ABOUT THE SPEAKER
Edward Tenner - Historian of technology and culture
Edward Tenner is an independent writer, speaker, and editor analyzing the cultural aspects of technological change.

Why you should listen

Edward Tenner is an independent writer and speaker on the history of technology and the unintended consequences of innovation. He writes for The Atlantic on history and current events, and was a founding advisor of Smithsonian's Lemelson Center, where he remains a senior research associate. He was executive editor for physical science and history at Princeton University Press, he has been a visiting lecturer at Princeton and has held visiting research positions at the Institute for Advanced Study, Woodrow Wilson International Center for Scholars, and the Princeton Center for Information Technology Policy. He is now a visiting scholar in the Rutgers School of Communication and Information and an affiliate of the Center for Arts and Cultural Policy of Princeton's Woodrow Wilson School.

More profile about the speaker
Edward Tenner | Speaker | TED.com
TED2011

Edward Tenner: Unintended consequences

Edward Tenner: niezamierzone skutki

Filmed:
873,460 views

Każdy nowy wynalazek zmienia świat - zarówno w zamierzony, jak i nieoczekiwany sposób. Historyk Edward Tenner opowiada o wydarzeniach, które odzwierciedlają niedoceniany rozdźwięk pomiędzy naszą zdolnością do innowacji a umiejętnością przewidywania jej skutków.
- Historian of technology and culture
Edward Tenner is an independent writer, speaker, and editor analyzing the cultural aspects of technological change. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:15
I didn't always love unintendedniezamierzone consequenceskonsekwencje,
0
0
3000
Nie przepadam za niezamierzonymi skutkami,
00:18
but I've really learnednauczyli to appreciatedoceniać them.
1
3000
2000
ale nauczyłem się je doceniać.
00:20
I've learnednauczyli that they're really the essenceistota
2
5000
2000
Uświadomiłem sobie, że to one
00:22
of what makesczyni for progresspostęp,
3
7000
2000
decydują o postępie,
00:24
even when they seemwydać się to be terriblestraszny.
4
9000
3000
nawet gdy zdają się być katastrofalne.
00:27
And I'd like to reviewrecenzja
5
12000
2000
Przeanalizuję,
00:29
just how unintendedniezamierzone consequenceskonsekwencje
6
14000
3000
jaką rolę odgrywają
00:32
playgrać the partczęść that they do.
7
17000
3000
niezamierzone skutki.
00:35
Let's go to 40,000 yearslat before the presentteraźniejszość,
8
20000
5000
Cofnijmy się o 40 000 lat,
00:40
to the time of the culturalkulturalny explosioneksplozja,
9
25000
4000
do epoki kulturowego rozkwitu,
00:44
when musicmuzyka, artsztuka, technologytechnologia,
10
29000
5000
gdy: muzyka, sztuka, technika,
00:49
so manywiele of the things that we're enjoyingciesząc todaydzisiaj,
11
34000
2000
wiele rzeczy będących w użyciu do dzisiaj,
00:51
so manywiele of the things that are beingistota demonstratedwykazane at TEDTED
12
36000
3000
wiele rzeczy prezentowanych w TED
00:54
were bornurodzony.
13
39000
2000
wzięło swój początek.
00:56
And the anthropologistantropolog RandallRandall WhiteBiały
14
41000
3000
Antropolog Randall White
00:59
has madezrobiony a very interestingciekawy observationobserwacja:
15
44000
3000
zauważył coś ciekawego:
01:02
that if our ancestorsprzodkowie
16
47000
2000
gdyby nasi przodkowie
01:04
40,000 yearslat agotemu
17
49000
2000
40 000 lat temu
01:06
had been ablezdolny to see
18
51000
3000
mogli przekonać się,
01:09
what they had doneGotowe,
19
54000
2000
czego dokonali,
01:11
they wouldn'tnie have really understoodzrozumiany it.
20
56000
2000
nie mogliby tego zrozumieć.
01:13
They were respondingodpowiadać
21
58000
2000
Reagowali
01:15
to immediatenatychmiastowy concernsobawy.
22
60000
3000
na aktualne potrzeby.
01:18
They were makingzrobienie it possiblemożliwy for us
23
63000
2000
Dzięki przodkom możemy robić to,
01:20
to do what they do,
24
65000
2000
co oni,
01:22
and yetjeszcze, they didn't really understandzrozumieć
25
67000
2000
przy czym oni nie wiedzieli do końca,
01:24
how they did it.
26
69000
2000
jak to zrobili.
01:26
Now let's advancepostęp to 10,000 yearslat before the presentteraźniejszość.
27
71000
5000
Przenieśmy się do czasów przed 10 000 lat.
01:31
And this is when it really getsdostaje interestingciekawy.
28
76000
2000
I tu zaczyna się robić naprawdę ciekawie.
01:33
What about the domesticationudomowienie of grainsziarna?
29
78000
3000
Co z uprawą zbóż?
01:36
What about the originspoczątki of agriculturerolnictwo?
30
81000
3000
Co z początkami rolnictwa?
01:39
What would our ancestorsprzodkowie 10,000 yearslat agotemu
31
84000
3000
Co nasi przodkowie sprzed 10 000 lat
01:42
have said
32
87000
2000
powiedzieliby,
01:44
if they really had technologytechnologia assessmentoszacowanie?
33
89000
2000
gdyby mieli komitety techniczne?
01:46
And I could just imaginewyobrażać sobie the committeeskomitety
34
91000
2000
Już widzę komisje
01:48
reportingraportowanie back to them
35
93000
2000
informujące ich o tym,
01:50
on where agriculturerolnictwo was going to take humanityludzkość,
36
95000
3000
jak rolnictwo wpłynęło na ludzkość
01:53
at leastnajmniej in the nextNastępny fewkilka hundredsto yearslat.
37
98000
3000
w ciągu paru następnych wieków.
01:56
It was really badzły newsAktualności.
38
101000
2000
To byłyby złe wieści.
