TED2008
Louise Leakey: A dig for humanity's origins
Louise Leakey: Đi tìm tổ tiên loài người
Filmed:
Readability: 4.1
808,496 views
Louise Leakey hỏi "Chúng ta là ai?" Câu hỏi đưa bà tới Thung lũng Rift ở phía đông châu Phi, nơi bà đào được gốc rễ tiến hóa của loài người và gợi ý một cái nhìn ngạc nhiên về các tổ tiên đầy cạnh tranh của chúng ta.
Louise Leakey - Paleoanthropologist
Louise Leakey hunts for hominid fossils in East Africa, in the family tradition. Full bio
Louise Leakey hunts for hominid fossils in East Africa, in the family tradition. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
Who are we?
0
0
2000
Chúng ta là ai?
00:20
That is the big question.
1
2000
2000
Đó là một câu hỏi lớn.
00:22
And essentially we are just an upright-walking, big-brained,
2
4000
6000
Chúng ta về bản chất cũng chỉ là
loài vượn có dáng đi thẳng,
não phát triển
não phát triển
00:28
super-intelligent ape.
3
10000
2000
và có trí thông minh siêu việt
00:30
This could be us.
4
12000
2000
Có thể chúng ta là như vậy.
00:32
We belong to the family called the Hominidae.
5
14000
3000
Chúng ta thuộc họ Người.
00:35
We are the species called Homo sapiens sapiens,
6
17000
4000
Và là loài Người thông minh hiện đại
Và chúng ta cần phải ghi nhớ điều đó,
00:39
and it's important to remember that,
7
21000
2000
00:41
in terms of our place in the world today
8
23000
3000
xét về vị trí của chúng ta trong
thế giới ngày nay
thế giới ngày nay
00:44
and our future on planet Earth.
9
26000
2000
và tương lai của chúng ta trên
hành tinh này
hành tinh này
00:47
We are one species
10
29000
3000
Chúng ta là một loài trong số khoảng
5,5 nghìn loài động vật có vú
5,5 nghìn loài động vật có vú
00:51
of about five and a half thousand mammalian species
11
33000
4000
00:55
that exist on planet Earth today.
12
37000
2000
tồn tại trên trái đất ngày nay.
00:57
And that's just a tiny fraction of all species
13
39000
3000
Chỉ là phần thị nhỏ
so với số lượng các loài vật thực tế
01:00
that have ever lived on the planet in past times.
14
42000
3000
từng sinh sống trên hành tinh này.
01:04
We're one species out of approximately,
15
46000
3000
Chúng ta là một trong xấp xỉ khoảng
01:07
or let's say, at least 16 upright-walking apes
16
49000
4000
hay nói cách khác là trong ít nhất
16 loài vượn có dáng đi thẳng
16 loài vượn có dáng đi thẳng
01:11
that have existed over the past six to eight million years.
17
53000
3000
đã tồn tại hơn sáu triệu đến
tám triệu năm.
tám triệu năm.
Tuy nhiên, như chúng ta đã biết,
01:14
But as far as we know, we're the only upright-walking ape
18
56000
3000
chúng ta là loài vượn có dáng đi
thẳng duy nhất
thẳng duy nhất
01:17
that exists on planet Earth today, except for the bonobos.
19
59000
3000
mà vẫn còn tồn tại trên trái đất ngày nay,
01:20
And it's important to remember that,
20
62000
2000
Và chúng ta cũng cần phải ghi nhớ điều đó,
01:22
because the bonobos are so human,
21
64000
2000
bởi vì loài tinh tinh lùn (Vượn Bonobo)
cũng rất giống con người,
cũng rất giống con người,
01:24
and they share 99 percent of their genes with us.
22
66000
5000
Gen của chúng giống đến
99% gen của chúng ta
99% gen của chúng ta
01:29
And we share our origins with a handful of the living great apes.
23
71000
4000
Chúng ta cũng có chung tổ tiên với
một số loài vượn lớn
một số loài vượn lớn
01:33
It's important to remember that we evolved.
24
75000
4000
Điều quan trọng cần phải nhớ là
ta đã tiến hoá.
ta đã tiến hoá.
Có thể một số người sẽ cảm thấy
không thích khi nghe tôi nói như vậy,
không thích khi nghe tôi nói như vậy,
01:37
Now, I know that's a dirty word for some people,
25
79000
2000
01:39
but we evolved from common ancestors
26
81000
5000
nhưng chúng ta đã tiến hoá
từ tổ tiên chung
từ tổ tiên chung
01:44
with the gorillas, the chimpanzee and also the bonobos.
27
86000
7000
với loài Khỉ đột, Tinh tinh và cả
loài Vượn Bonobo
loài Vượn Bonobo
01:54
We have a common past, and we have a common future.
28
96000
4000
Chúng ta có cùng quá khứ,
cùng tương lai.
cùng tương lai.
01:58
And it is important to remember that all of these great apes
29
100000
5000
Và rất quan trọng để nhớ
rằng mọi loài vượn
rằng mọi loài vượn
02:03
have come on as long and as interesting evolutionary journey
30
105000
5000
đều phải trải qua quá trình tiến hóa
02:08
as we ourselves have today.
