TED2017
Lisa Genova: What you can do to prevent Alzheimer's
Lisa Genova: Những việc bạn có thể làm để phòng bệnh Alzheimer
Filmed:
Readability: 4.8
4,830,426 views
Bệnh Alzheimer không phải là định mệnh của bộ não, Lisa Genova,nhà thần kinh học và là tác giả của "Still Alice", đã nói như thế. Bà chia sẻ những kiến thức khoa học mới nhất về căn bệnh -- và một vài nghiên cứu hứa hẹn về điều mỗi chúng ta có thể làm để xây dựng một bộ não chống lại lại được bệnh Alzheimer.
Lisa Genova - Neuroscientist, novelist
Through her fiction, Lisa Genova beckons us into the lives of people with neurological disease, making their worlds real and relatable. Full bio
Through her fiction, Lisa Genova beckons us into the lives of people with neurological disease, making their worlds real and relatable. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
How many people here would like to live
to be at least 80 years old?
to be at least 80 years old?
0
1117
4414
Bao nhiêu người ở đây mong ước
sống ít nhất 80 tuổi?
sống ít nhất 80 tuổi?
00:18
Yeah.
1
6072
1475
Vâng.
00:19
I think we all have
this hopeful expectation
this hopeful expectation
2
7571
2795
Tôi nghĩ tất cả chúng ta
đều hy vọng
đều hy vọng
00:22
of living into old age.
3
10390
1960
sống tới tuổi già.
00:24
Let's project out into the future,
4
12828
2086
Chúng ta hãy thử nhìn vào tương lai,
00:26
to your future "you's,"
5
14938
1560
vào tương lai của chính mình,
00:28
and let's imagine that we're all 85.
6
16522
2853
và hãy tưởng tượng rằng
chúng ta đang ở tuổi 85.
chúng ta đang ở tuổi 85.
00:31
Now, everyone look at two people.
7
19894
2018
Bây giờ, mỗi người hãy nhìn 2 người khác.
00:35
One of you probably has
Alzheimer's disease.
Alzheimer's disease.
8
23151
3532
Có thể là 1 trong 3 người
đang bị Alzheimer.
đang bị Alzheimer.
00:39
(Laughter)
9
27365
3424
(Cười)
00:42
Alright, alright.
10
30813
1594
Ôi, được rồi.
00:44
And maybe you're thinking,
"Well, it won't be me."
"Well, it won't be me."
11
32954
3817
Và có thể bạn nghĩ:
"Chắc là mình sẽ không bị đâu."
"Chắc là mình sẽ không bị đâu."
00:49
Then, OK. You are a caregiver.
12
37350
3385
Tốt thôi. Lúc đó bạn là người chăm sóc
cho những người kia.
cho những người kia.
00:53
So --
13
41388
1164
Thế thì --
00:54
(Laughter)
14
42576
2872
(Cười)
00:57
so in some way,
15
45472
1357
dù theo cách nào,
00:58
this terrifying disease
is likely to affect us all.
is likely to affect us all.
16
46853
3644
căn bệnh khủng khiếp này
cũng ảnh hưởng đến tất cả chúng ta.
cũng ảnh hưởng đến tất cả chúng ta.
01:02
Part of the fear around Alzheimer's
stems from the sense
stems from the sense
17
50933
3014
Nỗi sợ hãi về bệnh Alzheimer
phần nào bắt nguồn từ suy nghĩ
phần nào bắt nguồn từ suy nghĩ
01:05
that there's nothing we can do about it.
18
53971
2414
là ta không thể làm gì được với nó.
01:08
Despite decades of research, we still
have no disease-modifying treatment
have no disease-modifying treatment
19
56409
5125
Qua nhiều thập kỷ nghiên cứu, chúng ta
vẫn chưa có cách điều trị làm suy giảm
vẫn chưa có cách điều trị làm suy giảm
01:13
and no cure.
20
61558
1307
hay phương án chữa bệnh.
01:15
So if we're lucky enough
to live long enough,
to live long enough,
21
63321
2469
Vậy nếu ta may mắn được sống đủ lâu,
01:17
Alzheimer's appears to be
our brain's destiny.
our brain's destiny.
22
65814
3108
thì não của ta khó tránh khỏi
bệnh Alzheimer.
bệnh Alzheimer.
Nhưng có thể không phải như vậy.
01:21
But maybe it doesn't have to be.
23
69369
1880
Bạn nghĩ gì nếu tôi nói với bạn chúng ta
có thể thay đổi được tỷ lệ mắc bệnh này,
có thể thay đổi được tỷ lệ mắc bệnh này,
01:23
What if I told you we could
change these statistics,
change these statistics,
24
71585
3365
01:26
literally change our brain's destiny,
25
74974
2690
thay đổi được số phận của bộ não
theo nghĩa đen,
theo nghĩa đen,
01:29
without relying on a cure
or advancements in medicine?
or advancements in medicine?
26
77688
3529
không cần nhờ đến trị liệu hay
tiến bộ y khoa?
tiến bộ y khoa?
Chúng ta hãy bắt đầu bằng cách nhìn
lại điều chúng ta hiểu biết
lại điều chúng ta hiểu biết
01:33
Let's begin by looking at
what we currently understand
what we currently understand
27
81983
2525
01:36
about the neuroscience of Alzheimer's.
