TEDxBerkeley
David Peterson: Why language is humanity's greatest invention
David Peterson: ဘာသာစကားဟာ လူသားရဲ့ မဟာတီထွင်မှုကြီး ဖြစ်တာ ဘာကြောင့်လဲ
Filmed:
Readability: 3.5
1,262,839 views
လူ့ယဉ်ကျေးမှုဟာ ဘာသာစကားကို အခြေခံ ရပ်တည်နေရတာ ဖြစ်ကြောင်း ဘာသာစကားကို ဖန်တီးသူ David Peterson က ဆိုပါတယ်။ သူရဲ့ စိတ်လိုက်မာန်ပါနဲ့ ရယ်ရွှင်ဖွယ် ဟောပြောခန်းထဲတွင် သူက ဘာသာစကားကို လေ့လာမှု၊ ထိန်းသိမ်းမှုနဲ့ အသစ်ကို တီထွင်ဖန်တီးပေးမှုတို့က ကျွန်ုပ်တို့ လူသားအားလုံးတို့ရဲ့ စုပေါင်းရပ်တည်မှုကို နားလည်လာစေပုံကို ညွှန်ပြထားပြီး -- သူကနေပြီး "Game of Thrones" ရုပ်ရှင်အတွက် (Dothraki နဲ့အတူ) ဘာသာစကား အသစ်နှစ်မျိုးကို တီထွင်ပေးခဲ့ရာ တစ်ခုဖြစ်တဲ့ High Valyrian ကို သင်တန်းတောင် ပို့ချပေးနေပါတယ်။ "ဘာသာစကားကို ကိရိယာသက်သက်အဖြစ် ထင်မှတ်မရနိုင်ကြောင်း သူက ဆိုထားင်္ပြး "ဘာသာစကားဟာ ကျုပ်တို့အားလုံးရဲ့ အမွေအနှစ်ဖြစ်ပြီး လူသားရဲ့ အနှစ်သာရကို ဖေါ်ထုတ်ပေးတဲ့ အရာပါ။"လို့ ယုံကြည်ပါတယ်။
David Peterson - Language creator, writer, artist
David Peterson creates languages for television shows, for films and for fun. Full bio
David Peterson creates languages for television shows, for films and for fun. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Spoons.
0
1659
1150
ဇွန်းတွေ။
00:16
Cardboard boxes.
1
4944
1382
ကတ်ထူပုံးတွေ။
00:19
Toddler-size electric trains.
2
7302
2420
ကလေးကစားစရာ မီးရထားတွေ။
00:22
Holiday ornaments.
3
10522
1332
ပွဲလမ်းသဘင် အဆင်တန်ဆာတွေ။
00:24
Bounce houses.
4
12442
1390
နေအိမ်တွေ။
00:26
Blankets.
5
14292
1285
စောင်တွေ။
00:27
Baskets.
6
15601
1150
ခြင်းတွေ။
00:29
Carpets.
7
17228
1246
ကော်ဇောတွေ
00:30
Tray tables.
8
18498
1151
ဗန်းစားပွဲတွေ။
00:31
Smartphones.
9
19673
1404
စမတ်ဖုန်းတွေ။
00:33
Pianos.
10
21101
1280
စန္ဒယားတွေ။
00:35
Robes.
11
23284
1314
ဝတ်စုံတွေ။
00:36
Photographs.
12
24622
1150
ဓာတ်ပုံတွေ။
ဒီအရာတွေ အားလုံးက နောက်ဆုံး
သုံးလအတွင်းမှာ
သုံးလအတွင်းမှာ
00:38
What do all of these things
have in common,
have in common,
13
26415
2032
ရိုက်ယူခဲ့တဲ့ ဓာတ်ပုံတွေ ဖြစ်တာကလွဲလို့
တူတဲ့ အချက်က ဘာများလဲ။
တူတဲ့ အချက်က ဘာများလဲ။
00:40
aside from the fact they're photos
that I took in the last three months,
that I took in the last three months,
14
28471
3433
အဲဒီပုံတွေအတွက် ကျွန်တော် မူပိုင်ခွင့်
ပိုင်တာ လွဲလို့ပေါ့လေ။
ပိုင်တာ လွဲလို့ပေါ့လေ။
00:43
and therefore, own the copyright to?
15
31928
1842
00:45
(Laughter)
16
33794
1505
(ရယ်သံများ)
00:47
They're all inventions
17
35323
1532
ဒါတွေအားလုံးဟာ တီထွင်မှုတွေပါ၊
00:48
that were created
with the benefit of language.
with the benefit of language.
18
36879
3650
ဘာသာစကားရဲ့ အကျိုးကျေးဇူးကြောင့်
ဖန်တီးဖြစ်ခဲ့တာပါ။
ဖန်တီးဖြစ်ခဲ့တာပါ။
ဘာသာစကားသာ မရှိခဲ့ရင်
ဒီအရာတစ်ခုမှာမှ ရှိနိုင်ခဲ့ကြမှာ မဟုတ်ပါ။
ဒီအရာတစ်ခုမှာမှ ရှိနိုင်ခဲ့ကြမှာ မဟုတ်ပါ။
00:52
None of these things
would have existed without language.
would have existed without language.
19
40553
2696
00:55
Imagine creating any one of those things
20
43273
1960
အဲဒါတွေထဲက တစ်ခုခုကို
00:57
or, like, building
an entire building like this,
an entire building like this,
21
45257
2746
ဒါမှမဟုတ် ဒီလို အဆောက်အအုံကြီးမျိုးကို၊
01:00
without being able to use language
22
48027
2356
ဘာသာစကားကို မသုံးနိုင်ဘဲနဲ့၊
01:02
or without benefiting from any knowledge
that was got by the use of language.
that was got by the use of language.
23
50407
4542
ဘာသာစကားကို အသုံးပြုပြီး ရခဲ့တဲ့ အသိပညာကို
အသုံးမပြုခဲ့ဘဲ ဆောက်လုပ် မရနိုင်ခဲ့ပါ။
အသုံးမပြုခဲ့ဘဲ ဆောက်လုပ် မရနိုင်ခဲ့ပါ။
01:06
Basically, language
is the most important thing
is the most important thing
24
54973
4048
အခြေခံအားဖြင့် ဘာသာစကားဟာ
တစ်ကမ္ဘာလုံးမှာ အရေးအကြီးဆုံး
တစ်ကမ္ဘာလုံးမှာ အရေးအကြီးဆုံး
01:11
in the entire world.
25
59045
1174
အချက် ဖြစ်ပါတယ်။
01:12
All of our civilization rests upon it.
26
60243
3041
ကျုပ်တို့ရဲ့ ယဉ်ကျေးမှုအားလုံးတို့က
၎င်းအပေါ်တွင် ရပ်တည်နေကြရတယ်။
၎င်းအပေါ်တွင် ရပ်တည်နေကြရတယ်။
01:15
And those who devote
their lives to studying it --
their lives to studying it --
27
63308
2452
ပြီးတော့ ဘာသာစကားကို လေ့လာရန်
ရွေးချယ်ကြသူတို့ဟာ
ရွေးချယ်ကြသူတို့ဟာ
01:17
both how language emerged,
how human languages differ,
how human languages differ,
28
65784
4992
ဘာသာစကား ဘယ်လို ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့သလဲ၊
လူသားတွေရဲ့ ဘာသာစကား မတူကွဲပြားကြပုံ၊
လူသားတွေရဲ့ ဘာသာစကား မတူကွဲပြားကြပုံ၊
01:22
how they differ from
animal communication systems --
animal communication systems --
29
70800
2510
အဲဒါက တိရစ္ဆာန်တွေရဲ့ ဆက်သွယ်မှုစနစ်နဲ့
မတူပုံကို လေ့လာသူတို့ကို
မတူပုံကို လေ့လာသူတို့ကို
01:25
are linguists.
30
73334
1150
ဘာသာဗေဒပညာရှင်တွေလို့ ခေါ်ပါတယ်။
01:27
Formal linguistics is a relatively
young field, more or less.
young field, more or less.
31
75141
4979
ဘာသာစကားဗေဒ ပညာဟာ အတော်လေး
နုသေးတဲ့ ပညာရပ်ပါ။
နုသေးတဲ့ ပညာရပ်ပါ။
ပြီးတော့ အဲဒီထဲမှာ အရေးကြီးတဲ့ အချက်တွေ
အများကြီး မပါဝင်ကြပါဘူး၊
အများကြီး မပါဝင်ကြပါဘူး၊
01:33
And it's uncovered a lot
of really important stuff.
of really important stuff.
32
81099
2397
01:35
Like, for example, that human
communication systems
communication systems
33
83520
2532
ဥပမာ၊ လူသားရဲ့ ဆက်သွယ်စကားပြောရေး
စနစ်တွေဟာ
စနစ်တွေဟာ
01:38
differ crucially from animal
communication systems,
communication systems,
34
86076
2761
တိရိစ္ဆာန်တွေရဲ့ စနစ်နဲ့ လုံးဝကို မတူဘူး၊
01:40
that all languages are equally expressive,
35
88861
2661
ဘာသာစကားအားလုံးတို့ရဲ့
ထုတ်ဖေါ်ပြောနိုင်စွမ်းဟာ
ထုတ်ဖေါ်ပြောနိုင်စွမ်းဟာ
01:43
even if they do it in different ways.
36
91546
2039
နည်းလမ်းတွေ မတူတောင် တူညီကြပါတယ်။
01:45
And yet, despite this,
37
93998
3274
ဒါတောင်၊ ဘာသာစကား အကြောင်းကို မရပ်မနား
ပြောဆိုဆွေးနွေးချင်ကြတဲ့
ပြောဆိုဆွေးနွေးချင်ကြတဲ့
01:49
there are a lot of people
who just love to pop off about language
who just love to pop off about language
38
97296
4622
လူတွေလည်း အထူးပဲ
များပြားလှပြီး သူတို့ကိုသူတို့
များပြားလှပြီး သူတို့ကိုသူတို့
01:53
like they have an equal
understanding of it as a linguist,
understanding of it as a linguist,
39
101942
3619
ဘာသာဗေဒ ပညာရှင်တွေလိုပဲ
အားလုံးသိကြတယ်လို့ ထင်မှတ်ကြပါတယ်။
အားလုံးသိကြတယ်လို့ ထင်မှတ်ကြပါတယ်။
သူတို့က ဘာသာစကားတစ်ခုကို
ပြောနိုင်ကြတော့ ထင်နိုင်ကြပါတယ်။
ပြောနိုင်ကြတော့ ထင်နိုင်ကြပါတယ်။
01:57
because, of course, they speak a language.