31
110000
3000
như chúng ta trở thành chúng ta hôm nay.
02:11
And it's this journey that is of such interest to humanity,
32
113000
4000
Và đó là cuộc hành trình đầy
tính nhân văn,
tính nhân văn,
02:15
and it's this journey that has been the focus
33
117000
3000
nó tập trung vào
02:18
of the past three generations of my family,
34
120000
3000
ba thế hệ trước của gia đình tôi,
02:21
as we've been in East Africa looking for the fossil remains
35
123000
3000
khi chúng tôi tới phía đông
châu Phi để tìm hài cốt hóa thạch
châu Phi để tìm hài cốt hóa thạch
02:24
of our ancestors to try and piece together our evolutionary past.
36
126000
5000
của tổ tiên chúng ta và ghép chúng
lại với nhau theo trình tự tiến hóa.
lại với nhau theo trình tự tiến hóa.
02:29
And this is how we look for them.
37
131000
2000
Và đây là cách chúng tôi tìm nó.
02:31
A group of dedicated young men and women walk very slowly
38
133000
5000
Một nhóm nam nữ tình nguyện đã đi
02:36
out across vast areas of Africa,
39
138000
3000
khắp các vùng của châu Phi rất chậm,
02:39
looking for small fragments of bone, fossil bone, that may be on the surface.
40
141000
7000
tìm kiếm những mảnh vụn của xương,
hóa thạch có thể nằm trên mặt đất.
hóa thạch có thể nằm trên mặt đất.
02:46
And that's an example of what we may do as we walk across
41
148000
4000
Và đó là một ví dụ cho thấy
chúng tôi sẽ làm gì khi chúng tôi đi dọc
chúng tôi sẽ làm gì khi chúng tôi đi dọc
02:50
the landscape in Northern Kenya, looking for fossils.
42
152000
3000
các vùng địa hình miền bắc Kenya,
tìm kiếm hóa thạch.
tìm kiếm hóa thạch.
02:53
I doubt many of you in the audience can see
43
155000
3000
Tôi nghĩ rằng nhiều bạn ở đây
có thể nhìn thấy
có thể nhìn thấy
02:56
the fossil that's in this picture,
44
158000
3000
các hóa thạch trong tấm ảnh này,
02:59
but if you look very carefully, there is a jaw, a lower jaw,
45
161000
3000
nhưng nếu bạn nhìn kĩ hơn,
đây là xương hàm, xương hàm dưới
đây là xương hàm, xương hàm dưới
03:02
of a 4.1-million-year-old upright-walking ape
46
164000
3000
của một con vượn đứng thẳng 4,1 triệu tuổi
03:05
as it was found at Lake Turkana on the west side.
47
167000
4000
khi tìm thấy nó ở bờ tây hồ Turkana.
03:09
(Laughter)
48
171000
3000
(cười)
03:12
It's extremely time-consuming, labor-intensive
49
174000
3000
Nó cực kì tốn thời gian, tốn công sức
03:15
and it is something that is going to involve a lot more people,
50
177000
4000
và sẽ liên quan tới rất nhiều người
03:19
to begin to piece together our past.
51
181000
3000
khi bắt đầu gắn kết quá khứ
của chúng tôi lại.
của chúng tôi lại.
03:22
We still really haven't got a very complete picture of it.
52
184000
3000
Chúng tôi vẫn chưa có được bức tranh
hoàn chỉnh của nó.
hoàn chỉnh của nó.
03:25
When we find a fossil, we mark it.
53
187000
4000
Khi tìm được một hóa thạch,
chúng tôi đánh dấu nó.
chúng tôi đánh dấu nó.
03:29
Today, we've got great technology: we have GPS.
54
191000
3000
Ngày nay, chúng tôi đã có
công nghệ hiện đại hơn: GPS.
công nghệ hiện đại hơn: GPS.
03:32
We mark it with a GPS fix,
55
194000
2000
Chúng tôi đánh dấu nó bằng GPS
03:34
and we also take a digital photograph of the specimen,
56
196000
4000
và chụp ảnh lại mẫu vật
03:38
so we could essentially put it back on the surface,
57
200000
3000
để chúng tôi có thể đặt lại đúng vị trí
của nó trên mặt đất
của nó trên mặt đất
03:41
exactly where we found it.
58
203000
2000
khi chúng tôi tìm thấy nó.
03:43
And we can bring all this information into big GIS packages, today.
59
205000
4000
Và chúng tôi có thể nhập tất cả thông tin
này vào túi GIS cỡ lớn.
này vào túi GIS cỡ lớn.
03:47
When we then find something very important,
60
209000
4000
Khi chúng tôi tìm thấy cái gì đó
cực kì quan trọng,
cực kì quan trọng,
03:51
like the bones of a human ancestor,
61
213000
2000
như xương của tổ tiên,
03:53
we begin to excavate it extremely carefully and slowly,
62
215000
4000
chúng tôi bắt đầu khai quật nó
cực kì cẩn thận và chậm rãi,
cực kì cẩn thận và chậm rãi,
03:57
using dental picks and fine paintbrushes.