01:58
First of all, worsegorzej nutritionodżywianie,
39
103000
2000
Po pierwsze, gorsza dieta,
02:00
maybe shorterkrótszy life spansprzęsła.
40
105000
2000
pewnie krótszy czas życia.
02:02
It was simplypo prostu awfulstraszny for womenkobiety.
41
107000
2000
Najgorzej miały kobiety.
02:04
The skeletalszkieletowy remainsszczątki from that periodokres
42
109000
2000
Pozostałości ówczesnych szkieletów
02:06
have shownpokazane that they were grindingszlifowanie grainziarno morningranek, noonw południe and night.
43
111000
5000
świadczą o tym, że mieliły ziarno dniem i nocą.
02:11
And politicallypolitycznie, it was awfulstraszny.
44
116000
3000
To było niepoprawne politycznie.
02:14
It was the beginningpoczątek of a much higherwyższy degreestopień
45
119000
3000
Znacznie nasiliły się
02:17
of inequalitynierówność amongpośród people.
46
122000
3000
nierówności społeczne.
02:20
If there had been rationalracjonalny technologytechnologia assessmentoszacowanie then,
47
125000
3000
Gdyby wtedy istniał jakiś komitet techniczny,
02:23
I think they very well mightmoc have said,
48
128000
2000
podejrzewam, że powiedziałby:
02:25
"Let's call the wholecały thing off."
49
130000
3000
"Może lepiej sobie darujmy".
02:28
Even now, our choiceswybory are havingmający unintendedniezamierzone effectsruchomości.
50
133000
4000
Teraz też nasze wybory wywołują niezamierzone skutki.
02:32
HistoricallyHistorycznie, for exampleprzykład,
51
137000
2000
Przykład z historii:
02:34
chopstickspałeczki -- accordingwedług to one JapaneseJapoński anthropologistantropolog
52
139000
3000
pałeczki - wg pewnego japońskiego antropologa,
02:37
who wrotenapisał a dissertationrozprawa about it
53
142000
2000
który poświęcił temu rozprawę
02:39
at the UniversityUniwersytet of MichiganMichigan --
54
144000
2000
na Uniwersytecie Michigan -
02:41
resulteddoprowadziło in long-termdługoterminowy changeszmiany
55
146000
3000
zmieniły na trwałe
02:44
in the dentitionuzębienia, in the teethzęby,
56
149000
2000
uzębienie
02:46
of the JapaneseJapoński publicpubliczny.
57
151000
2000
Japończyków.
02:48
And we are alsorównież changingwymiana pieniędzy our teethzęby right now.
58
153000
3000
Nawet teraz nasze uzębienie zmienia się.
02:51
There is evidencedowód
59
156000
2000
Wykazano,
02:53
that the humanczłowiek mouthusta and teethzęby
60
158000
2000
że nasze usta i zęby
02:55
are growingrozwój smallermniejszy all the time.
61
160000
2000
są coraz mniejsze.
02:57
That's not necessarilykoniecznie a badzły unintendedniezamierzone consequencekonsekwencja.
62
162000
3000
Choć to niekoniecznie zły niezamierzony skutek.
03:00
But I think from the pointpunkt of viewwidok of a NeanderthalNeandertalczyk,
63
165000
2000
Ale z punktu widzenia neandertalczyka
03:02
there would have been a lot of disapprovaldezaprobatę
64
167000
2000
nasze mizerne zęby
03:04
of the wimpishwimpish chopperschoppery that we now have.
65
169000
3000
byłyby nie do zaakceptowania.
03:07
So these things are kinduprzejmy of relativekrewny
66
172000
3000
Wszystko zależy od
03:10
to where you or your ancestorsprzodkowie happenzdarzyć to standstoisko.
67
175000
4000
od punktu widzenia.
03:14
In the ancientstarożytny worldświat
68
179000
2000
W starożytności
03:16
there was a lot of respectPoszanowanie for unintendedniezamierzone consequenceskonsekwencje,
69
181000
3000
przywiązywano wielką wagę do niezamierzonych skutków,
03:19
and there was a very healthyzdrowy sensesens of cautionnależy zachować ostrożność,
70
184000
3000
a ostrożność znalazła swoje odzwierciedlenie
03:22
reflectedodzwierciedlenie in the TreeDrzewo of KnowledgeWiedza,
71
187000
2000
w drzewie poznania dobra i zła,
03:24
in Pandora'sPandora's BoxPudełko,
72
189000
2000
puszce Pandory,
03:26
and especiallyszczególnie in the mythmit of PrometheusPrometeusz
73
191000
2000
a zwłaszcza w micie o Prometeuszu,
03:28
that's been so importantważny
74
193000
2000
tak istotnym
03:30
in recentniedawny metaphorsmetafory about technologytechnologia.
75
195000
2000
w niedawnych metaforach na temat technologii.
03:32
And that's all very trueprawdziwe.
76
197000
3000
Tak faktycznie było.
03:35
The physicianslekarze of the ancientstarożytny worldświat --
77
200000
2000
Starożytni lekarze -
03:37
especiallyszczególnie the EgyptiansEgipcjanie,
78
202000
2000
zwłaszcza Egipcjanie,
03:39
who startedRozpoczęty medicinelekarstwo as we know it --
79
204000
2000
którzy dali początek współczesnej medycynie -
03:41
were very consciousprzytomny
80
206000
2000
wiedzieli dobrze,
03:43
of what they could and couldn'tnie mógł treatleczyć.
81
208000
2000
co mogli leczyć, a czego nie.
03:45
And the translationsTłumaczenia of the survivingprzeżycie textsteksty say,
82
210000
5000
W tłumaczenia ocalałych tekstów czytamy:
03:50
"This I will not treatleczyć. This I cannotnie może treatleczyć."
83
215000
2000
"Tego nie wyleczę. Tego nie mogę wyleczyć."
03:52
They were very consciousprzytomny.
84
217000
2000
Mieli tego świadomość.
03:54
So were the followerszwolenników of HippocratesHipokrates.
85
219000
2000
Tak jak uczniowie Hipokratesa.