28
84532
2357
về khoa học thần kinh liên quan
tới bệnh Alzheimer.
tới bệnh Alzheimer.
01:39
Here's a picture
of two neurons connecting.
of two neurons connecting.
29
87730
3009
Đây là một bức tranh về
2 nơ ron đang kết nối.
2 nơ ron đang kết nối.
01:42
The point of connection,
this space circled in red,
this space circled in red,
30
90763
3357
Điểm kết nối, vùng khoanh mực đỏ,
01:46
is called the synapse.
31
94144
1639
được gọi là khớp thần kinh.
01:47
The synapse is where
neurotransmitters are released.
neurotransmitters are released.
32
95807
3192
Khớp thần kinh là nơi
các chất dẫn truyền được giải phóng.
các chất dẫn truyền được giải phóng.
01:51
This is where signals are transmitted,
where communication happens.
where communication happens.
33
99023
4268
Đó là nơi tín hiệu được truyền đi,
là nơi giao tiếp được thực hiện.
là nơi giao tiếp được thực hiện.
01:55
This is where we think,
feel, see, hear, desire ...
feel, see, hear, desire ...
34
103315
5106
Đó là nơi chúng ta suy nghĩ, cảm
giác, nhìn thấy, nghe thấy, ham muốn ...
giác, nhìn thấy, nghe thấy, ham muốn ...
02:00
and remember.
35
108445
1649
và ghi nhớ.
02:02
And the synapse
is where Alzheimer's happens.
is where Alzheimer's happens.
36
110118
2898
Và khớp thần kinh là nơi
bệnh Alzheimer xuất hiện.
bệnh Alzheimer xuất hiện.
02:05
Let's zoom in on the synapse
37
113040
1962
Hãy phóng to hình khớp thần kinh
02:07
and look at a cartoon representation
of what's going on.
of what's going on.
38
115026
3087
và hãy nhìn hình minh họa cho sự
việc đang diễn ra.
việc đang diễn ra.
02:10
During the business
of communicating information,
of communicating information,
39
118799
2287
Trong quá trình trao đổi thông tin,
02:13
in addition to releasing neurotransmitters
like glutamate into the synapse,
like glutamate into the synapse,
40
121110
3998
ngoài việc giải phóng chất dẫn truyền thần
kinh như glutamate vào khớp thần kinh,
kinh như glutamate vào khớp thần kinh,
02:17
neurons also release a small peptide
called amyloid beta.
called amyloid beta.
41
125132
4461
nơ ron còn giải phóng một peptide nhỏ
được gọi là amyloid beta.
được gọi là amyloid beta.
02:22
Normally, amyloid beta is cleared away
metabolized by microglia,
metabolized by microglia,
42
130617
4984
thông thường, amyloid beta chuyển thành
năng lượng nhờ tế bào thần kinh microglia,
năng lượng nhờ tế bào thần kinh microglia,
02:27
the janitor cells of our brains.
43
135625
2153
được gọi là tế bào giữ cổng của não.
02:30
While the molecular causes
of Alzheimer's are still debated,
of Alzheimer's are still debated,
44
138405
3859
Trong khi những nguyên nhân gốc rễ của
bệnh Alzheimer còn đang được tranh cãi,
bệnh Alzheimer còn đang được tranh cãi,
02:34
most neuroscientists believe
that the disease begins
that the disease begins
45
142288
3254
phần lớn những nhà thần kinh học tin rằng
bệnh này xuất hiện
bệnh này xuất hiện
02:37
when amyloid beta begins to accumulate.
46
145566
2830
khi amiloid beta bắt đầu tích tụ.
02:40
Too much is released,
or not enough is cleared away,
or not enough is cleared away,
47
148967
2749
Chúng quá nhiều hay không được xóa sạch,
02:43
and the synapse begins
to pile up with amyloid beta.
to pile up with amyloid beta.
48
151740
3334
và khớp thần kinh bắt đầu tích tụ chúng.
02:47
And when this happens, it binds to itself,
49
155098
2219
Và khi điều đó xảy ra, khớp bị dính lại,
02:49
forming sticky aggregates
called amyloid plaques.
called amyloid plaques.
50
157341
3289
tạo ra những khối kết dính
được gọi là những mảng amyloid.
được gọi là những mảng amyloid.
02:53
How many people here
are 40 years old or older?
are 40 years old or older?
51
161582
2953
Bao nhiêu người ở đây
có tuổi từ 40 trở lên?
có tuổi từ 40 trở lên?
02:57
You're afraid to admit it now.
52
165184
2520
Đến lúc bạn lo sợ mảng amyloid rồi đấy.
02:59
This initial step into the disease,
53
167728
2226
Bước đầu tiên của căn bệnh,
03:01
this presence of amyloid
plaques accumulating,
plaques accumulating,
54
169978
3084
sự tích tụ của mảng amyloid,
03:05
can already be found in your brains.
55
173086
2594
có thể được tìm thấy trong não của bạn.
03:08
The only way we could be sure of this
would be through a PET scan,
would be through a PET scan,
56
176271
3470
Để có thể biết chắc, ta chỉ có cách
là dùng máy PET scan,
là dùng máy PET scan,
03:11
because at this point,
you are blissfully unaware.
you are blissfully unaware.
57
179765
3816
vì ở mức độ này, bạn
hoàn toàn không nhận biết được.
hoàn toàn không nhận biết được.