63
219000
3000
sử dụng búa nha khoa và
cọ đầu nhỏ.
cọ đầu nhỏ.
Và tất cả những trầm tích này
04:00
And all the sediment is then put through these screens,
64
222000
3000
sau đó sẽ được quét bằng các máy này
04:03
and where we go again through it very carefully,
65
225000
2000
và khi chúng tôi quét lại lần nữa
thật kĩ càng
thật kĩ càng
04:05
looking for small bone fragments, and it's then washed.
66
227000
4000
tìm kiếm những mảnh xương vụn nhỏ,
sau đó chúng sẽ được rửa sạch.
sau đó chúng sẽ được rửa sạch.
04:09
And these things are so exciting. They are so often the only,
67
231000
4000
Và những thứ này thật thú vị.
Chúng thường là duy nhất
Chúng thường là duy nhất
04:13
or the very first time that anybody has ever seen the remains.
68
235000
5000
hoặc là lần đầu tiên con người
bắt gặp những thứ còn lại.
bắt gặp những thứ còn lại.
04:18
And here's a very special moment, when my mother and myself
69
240000
3000
Và đây là một khoảnh khắc rất đặc biệt,
khi tôi và mẹ tôi
khi tôi và mẹ tôi
04:21
were digging up some remains of human ancestors.
70
243000
6000
đang đào một vài thứ còn sót lại
của tổ tiên loài người.
của tổ tiên loài người.
04:27
And it is one of the most special things
71
249000
2000
Và đây là một trong những chuyện đặc biệt
04:29
to ever do with your mother.
72
251000
2000
có thể được làm cùng với mẹ.
04:31
(Laughter)
73
253000
4000
(cười)
04:35
Not many people can say that.
74
257000
3000
Ít người có thể nói được điều này.
04:38
But now, let me take you back to Africa, two million years ago.
75
260000
6000
Nhưng bây giờ, hãy cùng tôi quay trở lại
châu Phi, hai triệu năm trước.
châu Phi, hai triệu năm trước.
04:44
I'd just like to point out, if you look at the map of Africa,
76
266000
5000
Tôi muốn chỉ ra ở chỗ này,
nếu bạn đang nhìn bản đồ của châu Phi,
nếu bạn đang nhìn bản đồ của châu Phi,
04:49
it does actually look like a hominid skull in its shape.
77
271000
5000
nó nhìn thực sự giống một hộp sọ
của vượn người.
của vượn người.
04:58
Now we're going to go to the East African and the Rift Valley.
78
280000
4000
Bây giờ chúng ta sẽ đi tới phía đông
châu Phi và thung lũng Rift.
châu Phi và thung lũng Rift.
05:02
It essentially runs up from the Gulf of Aden,
79
284000
3000
Nó chủ yếu chạy lên từ Vịnh Aden
05:05
or runs down to Lake Malawi.
80
287000
4000
hoặc chạy xuống hồ Malawi.
05:09
And the Rift Valley is a depression.
81
291000
2000
Và Thung lũng Rift là một chỗ trũng.
05:11
It's a basin, and rivers flow down from the highlands into the basin,
82
293000
6000
Nó là lưu vực của những con sông đổ từ
cao nguyên,
cao nguyên,
05:18
carrying sediment, preserving the bones of animals that lived there.
83
300000
4000
mang theo trầm tích, bảo quản xương
của các loài từng sống ở đây.
của các loài từng sống ở đây.
05:22
If you want to become a fossil, you actually need to die somewhere
84
304000
4000
Nếu bạn muốn trở thành một hóa thạch,
bạn phải cần một nơi để chết,
bạn phải cần một nơi để chết,
nơi mà xương của bạn được nhanh chóng
chôn vùi.
chôn vùi.
05:26
where your bones will be rapidly buried.
85
308000
2000
05:28
You then hope that the earth moves in such a way
86
310000
2000
Sau đó bạn hy vọng mặt đất sẽ di chuyển
05:30
as to bring the bones back up to the surface.
87
312000
3000
để lôi các xương này trở lại bề mặt.
05:33
And then you hope that one of us lot
88
315000
3000
Và sau đó bạn mong rằng một
trong số chúng tôi
trong số chúng tôi
05:36
will walk around and find small pieces of you.
89
318000
3000
sẽ đi xung quanh và tìm thấy một vài
mảnh nhỏ của bạn.
mảnh nhỏ của bạn.
05:39
(Laughter)
90
321000
1000
(cười)
05:40
OK, so it is absolutely surprising that we know as much
91
322000
3000
OK, nó hoàn toàn ngạc nhiên khi
chúng tôi biết nhiều thứ
chúng tôi biết nhiều thứ
05:43
as we do know today about our ancestors,
92
325000
3000
về tổ tiên chúng ta ngày nay,
05:46
because it's incredibly difficult,
93
328000
2000
bởi vì nó cực kì khó khăn,
05:48
A, for these things to become -- to be -- preserved,
94
330000
3000
thứ nhất: khó khăn cho những thứ này
được vùi lấp
được vùi lấp
05:51
and secondly, for them to have been brought back up to the surface.