40
105585
2032
01:59
And if you speak a language,
that means you have just as much right
that means you have just as much right
41
107641
3172
ကိုယ်က ဘာသာစကား တစ်ခုကို ပြောနိုင်တော့
ဘယ်သူမဆို အဲဒီအကြောင်းကို
ဆွေးနွေးခွင့် ရှိတယ်ပေါ့။
ဆွေးနွေးခွင့် ရှိတယ်ပေါ့။
02:02
to talk about its function
as anybody else.
as anybody else.
42
110837
2093
ခွဲစိတ်ကုဆရာဝန်နဲ့ ခင်ဗျား စကားပြောနေရတာ
စိတ်ကူးကြည့်ကြည့်ပါ၊
စိတ်ကူးကြည့်ကြည့်ပါ၊
02:04
Imagine if you were talking to a surgeon,
43
112954
1992
02:06
and you say, "Listen, buddy.
44
114970
1504
‘‘ဆရာ၊ ကျနော့်ကို နားထောင်ပါ၊
02:08
I've had a heart for, like, 40 years now.
45
116498
1968
ကျွန်တော် အသက် ၄၀ ရှိလာပြီ၊
02:10
I think I know a thing or two
about aortic valve replacements.
about aortic valve replacements.
46
118490
2950
အခုတော့ သွေေးကြော အဆို့ရှင် တစ်ခုနှစ်ခု
လောက် လဲပေးဖို့ လိုနေတယ်။
လောက် လဲပေးဖို့ လိုနေတယ်။
02:13
I think my opinion
is just as valid as yours."
is just as valid as yours."
47
121464
2215
ခင်ဗျားကလည်း ကျွန်တော့်အမြင်ကို
သဘောတူမှာပါ။‘‘
သဘောတူမှာပါ။‘‘
02:15
And yet, that's exactly what happens.
48
123703
1795
လက်တွေ့ဘဝထဲမှာ တကယ့်ကို
အဲဒီလို ဖြစ်ပျက်နေပါတယ်။
အဲဒီလို ဖြစ်ပျက်နေပါတယ်။
02:17
This is Neil deGrasse Tyson,
saying that in the film "Arrival,"
saying that in the film "Arrival,"
49
125522
4427
Neil deGrasse Tyson ရဲ့ "Arrival,"
ကားကို မှတ်မိကြမယ်ဆိုရင်၊
ကားကို မှတ်မိကြမယ်ဆိုရင်၊
02:21
he would have brought a cryptographer --
50
129973
2151
ဒီပြင်ဂြိုဟ်သားတွေနဲ့ ဆက်သွယ်
ပြောဆိုနိုင်ဖို့အတွက် သူဟာ
ပြောဆိုနိုင်ဖို့အတွက် သူဟာ
02:24
somebody who can unscramble a message
in a language they already know --
in a language they already know --
51
132148
3818
လျှိုဝှက်စာတွေကို ဖြေနိုင်သူကို
ရှာဖွေယူဖို့ လိုအပ်မယ်၊
ရှာဖွေယူဖို့ လိုအပ်မယ်၊
ဘာသာဗေဒပညာရှင်ကို ခေါ်မယ်ဆိုရင်
02:27
rather than a linguist,
52
135990
1278
ဂြိုလ်သားတွေနဲ့ဆက်သွယ်ပြောဆိုတဲ့အခါမှာ
02:29
to communicate with the aliens,
53
137292
1634
02:30
because what would a linguist --
54
138950
2111
ဂြိုလ်သားတွေရဲ့ ဘာသာစကားကို ဘာမှ
မသိတဲ့ ဘာသာဗေဒ ပညာရှင်ဟာ
မသိတဲ့ ဘာသာဗေဒ ပညာရှင်ဟာ
02:33
why would that be useful
in talking to somebody
in talking to somebody
55
141085
2214
အဲဒီလို အခြေအနေမျိုးထဲမှာ
02:35
speaking a language we don't even know?
56
143323
1906
ဘယ်လိုမှာမှ အသုံးဝင်မှာ မဟုတ်လို့ပါ။
02:37
Though, of course, the "Arrival" film
is not off the hook.
is not off the hook.
57
145253
2737
ဟုတ်ပါတယ်၊ "Arrival" ရုပ်ရှင်ကားရဲ့
သာဓကဟာ စဉ်းစားစရာပါပဲ။
သာဓကဟာ စဉ်းစားစရာပါပဲ။
02:40
I mean, come on --
listen, film. Hey, buddy:
listen, film. Hey, buddy:
58
148014
2063
အဲဒီရုပ်ရှင်အစား ကျနော်
ဆွေးနွေးချင်တာက ဟေ့လူတွေ၊
ဆွေးနွေးချင်တာက ဟေ့လူတွေ၊
02:42
there are aliens that come down
to our planet in gigantic ships,
to our planet in gigantic ships,
59
150101
3040
ဂြိုလ်သား အများအပြားတို့ဟာ
ဧရာမအာကာသယာဉ်ကြီးတွေနဲ့
ဧရာမအာကာသယာဉ်ကြီးတွေနဲ့
02:45
and they want to do nothing
except for communicate with us,
except for communicate with us,
60
153165
3786
ကျုပ်တို့ဆီကို လာနေကြတာက
ဆက်သွယ်စကားပြောဖို့ သက်သက် အတွက်ပဲလား၊
ဆက်သွယ်စကားပြောဖို့ သက်သက် အတွက်ပဲလား၊
ဒီတော့ ဘာသာဗေဒ
ပညာရှင်ကို ငှားဖို့ လိုနေတယ်ပေါ့။
ပညာရှင်ကို ငှားဖို့ လိုနေတယ်ပေါ့။
02:48
and you hire one linguist?
61
156975
2275
02:51
(Laughter)
62
159274
1010
(ရယ်သံများ)
02:52
What's the US government
on a budget or something?
on a budget or something?
63
160308
2344
အမေရိကန် အစိုးရဆီမှာ ဘတ်ဂျက်
ည်းနေလို့လား၊ ပြဿနာတစ်ခုခု ရှိနေလို့လား။
ည်းနေလို့လား၊ ပြဿနာတစ်ခုခု ရှိနေလို့လား။
02:55
(Laughter)
64
163029
1588
(ရယ်သံများ)
02:56
A lot of these things can be
chalked up to misunderstandings,
chalked up to misunderstandings,
65
164641
2904
ဒီလိုတွေးခေါ်မှုတွေက နားလည်မှု
လွဲမှာနေတာတွေကို ထောက်ပြနေတယ်၊
လွဲမှာနေတာတွေကို ထောက်ပြနေတယ်၊
02:59
both about what language is
and about the formal study of language,
and about the formal study of language,
66
167569
3476
ဘာသာစကားဆိုတာက ဘာလဲ၊ ဘာသာစကားဆိုင်ရာ၊
ပြီးတော့ ဘာသာဗေဒ ပညာရှင်ကိုပါ
ပြီးတော့ ဘာသာဗေဒ ပညာရှင်ကိုပါ
03:03
about linguistics.
67
171069
1311
အပေါ်ယံ ချဉ်းကပ်မှုမျိုးပါ။
03:05
And I think there's something that
underlies a lot of these misunderstandings
underlies a lot of these misunderstandings
68
173568
4428
ခုနက ပြောပြခဲ့တဲ့ လွှဲမှားနေတဲ့
နားလည်မှု တော်တော်များများကို
နားလည်မှု တော်တော်များများကို
03:10
that can be summed up
by this delightful article in "Forbes,"
by this delightful article in "Forbes,"
69
178020
4539
Forbes မဂ္ဂဇင်းထဲက စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းတဲ့
ဆောင်းပါးထဲမှာ
ဆောင်းပါးထဲမှာ
စုပေါင်းဖေါ်ပြထားတယ်။ အထက်တန်းကျောင်းသား
တွေ နိုင်ငံခြားဘာသာကို သင်ရန် ဆောင်းပါးပါ။
တွေ နိုင်ငံခြားဘာသာကို သင်ရန် ဆောင်းပါးပါ။
03:14
about why high school students
shouldn't learn foreign languages.
shouldn't learn foreign languages.
70
182583
3695
၎င်းထဲက အချက်အလက် တချို့ကို
ကျွန်တော် ကိုးကားရပါမယ်၊
ကျွန်တော် ကိုးကားရပါမယ်၊
03:18
I'm going to pull out
some quotes from this,
some quotes from this,
71
186302
2133
03:20
and I want you to see
if you can figure out
if you can figure out
72
188459
2058
အဲဒီနောက် ခင်ဗျားတို့က
အဲဒီလို အယူအဆတွေ မှန်မမှန်ကို
အဲဒီလို အယူအဆတွေ မှန်မမှန်ကို
03:22
what underlies some
of these opinions and ideas.
of these opinions and ideas.
73
190541
3630
ချင့်ချိန်း ခန့်မှန်း သုံးသပ်နိုင်ကြမှာပါ။
"အမေရိကန်တွေဟာ ဂန္ထဝင်ဝတ္ထုတွေကို
ဘာသာပြန်နဲ့တောင်မှ ဖတ်ခဲကြတယ်။‘‘
ဘာသာပြန်နဲ့တောင်မှ ဖတ်ခဲကြတယ်။‘‘
03:26
"Americans rarely read the classics,
even in translation."
even in translation."
74
194929
4083
အဲဒီလိုဆိုရင်၊ ထိုသူတို့ဟာ မူရင်းဘာသာနဲ့
မဖတ်ကြဖို့ များတော့
မဖတ်ကြဖို့ များတော့
03:31
So in other words, why bother
learning a foreign language
learning a foreign language
75
199036
2701
03:33
when they're not even going to read
the classic in the original anyway?
the classic in the original anyway?
76
201761
3442
သူတို့ကို နိုင်ငံခြားဘာသာစကားကို
သင်ပေးဖို့ ဘာ့အတွက် လိုအပ်ပါသလဲ။
သင်ပေးဖို့ ဘာ့အတွက် လိုအပ်ပါသလဲ။
03:37
What's the point?
77
205227
1184
ဆိုလိုရင်းက ဘာများလဲ။
03:38
"Studying foreign languages in school
is a waste of time,
is a waste of time,
78
206435
2778
"ကျောင်းမှာ နိုင်ငံခြားဘာသာစကားကို
သင်ယူမှုဟာ ကျောင်းမှာ ပြုလုပ်နိုင်တဲ့
သင်ယူမှုဟာ ကျောင်းမှာ ပြုလုပ်နိုင်တဲ့
03:41
compared to other things
that you could be doing in school."
that you could be doing in school."