03:15
You're not showing any impairments
in memory, language, or cognition ...
in memory, language, or cognition ...
58
183605
4289
Bạn chưa hề có dấu hiệu suy giảm trí nhớ,
ngôn ngữ hay nhận thức ...
ngôn ngữ hay nhận thức ...
03:19
yet.
59
187918
1151
chưa đâu.
03:21
We think it takes at least 15 to 20 years
of amyloid plaque accumulation
of amyloid plaque accumulation
60
189471
4537
Chúng tôi nghĩ ít nhất phải 15 đến 20 năm
tích tụ mảng amyloid
tích tụ mảng amyloid
03:26
before it reaches a tipping point,
61
194032
2381
thì mới đến điểm bùng phát.
03:28
then triggering a molecular cascade
62
196437
2235
rồi đến kích hoạt tầng phân tử
03:30
that causes the clinical
symptoms of the disease.
symptoms of the disease.
63
198696
2667
gây ra những triệu chứng
lâm sàng của bệnh.
lâm sàng của bệnh.
03:33
Prior to the tipping point,
64
201810
1961
Trước khi chạm điểm bùng phát,
03:35
your lapses in memory
might include things like,
might include things like,
65
203795
3584
những lổ hổng trong trí nhớ có thể
gồm những thứ như,
gồm những thứ như,
03:39
"Why did I come in this room?"
66
207403
2325
"Tại sao tôi đến phòng này nhỉ?"
03:41
or "Oh ... what's his name?"
67
209752
2228
hay là "Ôi ... tên anh ta là gì nhỉ?"
03:44
or "Where did I put my keys?"
68
212479
2344
hay là " Tôi để chìa khóa ở đâu rồi?"
03:47
Now, before you all
start freaking out again,
start freaking out again,
69
215553
2556
Bây giờ, trước khi tất cả các bạn
bắt đầu lo sợ,
bắt đầu lo sợ,
03:50
because I know half of you did at least
one of those in the last 24 hours --
one of those in the last 24 hours --
70
218133
5398
vì tôi biết một nửa số trong các bạn đã ít
nhất 1 lần bị như thế trong 24 giờ qua --
nhất 1 lần bị như thế trong 24 giờ qua --
03:55
these are all normal kinds of forgetting.
71
223555
3237
Những lần quên như thế là bình thường.
03:58
In fact, I would argue that these examples
72
226816
2313
Thực ra, tôi sẽ nói rằng những ví dụ này
04:01
might not even involve your memory,
73
229153
1977
có thể thậm chí không liên quan gì đến
trí nhớ của bạn,
trí nhớ của bạn,
04:03
because you didn't pay attention
to where you put your keys
to where you put your keys
74
231154
2892
vì bạn đã không chú ý đến nơi
mình để chìa khóa
mình để chìa khóa
04:06
in the first place.
75
234070
1345
lúc ban đầu.
04:07
After the tipping point,
76
235439
1678
Sau khi chạm mốc điểm bùng phát,
04:09
the glitches in memory,
language and cognition are different.
language and cognition are different.
77
237141
3523
những vấn đề về trí nhớ, ngôn ngữ và
nhận thức thật sự đáng ngại.
nhận thức thật sự đáng ngại.
04:12
Instead of eventually finding
your keys in your coat pocket
your keys in your coat pocket
78
240688
2900
Thay vì tìm thấy chìa khóa
trong túi áo khoác
trong túi áo khoác
04:15
or on the table by the door,
79
243612
2002
hay trên bàn gần cửa,
04:17
you find them in the refrigerator,
80
245638
2714
bạn tìm thấy chúng ở trong tủ lạnh,
04:20
or you find them and you think,
81
248376
1966
hay là lúc tìm thấy chúng, bạn lại nghĩ,
04:22
"What are these for?"
82
250366
1533
"Mấy chìa khóa này để làm gì nhỉ?"
04:24
So what happens when amyloid plaques
accumulate to this tipping point?
accumulate to this tipping point?
83
252843
5208
Vậy thì điều gì xảy ra khi mảng amyloid
tích tụ đến điểm bùng phát?
tích tụ đến điểm bùng phát?
04:30
Our microglia janitor cells
become hyper-activated,
become hyper-activated,
84
258075
3319
Tế bào gác cổng microglia của chúng ta
trở nên bị kích hoạt quá mức,
trở nên bị kích hoạt quá mức,
04:33
releasing chemicals that cause
inflammation and cellular damage.
inflammation and cellular damage.
85
261418
4134
giải phóng ra những chất hóa học
làm cho tế bào bị viêm và hư hại.
làm cho tế bào bị viêm và hư hại.
04:37
We think they might actually
start clearing away
start clearing away
86
265576
2595
Chúng tôi nghĩ có thể chúng
đã bắt đầu tự phá hủy
đã bắt đầu tự phá hủy
04:40
the synapses themselves.
87
268195
1704
những khớp thần kinh.
04:42
A crucial neural transport protein
called "tau" becomes hyperphosphorylated
called "tau" becomes hyperphosphorylated
88
270398
4448
Một protein thần kinh vận chuyển có
tên gọi là "tau" bị phosphat hóa quá mức
tên gọi là "tau" bị phosphat hóa quá mức
04:46
and twists itself
into something called "tangles,"
into something called "tangles,"
89
274870
2584
và tự xoắn lại trong cái
được gọi là "thắt nơ,"
được gọi là "thắt nơ,"
04:49
which choke off the neurons
from the inside.
from the inside.