95
333000
3000
và thứ hai: khó khăn trong việc đem chúng
ngược lại bề mặt.
ngược lại bề mặt.
05:54
And we really have only spent 50 years looking for these remains,
96
336000
4000
Và chúng tôi đã dành 50 năm chỉ
để tìm kiếm những gì còn sót lại này
để tìm kiếm những gì còn sót lại này
và bắt đầu ghép chúng thành
câu chuyện tiến hóa.
câu chuyện tiến hóa.
05:59
and begin to actually piece together our evolutionary story.
97
341000
3000
06:02
So, let's go to Lake Turkana, which is one such lake basin
98
344000
5000
Bây giờ, hãy ghé qua Hồ Turkana, một trong
những hồ là lưu vực
những hồ là lưu vực
06:07
in the very north of our country, Kenya.
99
349000
2000
của phía bắc nước chúng ta, Kenya.
06:09
And if you look north here, there's a big river that flows into the lake
100
351000
4000
Và nếu bạn nhìn về phía bắc, chỗ này,
có một con sông lớn chảy vào hồ
có một con sông lớn chảy vào hồ
06:13
that's been carrying sediment and preserving the remains
101
355000
3000
mang theo trầm tích và chôn vùi những
mảnh còn sót lại
mảnh còn sót lại
06:16
of the animals that lived there.
102
358000
2000
của những loài thú từng sống nơi đây.
06:18
Fossil sites run up and down both lengths of that lake basin,
103
360000
4000
Hóa thạch di chuyển lên xuống dọc
chiều dài lưu vực hồ,
chiều dài lưu vực hồ,
06:22
which represents some 20,000 square miles.
104
364000
4000
rộng cỡ 20 000 mét vuông.
Đó là một thành công lớn mà chúng tôi
đã làm được.
đã làm được.
06:27
That's a huge job that we've got on our hands.
105
369000
2000
06:29
Two million years ago at Lake Turkana,
106
371000
4000
Hai triệu năm trước tại Hồ Turkana,
06:33
Homo erectus, one of our human ancestors,
107
375000
3000
Homo erectus, một trong những
tổ tiên loài người,
tổ tiên loài người,
06:36
actually lived in this region.
108
378000
2000
thực sự đã sống ở khu vực này.
Bạn có thể thấy
một vài loại hóa thạch chính
một vài loại hóa thạch chính
06:38
You can see some of the major fossil sites that we've been working
109
380000
3000
mà chúng tôi đang tìm kiếm
06:41
in the north. But, essentially, two million years ago,
110
383000
4000
ở phía bắc. Nhưng về cơ bản,
hai triệu năm trước,
hai triệu năm trước,
06:46
Homo erectus, up in the far right corner,
111
388000
3000
Homo erectus, góc phải xa nhất,
06:49
lived alongside three other species of human ancestor.
112
391000
6000
sống bên cạnh ba tổ tiên khác
của loài người.
của loài người.
06:57
And here is a skull of a Homo erectus,
113
399000
3000
Và đây là hộp sọ của Homo erectus
07:00
which I just pulled off the shelf there.
114
402000
2000
mà tôi vừa lấy khỏi kệ.
07:02
(Laughter)
115
404000
4000
(cười)
07:06
But it is not to say that being a single species on planet Earth is the norm.
116
408000
6000
Nhưng nó không nói lên được chuyện
đây là loài duy nhất tồn tại
trên Trái Đất lúc ấy.
trên Trái Đất lúc ấy.
07:12
In fact, if you go back in time,
117
414000
2000
Thực tế, nếu bạn quay ngược lại lúc đó,
07:14
it is the norm that there are multiple species of hominids
118
416000
5000
có rất nhiều loài vượn người
hoặc tổ tiên loài người cùng
tồn tại ngay tại thời điểm đó.
tồn tại ngay tại thời điểm đó.
07:19
or of human ancestors that coexist at any one time.
119
421000
2000
07:21
Where did these things come from?
120
423000
3000
Những thứ này tới từ đâu?
07:24
That's what we're still trying to find answers to,
121
426000
3000
Đó là câu hỏi chúng tôi vẫn còn
đang tìm câu trả lời.
đang tìm câu trả lời.
07:27
and it is important to realize that there is diversity
122
429000
4000
và quan trọng là nhận ra được sự đa dạng
07:31
in all different species, and our ancestors are no exception.
123
433000
4000
của các loài khác nhau, và tổ tiên
của chúng ta cũng không ngoại lệ.
của chúng ta cũng không ngoại lệ.
07:37
Here's some reconstructions of some of the fossils
124
439000
4000
Đây là một vài mẫu hóa thạch
đã được dựng lại
đã được dựng lại
07:43
that have been found from Lake Turkana.
125
445000
3000
từ những mẫu lấy từ Hồ Turkana.
07:46
But I was very lucky to have been brought up in Kenya,
126
448000
3000
Nhưng tôi rất may mắn khi được
nuôi lớn ở Kenya,
nuôi lớn ở Kenya,
07:49
essentially accompanying my parents to Lake Turkana
127
451000
4000
cùng cha mẹ tới Hồ Turkana
07:53
in search of human remains.