79
209237
3660
အခြားအရာတွေနဲ့စာရင်
အချိန်ကို ဖြုန်းမှုသက်သက်ပါ။"
အချိန်ကို ဖြုန်းမှုသက်သက်ပါ။"
03:45
"Europe has a lot of language groups
clustered in a relatively small space."
clustered in a relatively small space."
80
213887
3912
ဥရောပမှာ အတော်သေးငယ်တဲ့ ဒေသထဲတွင်
ဘာသာစကားအုပ်စုတွေ အများကြီး ရှိပါတယ်။‘‘
ဘာသာစကားအုပ်စုတွေ အများကြီး ရှိပါတယ်။‘‘
ဒီတော့ အမေရိကန်တွေ အနေနဲ့ အခြားဘာသာ
စကားတစ်ခုကို သင်ယူဖို့က ဘာ့အတွက်များလဲ။
စကားတစ်ခုကို သင်ယူဖို့က ဘာ့အတွက်များလဲ။
03:49
So for Americans, ah, what's the point
of learning another language?
of learning another language?
81
217823
3509
တကယ်ပါပဲ၊ အဲဒါ့အတွက် ကိုယ်စိုက်ထုတ်ရမယ့်
အချိန်အတွက် ဆုလာဘ် ရစရာမရှိပါဘူး။
အချိန်အတွက် ဆုလာဘ် ရစရာမရှိပါဘူး။
03:53
You're not really going to get
a lot of bang for your buck out of that.
a lot of bang for your buck out of that.
82
221356
3356
03:56
This is my favorite,
83
224736
1159
ကျွန်တော်အကြိုက်ဆုံး အပိုဒ်က-
03:57
"A student in Birmingham
would have to travel
would have to travel
84
225919
2143
Birmingham မြို့မှ ကျောင်းသားဟာ
မက်ဆီကို နယ်ခြားဆီ ရောက်ဖို့
မက်ဆီကို နယ်ခြားဆီ ရောက်ဖို့
04:00
about a thousand miles
to get to the Mexican border,
to get to the Mexican border,
85
228086
2486
မိုင်ထောင်ချီ ခရီးထွက်ရလိမ့်မယ်၊
ဒါတောင် အဲဒီဒေသမှာ
ဒါတောင် အဲဒီဒေသမှာ
04:02
and even then, there would be enough
people who speak English to get around."
people who speak English to get around."
86
230596
4008
ထိုသူဟာ ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ အင်္ဂလိပ်လို
ပြောနိုင်ဖို့ များပါတယ်။‘‘
ပြောနိုင်ဖို့ များပါတယ်။‘‘
04:06
In other words, if you can
kind of wave your arms around,
kind of wave your arms around,
87
234628
2699
တနည်းအားဖြင့် ကိုယ်ဟာ တစ်နေရာရာကို
သွားနိုင်စွမ်း ရှိရင်၊
သွားနိုင်စွမ်း ရှိရင်၊
04:09
and you can get to where you're going,
88
237351
1820
ကိုယ်လိုချင်တဲ့ နေရာတွေကို သွားနိုင်ပြီး
04:11
then there's really no point
in learning another language anyway.
in learning another language anyway.
89
239195
3056
ဒီ့ပြင်ဘာသာစကားကို သင်ယူခြင်းဟာ
ဘယ်လိုမှ အဓိပ္ပါယ်မရှိပါ။
ဘယ်လိုမှ အဓိပ္ပါယ်မရှိပါ။
04:14
What underlies a lot of these attitudes
is the conceptual metaphor,
is the conceptual metaphor,
90
242275
5032
ဒီလို တွေးထင်လာစေတဲ့ အကြောင်းရင်းက
ခံယူချက်ဆိုင်ရာ အမှားကြောင့်ပါ၊
ခံယူချက်ဆိုင်ရာ အမှားကြောင့်ပါ၊
ဘာသာစကားဟာ ကိရိယာတခုပါ
ဆိုတဲ့ အချက်ကြေင့်ပါ။
ဆိုတဲ့ အချက်ကြေင့်ပါ။
04:19
language is a tool.
91
247331
1563
အဲဒီလို ခံယူချက်က ဟုတ်မှန်သလို
စဉ်းစားစရာ အကြေင်းတွေ ရှိကြတာ အမှန်ပါပဲ။
စဉ်းစားစရာ အကြေင်းတွေ ရှိကြတာ အမှန်ပါပဲ။
04:20
And there's something that rings
very true about this metaphor.
very true about this metaphor.
92
248918
2960
04:23
Language is kind of a tool
93
251902
1247
ကိုယ်ဟာ ဒေသသုံး ဘာသာစကားကို
မသိရင် ဘာမှမလုပ်နိုင်ဘူး ဆိုတော့
မသိရင် ဘာမှမလုပ်နိုင်ဘူး ဆိုတော့
04:25
in that, if you know the local language,
you can do more than if you didn't.
you can do more than if you didn't.
94
253173
3604
ဘာသာစကားဟာ ကိရိယာတစ်ခုနဲ့ တူတာ မှန်ပါတယ်။
04:28
But the implication is that
language is only a tool,
language is only a tool,
95
256801
3000
ဒါပေမဲ့ ဘာသာစကားကို ကိရိယာတစ်ခု
သက်သက်လို မြင်မှုကျတော့
သက်သက်လို မြင်မှုကျတော့
04:31
and this is absolutely false.
96
259825
1992
လုံးဝကြီးကို မှားနေပါတယ်။
04:33
If language was a tool,
it would honestly be a pretty poor tool.
it would honestly be a pretty poor tool.
97
261841
3301
ဘာသာစကားဟာ ကိရိယာတခုမျှသာ ဖြစ်ခဲ့ရင်
အတော့်ကို ဟောင်နွမ်းလောက်ပါပြီ။
အတော့်ကို ဟောင်နွမ်းလောက်ပါပြီ။
04:37
And we would have abandoned it long ago
for something that was a lot better.
for something that was a lot better.
98
265166
3610
ပိုကောင်းတာကို ရှာတွေ့လို့ အဲဒါကို
စွန့်ပစ်ခဲ့သင့်တာ ကြာလှပါပြီ။
စွန့်ပစ်ခဲ့သင့်တာ ကြာလှပါပြီ။
ဒီနေရာမှာ ဝါကျတစ်ကြောင်း စဉ်းစားကြည့်ပါ။
04:40
Think about just any sentence.
99
268800
1532
ကျွန်တော့်ဘဝထဲတွင်“မနေ့က ကျွန်တော်
Kyn ကိုမြင်ခဲ့တယ်” ပြောခဲ့ဘူးပါတယ်။
Kyn ကိုမြင်ခဲ့တယ်” ပြောခဲ့ဘူးပါတယ်။
04:42
Here's a sentence that I'm sure I've said
in my life: "Yesterday I saw Kyn."
in my life: "Yesterday I saw Kyn."
100
270356
3639
ကျွန်တော့် သူငယ်ချင်း အမည်က Kyn ပါ။
04:46
I have a friend named Kyn.
101
274019
1249
04:47
And when I say this sentence,
"Yesterday I saw Kyn,"
"Yesterday I saw Kyn,"
102
275292
2784
"Yesterday I saw Kyn "
လို့ ပြောဆိုချိန်မှာ
လို့ ပြောဆိုချိန်မှာ
04:50
do you think it's really the case
103
278100
1726
ကျွန်တော့် ခေါင်းထဲမှာ
ပေါ်ပေါက်နေသမျှ အားလုံးဟာ
ပေါ်ပေါက်နေသမျှ အားလုံးဟာ
04:51
that everything in my mind
is now implanted in your mind
is now implanted in your mind
104
279850
3222
ခုနက ဝါကျမှတစ်ဆင့် ခင်ဗျားရဲ့ စိတ်ထဲမှာပါ
ပေါ်လာပြီလို့ သေချာပါသလား။
04:55
via this sentence?
105
283096
1182
ဆက်စပ်နေတဲ့ အချင်းအရာတွေ များလွန်းလို့
သေချာဖို့ မလွယ်ပါ။
သေချာဖို့ မလွယ်ပါ။
04:56
Hardly, because there's a lot
of other stuff going on.
of other stuff going on.
106
284302
2537
04:58
Like, when I say "yesterday,"
107
286863
1388
ဥပမာ၊ "မနေ့က" စကားလုံး ဆိုပါစို့။
05:00
I might think what the weather
was like yesterday because I was there.
was like yesterday because I was there.
108
288275
3309
ကျွန်တော်က အဲဒီမှာ ရာသီဥတု ဘယ်လို
ရှိခဲ့မှန်းကို ထင်မိနိုင်သေးတယ်။
ရှိခဲ့မှန်းကို ထင်မိနိုင်သေးတယ်။
05:03
And if I'm remembering,
109
291608
1150
ဆက်ပြီး ကျွန်တော် မှတ်မိသေးတာက
05:04
I'll probably remember there was something
I forgot to mail, which I did.
I forgot to mail, which I did.
110
292782
3444
အီးမေးလ်ပို့ဖို့ ကျွန်တော် မေ့သွားခဲ့သို့
ပို့ခဲ့ရတာမျိုးပါ။
ပို့ခဲ့ရတာမျိုးပါ။
05:08
This was a preplanned joke,
but I really did forget to mail something.
but I really did forget to mail something.
111
296250
3316
ဒါက တမင်ကို နောက်ပြောင် ပြောလိုက်တာပါ၊
မေးလ်ပိုဖို့ မေ့သွားတာ အမှန်ပါ။
မေးလ်ပိုဖို့ မေ့သွားတာ အမှန်ပါ။
05:11
And so that means
I'm going to have to do it Monday,
I'm going to have to do it Monday,
112
299590
2850
ဒီတော့ အဲဒါကို တနင်္လာကျမှ
လုပ်ရမယ့် သဘောပါ၊
လုပ်ရမယ့် သဘောပါ၊
05:14
because that's when
I'm going to get back home.
I'm going to get back home.
113
302464
2193
အဲဒီနေ့ ကျွန်တော် အိမ်ကို
ပြန်ရောက်မှာမို့လို့ပါ။
ပြန်ရောက်မှာမို့လို့ပါ။
05:16
And of course, when I think of Monday,
114
304681
1820
ဒါနဲ့၊ တနင်္လာနေ့ကို စဉ်းစားလိုက်တာနဲ့
05:18
I'll think of "Manic Monday"
by the Bangles. It's a good song.
by the Bangles. It's a good song.