90
277478
3035
nó cô lập các nơ ron với bên ngoài.
04:52
By mid-stage Alzheimer's,
we have massive inflammation and tangles
we have massive inflammation and tangles
91
280537
3834
Ở giai đoạn giữa của bệnh Alzheimer,
chúng ta có những chỗ bị viêm và bị rối
chúng ta có những chỗ bị viêm và bị rối
04:56
and all-out war at the synapse
92
284395
1947
và cuộc chiến toàn diện tại khớp thần kinh
04:58
and cell death.
93
286366
1253
và tế bào chết.
05:00
So if you were a scientist
trying to cure this disease,
trying to cure this disease,
94
288238
3088
Vậy nếu bạn là một nhà khoa học
đang cố gắng chữa trị bệnh này,
đang cố gắng chữa trị bệnh này,
05:03
at what point would you ideally
want to intervene?
want to intervene?
95
291350
2997
ở điểm nào bạn muốn can thiệp?
05:07
Many scientists are betting big
on the simplest solution:
on the simplest solution:
96
295134
3904
Nhiều nhà khoa học đang đánh cược lớn
trên giải pháp đơn giản nhất:
trên giải pháp đơn giản nhất:
05:11
keep amyloid plaques
from reaching that tipping point,
from reaching that tipping point,
97
299062
3834
giữ cho mảng amyloid dưới điểm bùng phát,
05:14
which means that drug discovery is largely
focused on developing a compound
focused on developing a compound
98
302920
4028
có nghĩa là tìm ra một loại thuốc tập
trung vào sự phát triển một hợp chất
trung vào sự phát triển một hợp chất
05:18
that will prevent, eliminate, or reduce
amyloid plaque accumulation.
amyloid plaque accumulation.
99
306972
5348
có thể ngăn ngừa, loại bỏ hay giảm bớt
sự tích tụ của mảng bám amyloid.
sự tích tụ của mảng bám amyloid.
05:24
So the cure for Alzheimer's will likely be
a preventative medicine.
a preventative medicine.
100
312859
5189
Vậy việc chữa trị bệnh Alzheimer có thể
dùng một loại thuốc ngăn ngừa.
dùng một loại thuốc ngăn ngừa.
05:30
We're going to have to take this pill
before we reach that tipping point,
before we reach that tipping point,
101
318072
3429
Chúng ta sẽ phải uống thuốc này trước
khi chúng ta chạm điểm bùng phát,
khi chúng ta chạm điểm bùng phát,
05:33
before the cascade is triggered,
102
321525
2252
trước khi lớp mảng bám được kích hoạt,
05:35
before we start leaving
our keys in the refrigerator.
our keys in the refrigerator.
103
323801
3028
trước khi chúng ta bắt đầu bỏ quên chìa
khóa trong tủ lạnh.
khóa trong tủ lạnh.
05:39
We think this is why, to date,
these kinds of drugs have failed
these kinds of drugs have failed
104
327381
3673
Chúng tôi nghĩ đó là lý do tại sao,
đến nay, những loại thuốc này đã thất bại
đến nay, những loại thuốc này đã thất bại
05:43
in clinical trials --
105
331078
1237
trong thử nghiệm lâm sàng --
05:44
not because the science wasn't sound,
106
332339
2445
không phải vì khoa học yếu kém,
05:46
but because the people in these trials
were already symptomatic.
were already symptomatic.
107
334808
4134
mà vì người được thử nghiệm
đã có triệu chứng thật sự rồi.
đã có triệu chứng thật sự rồi.
05:50
It was too late.
108
338966
1732
Đã quá trễ.
05:52
Think of amyloid plaques as a lit match.
109
340722
3252
Hãy xem mảng bám amyloid như mồi lửa.
05:55
At the tipping point, the match
sets fire to the forest.
sets fire to the forest.
110
343998
3418
Tại thời điểm bùng phát, lửa đã bốc
cháy trong rừng rồi.
cháy trong rừng rồi.
05:59
Once the forest is ablaze,
111
347884
1950
Lúc đó khu rừng đã rực cháy,
06:01
it doesn't do any good
to blow out the match.
to blow out the match.
112
349858
2482
không có gì thổi tắt nó được nữa.
06:04
You have to blow out the match
before the forest catches fire.
before the forest catches fire.
113
352364
3523
Bạn phải thổi tắt ngay mồi lửa
trước khi khu rừng bốc cháy.
trước khi khu rừng bốc cháy.
06:08
Even before scientists sort this out,
114
356331
1863
Nếu các nhà khoa học thông báo
06:10
this information is actually
really good news for us,
really good news for us,
115
358218
2868
thì thông tin này cũng thực sự tốt cho
chúng ta,
chúng ta,
06:13
because it turns out that the way we live
can influence the accumulation
can influence the accumulation
116
361110
4044
vì hóa ra cách chúng ta sống có thể
ảnh hưởng đến việc tích tụ
ảnh hưởng đến việc tích tụ
các mảng bám amyloid.
06:17
of amyloid plaques.