128
455000
2000
để tìm những gì còn sót lại
của loài người.
của loài người.
07:55
And we were able to dig up, when we got old enough,
129
457000
3000
Và chúng tôi có thể đào lên,
khi chúng tôi đủ già,
khi chúng tôi đủ già,
07:58
fossils such as this, a slender-snouted crocodile.
130
460000
4000
những hóa thạch kiểu này,
một con cá sấu mũi kiếm.
một con cá sấu mũi kiếm.
Chúng tôi đào được những con rùa khổng lồ,
những con voi và nhiều thứ kiểu vậy.
những con voi và nhiều thứ kiểu vậy.
08:03
And we dug up giant tortoises, and elephants and things like that.
131
465000
4000
Nhưng khi tôi 12 tuổi, như trong
tấm hình này,
tấm hình này,
08:07
But when I was 12, as I was in this picture,
132
469000
2000
08:09
a very exciting expedition was in place on the west side,
133
471000
4000
một cuộc thám hiểm thú vị ở phía tây
08:13
when they found essentially the skeleton of this Homo erectus.
134
475000
6000
nơi họ tìm được bộ xương của
loài Homo erectus này.
loài Homo erectus này.
08:20
I could relate to this Homo erectus skeleton very well,
135
482000
4000
Tôi có thể có liên quan với bộ xương này
08:24
because I was the same age that he was when he died.
136
486000
5000
vì anh ta chết khi tầm tuổi tôi.
08:30
And I imagined him to be tall, dark-skinned.
137
492000
4000
Và tôi tưởng tượng anh ấy là một người
da màu cao lớn.
da màu cao lớn.
08:34
His brothers certainly were able to run long distances
138
496000
5000
Những người anh em này chắc chắn
có khả năng chạy cự li dài,
có khả năng chạy cự li dài,
08:39
chasing prey, probably sweating heavily as they did so.
139
501000
3000
theo đuổi con mồi, có thể cũng đổ
mồ hôi như chúng ta.
mồ hôi như chúng ta.
08:42
He was very able to use stones effectively as tools.
140
504000
5000
Anh ấy đã có thể sử dụng các hòn đá
một cách thành thục như các công cụ.
08:47
And this individual himself, this one that I'm holding up here,
141
509000
4000
Và riêng anh ta, người mà tôi
đang cầm ở đây
đang cầm ở đây
08:51
actually had a bad back. He'd probably had an injury as a child.
142
513000
5000
có một cái lưng không tốt, có thể đã
chấn thương khi còn nhỏ.
chấn thương khi còn nhỏ.
08:56
He had a scoliosis and therefore must have been looked after
143
518000
4000
Anh ta đã bị vẹo cột sống, do đó anh ta
được coi chừng
được coi chừng
09:00
quite carefully by other female, and probably much smaller,
144
522000
3000
rất kĩ bởi những con cái khác,
có thể nhỏ hơn,
có thể nhỏ hơn,
09:04
members of his family group, to have got to where he did in life, age 12.
145
526000
6000
những thành viên của gia đình, để sống
tới năm 12 tuổi.
tới năm 12 tuổi.
09:10
Unfortunately for him, he fell into a swamp
146
532000
3000
Bất hạnh cho anh ta, anh ấy rơi vào
một đầm lầy
một đầm lầy
09:13
and couldn't get out.
147
535000
2000
và không thể thoát ra được.
09:15
Essentially, his bones were rapidly buried
148
537000
3000
Về cơ bản, xương của anh ta được
chôn vùi nhanh chóng
chôn vùi nhanh chóng
09:18
and beautifully preserved.
149
540000
2000
và được bảo quản gần như toàn vẹn.
09:20
And he remained there until 1.6 million years later,
150
542000
5000
Và anh ấy nằm đó tới 1.6 triệu năm sau
09:25
when this very famous fossil hunter, Kamoya Kimeu,
151
547000
4000
khi nhà săn hóa thạch nổi tiếng
Kamoya Kimeu
Kamoya Kimeu
09:29
walked along a small hillside
152
551000
2000
đi dọc một sườn đồi nhỏ
09:32
and found that small piece of his skull lying on the surface
153
554000
4000
và tìm thấy một mảnh hộp sọ của
anh ta trên mặt đất
anh ta trên mặt đất
09:36
amongst the pebbles, recognized it as being hominid.
154
558000
4000
giữa các viên sỏi nhỏ, xác nhận nó
thuộc về loài vượn người.
thuộc về loài vượn người.
09:42
It's actually this little piece up here on the top.
155
564000
2000
Nó là mảnh nhỏ trên đỉnh ở đây.
09:44
Well, an excavation was begun immediately,
156
566000
4000
Và một cuộc khai quật được
bắt đầu ngay lập tức,
bắt đầu ngay lập tức,
09:48
and more and more little bits of skull
157
570000
2000
càng nhiều những mảnh vụn của hộp sọ
09:50
started to be extracted from the sediment.
158
572000
4000
bắt đầu được chiết tách ra khỏi
các lớp trầm tích.
các lớp trầm tích.