03:56
The HippocraticHipokratesa manuscriptsmanuskrypty alsorównież --
86
221000
2000
Rękopisy hipokratyczne także -
03:58
repeatedlywielokrotnie, accordingwedług to recentniedawny studiesstudia --
87
223000
3000
wg najnowszych badań wielokrotnie -
04:01
showpokazać how importantważny it is not to do harmszkoda.
88
226000
3000
ukazują, jak ważne było niewyrządzanie krzywdy.
04:04
More recentlyostatnio,
89
229000
2000
Całkiem niedawno
04:06
HarveyHarvey CushingCushinga,
90
231000
2000
Harvey Cushing,
04:08
who really developedrozwinięty neurosurgeryneurochirurgia as we know it,
91
233000
2000
który rozwinął współczesną neurochirurgię,
04:10
who changedzmienione it from a fieldpole of medicinelekarstwo
92
235000
3000
przekształcił ją z gałęzi medycyny
04:13
that had a majoritywiększość of deathsśmierci resultingwynikające from surgeryChirurgia
93
238000
4000
z operacjami w większości ze skutkiem śmiertelnym
04:17
to one in whichktóry there was a hopefulpełen nadziei outlookperspektywy,
94
242000
3000
w dziedzinę z nadziejami na przyszłość.
04:20
he was very consciousprzytomny
95
245000
2000
Świetnie wiedział,
04:22
that he was not always going to do the right thing.
96
247000
3000
że nie wszystkie jego decyzje będą dobre.
04:25
But he did his bestNajlepiej,
97
250000
2000
Ale robił, co mógł
04:27
and he kepttrzymane meticulousskrupulatny recordsdokumentacja
98
252000
2000
i prowadził drobiazgowe notatki,
04:29
that let him transformprzekształcać that branchgałąź of medicinelekarstwo.
99
254000
3000
dzięki czemu zmienił tę dziedzinę medycyny.
04:32
Now if we look forwardNaprzód a bitkawałek
100
257000
3000
Spójrzmy teraz
04:35
to the 19thth centurystulecie,
101
260000
2000
na XIX stulecie.
04:37
we find a newNowy stylestyl of technologytechnologia.
102
262000
2000
Technologia w nowym wydaniu.
04:39
What we find is,
103
264000
2000
Nie ma już
04:41
no longerdłużej simpleprosty toolsprzybory,
104
266000
3000
prostych narzędzi,
04:44
but systemssystemy.
105
269000
2000
są systemy.
04:46
We find more and more
106
271000
2000
Maszyny stają się
04:48
complexzłożony arrangementsuzgodnień of machinesmaszyny
107
273000
2000
coraz bardziej skomplikowane,
04:50
that make it hardertrudniejsze and hardertrudniejsze
108
275000
2000
i jest coraz trudniej
04:52
to diagnoserozpoznać chorobę what's going on.
109
277000
2000
zrozumieć, o co chodzi.
04:54
And the first people who saw that
110
279000
2000
Najpierw dostrzegli to
04:56
were the telegrapherstelegraphers of the mid-Środek-19thth centurystulecie,
111
281000
3000
telegrafiści w połowie XIX w.,
04:59
who were the originaloryginalny hackersHakerzy.
112
284000
2000
pierwsi hakerzy.
05:01
ThomasThomas EdisonEdison would have been very, very comfortablewygodny
113
286000
3000
Thomas Edison czułby się jak ryba w wodzie w firmie
05:04
in the atmosphereatmosfera of a softwareoprogramowanie firmfirma todaydzisiaj.
114
289000
3000
produkującej oprogramowanie.
05:07
And these hackersHakerzy had a wordsłowo
115
292000
3000
Tamci hakerzy mieli określenie
05:10
for those mysterioustajemniczy bugsbłędy in telegraphtelegraf systemssystemy
116
295000
3000
na tajemnicze błędy w systemach telegraficznych:
05:13
that they callednazywa bugsbłędy.
117
298000
2000
nazywali je bugami.
05:15
That was the originpochodzenie of the wordsłowo "bugpluskwa."
118
300000
4000
Tak właśnie powstało słowo "bug".
05:19
This consciousnessświadomość, thoughchociaż,
119
304000
2000
Ale ta świadomość nie była
05:21
was a little slowpowolny to seepodciekową throughprzez the generalgenerał populationpopulacja,
120
306000
3000
na tyle szybka, żeby dotrzeć do ogółu populacji,
05:24
even people who were very, very well informedpowiadomiony.
121
309000
3000
w tym do tych, którzy byli świetnie poinformowani.
05:27
SamuelSamuel ClemensClemens, MarkMark TwainTWAIN,
122
312000
2000
Samuel Clemens czyli Mark Twain,
05:29
was a bigduży investorinwestor
123
314000
2000
zainwestował
05:31
in the mostwiększość complexzłożony machinemaszyna of all timesczasy --
124
316000
3000
w najbardziej skomplikowane urządzenie -
05:34
at leastnajmniej untilaż do 1918 --
125
319000
2000
przynajmniej do 1918 r. -
05:36
registeredzarejestrowany with the U.S. PatentPatent OfficeBiuro.
126
321000
2000
zgłoszone do urzędu patentowego.
05:38
That was the PaigePaige typesetterskładacz.
127
323000
2000
Chodzi o składarkę Jamesa Paige'a.
05:40
The PaigePaige typesetterskładacz
128
325000
2000
Złożona była
05:42
had 18,000 partsCzęści.
129
327000
2000
z 18000 części.
05:44
The patentpatent had 64 pagesstrony of texttekst
130
329000
3000
Patent liczył 64 strony tekstu
05:47
and 271 figuresfigury.
131
332000
4000
i 271 rysunków.
05:51
It was suchtaki a beautifulpiękny machinemaszyna
132
336000
2000
To była niesamowita maszyna,
05:53
because it did everything that a humanczłowiek beingistota did
133
338000
3000
ponieważ robiła wszystko to, co człowiek podczas
05:56
in settingoprawa typerodzaj --
134
341000
2000
składania tekstu,
05:58
includingwłącznie z returningpowracający the typerodzaj to its placemiejsce,
135
343000
2000
nawet odkładanie czcionki na miejsce,
06:00
whichktóry was a very difficulttrudny thing.