117
365178
1229
Và như vậy có những thứ chúng
ta có thể làm
ta có thể làm
06:18
And so there are things we can do
118
366431
1576
06:20
to keep us from reaching
that tipping point.
that tipping point.
119
368031
2619
để giữ cho chúng ta tránh
được những nguy cơ.
được những nguy cơ.
Hãy xem những nguy cơ bệnh
Alzheimer như cái bập bênh.
Alzheimer như cái bập bênh.
06:23
Let's picture your risk
of Alzheimer's as a see-saw scale.
of Alzheimer's as a see-saw scale.
120
371117
3888
Chúng ta đang tích tụ những tác nhân
gây hại ở một bên,
gây hại ở một bên,
06:27
We're going to pile
risk factors on one arm,
risk factors on one arm,
121
375029
2049
và khi bên đó đi xuống đụng đất,
thì bạn đã có các triệu chứng rồi
thì bạn đã có các triệu chứng rồi
06:29
and when that arm hits the floor,
you are symptomatic
you are symptomatic
122
377102
2478
06:31
and diagnosed with Alzheimer's.
123
379604
1935
và bị chuẩn đoán là mắc bệnh Alzheimer.
06:34
Let's imagine you're 50 years old.
124
382058
2719
Hãy tưởng tượng bạn 50 tuổi.
06:36
You're not a spring chicken anymore,
125
384801
1735
Bạn không còn trẻ trung nữa,
06:38
so you've accumulated
some amyloid plaques with age.
some amyloid plaques with age.
126
386560
3072
vậy là bạn đã tích tụ ít nhiều
mảng bám amyloid rồi.
mảng bám amyloid rồi.
06:41
Your scale is tipped a little bit.
127
389656
2191
Cái bập bênh của bạn đã nghiêng rồi đấy.
06:44
Now let's look at your DNA.
128
392323
1739
Bây giờ hãy nhìn ADN của bạn.
06:46
We've all inherited our genes
from our moms and our dads.
from our moms and our dads.
129
394536
3552
Tất cả chúng ta thừa hưởng gen
từ bố và mẹ.
từ bố và mẹ.
06:50
Some of these genes will increase our risk
and some will decrease it.
and some will decrease it.
130
398112
4078
Một vài gen này có nhiều nguy cơ
và một vài gen có ít nguy cơ hơn.
và một vài gen có ít nguy cơ hơn.
06:54
If you're like Alice in "Still Alice,"
131
402214
2189
Nếu bạn như Alice
trong phim "Still Alice,"
trong phim "Still Alice,"
06:56
you've inherited a rare genetic mutation
that cranks out amyloid beta,
that cranks out amyloid beta,
132
404427
4551
bạn có đột biến gen hiếm
bắt đầu khởi động amyloid beta,
bắt đầu khởi động amyloid beta,
07:01
and this alone will tip
your scale arm to the ground.
your scale arm to the ground.
133
409002
3553
và chỉ như thế thôi bập bênh của bạn
sẽ nghiêng xuống đụng đất.
sẽ nghiêng xuống đụng đất.
07:04
But for most of us, the genes we inherit
will only tip the arm a bit.
will only tip the arm a bit.
134
412579
4166
Nhưng phần lớn chúng ta, gen mà chúng ta
thừa hưởng sẽ chỉ tác động một ít thôi.
thừa hưởng sẽ chỉ tác động một ít thôi.
07:08
For example, APOE4 is a gene variant
that increases amyloid,
that increases amyloid,
135
416769
4815
Ví dụ, gen APOE4 là một biến thể gen
làm tăng amyloid,
làm tăng amyloid,
07:13
but you can inherit a copy of APOE4
from mom and dad
from mom and dad
136
421608
3268
nhưng bạn có thể thừa hưởng một bản sao
APOE4 từ bố và mẹ
APOE4 từ bố và mẹ
07:16
and still never get Alzheimer's,
137
424900
2391
và sẽ không bao giờ bị Alzheimer,
07:19
which means that for most of us,
138
427315
2113
nghĩa là phần lớn chúng ta,
07:21
our DNA alone does not determine
whether we get Alzheimer's.
whether we get Alzheimer's.
139
429452
3840
ADN của chúng ta không quyết định liệu
chúng ta có bị Alzheimer hay không.
chúng ta có bị Alzheimer hay không.
07:25
So what does?
140
433984
1474
Vậy thì cái gì?
07:27
We can't do anything about getting older
or the genes we've inherited.
or the genes we've inherited.
141
435482
3792
Ta không thể làm gì để bớt già đi
hay để xử lý những gen thừa hưởng.
hay để xử lý những gen thừa hưởng.
07:31
So far, we haven't changed
our brain's destiny.
our brain's destiny.
142
439298
2997
Cho đến nay, chúng ta chưa thay đổi
được số mệnh của bộ não.
được số mệnh của bộ não.
07:35
What about sleep?
143
443144
1465
Còn giấc ngủ thì sao?
07:37
In slow-wave deep sleep, our glial cells
rinse cerebral spinal fluid
rinse cerebral spinal fluid
144
445278
4082
Trong giấc ngủ sâu, tế bào thần kinh đệm
làm sạch sẽ dịch não tủy
làm sạch sẽ dịch não tủy
07:41
throughout our brains,
145
449384
1216
trong toàn bộ não,
07:42
clearing away metabolic waste
that accumulated in our synapses
that accumulated in our synapses
146
450624
3572
làm sạch chất bài tiết
đã tích tụ trong các khớp thần kinh
đã tích tụ trong các khớp thần kinh
07:46
while we were awake.