09:54
And what was so fun about it was this:
159
576000
2000
Và có một câu chuyện vui về việc này:
09:56
the skull pieces got closer and closer to the roots of the tree,
160
578000
5000
những mảnh sọ nằm rất gần những rễ cây
10:02
and fairly recently the tree had grown up,
161
584000
2000
và sau đó những cái cây này lớn lên,
10:04
but it had found that the skull had captured nice water in the hillside,
162
586000
5000
nhưng nó tìm ra được hộp sọ này có nước
từ sườn đồi
từ sườn đồi
10:09
and so it had decided to grow its roots in and around this,
163
591000
3000
và nó quyết định mọc rễ trong và
xung quanh hộp sọ,
xung quanh hộp sọ,
10:12
holding it in place and preventing it from washing away down the slope.
164
594000
5000
giữ hộp sọ lại và ngăn cản nó khỏi bị
rửa trôi khỏi đồi dốc.
rửa trôi khỏi đồi dốc.
10:17
We began to find limb bones; we found finger bones,
165
599000
5000
Chúng tôi bắt đầu tìm xương các chi,
chúng tôi tìm thấy xương ngón tay,
chúng tôi tìm thấy xương ngón tay,
10:22
the bones of the pelvis, vertebrae, ribs, the collar bones,
166
604000
3000
xương chậu, đốt sống, xương sườn,
xương đòn,
xương đòn,
10:25
things that had never, ever been seen before in Homo erectus.
167
607000
5000
những thứ chưa bao giờ thấy ở
loài Homo erectus.
loài Homo erectus.
10:30
It was truly exciting.
168
612000
2000
Nó quả thật là điều tuyệt vời.
10:32
He had a body very similar to our own,
169
614000
5000
Anh ta có cơ thể rất giống với chúng ta,
10:37
and he was on the threshold of becoming human.
170
619000
4000
và anh ta đang ở mức trở thành con người.
10:41
Well, shortly afterwards, members of his species
171
623000
4000
Sau khoảng thời gian ngắn, những
thành viên khác của loài anh ấy
thành viên khác của loài anh ấy
10:45
started to move northwards out of Africa,
172
627000
3000
bắt đầu di chuyển về phía bắc,
ra khỏi châu Phi,
ra khỏi châu Phi,
10:48
and you start to see fossils of Homo erectus
173
630000
3000
và bạn bắt đầu thấy hóa thạch Homo erectus
10:51
in Georgia, China and also in parts of Indonesia.
174
633000
6000
ở Georgia, Trung Quốc và một vài nơi
ở Indonesia.
ở Indonesia.
10:57
So, Homo erectus was the first human ancestor to leave Africa
175
639000
5000
Vậy là Homo erectus là tổ tiên
loài người đầu tiên di cư khỏi châu Phi
loài người đầu tiên di cư khỏi châu Phi
11:02
and begin its spread across the globe.
176
644000
2000
và bắt đầu lan tỏa khắp địa cầu.
11:04
Some exciting finds, again, as I mentioned,
177
646000
5000
Một vài kết quả lí thú khác, một lần nữa,
như tôi đã đề cập,
như tôi đã đề cập,
11:09
from Dmanisi, in the Republic of Georgia.
178
651000
3000
từ Dmanisi, ở Cộng hòa Georgia.
11:12
But also, surprising finds
179
654000
2000
Nhưng những khám phú thú vị
11:14
recently announced from the Island of Flores in Indonesia,
180
656000
3000
được công bố gần đây từ
đảo Flores, Indonesia
đảo Flores, Indonesia
11:17
where a group of these human ancestors have been isolated,
181
659000
5000
khi một nhóm những tổ tiên
loài người này bị cô lập,
loài người này bị cô lập,
và trở thành người lùn, cỡ một mét
chiều cao.
chiều cao.
11:22
and have become dwarfed, and they're only about a meter in height.
182
664000
4000
11:26
But they lived only 18,000 years ago,
183
668000
4000
Nhưng họ chỉ sống cỡ 18000 năm trước,
11:30
and that is truly extraordinary to think about.
184
672000
3000
và nó là sự bất thường cần được để ý tới.
11:33
Just to put this in terms of generations,
185
675000
3000
Chỉ cần đặt vấn đề về thế hệ,
11:36
because people do find it hard to think of time,
186
678000
2000
người ta rất khó suy nghĩ về thời gian,
11:38
Homo erectus left Africa 90,000 generations ago.
187
680000
4000
Homo erectus rời khỏi châu Phi
90 000 thế hệ về trước.
90 000 thế hệ về trước.
11:43
We evolved essentially from an African stock.
188
685000
3000
Chúng ta tiến hóa từ cội nguồn ở châu Phi.
11:46
Again, at about 200,000 years as a fully-fledged us.
189
688000
5000
Một lần nữa, khoảng 20 000 năm trước,
chúng ta đã đủ lông đủ cánh.
chúng ta đã đủ lông đủ cánh.
11:51
And we only left Africa about 70,000 years ago.
190
693000
4000
Và chúng ta chỉ mới rời khỏi châu Phi
khoảng 70 000 năm.
khoảng 70 000 năm.