136
345000
2000
co było niezwykle trudne.
06:02
And MarkMark TwainTWAIN, who knewwiedziałem all about typesettingskład tekstu,
137
347000
2000
Twain, który wiedział wszystko o składzie tekstu,
06:04
really was smittenpobici by this machinemaszyna.
138
349000
3000
był pod wielkim wrażeniem.
06:07
UnfortunatelyNiestety, he was smittenpobici in more wayssposoby than one,
139
352000
3000
Niestety, wrażenie miało też taki skutek, że maszyna
06:10
because it madezrobiony him bankruptupadły,
140
355000
2000
zrobiła z niego bankruta
06:12
and he had to tourwycieczka the worldświat speakingmówienie
141
357000
2000
jeżdżącego po świecie z wykładami,
06:14
to recoupodzyskania his moneypieniądze.
142
359000
3000
żeby odzyskać pieniądze.
06:17
And this was an importantważny thing
143
362000
2000
Charakterystyczne dla technologii
06:19
about 19thth centurystulecie technologytechnologia,
144
364000
2000
w XIX w. były te wszystkie
06:21
that all these relationshipsrelacje amongpośród partsCzęści
145
366000
2000
zależności pomiędzy rzeczami,
06:23
could make the mostwiększość brilliantznakomity ideapomysł fallspadek apartniezależnie,
146
368000
4000
które mogły pogrzebać najlepszy pomysł,
06:27
even when judgedoceniane by the mostwiększość expertekspert people.
147
372000
2000
oceniany nawet przez największych ekspertów.
06:29
Now there is something elsejeszcze, thoughchociaż, in the earlywcześnie 20thth centurystulecie
148
374000
3000
Ale oto w początkach XX w.
06:32
that madezrobiony things even more complicatedskomplikowane.
149
377000
3000
rzeczy komplikują się jeszcze bardziej.
06:35
And that was that safetybezpieczeństwo technologytechnologia itselfsamo
150
380000
3000
Chodzi o technologię bezpieczeństwa,
06:38
could be a sourceźródło of dangerniebezpieczeństwo.
151
383000
2000
która mogła być niebezpieczna.
06:40
The lessonlekcja of the TitanicTitanic, for a lot of the contemporariesWspółcześni,
152
385000
3000
Po katastrofie Titanica dla wielu współczesnych było jasne,
06:43
was that you mustmusi have enoughdość lifeboatsłodzie ratunkowe
153
388000
2000
że statek musi posiadać łodzie ratunkowe
06:45
for everyonekażdy on the shipstatek.
154
390000
2000
dla wszystkich na pokładzie.
06:47
And this was the resultwynik
155
392000
3000
Był to skutek
06:50
of the tragictragiczny lossutrata of liveszyje
156
395000
2000
tragicznej śmierci ludzi,
06:52
of people who could not get into them.
157
397000
2000
którzy nie mogli się na te łodzie dostać.
06:54
HoweverJednak, there was anotherinne casewalizka, the EastlandEastland,
158
399000
3000
Ale był też inny przypadek, statek SS Eastland,
06:57
a shipstatek that capsizedsiedzieliście in ChicagoChicago HarborHarbor in 1915,
159
402000
4000
który wywrócił się do góry dnem w porcie w 1915 r.
07:01
and it killedzabity 841 people --
160
406000
3000
i uśmiercił 841 osób,
07:04
that was 14 more
161
409000
2000
o 14 więcej
07:06
than the passengerpasażer tollmyto of the TitanicTitanic.
162
411000
3000
niż w katastrofie Titanica.
07:09
The reasonpowód for it, in partczęść, was
163
414000
2000
Powodem były m.in. dodatkowe
07:11
the extradodatkowy life boatsłodzie that were addedw dodatku
164
416000
3000
łodzie ratunkowe, które zamieniły
07:14
that madezrobiony this alreadyjuż unstableniestabilna shipstatek
165
419000
3000
niestabilny statek w statek
07:17
even more unstableniestabilna.
166
422000
2000
bardzo niestabilny.
07:19
And that again provesudowodni
167
424000
2000
Kolejny dowód na to,
07:21
that when you're talkingmówić about unintendedniezamierzone consequenceskonsekwencje,
168
426000
3000
że jeśli chodzi o niezamierzone skutki,
07:24
it's not that easyłatwo to know
169
429000
2000
trudno ocenić, jakie wnioski
07:26
the right lessonsLekcje to drawrysować.
170
431000
2000
należy wyciągnąć.
07:28
It's really a questionpytanie of the systemsystem, how the shipstatek was loadedzaładowany,
171
433000
3000
Istotny jest cały układ, sposób w jaki statek był załadowany,
07:31
the ballastbalast and manywiele other things.
172
436000
3000
balast i wiele innych czynników.
07:35
So the 20thth centurystulecie, then,
173
440000
3000
W XX w. okazało się,
07:38
saw how much more complexzłożony realityrzeczywistość was,
174
443000
2000
jak bardzo złożona była rzeczywistość,
07:40
but it alsorównież saw a positivepozytywny sidebok.
175
445000
3000
ale były też rzeczy pozytywne.
07:43
It saw that inventionwynalazek
176
448000
3000
Oto sytuacje kryzysowe
07:46
could actuallytak właściwie benefitzasiłek from emergenciesnagłe wypadki.
177
451000
2000
mogły sprzyjać inwencji.
07:48
It could benefitzasiłek
178
453000
2000
Tak samo jak
07:50
from tragediestragedie.
179
455000
3000
tragedie.
07:53
And my favoriteulubiony exampleprzykład of that --
180
458000
2000
Mój ulubiony przykład powyższego -
07:55
whichktóry is not really widelyszeroko knownznany
181
460000
2000
nie jest może znany
07:57
as a technologicaltechniczny miraclecud,
182
462000
2000
jako technologiczny cud,
07:59
but it maymoże be one of the greatestnajwiększy of all timesczasy,
183
464000
3000
choć może być jednym z największych w historii -
08:02
was the scalingułuskowienie up of penicillinpenicyliny in the SecondDrugi WorldŚwiat WarWojny.