115
306525
2946
ကျွန်တော်ဟာ Bangles တွေရဲ့ "Manic Monday"
ဆိုတဲ့ သီချင်းကောင်းကို စဉ်းစားမိတယ်။
ဆိုတဲ့ သီချင်းကောင်းကို စဉ်းစားမိတယ်။
05:21
And when I say the word "saw,"
I think of this phrase:
I think of this phrase:
116
309495
3257
ပြီးတော့ "saw" လို့ ပြောလိုက်လို့
စဉ်းစားမိတဲ့ စကားစုက-
စဉ်းစားမိတဲ့ စကားစုက-
05:24
"'I see!' said the blind man
as he picked up his hammer and saw."
as he picked up his hammer and saw."
117
312776
3087
"ငါမြင်ပြီ။' မျက်မမြင်သူက သူ့တူနဲ့ လွှကို
ယူလိုက်တာကို မြင်မိတယ်။
ယူလိုက်တာကို မြင်မိတယ်။
05:27
I always do.
118
315887
1151
အမြဲတမ်း ဒီအတိုင်းပဲ။
05:29
Anytime I hear the word "saw" or say it,
I always think of that,
I always think of that,
119
317062
3071
ကျွန်တော် "saw" စကားလုံးကို ကြားရင်၊
ပြောမိရင် အမြဲတမ်း အဲဒီလို စဉ်းစားတတ်တယ်။
ပြောမိရင် အမြဲတမ်း အဲဒီလို စဉ်းစားတတ်တယ်။
05:32
because my grandfather
always used to say it,
always used to say it,
120
320157
2097
အဖိုးရဲ့ ပြောနေကျ စကားလုံးတွေပါ၊
05:34
so it makes me think of my grandfather.
121
322278
1871
တဆက်တည်း အဖိုးကိုလည်း သတိရစရာပါ။
ကျွန်ုပ်တို့ဟာ "Manic Monday" အကြောင်း
ပြန်ပြောဆိုကြရဦးမယ်။
ပြန်ပြောဆိုကြရဦးမယ်။
05:36
And we're back to "Manic Monday"
again, for some reason.
again, for some reason.
122
324173
2641
05:38
And with Kyn, when I'm saying
something like, "Yesterday I saw Kyn,"
something like, "Yesterday I saw Kyn,"
123
326838
3262
"Yesterday I saw Kyn" ဝါကျထဲမှာ Kyn ကို
ပြောဆိုခဲ့ရာတွင်လည်း၊
ပြောဆိုခဲ့ရာတွင်လည်း၊
ကျွန်တော် သူ့ကိုတွေ့မြင်ခဲ့ရတဲ့
အခြေအနေတွေကိုပါ စဉ်းစားမိမှာပါ။
အခြေအနေတွေကိုပါ စဉ်းစားမိမှာပါ။
05:42
I'll think of the circumstances
under which I saw him.
under which I saw him.
124
330124
3103
ထိုနေ့တုန်းကလည်း အလားတူ ဖြစ်ခဲ့တယ်။ သူဟာ
ကျွန်တော့်ကြောင်နဲ့ အတူ ဒီမှာ ရှိနေတယ်။
ကျွန်တော့်ကြောင်နဲ့ အတူ ဒီမှာ ရှိနေတယ်။
05:45
And this happened to be that day.
Here he is with my cat.
Here he is with my cat.
125
333251
2779
05:48
And of course, if I'm thinking of Kyn,
126
336054
1825
ကျွန်တော် Kyn အကြောင်းကို
စဉ်းစားနေစဉ်
စဉ်းစားနေစဉ်
05:49
I'll think he's going to
Long Beach State right now,
Long Beach State right now,
127
337903
2468
သူအခု Long Beach State သွားနေတာကို သိတယ်၊
05:52
and I'll remember that
my good friend John and my mother
my good friend John and my mother
128
340395
2637
တဆက်တည်း ကျွန်တော့်မိတ်ဆွေနဲ့
ကျွန်တော့်မိခင်တို့ဟာ
ကျွန်တော့်မိခင်တို့ဟာ
05:55
both graduated from Long Beach State,
129
343056
1774
နှစ်ဦးစလုံး Long Beach State မှ
ဘွဲ့ရခဲ့တာ မှတ်မိမယ်၊
ဘွဲ့ရခဲ့တာ မှတ်မိမယ်၊
05:56
my cousin Katie is going to
Long Beach State right now.
Long Beach State right now.
130
344854
2844
ကျွန်တော့ တူမဝမ်းကွဲ Katie အခု
Katie Long Beach State တက်နေတယ်။
Katie Long Beach State တက်နေတယ်။
05:59
And it's "Manic Monday" again.
131
347722
1434
အားလုံးကး "Manic Monday" သဘောပါပဲ။
06:01
But this is just a fraction
of what's going on in your head
of what's going on in your head
132
349180
2782
ကိုယ်က တစ်ခုခုပြောချိန်မှာ
ခေါင်းထဲမှာ ပေါ်လာတတ်တာတွေရဲ့
ခေါင်းထဲမှာ ပေါ်လာတတ်တာတွေရဲ့
06:03
at any given time while you are speaking.
133
351986
2292
အစိတ်အပိုင်း အချို့ပဲ ရှိပါသေးတယ်။
06:06
And all we have to represent
the entire mess
the entire mess
134
354302
2595
ကျုပ်တို့အားလုံး ကိုယ့်ခေါင်းထဲမှာ
ဖြစ်ပျက်နေတာတွေကို
ဖြစ်ပျက်နေတာတွေကို
06:08
that is going on in our head, is this.
135
356921
2894
အဲဒီလိုပုံစံ စဉ်းစားလေ့ ရှိကြပါတယ်။
ကျုပ်တို့ အားလုံး အလားတူပါပဲ။
06:11
I mean, that's all we got.
136
359839
1302
06:13
(Laughter)
137
361165
1164
(ရယ်သံများ)
06:14
Is it any wonder
that our system is so poor?
that our system is so poor?
138
362353
2605
ဒီတော့ ကျုပ်တို့ရဲ့ စနစ်က အခုလို
ညံ့နေတာဟာ ဘာမှ အံ့အားသင့်စရာမဟုတ်ပါ။
ညံ့နေတာဟာ ဘာမှ အံ့အားသင့်စရာမဟုတ်ပါ။
06:16
So imagine, if I can give you an analogy,
139
364982
2478
ဥပမာ တစ်ခုကို ပြသပေးတဲ့ အနေနဲ့
06:19
imagine if you wanted to know
what is it like to eat a cake,
what is it like to eat a cake,
140
367484
3142
ခင်ဗျားတို့က ကိတ်မုန့်စားရတာ ဘယ်လိုလဲ
သိချင်ကြတယ် ဆိုပါစို့၊
သိချင်ကြတယ် ဆိုပါစို့၊
06:22
if instead of just eating the cake,
141
370650
2356
ကိတ်မုန့်ကိုယူပြီး စားမယ့်အစား
06:25
you instead had to ingest
the ingredients of a cake,
the ingredients of a cake,
142
373030
3222
ကျုပ်တို့ဟာ ကိတ်ထဲ ပါဝင်တဲ့
အရာတွေကို
အရာတွေကို
တစ်ခုပြီးတစ်ခု ညွှန်ကြားချက်နဲ့အတူ
06:28
one by one,
143
376276
1531
06:29
along with instructions
144
377831
1512
စားပစ်ကြရန် လိုအပ်ပါမယ်။
ဝင်ပစ္စည်းတွေက ပေါင်းစည်းမိလျက် ကိတ်မုန့်
ဖန်တီးပေးပုံအကြောင်း သိရန်အတွက်ပါ။
ဖန်တီးပေးပုံအကြောင်း သိရန်အတွက်ပါ။
06:31
about how these ingredients
can be combined to form a cake.
can be combined to form a cake.
145
379367
3385
ခင်ဗျားတို့ ညွှန်ကြားချက်ကိုပါ စားပစ်ရမယ်။
06:34
You had to eat the instructions, too.
146
382776
1904
06:36
(Laughter)
147
384704
1064
(ရယ်သံများ)
06:37
If that was how we had to experience cake,
148
385792
2059
ကျုပ်တို့က ကိတ်မုန့်ကို အဲဒီပုံစံနဲ့
လက်တွေ့စမ်းသပ်ကြရမယ်ဆိုရင်၊
လက်တွေ့စမ်းသပ်ကြရမယ်ဆိုရင်၊
06:39
we would never eat cake.
149
387875
1511
ကျုပ်တို့ဟာ ကိတ်မုန့်ကို ဘယ်တော့မှ
စားဖြစ်မှ မဟုတ်ပါဘူး။
စားဖြစ်မှ မဟုတ်ပါဘူး။
06:42
And yet, language is
the only way -- the only way --
the only way -- the only way --
150
390485
3560
ဒါပေမဲ့၊ ကျုပ်တို့ ခေါင်းထဲမှာ ဖြစ်ပျက်နေ
တာတွေကို နားလည်ရန်
တာတွေကို နားလည်ရန်
06:46
that we can figure out
what is going on here, in our minds.
what is going on here, in our minds.
151
394069
4194
ဘာသာစကားဟာ တစ်ခုတည်းသော
နည်းလမ်း ဖြစ်ပါတယ်။
နည်းလမ်း ဖြစ်ပါတယ်။
ဒါက ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အတွင်းပိုင်းလက္ခဏာပါ၊
06:50
This is our interiority,
152
398287
1854
ကျုပ်တို့ကို လူသားလုပ်ပေးတဲ့ အရာပါ၊
06:52
the thing that makes us human,
153
400165
1444
06:53
the thing that makes us different
from other animals,
from other animals,
154
401633
3238
ကျန်တဲ့ တိရိစ္ဆာန်တွေနဲ့ကျုပ်တို့ကို
မတူအောင် လုပ်ပေးတဲ့ အချက်ပါပဲ၊
မတူအောင် လုပ်ပေးတဲ့ အချက်ပါပဲ၊
06:56
is all inside here somewhere,
155
404895
1833
ကျုပ်တို့ အတွင်းထဲမှာ
တစ်နေရာရာမှာရှိနေတဲ့ အရာပါ၊
တစ်နေရာရာမှာရှိနေတဲ့ အရာပါ၊
06:58
and all we have to do to represent it
is our own languages.
is our own languages.
156
406752
3944
ကျုပ်တို့အနေနဲ့ အဲဒါကို မိတ်ဆက်ပေးဖို့
လိုအပ်တာက ကျုပ်တို့ရဲ့ ဘာသာစကားတွေပါပဲ။
လိုအပ်တာက ကျုပ်တို့ရဲ့ ဘာသာစကားတွေပါပဲ။
07:02
A language is our best way of showing
what's going on in our head.
what's going on in our head.