147
454220
1901
khi ta thức.
07:48
Deep sleep is like
a power cleanse for the brain.
a power cleanse for the brain.
148
456145
2806
Giấc ngủ sâu như là một chất tẩy
rửa mạnh của bộ não.
rửa mạnh của bộ não.
07:51
But what happens if you shortchange
yourself on sleep?
yourself on sleep?
149
459646
3186
Nhưng điều gì xảy ra nếu bạn thiếu ngủ?
07:55
Many scientists believe
150
463421
1532
Nhiều nhà khoa học tin rằng
07:56
that poor sleep hygiene might actually
be a predictor of Alzheimer's.
be a predictor of Alzheimer's.
151
464977
4250
chế độ ngủ không đủ có thể là một
dự báo của bệnh Alzheimer.
dự báo của bệnh Alzheimer.
08:01
A single night of sleep deprivation
leads to an increase in amyloid beta.
leads to an increase in amyloid beta.
152
469613
4926
Một đêm mất ngủ có thể làm
tăng lượng amyloid beta.
tăng lượng amyloid beta.
08:07
And amyloid accumulation
has been shown to disrupt sleep,
has been shown to disrupt sleep,
153
475410
3426
Và sự tích tụ amyloid
được chứng minh là phá giấc ngủ,
được chứng minh là phá giấc ngủ,
08:10
which in turn causes
more amyloid to accumulate.
more amyloid to accumulate.
154
478860
2487
điều đó lại càng làm tăng
sự tích tụ amyloid.
sự tích tụ amyloid.
08:13
And so now we have
this positive feedback loop
this positive feedback loop
155
481371
2476
Vậy, bây giờ chúng ta rơi vào cái
vòng lặp tăng thêm
vòng lặp tăng thêm
08:15
that's going to accelerate
the tipping of that scale.
the tipping of that scale.
156
483871
2873
nó càng làm tăng rối loạn hệ thống.
08:19
What else?
157
487306
1423
Cái gì nữa?
08:20
Cardiovascular health.
158
488753
1626
Sức khỏe tim mạch.
08:23
High blood pressure, diabetes,
obesity, smoking, high cholesterol,
obesity, smoking, high cholesterol,
159
491043
3745
Huyết áp cao, tiểu đường,
béo phì, thuốc lá, cholesterol cao,
béo phì, thuốc lá, cholesterol cao,
08:26
have all been shown to increase our risk
of developing Alzheimer's.
of developing Alzheimer's.
160
494812
4136
tất cả làm tăng nguy cơ phát triển
bệnh Alzheimer.
bệnh Alzheimer.
08:30
Some autopsy studies have shown
161
498972
1891
Những nghiên cứu trên tử thi cho thấy
08:32
that as many as 80 percent
of people with Alzheimer's
of people with Alzheimer's
162
500887
2672
80% người bệnh Alzheimer
08:35
also had cardiovascular disease.
163
503583
2762
có bệnh tim mạch.
08:38
Aerobic exercise has been shown
in many studies to decrease amyloid beta
in many studies to decrease amyloid beta
164
506369
5005
Trong nhiều nghiên cứu, bài tập aerobic
được cho là có thể làm giảm amyloid beta
được cho là có thể làm giảm amyloid beta
trong các mẫu động vật được dùng để
nghiên cứu về căn bệnh.
nghiên cứu về căn bệnh.
08:43
in animal models of the disease.
165
511398
1730
08:45
So a heart-healthy
Mediterranean lifestyle and diet
Mediterranean lifestyle and diet
166
513619
3580
Vậy một lối sống và chế độ ăn
Địa Trung Hải có lợi cho tim
Địa Trung Hải có lợi cho tim
08:49
can help to counter
the tipping of this scale.
the tipping of this scale.
167
517223
2654
có thể giúp hạn chế độ lệch bập bênh.
Vậy có nhiều thứ mà ta có thể làm
08:52
So there are many things we can do
168
520697
2349
để phòng ngừa hay làm chậm
sự tấn công của bệnh Alzheimer.
sự tấn công của bệnh Alzheimer.
08:55
to prevent or delay
the onset of Alzheimer's.
the onset of Alzheimer's.
169
523070
2372
08:57
But let's say
you haven't done any of them.
you haven't done any of them.
170
525466
2229
Nhưng giả sử bạn chưa làm gì cả.
09:00
Let's say you're 65;
171
528211
2454
Ta tưởng tượng bạn 65 tuổi;
09:02
there's Alzheimer's in your family,
so you've likely inherited a gene or two
so you've likely inherited a gene or two
172
530689
3666
có người bệnh Alzheimer trong gia
đình mình, vậy bạn có thể có 1 hoặc 2 gen
đình mình, vậy bạn có thể có 1 hoặc 2 gen
09:06
that tips your scale arm a bit;
173
534379
2024
có thể đè cái bập bênh của bạn xuống;
09:08
you've been burning the candle
at both ends for years;
at both ends for years;
174
536427
2732
bạn đang đốt cây nến cả ở hai đầu
nhiều năm rồi;
nhiều năm rồi;
09:11
you love bacon;
175
539183
1503
bạn thích thịt lợn muối;
09:12
and you don't run unless
someone's chasing you.
someone's chasing you.
