of physicsfizyka,
347
846000
3000
wyłoniła się wyłącznie jako wynik praw fizyki,
14:27
and a fewkilka hydrogenwodór atomsatomy --
348
849000
2000
i kilka atomów wodoru--
14:29
then I think, to me anywaytak czy inaczej,
349
851000
2000
wtedy myślę, przynajmniej dla mnie,
14:32
it makesczyni me feel incrediblyniewiarygodnie valuablecenny.
350
854000
2000
staje się to niesamowicie wartościowe.
14:34
So that's the LHCLHC.
351
856000
2000
Więc to jest LHC.
14:36
The LHCLHC is certainlyna pewno, when it turnsskręca on in summerlato,
352
858000
3000
LHC na pewno, gdy zostanie włączone latem,
14:39
going to writepisać the nextNastępny chapterrozdział of that bookksiążka.
353
861000
3000
napisze kolejny rozdział tej książki.
14:42
And I'm certainlyna pewno looking forwardNaprzód with
354
864000
2000
Czekam na moment włączenia
14:44
immenseogromny excitementpodniecenie to it beingistota turnedobrócony on.
355
866000
2000
z dużym podekscytowaniem.
14:46
ThanksDzięki.
356
868000
2000
Dziękuję
14:48
(ApplauseAplauz)
357
870000
5000
(Aplauz)
Translated by Marcin Czaja
Reviewed by Marcin Kasiak

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Brian Cox - Physicist
Physicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester.

Why you should listen

Based at the University of Manchester, Brian Cox works at CERN in Geneva on the ATLAS experiment, studying the forward proton detectors for the Large Hadron Collider there. He's a professor at the University of Manchester, working in the High Energy Physics group, and is a research fellow of the Royal Society.

He's also become a vital voice in the UK media for explaining physics to the public. With his rockstar hair and accessible charm, he's the go-to physicist for explaining heady concepts on British TV and radio. (If you're in the UK, watch him on The Big Bang Machine.) He was the science advisor for the 2007 film Sunshine. He answers science questions every Friday on BBC6 radio's Breakfast Show.

More profile about the speaker
Brian Cox | Speaker | TED.com