184
467000
4000
to zwiększenie produkcji penicyliny podczas II wojny światowej.
08:06
PenicillinPenicyliny was discoveredodkryty in 1928,
185
471000
3000
Penicylinę odkryto w 1928 r.,
08:09
but even by 1940,
186
474000
2000
ale jeszcze w 1940 r.
08:11
no commerciallykomercyjnie and medicallymedycznie usefulprzydatny quantitiesilości of it
187
476000
3000
jej produkcja była zbyt mała jak na potrzeby handlu
08:14
were beingistota producedwytworzony.
188
479000
2000
i medycyny.
08:16
A numbernumer of pharmaceuticalfarmaceutyczny companiesfirmy were workingpracujący on it.
189
481000
3000
Kilka firm farmaceutycznych starało się to zmienić.
08:19
They were workingpracujący on it independentlyniezależnie,
190
484000
2000
Pracowały niezależnie od siebie,
08:21
and they weren'tnie były gettinguzyskiwanie anywheregdziekolwiek.
191
486000
2000
ale bez większego rezultatu.
08:23
And the GovernmentRząd ResearchBadania BureauPrezydium
192
488000
2000
Więc rządowa agencja ds. rozwoju
08:25
broughtprzyniósł representativesprzedstawiciele togetherRazem
193
490000
2000
zgromadziła przedstawicieli firm
08:27
and told them that this is something
194
492000
2000
i powiedziała, że coś
08:29
that has to be doneGotowe.
195
494000
2000
trzeba z tym zrobić.
08:31
And not only did they do it,
196
496000
2000
I zrobili. Mało tego -
08:33
but withinw ciągu two yearslat,
197
498000
2000
w ciągu dwóch lat
08:35
they scaledłuskowaty up penicillinpenicyliny
198
500000
2000
rozkręcili produkcję z poziomu
08:37
from preparationprzygotowanie in one-literpojemności jednego litra flaskskolb
199
502000
3000
litrowych butelek do kadzi
08:40
to 10,000-gallon-galon vatsKadzie.
200
505000
4000
mieszczących 45 000 litrów.
08:44
That was how quicklyszybko penicillinpenicyliny was producedwytworzony
201
509000
4000
Tak przyśpieszyła produkcja penicyliny,
08:48
and becamestał się one of the greatestnajwiększy medicalmedyczny advanceszaliczki of all time.
202
513000
4000
która stała się medycznym osiągnięciem wszechczasów.
08:52
In the SecondDrugi WorldŚwiat WarWojny, too,
203
517000
2000
Również podczas II wojny światowej
08:54
the existenceistnienie
204
519000
2000
istnienie
08:56
of solarsłoneczny radiationpromieniowanie
205
521000
2000
promieniowania słonecznego
08:58
was demonstratedwykazane by studiesstudia of interferenceingerencja
206
523000
3000
wykazano w badaniach nad interferencją,
09:01
that was detectedwykryte by the radarradar stationsstacje of Great BritainWielkiej Brytanii.
207
526000
4000
którą wykryły radary w Wielkiej Brytanii.
09:05
So there were benefitskorzyści in calamitieskatastrofy --
208
530000
3000
Tak więc katastrofy miały swoje plusy,
09:08
benefitskorzyści to pureczysty sciencenauka,
209
533000
2000
korzyści zarówno dla nauki,
09:10
as well as to appliedstosowany sciencenauka
210
535000
2000
jak i nauk stosowanych
09:12
and medicinelekarstwo.
211
537000
3000
oraz medycyny.
09:15
Now when we come to the periodokres after the SecondDrugi WorldŚwiat WarWojny,
212
540000
3000
Okres powojenny jest jeszcze bardziej interesujący,
09:18
unintendedniezamierzone consequenceskonsekwencje get even more interestingciekawy.
213
543000
4000
jeżeli chodzi o niezamierzone skutki.
09:22
And my favoriteulubiony exampleprzykład of that
214
547000
2000
Mój ulubiony przykład
09:24
occurredwystąpił beginningpoczątek in 1976,
215
549000
3000
pochodzi z 1976 r.,
09:27
when it was discoveredodkryty
216
552000
2000
gdy odkryto,
09:29
that the bacteriabakteria causingspowodowanie LegionnairesLegionistów diseasechoroba
217
554000
3000
że bakteria wywołująca chorobę legionistów
09:32
had always been presentteraźniejszość in naturalnaturalny watersfale,
218
557000
3000
od zawsze występowała w wodzie,
09:35
but it was the preciseprecyzyjny temperaturetemperatura of the waterwoda
219
560000
4000
tyle że dopiero odpowiednia temperatura wody
09:39
in heatingogrzewanie, ventilatingwentylacji and airpowietrze conditioningkondycjonowanie systemssystemy
220
564000
3000
w systemach c.o., wentylacji i klimatyzacji
09:42
that raisedpodniesiony the right temperaturetemperatura
221
567000
4000
sprawiła, że bakteria osiągnęła
09:46
for the maximummaksymalny reproductionreprodukcja
222
571000
3000
optymalne warunki
09:49
of LegionellaLegionella bacillusBacillus.
223
574000
2000
do maksymalnej reprodukcji.
09:51
Well, technologytechnologia to the rescueratować.
224
576000
2000
Na ratunek przyszła technologia.
09:53
So chemistsApteka got to work,
225
578000
2000
Dlatego chemicy zabrali się do pracy
09:55
and they developedrozwinięty a bactericidebakteriobójcze
226
580000
2000
i opracowali środek bakteriobójczy,
09:57
that becamestał się widelyszeroko used in those systemssystemy.
227
582000
3000
odtąd powszechnie stosowany w tych miejscach.
10:00
But something elsejeszcze happenedstało się in the earlywcześnie 1980s,
228
585000
4000
Coś innego wydarzyło się na początku lat 80.