176
540710
2223
và bạn không chịu chạy bộ
trừ khi bị ai đó rượt đuổi.
trừ khi bị ai đó rượt đuổi.
09:14
(Laughter)
177
542957
1301
(Cười)
09:16
Let's imagine that your amyloid plaques
have reached that tipping point.
have reached that tipping point.
178
544282
3612
Chúng ta hãy tưởng tượng các mảng amyloid
đạt đến điểm bùng phát.
đạt đến điểm bùng phát.
09:19
Your scale arm has crashed to the floor.
179
547918
2048
Chiếc bập bênh của bạn đã đập xuống đất.
09:21
You've tripped the cascade,
180
549990
1681
Bạn như bị rơi vào dòng thác,
09:23
setting fire to the forest,
181
551695
1566
bạn đã châm lửa cháy rừng,
09:25
causing inflammation, tangles,
and cell death.
and cell death.
182
553285
3098
đó là sự viêm, rối và làm chết tế bào.
09:29
You should be symptomatic for Alzheimer's.
183
557137
2659
Bạn có lẽ đã có những triệu
chứng của bệnh Alzheimer.
chứng của bệnh Alzheimer.
09:31
You should be having trouble
finding words and keys
finding words and keys
184
559820
3316
Bạn có những vấn đề khi tìm từ để nói
hay tìm chìa khóa
hay tìm chìa khóa
09:35
and remembering what I said
at the beginning of this talk.
at the beginning of this talk.
185
563160
3146
và khó nhớ điều tôi nói lúc đầu của
buổi thuyết trình này.
buổi thuyết trình này.
09:38
But you might not be.
186
566917
1714
Nhưng bạn có thể không bị như thế.
09:41
There's one more thing you can do
to protect yourself
to protect yourself
187
569180
2478
Có nhiều cách để bạn có thể làm
để bảo vệ mình
để bảo vệ mình
09:43
from experiencing
the symptoms of Alzheimer's,
the symptoms of Alzheimer's,
188
571682
2586
để tránh những triệu chứng Alzheimer,
09:46
even if you have the full-blown disease
pathology ablaze in your brain.
pathology ablaze in your brain.
189
574292
4491
ngay cả khi bạn bị bệnh thật sự,
căn bệnh đang hoành hành trong não bạn.
căn bệnh đang hoành hành trong não bạn.
09:50
It has to do with neural plasticity
and cognitive reserve.
and cognitive reserve.
190
578807
3907
Đó là phải luyện tập thần kinh
và rèn luyện nhận thức.
và rèn luyện nhận thức.
09:55
Remember, the experience
of having Alzheimer's
of having Alzheimer's
191
583261
2377
Hãy nhớ rằng, bệnh Alzheimer
09:57
is ultimately a result of losing synapses.
192
585662
3206
là hậu quả của việc
mất khớp thần kinh.
mất khớp thần kinh.
10:01
The average brain has
over a hundred trillion synapses,
over a hundred trillion synapses,
193
589339
3377
Bộ não trung bình có trên
100 tỷ khớp thần kinh,
100 tỷ khớp thần kinh,
10:04
which is fantastic;
we've got a lot to work with.
we've got a lot to work with.
194
592740
2713
thậy kỳ diệu;
chúng ta có nhiều thứ để làm.
chúng ta có nhiều thứ để làm.
Và đây không phải là con số cố định.
10:07
And this isn't a static number.
195
595477
1669
Chúng ta luôn có thể có được nhiều
hơn hay mất dần các khớp đó,
hơn hay mất dần các khớp đó,
10:09
We gain and lose synapses all the time,
196
597170
2398
10:11
through a process
called neural plasticity.
called neural plasticity.
197
599592
2803
thông qua quá trình được gọi
là luyện tập thần kinh.
là luyện tập thần kinh.
10:14
Every time we learn something new,
198
602419
2072
Khi bạn học bất cứ điều gì mới,
10:16
we are creating and strengthening
new neural connections,
new neural connections,
199
604515
4127
bạn đang tạo ra và làm mạnh mẽ
những kết nối thần kinh,
những kết nối thần kinh,
10:20
new synapses.
200
608666
1617
những khớp thần kinh.
10:22
In the Nun Study,
201
610988
1575
Trong nghiên cứu Nữ tu -Nun Study
10:24
678 nuns, all over the age of 75
when the study began,
when the study began,
202
612587
4893
khi nghiên cứu bắt đầu,
678 nữ tu, tất cả trên 75 tuổi,
678 nữ tu, tất cả trên 75 tuổi,
10:29
were followed for more than two decades.
203
617504
2309
được theo dõi trên 20 năm.
10:31
They were regularly given
physical checkups and cognitive tests,
physical checkups and cognitive tests,
204
619837
3460
Họ được kiểm tra thường xuyên
về thể lực và khả năng nhận thức,
về thể lực và khả năng nhận thức,
10:35
and when they died, their brains
were all donated for autopsy.
were all donated for autopsy.
205
623321
4048
và khi họ chết, não của họ
được hiến tặng để khám nghiệm y học.
được hiến tặng để khám nghiệm y học.
10:39
In some of these brains, scientists
discovered something surprising.
discovered something surprising.