11:55
And until 30,000 years ago, at least three upright-walking apes
191
697000
5000
Cho tới khi 30 000 năm trước, có ít nhất
ba loài vượn người đứng thẳng
ba loài vượn người đứng thẳng
12:00
shared the planet Earth.
192
702000
2000
sống trên Trái Đất.
12:02
The question now is, well, who are we?
193
704000
3000
Câu hỏi hiện nay là, chúng ta là ai?
12:05
We're certainly a polluting, wasteful, aggressive species,
194
707000
5000
Chúng ta chắc chắn là một giống loài
ô uế, lãng phí, hung hăng
ô uế, lãng phí, hung hăng
12:10
with a few nice things thrown in, perhaps.
195
712000
3000
với một ít tính tốt trong đó, có lẽ vậy.
12:13
(Laughter)
196
715000
1000
(cười)
12:14
For the most part, we're not particularly pleasant at all.
197
716000
6000
Hầu hết các bộ phận, chúng ta
không hề cảm thấy dễ chịu một chút nào.
không hề cảm thấy dễ chịu một chút nào.
12:20
We have a much larger brain than our ape ancestors.
198
722000
3000
Chúng ta có bộ não lớn hơn
loài vượn tổ tiên.
loài vượn tổ tiên.
12:23
Is this a good evolutionary adaptation, or is it going to lead us
199
725000
6000
Đây là một kiểu thích nghi tiến hóa tốt
hay nó sẽ làm chúng ta
hay nó sẽ làm chúng ta
12:29
to being the shortest-lived hominid species on planet Earth?
200
731000
5000
thành loài vượn người có cuộc sống ngắn
nhất trên Trái Đất?
nhất trên Trái Đất?
12:34
And what is it that really makes us us?
201
736000
3000
Và điều gì đã làm chúng ta trở thành
người như bây giờ?
người như bây giờ?
12:37
I think it's our collective intelligence.
202
739000
2000
Tôi nghĩ đó là do trí thông minh tập thể.
12:39
It's our ability to write things down,
203
741000
3000
Đó là khả năng viết chữ,
12:42
our language and our consciousness.
204
744000
2000
ngôn ngữ và sự tỉnh táo.
12:44
From very primitive beginnings, with a very crude tool kit of stones,
205
746000
7000
Từ buổi đầu sơ khai, với những
công cụ bằng đá hết sức thô sơ,
công cụ bằng đá hết sức thô sơ,
12:51
we now have a very advanced tool kit, and our tool use
206
753000
5000
chúng ta bây giờ đã có được những công cụ
rất tiên tiến, và cách sử dụng chúng
rất tiên tiến, và cách sử dụng chúng
12:56
has really reached unprecedented levels:
207
758000
3000
đã đạt được mức chưa từng có:
12:59
we've got buggies to Mars; we've mapped the human genome;
208
761000
4000
chúng ta có xe chạy trên sao Hỏa,
chúng ta xây dựng bản đồ gene người,
chúng ta xây dựng bản đồ gene người,
13:03
and recently even created synthetic life, thanks to Craig Venter.
209
765000
4000
và thậm chí nhân bản vô tính được,
nhờ Craig Venter.
nhờ Craig Venter.
13:07
And we've also managed to communicate with people
210
769000
4000
Và chúng ta xoay sở để giao tiếp
với mọi người
với mọi người
13:11
all over the world, from extraordinary places.
211
773000
3000
trên toàn thế giới, từ những nơi
phi thường.
phi thường.
13:14
Even from within an excavation in northern Kenya,
212
776000
4000
Kể cả trong những khu khai quật ở
phía bắc Kenya,
phía bắc Kenya,
13:18
we can talk to people about what we're doing.
213
780000
2000
chúng tôi có thể nói chuyện với người khác
13:20
As Al Gore so clearly has reminded us,
214
782000
4000
về việc chúng tôi đang làm.
Như Al Gore đã từng nhắn nhủ rằng
13:24
we have reached extraordinary numbers
215
786000
4000
chúng ta đã chạm tới con số phi thường
13:28
of people on this planet.
216
790000
2000
của số người trên hành tinh này.
13:30
Human ancestors really only survive on planet Earth,
217
792000
3000
Tổ tiên loài người chỉ thực sự tồn tại
trên Trái Đất
trên Trái Đất
13:33
if you look at the fossil record,
218
795000
2000
nếu bạn nhìn vào các ghi chép hóa thạch
13:35
for about, on average, a million years at a time.
219
797000
3000
khoảng trung bình một triệu năm.
13:38
We've only been around for the past 200,000 years as a species,
220
800000
4000
Chúng ta chỉ mới sống được
khoảng 20 000 năm
khoảng 20 000 năm
13:42
yet we've reached a population of more than six and a half billion people.
221
804000
5000
nhưng chúng ta đã đạt tới dân số
hơn sáu tỉ rưỡi người.
hơn sáu tỉ rưỡi người.
13:47
And last year, our population grew by 80 million.
222
809000
3000
Năm ngoái, dân số tăng thêm
80 triệu người.