10:04
and that was that there was a mysterioustajemniczy epidemicepidemia
229
589000
2000
Była to tajemnicza seria
10:06
of failuresawarie of tapetaśma drivesdyski
230
591000
3000
problemów z napędami taśmowymi
10:09
all over the UnitedStany Zjednoczone StatesPaństwa.
231
594000
2000
w całych Stanach Zjednoczonych.
10:11
And IBMIBM, whichktóry madezrobiony them,
232
596000
3000
IBM, producent tych napędów,
10:14
just didn't know what to do.
233
599000
3000
nie wiedział, co z tym zrobić.
10:17
They commissioneddo służby a groupGrupa of theirich bestNajlepiej scientistsnaukowcy
234
602000
3000
Zlecił więc grupie swoich najlepszych specjalistów
10:20
to investigatezbadać,
235
605000
2000
badania
10:22
and what they founduznany was
236
607000
2000
i zaobserwowano,
10:24
that all these tapetaśma drivesdyski
237
609000
2000
że wszystkie te napędy
10:26
were locatedusytuowany nearBlisko ventilationWentylacja ductskanały.
238
611000
3000
znajdowały się blisko przewodów wentylacyjnych.
10:29
What happenedstało się was the bactericidebakteriobójcze was formulatedsformułowane
239
614000
3000
Okazało się, że środek bakteriobójczy zawierał
10:32
with minutechwila tracesślady of tinCyna.
240
617000
2000
śladowe ilości cyny.
10:34
And these tinCyna particlescząsteczki were depositedzłożone on the tapetaśma headsgłowy
241
619000
3000
Drobinki cyny gromadziły się na głowicach,
10:37
and were crashingupaść the tapetaśma headsgłowy.
242
622000
3000
uszkadzając je.
10:40
So they reformulatedprzeformułowany the bactericidebakteriobójcze.
243
625000
3000
Zmieniono więc skład tego środka.
10:43
But what's interestingciekawy to me
244
628000
2000
Dla mnie ciekawe było to,
10:45
is that this was the first casewalizka
245
630000
2000
że po raz pierwszy zdarzyło się,
10:47
of a mechanicalmechaniczny deviceurządzenie
246
632000
2000
żeby urządzenie mechaniczne
10:49
sufferingcierpienie, at leastnajmniej indirectlypośrednio, from a humanczłowiek diseasechoroba.
247
634000
3000
cierpiało z powodu ludzkiej choroby.
10:52
So it showsprzedstawia that we're really all in this togetherRazem.
248
637000
3000
Widać więc, że to dotyczy nas wszystkich.
10:55
(LaughterŚmiech)
249
640000
2000
(śmiech)
10:57
In factfakt, it alsorównież showsprzedstawia something interestingciekawy,
250
642000
3000
Jest też interesujące,
11:00
that althoughmimo że our capabilitiesmożliwości and technologytechnologia
251
645000
3000
że chociaż nasze możliwości i technologia
11:03
have been expandingrozwijanie geometricallygeometrycznie,
252
648000
2000
wzrastają geometrycznie,
11:05
unfortunatelyNiestety, our abilityzdolność to modelModel theirich long-termdługoterminowy behaviorzachowanie,
253
650000
3000
to niestety umiejętność wpływania na ich zachowanie
11:08
whichktóry has alsorównież been increasingwzrastający,
254
653000
2000
na dłuższą metę, choć też wzrasta,
11:10
has been increasingwzrastający only arithmeticallymetodą arytmetyczną.
255
655000
3000
to jednak tylko geometrycznie.
11:13
So one of the characteristicCharakterystyka problemsproblemy of our time
256
658000
3000
Stoimy przed specyficznym problemem:
11:16
is how to closeblisko this gapszczelina
257
661000
2000
jak zmniejszyć rozdźwięk
11:18
betweenpomiędzy capabilitiesmożliwości and foresightForesight.
258
663000
3000
między możliwościami a przewidywaniami.
11:21
One other very positivepozytywny consequencekonsekwencja
259
666000
3000
Innym, pozytywnym skutkiem
11:24
of 20thth centurystulecie technologytechnologia, thoughchociaż,
260
669000
3000
technologii XX w.
11:27
was the way in whichktóry other kindsrodzaje of calamitieskatastrofy
261
672000
4000
były różne inne nieszczęścia
11:31
could leadprowadzić to positivepozytywny advanceszaliczki.
262
676000
3000
umożliwiające postęp.
11:34
There are two historianshistorycy of businessbiznes
263
679000
3000
Historycy przedsiębiorczości,
11:37
at the UniversityUniwersytet of MarylandMaryland,
264
682000
2000
z Uniwersytetu Maryland,
11:39
BrentBrent GoldfarbGoldfarb and DavidDavid KirschKirsch,
265
684000
2000
Brent Goldfarb i David Kirsch,
11:41
who have doneGotowe some extremelyniezwykle interestingciekawy work,
266
686000
2000
prowadzą bardzo interesujące badania,
11:43
much of it still unpublishedniepublikowane,
267
688000
3000
w dużej części nadal nieopublikowane,
11:46
on the historyhistoria of majorpoważny innovationsinnowacje.
268
691000
2000
dotyczące historii ważnych innowacji.
11:48
They have combinedłączny the listlista of majorpoważny innovationsinnowacje,
269
693000
3000
Zestawili ze sobą listy istotnych wynalazków
11:51
and they'veoni discoveredodkryty that the greatestnajwiększy numbernumer, the greatestnajwiększy decadedekada,
270
696000
3000
i odkryli, że najobfitszym, najlepszym dziesięcioleciem
11:54
for fundamentalfundamentalny innovationsinnowacje,
271
699000
2000
dla zasadniczych innowacji,
11:56
as reflectedodzwierciedlenie in all of the listslisty that othersinni have madezrobiony --
272
701000
4000
zgodnie z wszystkimi listami tego typu,
12:00
a numbernumer of listslisty that they have mergedscalony --
273
705000
2000
które zostały przez nich przeanalizowane,
12:02
was the Great DepressionDepresja.