157
410720
3115
ကျုပ်တို့ခေါင်းထဲမှာ ဖြစ်ပျက်နေတာကို
ပြသဖို့ ဘာသာစကားဟာ အကောင်းဆုံးနည်းလမ်းပဲ။
ပြသဖို့ ဘာသာစကားဟာ အကောင်းဆုံးနည်းလမ်းပဲ။
07:05
Imagine if I wanted to ask
a big question, like:
a big question, like:
158
413859
2251
‘‘လူသားရဲ့ တွေးခေါ်ပုံနဲ့ ခံစားချက်များရဲ့
သဘာဝက ဘာလဲ‘‘
သဘာဝက ဘာလဲ‘‘
07:08
"What is the nature of human
thought and emotion?"
thought and emotion?"
159
416134
2333
မေးခွန်းကို ခင်ဗျားတို့အား
မေးလိုတာကို စိတ်ကူးကြည့်ကြပါ။
မေးလိုတာကို စိတ်ကူးကြည့်ကြပါ။
07:10
What you'd want to do
160
418491
1090
07:11
is you'd want to examine
as many different languages
as many different languages
161
419605
3163
ခင်ဗျား လုပ်ချင်ကြမှာက
အတတ်နိုင်ဆုံး အများဆုံး ကွဲပြားကြတဲ့
ဘာသာစကားတွေကို
ဘာသာစကားတွေကို
07:14
as possible.
162
422792
1595
လေ့လာကြရပါမယ်။
07:16
One isn't just going to do it.
163
424411
2015
တစ်ခုတည်းကို လေ့လာရုံနဲ့ မဖြစ်နိုင်ပါ။
07:18
To give you an example,
164
426450
1362
ခင်ဗျားတို့အား ဥပမာတစ်ခု အနေနဲ့၊
07:19
here's a picture I took of little Roman,
165
427836
2849
ကြောက်လေး Roman ရဲ့ ပုံတစ်ပုံ ရိုက်ထားရာ၊
07:22
that I took with a 12-megapixel camera.
166
430709
2979
12 megapixel ကင်မရာနဲ့ ရိုက်ယူခဲ့တယ်။
07:25
Now, here's that same picture
with a lot fewer pixels.
with a lot fewer pixels.
167
433712
3432
ဒါကျတော့ အဲဒီကြောင်ရဲ့ ပုံပါပဲ၊
ဒါပေမဲ့ pixel ပိုနည်းတဲ့ပုံပါ။
ဒါပေမဲ့ pixel ပိုနည်းတဲ့ပုံပါ။
07:29
Obviously, neither
of these pictures is a real cat.
of these pictures is a real cat.
168
437168
3883
ဒီပုံနှစ်ပုံလုံးဟာ တကယ့်ကြောင်ပါလို့
ပြောမရနိုင်တာ ရှင်းနေပါတယ်။
ပြောမရနိုင်တာ ရှင်းနေပါတယ်။
07:33
But one gives you a lot better sense
of what a cat is than the other.
of what a cat is than the other.
169
441075
3634
ဒါပေမဲ့ တစ်ပုံက နောက်ပုံနဲ့စာရင် ကြောင်ကို
ပိုပြီးပြည့်စုံစွာ ဖေါ်ပြနိုင်ပါတယ်။
ပိုပြီးပြည့်စုံစွာ ဖေါ်ပြနိုင်ပါတယ်။
ဘာသာစကားဟာ ကိရိယာတစ်ခု သက်သက်မဟုတ်ပါ။
07:38
Language is not merely a tool.
170
446649
1984
၎င်းဟာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့အမွေပါ။
07:40
It is our legacy,
171
448657
1159
07:41
it's our way of conveying
what it means to be human.
what it means to be human.
172
449840
2442
အဲဒါဟာ လူသားဖြစ်ရခြင်းရဲ့
အနှစ်သာရကို ဖေါ်ပြပေးနေပါတယ်။
အနှစ်သာရကို ဖေါ်ပြပေးနေပါတယ်။
07:44
And of course, by "our" legacy,
I mean all humans everywhere.
I mean all humans everywhere.
173
452306
4391
ပြီးတော့ ကျွန်တော်က ကျုပ်တို့အမွေလို ပြော
လိုက်တာက လူသားတိုင်းကို ဆိုလိုတာပါ။
လိုက်တာက လူသားတိုင်းကို ဆိုလိုတာပါ။
07:48
And losing even one language
makes that picture a lot less clear.
makes that picture a lot less clear.
174
456721
5065
ဘာသာစကား တစ်ခုတည်း ဆုံးရှုံးရခြင်းဟာ
ကားချပ်ပုံကို ပြတ်သားမှု နည်းသွားစေပါတယ်။
ကားချပ်ပုံကို ပြတ်သားမှု နည်းသွားစေပါတယ်။
07:53
So as a job for the past 10 years
175
461810
4045
ကျွန်တော်ဟာ လွန်ခဲ့တဲ့ ၁၀ နှစ် အတွင်းမှာ
07:57
and also as recreation, just for fun,
176
465879
3285
အလုပ်အနေနဲ့ရော၊ ပျော်စရာ အနေနဲ့ပါ၊
ကျွန်တော်ဟာ ဘာသာစကားတွေကို ဖန်တီးခဲ့ပါတယ်။
08:01
I create languages.
177
469188
1711
08:02
These are called "conlangs,"
178
470923
1860
အဲဒါတွေကို "conlangs" လို့ ခေါ်ကြတယ်၊
"constructed languages" ရဲ့ အတိုကောက်ပါ။
08:04
short for "constructed languages."
179
472807
2135
အချက်နှစ်ချက်ကို ဘေးချင်းယှဉ်
မိတ်ဆက်ပေးလိုက်ခြင်းက
မိတ်ဆက်ပေးလိုက်ခြင်းက
08:06
Now, presenting these facts back to back,
180
474966
2079
08:09
that we're losing languages on our planet
181
477069
1978
ကျုပ်တို့ဟာ ကမ္ဘာ့ဘာသာစကားတွေကို
ဆုံးရှုံးနေရတယ်၊
ဆုံးရှုံးနေရတယ်၊
08:11
and that I create brand-new languages,
182
479071
1819
ကျွန်တော်က ဘာသာစကားအသစ်ကို
ဖန်တီးနေတယ် ဆိုတော့
ဖန်တီးနေတယ် ဆိုတော့
08:12
you might think that there's
some nonsuperficial connection
some nonsuperficial connection
183
480914
2782
အဲဒီနှစ်ချက် အပြင်ပန်းဆက်သွယ်မှု ရှိနေသလို
08:15
between these two.
184
483720
1166
ထင်စရာ ရှိနိုင်ပါတယ်။
တကယ်တော့ လူတော်တော်များများတို့က
အဲဒီလို ဆက်စပ်ဖို့ ကြိုးပမ်းခဲ့ကြပါတယ်။
အဲဒီလို ဆက်စပ်ဖို့ ကြိုးပမ်းခဲ့ကြပါတယ်။
08:16
In fact, a lot of people have drawn a line
between those dots.
between those dots.
185
484910
2916
08:19
This is a guy who got
all bent out of shape
all bent out of shape
186
487850
2027
ဒါပေမဲ့ ခုနက ပြောဆိုနေတာတွေရဲ့
ဘောင်အပြင်ကို ထိုးထွက်နေတဲ့
ဘောင်အပြင်ကို ထိုးထွက်နေတဲ့
08:21
that there was a conlang
in James Cameron's "Avatar."
in James Cameron's "Avatar."
187
489901
2814
James Cameron ရဲ့ Avatar ရုပ်ရှင်ထဲက
conlang တစ်ခု ရှိနေပါတယ်။
conlang တစ်ခု ရှိနေပါတယ်။
08:24
He says,
188
492739
1707
သူအဆိုအရ
08:26
"But in the three years
it took James Cameron
it took James Cameron
189
494470
2222
"သုံးနှစ်အတွင်းမှာ ၎င်းဟာ
James Cameron ကို သိမ်းယူနိုင်ခဲ့တယ်။
James Cameron ကို သိမ်းယူနိုင်ခဲ့တယ်။
08:28
to get Avatar to the screen,
a language died."
a language died."
190
496716
2253
Avatar ကို ရုံတွေမှာ လိုက်ပြပြီးတဲ့နောက်
အဲဒီဘာသာစကား သေဆုံးသွားပါပြီ။‘‘
အဲဒီဘာသာစကား သေဆုံးသွားပါပြီ။‘‘
08:30
Probably a lot more than that, actually.
191
498993
1928
08:32
"Na'vi, alas, won't fill the hole
where it used to be ..."
where it used to be ..."
192
500945
3444
နောက် ပြောစရာ ရှိပါသေးတယ်။
"Na'vi, alas ရဲ့ နေရာကို ဘယ်လိုမှာမှ
အစားထိုးလို့ ရနိုင်မယ် မထင်ပါ..."
အစားထိုးလို့ ရနိုင်မယ် မထင်ပါ..."
08:36
A truly profound and poignant statement --
193
504413
2312
တကယ့်ကို လေးနက်လှပြီး နောင်တရစရာပါ၊
08:38
if you don't think about it at all.
194
506749
2617
တချို့တို့ကတော့ အဲဒီအကြောင်း
စဉ်းစားချင်မှ စဉ်းစားမိကြမှာပါ။
စဉ်းစားချင်မှ စဉ်းစားမိကြမှာပါ။
08:41
(Laughter)
195
509390
1155
08:42
But when I was here at Cal,
196
510569
2043
(ရယ်သံများ)
ကျွန်တော် ဘွဲ့ယူစဉ်တုန်းက
08:44
I completed two majors.
197
512636
1379
အဓိက ဘာသာရပ် နှစ်ခုကို သင်ယူခဲ့တယ်။
08:46
One of them was linguistics,
but the other one was English.
but the other one was English.
198
514039
2801
တစ်ခုက ဘာသာဗေဒ ဖြစ်ခဲ့ပြီး
နောက်တစ်ခုက အင်္ဂလိပ်စာပါ။
နောက်တစ်ခုက အင်္ဂလိပ်စာပါ။
08:48
And of course, the English major,
the study of English,
the study of English,
199
516864
2588
အင်္ဂလိပ်ကို အဓိကဘာသာအဖြစ် သင်ခဲ့တာ၊
အင်္ဂလိပ်စာကို လေ့လာခဲ့တာက
အင်္ဂလိပ်စာကို လေ့လာခဲ့တာက
08:51
is not actually the study
of the English language, as we know,
of the English language, as we know,
200
519476
2962
လက်တွေ့မှာကျတော့ ကျုပ်တို့ သိရှိကြသလို
အင်္ဂလိပ်စာလေ့လာမှုမဟုတ်ခဲ့ဘဲ
အင်္ဂလိပ်စာလေ့လာမှုမဟုတ်ခဲ့ဘဲ
08:54
it's the study of literature.