80 triệu người.
13:50
I mean, these are extraordinary numbers.
223
812000
3000
Ý tôi là, đây là một con số phi thường.
13:53
You can see here, again, taken from Al Gore's book.
224
815000
5000
Bạn có thể thấy ở đây, một lần nữa,
lấy từ sách của Al Gore.
lấy từ sách của Al Gore.
Nhưng chuyện đã xảy ra là công nghệ
của chúng ta
của chúng ta
13:58
But what's happened is our technology
225
820000
2000
14:00
has removed the checks and balances on our population growth.
226
822000
4000
đã loại bỏ sự kiểm soát và giữ
cân bằng trên sự tăng trưởng dân số.
cân bằng trên sự tăng trưởng dân số.
14:05
We have to control our numbers, and I think this is as important
227
827000
4000
Chúng ta phải kiểm soát được dân số,
và tôi nghĩ nó là một việc cần thiết
và tôi nghĩ nó là một việc cần thiết
14:09
as anything else that's being done in the world today.
228
831000
2000
phải làm ngày nay.
14:11
But we have to control our numbers,
229
833000
2000
Nhưng chúng ta phải kiểm soát được nó,
14:13
because we can't really hold it together as a species.
230
835000
4000
bởi vì chúng ta khó có thể giữ được nó
như một loài.
như một loài.
14:18
My father so appropriately put it,
231
840000
3000
Cha tôi đã nói một cách chắc chắn rằng
"Chúng ta chắc chắn là loài
động vật duy nhất
động vật duy nhất
14:21
that "We are certainly the only animal that makes conscious choices
232
843000
4000
có thể đưa ra những lựa chọn tỉnh táo
14:25
that are bad for our survival as a species."
233
847000
2000
có thể ảnh hưởng tới sự sống còn
của giống loài."
của giống loài."
14:27
Can we hold it together?
234
849000
3000
Chúng ta có thể giữ được điều đó không?
14:33
It's important to remember that we all evolved in Africa.
235
855000
4000
Rất quan trọng để nhớ rằng
chúng ta đều tiến hóa tại châu Phi.
chúng ta đều tiến hóa tại châu Phi.
14:37
We all have an African origin.
236
859000
3000
Chúng ta đều có một phần gốc Phi.
14:41
We have a common past and we share a common future.
237
863000
4000
Chúng ta chia sẻ cùng một quá khứ và
chia sẻ chung một tương lai.
chia sẻ chung một tương lai.
14:45
Evolutionarily speaking, we're just a blip.
238
867000
4000
Nói về mặt tiến hóa, chúng ta
chỉ là một đốm sáng.
chỉ là một đốm sáng.
14:49
We're sitting on the edge of a precipice,
239
871000
3000
Chúng ta đang ngồi trên rìa của vách đá
14:52
and we have the tools and the technology at our hands
240
874000
7000
và chúng ta có công cụ lẫn
công nghệ trong tay
công nghệ trong tay
14:59
to communicate what needs to be done
241
881000
2000
để truyền đạt những gì cần làm
15:01
to hold it together today.
242
883000
2000
để giữ điều đó chung với nhau.
Chúng ta có thể nói với từng con người
ngoài kia,
ngoài kia,
15:05
We could tell every single human being out there, if we really wanted to.
243
887000
3000
nếu chúng ta muốn.
15:08
But will we do that, or will we just let nature take its course?
244
890000
6000
Nhưng liệu chúng ta có làm như thế,
hay để thiên nhiên làm công việc của nó?
hay để thiên nhiên làm công việc của nó?
15:15
Well, to end on a very positive note,
245
897000
3000
Để kết thúc bằng một lưu ý rất bổ ích,
15:18
I think evolutionarily speaking,
246
900000
2000
tôi nghĩ nói về tiến hóa,
15:20
this is probably a fairly good thing, in the end.
247
902000
3000
sau tất cả, nó có lẽ là một điều khá tốt.
15:23
I'll leave it at that, thank you very much.
248
905000
2000
Tôi sẽ để nó ở đó,
Cảm ơn các bạn rất nhiều.
Cảm ơn các bạn rất nhiều.
15:25
(Applause)
249
907000
5000
(vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Louise Leakey - PaleoanthropologistLouise Leakey hunts for hominid fossils in East Africa, in the family tradition.
Why you should listen
Louise Leakey is the third generation of her family to dig for humanity's past in East Africa. In 2001, Leakey and her mother, Meave, found a previously unknown hominid, the 3.5-million-year-old Kenyanthropus platyops, at Lake Turkana -- the same region where her father, Richard, discovered the "Turkana Boy" fossil, and near Tanzania's Olduvai Gorge, where her grandparents, Louise and Mary Leakey, discovered the bones of Homo habilis.
In August 2007 Louise and Meave, both National Geographic Explorers-in-Residence, dug up new H. habilis bones that may rewrite humanity's evolutionary timeline. We imagine that we evolved from apes in an orderly progression from ape to hominid to human, but the Leakeys' find suggests that different species of pre-humans actually lived side by side at the same time for almost half a million years.
Louise Leakey | Speaker | TED.com