274
707000
3000
był Wielki Kryzys lat 30.
12:05
And nobodynikt knowswie just why this was so,
275
710000
3000
Nie wiadomo, z czego to wynika,
12:08
but one storyfabuła can reflectodzwierciedlić something of it.
276
713000
3000
ale pewna historia może być tu pomocna.
12:11
It was the originpochodzenie of the XeroxXerox copierKopiarka,
277
716000
3000
Chodzi o początki fotokopiarki Xerox,
12:14
whichktóry celebratedsłynny its 50thth anniversaryrocznica
278
719000
3000
która w zeszłym roku obchodziła
12:17
last yearrok.
279
722000
2000
50 urodziny.
12:19
And ChesterChester CarlsonCarlson, the inventorwynalazca,
280
724000
5000
Chester Carlson, twórca kopiarki,
12:24
was a patentpatent attorneyadwokat.
281
729000
3000
był rzecznikiem patentowym.
12:27
He really was not intendingzamierzający
282
732000
3000
Nie zamierzał pracować
12:30
to work in patentpatent researchBadania,
283
735000
2000
w branży patentowej,
12:32
but he couldn'tnie mógł really find an alternativealternatywny technicaltechniczny jobpraca.
284
737000
4000
ale nie mógł znaleźć innej pracy o technicznym profilu.
12:36
So this was the bestNajlepiej jobpraca he could get.
285
741000
2000
To wszystko, na co mógł liczyć.
12:38
He was upsetzdenerwowany by the lowNiska qualityjakość and highwysoki costkoszt
286
743000
4000
Denerwowało go kopiowanie patentów,
12:42
of existingistniejący patentpatent reproductionsreprodukcje,
287
747000
3000
które było drogie i niskiej jakości,
12:45
and so he startedRozpoczęty to developrozwijać
288
750000
3000
zaczął więc opracowywać
12:48
a systemsystem of drysuchy photocopyingksero,
289
753000
3000
kopiowanie bez użycia płynnych chemikaliów,
12:51
whichktóry he patentedpatentowany in the latepóźno 1930s --
290
756000
3000
które opatentował pod koniec lat 30.
12:54
and whichktóry becamestał się the first drysuchy photocopierksero
291
759000
4000
Pierwsza kserokopiarka nadająca się
12:58
that was commerciallykomercyjnie practicalpraktyczny
292
763000
2000
do wypuszczenia na rynek powstała
13:00
in 1960.
293
765000
2000
w 1960 r.
13:02
So we see that sometimesczasami,
294
767000
2000
Okazuje się więc, że czasami
13:04
as a resultwynik of these dislocationszwichnięcia,
295
769000
2000
zmiany będące wynikiem
13:06
as a resultwynik of people
296
771000
2000
decyzji,
13:08
leavingodejście theirich originaloryginalny intendedzamierzony careerkariera
297
773000
3000
żeby przerwać aktualną karierę
13:11
and going into something elsejeszcze
298
776000
2000
i zacząć robić coś innego tam,
13:13
where theirich creativitykreatywność could make a differenceróżnica,
299
778000
2000
gdzie kreatywne podejście może coś zmienić,
13:15
that depressionsdepresje
300
780000
2000
że kryzysy
13:17
and all kindsrodzaje of other unfortunateniefortunny eventswydarzenia
301
782000
3000
i najrozmaitsze nieszczęścia
13:20
can have a paradoxicallyParadoksalnie stimulatingstymulowanie effectefekt
302
785000
3000
mogą paradoksalnie ożywczo wpływać
13:23
on creativitykreatywność.
303
788000
2000
na kreatywność.
13:25
What does this mean?
304
790000
2000
Co to oznacza?
13:27
It meansznaczy, I think,
305
792000
2000
Oznacza to,
13:29
that we're livingżycie in a time of unexpectedniespodziewany possibilitiesmożliwości.
306
794000
2000
że żyjemy w czasach nieprzewidywalnych możliwości.
13:31
Think of the financialbudżetowy worldświat, for exampleprzykład.
307
796000
3000
Weźmy np. świat finansów.
13:34
The mentormentor of WarrenWarren BuffettBuffett, BenjaminBenjamin GrahamGraham,
308
799000
3000
Benjamin Graham, mentor Warrena Buffetta opracował
13:37
developedrozwinięty his systemsystem of valuewartość investinginwestowanie
309
802000
5000
system inwestowania w niedowartościowane akcje
13:42
as a resultwynik of his ownwłasny lossesstraty
310
807000
2000
wskutek własnych strat poniesionych
13:44
in the 1929 crashwypadek.
311
809000
2000
w krachu z 1929 r.
13:46
And he publishedopublikowany that bookksiążka
312
811000
2000
Na początku lat 30.
13:48
in the earlywcześnie 1930s,
313
813000
3000
opublikował książkę,
13:51
and the bookksiążka still existsistnieje in furtherdalej editionsedycje
314
816000
2000
która ma kolejne wydania
13:53
and is still a fundamentalfundamentalny textbookpodręcznik.
315
818000
2000
i nadal jest podstawowym podręcznikiem.
13:55
So manywiele importantważny creativetwórczy things can happenzdarzyć
316
820000
4000
Bardzo wiele innowacji może być
13:59
when people learnuczyć się from disasterskatastrofy.
317
824000
3000
efektem katastrof.
14:02
Now think of the largeduży and smallmały plaguesplag that we have now --
318
827000
4000
Spójrzmy na obecne duże i małe plagi:
14:06
bedłóżko bugsbłędy, killerzabójca beespszczoły, spamspam --
319
831000
5000
pluskwy, pszczoły afrykańskie, spam.
14:11
and it's very possiblemożliwy that the solutionsrozwiązania to those
320
836000
3000
Bardzo możliwe, że rozwiązania tych problemów
14:14
will really extendposzerzać well beyondpoza the immediatenatychmiastowy questionpytanie.
321
839000
3000
przyniosą efekty wykraczające poza pierwotne zamierzenie.