201
522462
1395
စာပေကို လေ့လာမှုသာ ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။
08:55
Literature is just a wonderful thing,
202
523881
1797
စာပေဆိုတဲ့အရာ တကယ့်အံ့ဩစရာကြီးပါ၊
08:57
because basically, literature,
more broadly, is kind of like art;
more broadly, is kind of like art;
203
525702
3791
အခြေခံအားဖြင့် စာပေဟာ ပိုကျယ်ပြန့်စွာ
ပြောရရင် အနုပညာနဲ့ဆင်ပါတယ်။
ပြောရရင် အနုပညာနဲ့ဆင်ပါတယ်။
09:01
it falls under the rubric of art.
204
529517
1663
၎င်းဟာ အနုပညာဆိုတဲ့ ခေါင်းစီးအောက်မှာပါ။
09:03
And what we do with literature,
205
531204
1548
စာပေကို ကျုပ်တို့ လေ့လာကြည့်ရင်၊
09:04
authors create new,
entire beings and histories.
entire beings and histories.
206
532776
5079
စာရေးဆရာတွေဟာ လုံးဝကို အသစ်ဖြစ်ကြတဲ့
ဖြစ်ရပ်တွေကို ဖန်တီးကြပါတယ်။
ဖြစ်ရပ်တွေကို ဖန်တီးကြပါတယ်။
09:09
And it's interesting to us to see
207
537879
3016
စာရေးသူတို့က သူတို့စိတ်ကူးယဉ်ပြီး
ဖန်တီးပေးလိုက်ကြတဲ့
ဖန်တီးပေးလိုက်ကြတဲ့
09:12
what kind of depth and emotion
and just unique spirit
and just unique spirit
208
540919
5087
ဇာတ်ကောင်များထည့်ကို ထည့်ပေးလိုက်လို့
ကျွန်ုပ်တို့အားလုံးတို့ဟာ
ကျွန်ုပ်တို့အားလုံးတို့ဟာ
နက်ရှိုင်းတဲ့ စိတ်ခံစားချက်တွေကို
ခံစားလာကြရပါတယ်။
ခံစားလာကြရပါတယ်။
09:18
authors can invest
into these fictional beings.
into these fictional beings.
209
546030
2608
သူတို့ရဲ့ လက်ရာ အစွမ်းထက်ပုံကို
ဒါတွေကို ကြည့်ရင် ထင်ရှားနေပါတယ်။
ဒါတွေကို ကြည့်ရင် ထင်ရှားနေပါတယ်။
09:20
So much so, that, I mean --
take a look at this.
take a look at this.
210
548662
2621
09:23
There's an entire series of books
211
551307
2254
လုံးဝကို စိတ်ကူးထားတဲ့ ဇာတ်ကောင်တွေ
အကြောင်း
အကြောင်း
09:25
that are written
about fictional characters.
about fictional characters.
212
553585
2239
စာအုပ်တွေ တသီတတန်းကြီး ရှိပါတယ်။
09:27
Like, the entire book is just about one
fictional, fake human being.
fictional, fake human being.
213
555848
3967
တနည်း၊ စာအုပ်တစ်အုပ်လုံးဟာ အတုဖန်တီးထားတဲ့
လူတစ်ယောက် အကြောင်း ဖြစ်နိုင်တယ်။
လူတစ်ယောက် အကြောင်း ဖြစ်နိုင်တယ်။
George F. Babbitt ဆိုသူ အကြောင်း
စာအုပ်ရှိပါတယ်။
စာအုပ်ရှိပါတယ်။
09:31
There's an entire book
on George F. Babbitt
on George F. Babbitt
214
559839
2171
09:34
from Sinclair Lewis's "Babbitt,"
215
562034
1837
Sinclair Lewis ရဲ့ "Babbitt" စာအုပ်ပါ၊
အဲဒီစာအုပ်ဟာ ‘‘Babbitt‘‘
ကိုယ်၌ထက်ကို ပိုရှည်တာ အာမခံနိုင်ပါတယ်။
ကိုယ်၌ထက်ကို ပိုရှည်တာ အာမခံနိုင်ပါတယ်။
09:35
and I guarantee you,
that book is longer than "Babbitt,"
that book is longer than "Babbitt,"
216
563895
2667
09:38
which is a short book.
217
566586
1198
စာအုပ်ကိုယ်၌ကျတော့ တိုတိုလေးပါ။
09:39
Does anybody even remember that one?
218
567808
1739
တစ်ယောက်ယောက်က အဲဒါကို မှတ်မိရဲ့လား။
09:41
It's pretty good, I actually think
it's better than "Main Street."
it's better than "Main Street."
219
569571
3191
စာအုပ်ဟာ အတော်လေး ကောင်းပါတယ်၊
‘‘Main Street‘‘ ထက်ပိုကောင်းတယ်ထင်တယ်။
‘‘Main Street‘‘ ထက်ပိုကောင်းတယ်ထင်တယ်။
09:44
That's my hot take.
220
572786
1370
အဲဒီစာအုပ်ကို ကျွန်တော် အရမ်း ကြိုက်ပါတယ်။
09:46
So we've never questioned the fact
that literature is interesting.
that literature is interesting.
221
574180
3709
ဒီတော့ စာပေဟာ စိတ်ဝင်စားစရာ ကောင်းတာကို
ကျုပ်တို့ ဘယ်တော့မှ မေးခွန်း မထုတ်ခဲ့ကြပါ။
ကျုပ်တို့ ဘယ်တော့မှ မေးခွန်း မထုတ်ခဲ့ကြပါ။
09:50
But despite the fact,
222
578434
1555
အဲဒါအပြင့်၊
09:52
not even linguists are actually interested
in what created languages can tell us
in what created languages can tell us
223
580013
4064
ဘာသာဗေဒပညာရှင်တွေကတောင်မှ
ဖန်တီးထားတဲ့ စာပေက ဘာတွေ ပြောနိုင်ကြောင်း
ဖန်တီးထားတဲ့ စာပေက ဘာတွေ ပြောနိုင်ကြောင်း
09:56
about the depth of the human spirit
just as an artistic endeavor.
just as an artistic endeavor.
224
584101
3867
အနုပညာအဖြစ် လူသားတွေရဲ့ ခံစားချက်ကို သက်
ရောက်နိုင်ပုံကို စိတ်မဝင်စားကြပါဘူး။
ရောက်နိုင်ပုံကို စိတ်မဝင်စားကြပါဘူး။
ကျွန်တော် ဥပမာ ကောင်း တစ်ခုကို ပြပါမယ်။
10:00
I'll give you a nice little example here.
225
588520
2877
တချိန်တုန်း ကျွန်တော့်အကြောင်း
ဆောင်းပါး တစ်ပုဒ် ပေါ်လာခဲ့တယ်။
ဆောင်းပါး တစ်ပုဒ် ပေါ်လာခဲ့တယ်။
10:03
There was an article written about me
226
591421
2723
10:06
in the California alumni
magazine a while back.
magazine a while back.
227
594168
2840
California alumnimagazine ထဲမှာ
မကြာခင်တုန်းကပါ။
မကြာခင်တုန်းကပါ။
အဲဒီဆောင်းပါးကိုရေး သူတို့ရေးကြစဉ်
10:09
And when they wrote this article,
228
597032
1601
10:10
they wanted to get somebody
from the opposing side,
from the opposing side,
229
598657
2420
ဝေဖန်ရေးပေးမယ့်သူ တစ်ယောက်ယောက်ကို
သူတို့ ရှာလိုခဲ့ကြတယ်၊
သူတို့ ရှာလိုခဲ့ကြတယ်၊
10:13
which, in hindsight,
seems like a weird thing to do.
seems like a weird thing to do.
230
601101
2460
လုပ်ရိုးလုပ်စဉ် မဟုတ်ဘဲ ထူးဆန်းနေခဲ့ပါတယ်။
ကိုယ်က လူတစ်ယောက် အကြောင်းကို
ပြောပြနေတုန်းပဲ ရှိသေး၊
ပြောပြနေတုန်းပဲ ရှိသေး၊
10:15
You're just talking about a person,
231
603585
1690
10:17
and you want to get somebody
from the opposing side of that person.
from the opposing side of that person.
232
605299
3143
အဲဒီသူကို ဝေဖန်ရေးမယ့် လူတစ်ယောက်ကို
ရှာချင်နေကြပြီ။
ရှာချင်နေကြပြီ။
10:20
(Laughter)
233
608466
1276
(ရယ်သံများ)
10:21
Essentially, this is just
a puff piece, but whatever.
a puff piece, but whatever.
234
609766
2659
တကယ်ကျတော့ အဲဒါကြောင့် အချိန်ကို ဆွဲနေသလို
ဖြစ်သွားခဲ့တယ်။
ဖြစ်သွားခဲ့တယ်။
10:24
So, they happened to get
235
612449
2523
နောက်ဆုံးတွင် သူတို့ ကျုပ်တို့ခေတ်အတွင်း
10:26
one of the most brilliant
linguists of our time,
linguists of our time,
236
614996
2325
အကျော်ကြားဆုံး ဘာသာဗေဒပညာရှင်ကို
ရှာတွေခဲ့ကြတယ်၊
ရှာတွေခဲ့ကြတယ်၊
10:29
George Lakoff, who's a linguist
here at Berkeley.
here at Berkeley.
237
617345
3026
ကျုပ်တို့ ဒီBerkeley မှ ဘာသာဗေဒပညာရှင်
George Lakoff ပါ။
George Lakoff ပါ။
10:32
And his work has basically forever changed
the fields of linguistics
the fields of linguistics
238
620395
3562
သူရဲ့ သုတေသနများဟာ ဘာသာဗေဒပညာနဲ့
သိရှိနားလည်မှုပညာ နယ်ပယ်ကို
သိရှိနားလည်မှုပညာ နယ်ပယ်ကို
အခြေခံမှအစ ပြောင်းပစ်ခဲ့ကြပါတယ်။
10:35
and cognitive science.
239
623981
1477
10:37
And when asked about my work
and about language creation in general,
and about language creation in general,
240
625482
3275
သူ့ကို ကျွန်တော့်အကြောင်း၊ အထူးသဖြင့်
ဘာသာစကား ဖန်တီးမှုအကြောင်း မေးကြည့်တော့၊
ဘာသာစကား ဖန်တီးမှုအကြောင်း မေးကြည့်တော့၊
10:40
he said, "But there's a lot of things
to be done in the study of language.
to be done in the study of language.