14:17
If we think, for exampleprzykład, of LouisLouis PasteurPasteur,
322
842000
3000
Louis Pasteur
14:20
who in the 1860s
323
845000
2000
w latach 60. XIX w.
14:22
was askedspytał to studybadanie
324
847000
2000
badał
14:24
the diseaseschoroby of silkjedwab wormsrobaki for the silkjedwab industryprzemysł,
325
849000
4000
choroby jedwabników na potrzeby jedwabnictwa,
14:28
and his discoveriesodkrycia were really the beginningpoczątek
326
853000
3000
ale jego odkrycia dały początek
14:31
of the germkiełków theoryteoria of diseasechoroba.
327
856000
2000
teorii chorób zakaźnych.
14:33
So very oftenczęsto, some kinduprzejmy of disasterkatastrofa --
328
858000
3000
A więc bardzo często jakieś nieszczęście,
14:36
sometimesczasami the consequencekonsekwencja, for exampleprzykład,
329
861000
3000
np. efekt zbyt intensywnej
14:39
of over-cultivationnadmierne uprawy of silkjedwab wormsrobaki,
330
864000
3000
hodowli jedwabnika,
14:42
whichktóry was a problemproblem in EuropeEuropy at the time --
331
867000
2000
która była problemem w ówczesnej Europie,
14:44
can be the keyklawisz to something much biggerwiększy.
332
869000
2000
może skutkować czymś znacznie poważniejszym.
14:46
So this meansznaczy
333
871000
2000
Oznacza to,
14:48
that we need to take a differentróżne viewwidok
334
873000
2000
że musimy inaczej oceniać
14:50
of unintendedniezamierzone consequenceskonsekwencje.
335
875000
2000
niezamierzone skutki.
14:52
We need to take a really positivepozytywny viewwidok.
336
877000
3000
Musimy oceniać je pozytywnie.
14:55
We need to see what they can do for us.
337
880000
3000
Musimy dostrzec, co im zawdzięczamy.
14:58
We need to learnuczyć się
338
883000
2000
Musimy uczyć się
15:00
from those figuresfigury that I mentionedwzmiankowany.
339
885000
2000
od wspomnianych przeze mnie osób.
15:02
We need to learnuczyć się, for exampleprzykład, from DrDr. CushingCushinga,
340
887000
3000
Musimy uczyć się np. od dra Cushinga,
15:05
who killedzabity patientspacjenci
341
890000
2000
który uśmiercał pacjentów
15:07
in the coursekurs of his earlywcześnie operationsoperacje.
342
892000
2000
podczas swoich wczesnych operacji.
15:09
He had to have some errorsbłędy. He had to have some mistakesbłędy.
343
894000
3000
Błędy były nieuniknione.
15:12
And he learnednauczyli meticulouslyskrupulatnie from his mistakesbłędy.
344
897000
3000
A uczył się na nich skrupulatnie.
15:15
And as a resultwynik,
345
900000
2000
Gdy mówimy:
15:17
when we say, "This isn't brainmózg surgeryChirurgia,"
346
902000
3000
"To wymaga chirurgicznej precyzji",
15:20
that payspłaci tributehołd to how difficulttrudny it was
347
905000
3000
doceniamy tym samym, jak trudno było
15:23
for anyonektokolwiek to learnuczyć się from theirich mistakesbłędy
348
908000
2000
uczyć się na błędach każdemu
15:25
in a fieldpole of medicinelekarstwo
349
910000
2000
w tej dziedzinie medycyny,
15:27
that was considereduważane so discouragingzniechęcający in its prospectshoryzont.
350
912000
3000
mającej na początku mało zachęcające perspektywy.
15:30
And we can alsorównież rememberZapamiętaj
351
915000
3000
Można też pamiętać o gotowości,
15:33
how the pharmaceuticalfarmaceutyczny companiesfirmy
352
918000
2000
z jaką firmy farmaceutyczne
15:35
were willingskłonny to poolbasen theirich knowledgewiedza, umiejętności,
353
920000
2000
gromadziły swoją wiedzę
15:37
to sharedzielić theirich knowledgewiedza, umiejętności,
354
922000
2000
i dzieliły się nią
15:39
in the facetwarz of an emergencynagły wypadek,
355
924000
2000
w obliczu zagrożenia,
15:41
whichktóry they hadn'tnie miał really been for yearslat and yearslat.
356
926000
3000
czego nie były w stanie zrobić całymi latami.
15:44
They mightmoc have been ablezdolny to do it earlierwcześniej.
357
929000
3000
A pewnie byłyby w stanie zrobić to wcześniej.
15:47
The messagewiadomość, then, for me,
358
932000
3000
Mój wniosek dotyczący
15:50
about unintendedniezamierzone consequenceskonsekwencje
359
935000
2000
niezamierzonych skutków brzmi:
15:52
is chaoschaos happensdzieje się;
360
937000
3000
chaos jest nieunikniony,
15:55
let's make better use of it.
361
940000
2000
więc wykorzystajmy to.
15:57
Thank you very much.
362
942000
2000
Dziękuję państwu bardzo.
15:59
(ApplauseAplauz)
363
944000
4000
(brawa)
Translated by Marcin Gutowski
Reviewed by Paweł Pieniążek

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Edward Tenner - Historian of technology and culture
Edward Tenner is an independent writer, speaker, and editor analyzing the cultural aspects of technological change.

Why you should listen

Edward Tenner is an independent writer and speaker on the history of technology and the unintended consequences of innovation. He writes for The Atlantic on history and current events, and was a founding advisor of Smithsonian's Lemelson Center, where he remains a senior research associate. He was executive editor for physical science and history at Princeton University Press, he has been a visiting lecturer at Princeton and has held visiting research positions at the Institute for Advanced Study, Woodrow Wilson International Center for Scholars, and the Princeton Center for Information Technology Policy. He is now a visiting scholar in the Rutgers School of Communication and Information and an affiliate of the Center for Arts and Cultural Policy of Princeton's Woodrow Wilson School.

More profile about the speaker
Edward Tenner | Speaker | TED.com