241
628781
3645
"ဘာသာစကား လေ့လာမှုထဲမှာ လေ့လာစရာတွေ
များလှပါတယ်၊ ကျုပ်တို့ဟာ
များလှပါတယ်၊ ကျုပ်တို့ဟာ
လက်တွေ့ကျတဲ့ အရာတစ်ခုခုအတွက်
အချိန်ကို ဖြုန်းသင့်တယ်။‘‘ ဖြေခဲ့ပါတယ်။
အချိန်ကို ဖြုန်းသင့်တယ်။‘‘ ဖြေခဲ့ပါတယ်။
10:44
You should spend the time
on something real."
on something real."
242
632450
2756
10:47
Yeah.
243
635230
1151
တကယ်ပါ။
10:48
"Something real."
Does this remind you of anything?
Does this remind you of anything?
244
636405
2459
"လက်တွေ့ကျတဲ့ အရာတစ်ခုခု"က
ခင်ဗျားတို့ကို တစ်ခုခု သတိမရစေဘူးလား။
ခင်ဗျားတို့ကို တစ်ခုခု သတိမရစေဘူးလား။
10:50
To use the very framework
that he himself invented,
that he himself invented,
245
638888
3739
သူကိုယ်တိုင် တီထွင်ခဲ့တဲ့
မူဘောင်ကိုပဲ ပြန်သုံးချင်ပါတယ်၊
မူဘောင်ကိုပဲ ပြန်သုံးချင်ပါတယ်၊
ကျွန်ုပ်တို့ ခံယူပြောဆိုလာခဲ့ကြတဲ့
ခံယူချက်ကို ပြန် ထောက်ပြပါရစေ-
ခံယူချက်ကို ပြန် ထောက်ပြပါရစေ-
10:54
let me refer back
to this conceptual metaphor:
to this conceptual metaphor:
246
642651
2695
10:57
language is a tool.
247
645370
1268
ဘာသာစကားဟာ ကိရိယာတခုပါ။
10:58
And he appears to be laboring
under this conceptual metaphor;
under this conceptual metaphor;
248
646662
3431
သူကပါ အဲဒီလို ခံယူချက်ကို လက်ခံထားလျက်
လုပ်ကိုင်နေပုံရပါတယ်၊
လုပ်ကိုင်နေပုံရပါတယ်၊
11:02
that is, language is useful
when it can be used for communication.
when it can be used for communication.
249
650117
4067
ဆက်သွယ်ရေးအတွက် အသုံးပြုနိုင်မှသာ
ဘာသာစကားဟာ အသုံးဝင်တယ် ဆိုတဲ့အချက်ပါ။
ဘာသာစကားဟာ အသုံးဝင်တယ် ဆိုတဲ့အချက်ပါ။
ဆက်သွယ်ရေးအတွက် အသုံးပြုမရနိုင်ရင်
ဘာသာစကားဟာ အသုံးမဝင်ပါ။
ဘာသာစကားဟာ အသုံးမဝင်ပါ။
11:06
Language is useless
when it can't be used for communication.
when it can't be used for communication.
250
654208
3298
ကျုပ်တို့ဟာ သေနေကြပြီဖြစ်တဲ့ ဘာသာစကားတွေ
ကိုကော ဘာလုပ်ကြရမလဲ စဉ်းစားကြရမယ်။
ကိုကော ဘာလုပ်ကြရမလဲ စဉ်းစားကြရမယ်။
11:09
It might make you wonder:
What do we do with dead languages?
What do we do with dead languages?
251
657530
2842
11:12
But anyway.
252
660396
1216
ဘယ်လိုပဲဖြစ်ဖြစ်ပေါ့လေ။
11:13
So, because of this idea,
253
661636
1407
အဲဒီလို ယူဆကြရိုးမှန်ပါက၊
11:15
it might seem like
the very height of absurdity
the very height of absurdity
254
663067
3862
ကျွန်တော်က HBO ရဲ့ "Game of Thrones"
အတွက် ဖန်တီးပေးခဲ့တဲ့
အတွက် ဖန်တီးပေးခဲ့တဲ့
11:18
to have a Duolingo course
on the High Valyrian language
on the High Valyrian language
255
666953
3413
High Valyrian ဘာသာစကား တစ်ခုဖြစ်တဲ့
Duolingo သင်တန်းကို
Duolingo သင်တန်းကို
11:22
that I created for HBO's
"Game of Thrones."
"Game of Thrones."
256
670390
2548
တက်မှုဟာ အဓိပ္ပါယ် လုံးဝမရှိနိုင်ပါ။
11:24
You might wonder what, exactly,
are 740,000 people learning?
are 740,000 people learning?
257
672962
3624
တကယ်တမ်းတွင် လူ ၇၄၀,၀၀၀ တို့ဟာ
သင်တန်းကို တက်နေကြပါတယ်။
သင်တန်းကို တက်နေကြပါတယ်။
11:29
(Laughter)
258
677368
2262
(ရယ်သံများ)
11:31
Well, let's take a look at it.
259
679654
2063
အဲဒီအကြောင်းကို ကြည့်ကြရအောင်။
11:33
What are they learning?
260
681741
1635
သူတို့ ဘာတွေကို သင်ယူနေကြသလဲ။
11:35
What could they possibly be learning?
261
683400
2360
သူတို့ဘာတွေကို သင်ယူရရှိမယ်လို့
မျှော်လင့်နေကြလဲ။
မျှော်လင့်နေကြလဲ။
11:37
Well, bearing in mind that
the other language for this --
the other language for this --
262
685784
2799
ကောင်းပြီ၊ ဒီလို နောက်ဘာသာစကားကို
သင်ယူနေကြသူတို့က--
သင်ယူနေကြသူတို့က--
11:40
it's for people that speak English --
263
688607
2534
အင်္ဂလိပ်လိုပြောသူတွေ ဆိုတာကို
ထည့်စဉ်းစားကြည့်ပါက။
ထည့်စဉ်းစားကြည့်ပါက။
အင်္ဂလိပ်စကားပြောသူ တော်တော်များများက
အဲဒီမှာ သင်ယူနေကြတယ်။
အဲဒီမှာ သင်ယူနေကြတယ်။
11:43
English speakers are learning quite a bit.
264
691165
2055
11:45
Here's a sentence that they will probably
never use for communication
never use for communication
265
693244
3314
ကျွန်တော် ဖတ်ပြမယ့် ဝါကျကို
ဆက်သွယ်စကားပြောဖို့ ဘယ်တော့မှာမှ
ဆက်သွယ်စကားပြောဖို့ ဘယ်တော့မှာမှ
11:48
in their entire lives:
266
696582
1164
သူတို့ရဲ့ဘဝထဲတွင် သုံးကြမှာ မဟုတ်ပါဘူး-
11:49
"Vala ābre urnes."
267
697770
1566
"Vala ābre urnes."
11:51
"The man sees the woman."
268
699360
1373
အင်္ဂလိပ်လိုက "The man sees the woman."
11:52
The little middle line is the gloss,
269
700757
1890
အလယ်မှာ မြင်ရတဲ့ လိုင်းငယ်က သင်္ကေတပါ၊
11:54
so it's word for word,
that's what it says.
that's what it says.
270
702671
2216
စကားလုံး တစ်လုံးချင်းစီကို
ဘာသာပြန်ပေးထားတာပါ။
ဘာသာပြန်ပေးထားတာပါ။
11:56
And they're actually learning
some very fascinating things,
some very fascinating things,
271
704911
2789
သူတို့ဟာ၊ အထူးသဖြင့်
အင်္ဂလိပ်လို ပြောဆိုကြသူတွေဆိုရင်၊
အင်္ဂလိပ်လို ပြောဆိုကြသူတွေဆိုရင်၊
11:59
especially if they're English speakers.
272
707724
1876
အံ့အားသင့်ဖွယ် အရာတွေကို သင်ယူနေကြပါတယ်။
12:01
They're learning that a verb can come
at the very end of a sentence.
at the very end of a sentence.
273
709624
3230
ကြိယာဟာ ဝါကျရဲ့ အဆုံးမှာ
ရှိနိုင်တာ သူတို့သိလာကြရမယ်။
ရှိနိုင်တာ သူတို့သိလာကြရမယ်။
12:04
Doesn't really do that in English
when you have two arguments.
when you have two arguments.
274
712878
2968
ပြောဆိုချင်တာ နှစ်ခုရှိနေရင် အင်္ဂလိပ်ဘာသာ
ထဲမှာ အဲဒီလို လုပ်မရနိုင်ပါ။
ထဲမှာ အဲဒီလို လုပ်မရနိုင်ပါ။
12:07
They're learning that sometimes
275
715870
1738
ပြီးတော့ အဲဒီမှာ "the" လုံးဝမရှိဘူးဆိုတော့
12:09
a language doesn't have an equivalent
for the word "the" -- it's totally absent.
for the word "the" -- it's totally absent.
276
717632
3858
သူတို့ဟာ ဘာသာစကား တချို့ထဲတွင် the
မရှိတာကို သိလာကြရတယ်။
မရှိတာကို သိလာကြရတယ်။
12:13
That's something language can do.
277
721514
1619
ဘာသာစကားဟာ အဲဒါကို လုပ်ပေးနိုင်ပါတယ်။
12:15
They're learning that a long vowel
can actually be longer in duration,
can actually be longer in duration,
278
723157
3785
ရှည်လျားတဲ့သရသံဟာ အချိန်ကာလအရပါ
ပိုကြာရှည်နိုင်တာကို သူတို့ သိလာကြတယ်။
ပိုကြာရှည်နိုင်တာကို သူတို့ သိလာကြတယ်။
အင်္ဂလိပ်စာထဲမှာလို
စကားလုံးအတိုအရှည်နဲ့ အဆိုင်ဘဲ
စကားလုံးအတိုအရှည်နဲ့ အဆိုင်ဘဲ
12:18
as opposed to different in quality,
279
726966
1961
12:20
which is what our long vowels do;
they're actually the same length.
they're actually the same length.
280
728951
3182
သရသံဟာ ရှည်လျားတတ်တာမျိုး မဟုတ်ပါ။
12:24
They're learning that
there are these little inflections.
there are these little inflections.
281
732157
3500
ပြီးတော့ သူတို့ဟာ အဲဒီမှာ အသံ
ပြောင်းလဲပုံကို သင်ယူကြရတယ်။
ပြောင်းလဲပုံကို သင်ယူကြရတယ်။
12:27
Hmm? Hmm?
282
735681
1155
အင်း။ အင်း။
12:28
There are inflections called "cases"
on the end of nouns --
on the end of nouns --
283
736860
3312
နာမ်တွေကို အဆုံးသတ်ရာတွင် အသံပြောင်းပေးမှု
ရှိပါတယ်--
ရှိပါတယ်--
12:32
(Laughter)
284
740196
1016
(ရယ်သံများ)
12:33
that tell you who does what
to whom in a sentence.
to whom in a sentence.
285
741236
3301
ဝါကျတစ်ခုထဲတွင် ဘယ်သူက ဘယ်သူကို ဘာလုပ်တယ်
ဆိုတာကို ပြသပေးပါတယ်။
ဆိုတာကို ပြသပေးပါတယ်။
12:36
Even if you leave the order
of the words the same
of the words the same
286
744561
3027
တကယ်လို့များ စာလုံးတွေရဲ့
နေရာကို မပြောင်းတောင်
နေရာကို မပြောင်းတောင်
12:39
and switch the endings,
287
747612
1722
အဆုံးသတ်သံကို ပြောင်းလိုက်ရင်၊
12:41
it changes who does what to whom.
288
749358
2992
ဘယ်သူက ဘယ်သူကို ဘာလုပ်ကြောင်း
အဓိပ္ပါယ် ပြောင်းသွားမယ်။
အဓိပ္ပါယ် ပြောင်းသွားမယ်။
12:44
What they're learning is that languages
do things, the same things, differently.
do things, the same things, differently.
289
752374
5764
သူတို့ဟာ ဘာသာစကားတွေဟာ တူတဲ့အရာတွေကို
မတူကွဲပြားစွာ လုပ်နိုင်တာကို သင်ယူနေကြတယ်။
မတူကွဲပြားစွာ လုပ်နိုင်တာကို သင်ယူနေကြတယ်။
12:50
And that learning languages can be fun.
290
758513
2332
ပြီးတော့ ဘာသာစကား သင်ယူရတာ
ပျော်စရာကောင်းတာကို ပြနေတယ်။
ပျော်စရာကောင်းတာကို ပြနေတယ်။
12:53
What they're learning is respect
for Language: capital "L" Language.
for Language: capital "L" Language.
291
761997
3770
သူတို့လုပ်နေကြတာက ဘာသာစကားအား လေးစားမှုကို
ပြသနေကြတာပါ။
ပြသနေကြတာပါ။
12:57
And given the fact that 88 percent
of Americans only speak English at home,
of Americans only speak English at home,
292
765791
4183
အမေရိကန်လူမျိုး ၈၈ ရာခိုင်နှုန်းတို့ကသာ
အိမ်မှာ အင်္ဂလိပ်လို ပြောကြတယ် ဆိုတော့၊
အိမ်မှာ အင်္ဂလိပ်လို ပြောကြတယ် ဆိုတော့၊
13:01
I don't think that's
necessarily a bad thing.
necessarily a bad thing.
293
769998
2611
ဒါဟာ ဆိုးတဲ့အရာပါလို့ ပြောမရနိုင်ပါ။
13:04
You know why languages die on our planet?
294
772633
3803
ကျုပ်တို့ ဂြိုဟ်ပေါ်မှာ ဘာသာစကားတွေ
သေနေကြတာ ဘာကြောင့်လဲ သိကြလား။
သေနေကြတာ ဘာကြောင့်လဲ သိကြလား။
13:08
It's not because government imposes
one language on a smaller group,
one language on a smaller group,
295
776796
5222
အစိုးရက လူအုပ်စုငယ်ကို ဘာသာစကား
တစ်မျိုးတည်းသုံးရန် အမိန့်ပေးလို့ မဟုတ်ပါ။
တစ်မျိုးတည်းသုံးရန် အမိန့်ပေးလို့ မဟုတ်ပါ။
ဒါမှမဟုတ် ဘာသာစကား တစ်မျိုး ပြောသူတွေကို
ရှင်းပစ်ခဲ့လို့ မဟုတ်ပါ။
ရှင်းပစ်ခဲ့လို့ မဟုတ်ပါ။
13:14
or because an entire group
of speakers is wiped out.
of speakers is wiped out.
296
782042
2514
13:16
That certainly has happened in the past,
and it's happening now,
and it's happening now,
297
784580
3076
အတိတ်ကာလမှာ အဲဒီလို ဖြစ်နိုင်ခဲ့ပြီး
အခုလည်း ဖြစ်ပျက်နေပုံပေမဲ့၊
အခုလည်း ဖြစ်ပျက်နေပုံပေမဲ့၊
13:19
but it's not the main reason.
298
787680
2025
အဓိကအကြောင်းရင်းက အဲဒါ မဟုတ်ပါ။
အဓိကအကြောင်းရင်းက ကလေးတစ်ဦး
မွေးလာတဲ့ မိသားစုရဲ့ ဘာသာစကားကို
မွေးလာတဲ့ မိသားစုရဲ့ ဘာသာစကားကို
13:22
The main reason is that
a child is born to a family
a child is born to a family
299
790268
2778
13:25
that speaks a language that
is not widely spoken in their community,
is not widely spoken in their community,
300
793070
3555
သူတို့အသိုင်းအဝိုင်းမှာ
ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် မပြောဆိုကြလို့ပါ။
ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် မပြောဆိုကြလို့ပါ။
အဲဒါနဲ့ အဲဒီကလေးဟာ သူ့ဘာသာစကားကို
မသင်ဖြစ်တော့ပါ။
မသင်ဖြစ်တော့ပါ။
13:28
and that child doesn't learn it.
301
796649
2007
13:30
Why?
302
798680
1285
ဘာကြောင့်လဲ ဆိုရင်။
13:31
Because that language is not valued
in their community.
in their community.
303
799989
4302
အဲဒီ ဘာသာစကားကို သူတို့ရဲ့
အသိုင်းအဝိုင်းမှာ တန်ဖိုးမထားကြလို့ပဲ။
အသိုင်းအဝိုင်းမှာ တန်ဖိုးမထားကြလို့ပဲ။
13:36
Because the language isn't useful.
304
804315
1913
အဲဒီ ဘာသာစကားဟာ အသုံးမဝင်လို့ပါ။
13:38
Because the child can't go and get a job
if they speak that language.
if they speak that language.
305
806252
4984
အဲဒီကလေးဟာ သူ့ဘာသာစကားကို သင်ယူပြောကြား
ခဲ့မယ် ဆိုရင် အလုပ်ရနိုင်မှာ မဟုတ်ပါဘူး။
ခဲ့မယ် ဆိုရင် အလုပ်ရနိုင်မှာ မဟုတ်ပါဘူး။
13:43
Because if language is just a tool,
306
811260
4031
ဘာသာစကားဟာ ကကိရိယာ သက်သက် ဖြစ်ခဲ့ရင်
13:47
then learning their native language
307
815315
2377
ကိုယ့်မိခင်ဘာသာစကားကို သင်ယူမှုဟာ
13:49
is about as useful
as learning High Valyrian,
as learning High Valyrian,
308
817716
2245
High Valyrian ကို
သင်ယူသလိုပဲ အသုံးဝင်မှာပါ။
သင်ယူသလိုပဲ အသုံးဝင်မှာပါ။
13:51
so why bother?
309
819985
1464
ဒီတော့ စိုးရိမ်စရာ မရှိပါဘူး။
13:55
Now ...
310
823387
1150
ဆက်ပြောချင်တာက...
13:58
Maybe language study isn't going to lead
to a lot more linguistic fluency.
to a lot more linguistic fluency.
311
826514
4389
ဘာသာစကားကို လေ့လာမှုဟာ ဘာသာစကားပို
ကျွမ်းကျင်စေမှာ ဟုတ်ချင်မှ ဟုတ်နိုင်ပေမဲ့
ကျွမ်းကျင်စေမှာ ဟုတ်ချင်မှ ဟုတ်နိုင်ပေမဲ့
14:02
But maybe that's not such a big deal.
312
830927
2250
တကယ်တော့ အဲဒီအချက်ဟာ သိပ်အရေးမကြီးပါဘူး။
14:05
Maybe if more people
are studying more languages,
are studying more languages,
313
833855
3111
ပိုပိုများတဲ့လူတွေက ဘာသာစကားတွေကို
ပိုပိုလေ့လာလာကြပါက၊
ပိုပိုလေ့လာလာကြပါက၊
14:08
it will lead to more linguistic tolerance
314
836990
2618
ဘာသာစကားဆိုင်ရာ သည်းခံစိတ်
ပိုကြီးထွားလာစေလျက်
ပိုကြီးထွားလာစေလျက်
14:11
and less linguistic imperialism.
315
839632
1888
ဘာသာစကားအရ နယ်ချဲ့မှုဟာ နည်းလာမှာပါ။
14:13
Maybe if we actually respect
language for what it is --
language for what it is --
316
841949
2984
ကျုပ်တို့က ဘာသာစကားကို တကယ့်ကို
လေးစားကြပါက--
လေးစားကြပါက--
14:16
literally, the greatest invention
in the history of humankind --
in the history of humankind --
317
844957
4892
လူသားတို့အတွက် တကယ့်ကို အကြီးမားဆုံး
တီထွင်မှုအဖြစ် လေးစားကြပါက--
တီထွင်မှုအဖြစ် လေးစားကြပါက--
အနာဂါတ် တစ်နေ့တွင်
14:21
then in the future,
318
849873
1206
ကျုပ်တို့ အန္တရာယ် ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ ဘာသာစကား
များ ရှင်သန်နေကြလို့ ဆက်ဂုဏ်ပြုနိုင်ကြမယ်။
များ ရှင်သန်နေကြလို့ ဆက်ဂုဏ်ပြုနိုင်ကြမယ်။
14:23
we can celebrate endangered languages
as living languages,
as living languages,
319
851103
3889
ပြတိုက်ထဲမှာသာ မြင်ရမှာကို
ရှောင်ရှားနိုင်ကြမှာပါ။
ရှောင်ရှားနိုင်ကြမှာပါ။
14:27
as opposed to museum pieces.
320
855016
1667
(High Valyrian) Kirimvose.
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
14:29
(High Valyrian) Kirimvose.
Thank you.
Thank you.
321
857182
1786
14:30
(Applause)
322
858992
1396
(လက်ခုပ်သံများ)
ABOUT THE SPEAKER
David Peterson - Language creator, writer, artistDavid Peterson creates languages for television shows, for films and for fun.
Why you should listen
Best known for creating the Dothraki and Valyrian languages for HBO's Game of Thrones, David Peterson continues to work in Hollywood, though primarily out of his home in Orange County, where he lives with his wife, daughter and two cats. He's appeared previously on The Daily Show with Trevor Noah (2016) and given talks at Google (2014 and 2015) and EG (2016). He has written two books, Living Language Dothraki (2014) and The Art of Language Invention (2015), and some of his upcoming work includes Netflix's The Witcher and Legendary's Dune.
David Peterson | Speaker | TED.com