206
627393
4375
Trong số não đó, các nhà khoa học đã
tìm ra nhiều điều ngạc nhiên.
tìm ra nhiều điều ngạc nhiên.
10:43
Despite the presence of plaques
and tangles and brain shrinkage --
and tangles and brain shrinkage --
207
631792
4576
Thay vì có những mảng bám,
chỗ bị rối và mất số lượng --
chỗ bị rối và mất số lượng --
10:48
what appeared to be
unquestionable Alzheimer's --
unquestionable Alzheimer's --
208
636392
2869
điều có vẻ luôn xảy ra với người
bệnh Alzheimer --
bệnh Alzheimer --
10:51
the nuns who had belonged
to these brains showed no signs
to these brains showed no signs
209
639285
3679
những những bộ não của những nữ tu
này không có dấu hiệu
này không có dấu hiệu
10:54
of having the disease
while they were alive.
while they were alive.
210
642988
2567
của bệnh khi họ còn sống.
10:58
How can this be?
211
646181
1449
Làm sao có thể như thế được?
11:00
We think it's because these nuns
had a high level of cognitive reserve,
had a high level of cognitive reserve,
212
648009
4127
Chúng ta nghĩ đó là vì những nữ tu
có mức độ luyện tập nhận thức cao,
có mức độ luyện tập nhận thức cao,
11:04
which is a way of saying that they had
more functional synapses.
more functional synapses.
213
652160
3923
nói theo cách khác đó là họ có nhiều
khớp thần kinh hoạt động.
khớp thần kinh hoạt động.
11:08
People who have more years
of formal education,
of formal education,
214
656107
2574
Người có nhiều thời gian học tập
11:10
who have a high degree of literacy,
215
658705
2235
sẽ có trình học vấn cao,
11:12
who engage regularly
in mentally stimulating activities,
in mentally stimulating activities,
216
660964
3579
sẽ thường xuyên tham gia các hoạt động
vận dụng trí não,
vận dụng trí não,
tất cả những hoạt động đó là
là việc rèn luyện nhận thức.
là việc rèn luyện nhận thức.
11:16
all have more cognitive reserve.
217
664567
2481
11:19
They have an abundance
and a redundancy in neural connections.
and a redundancy in neural connections.
218
667072
4127
Họ có nhiều và đôi khi rất thừa thãi
những kết nối thần kinh.
những kết nối thần kinh.
11:23
So even if they have a disease
like Alzheimer's
like Alzheimer's
219
671223
2680
Thậm chí trong trường hợp họ
có bệnh như Alzheimer
có bệnh như Alzheimer
11:25
compromising some of their synapses,
220
673927
2054
làm tổn hại đến một số khớp thần kinh,
11:28
they've got many extra backup connections,
221
676005
2985
thì họ vẫn còn nhiều kết nối dự phòng,
11:31
and this buffers them from noticing
that anything is amiss.
that anything is amiss.
222
679014
3335
và phần này bảo vệ họ khỏi bị
những nhầm lẫn.
những nhầm lẫn.
11:34
Let's imagine a simplified example.
223
682977
2262
Hãy tưởng tượng một ví dụ đơn giản.
11:37
Let's say you only know one thing
about a subject.
about a subject.
224
685263
2726
Giả sử bạn chỉ biết
một việc về một chủ đề.
một việc về một chủ đề.
11:40
Let's say it's about me.
225
688013
1529
Chủ đề về tôi chẳng hạn.
11:41
You know that Lisa Genova
wrote "Still Alice,"
wrote "Still Alice,"
226
689566
2306
Bạn biết Lisa Genova
viết tác phẩm "Still Aice,"
viết tác phẩm "Still Aice,"
11:43
and that's the only thing
you know about me.
you know about me.
227
691896
2436
và đó là thứ duy nhất bạn biết về tôi.
11:46
You have that single neural connection,
228
694356
2390
Bạn chỉ có 1 kết nối thần kinh,
11:48
that one synapse.
229
696770
1946
bạn chỉ có 1 khớp thần kinh.
11:50
Now imagine you have Alzheimer's.
230
698740
2161
Bây giờ, tưởng tượng bạn
bị bệnh Alzheimer.
bị bệnh Alzheimer.
11:52
You have plaques and tangles
and inflammation
and inflammation
231
700925
2333
Bạn có những mảng bám,
tế bào bị rối và bị viêm
tế bào bị rối và bị viêm
11:55
and microglia devouring that synapse.
232
703282
2735
và microglia phá khớp thần kinh đó.
11:58
Now when someone asks you,
"Hey, who wrote 'Still Alice?'"
"Hey, who wrote 'Still Alice?'"
233
706603
4230
Khi ai đó hỏi bạn,
"Ê, ai viết "Still Alice?"
"Ê, ai viết "Still Alice?"
12:02
you can't remember,
234
710857
1245
bạn không thể nhớ,
12:04
because that synapse
is either failing or gone.
is either failing or gone.
235
712126
3183
vì khớp thần kinh đó
đã bị yếu hoặc chết rồi.
đã bị yếu hoặc chết rồi.
12:07
You've forgotten me forever.
236
715333
1759
Bạn quên tôi mãi mãi.
12:09
But what if you had learned more about me?
237
717760
2626
Nhưng điều gì xảy ra nếu
bạn biết nhiều thứ về tôi?
bạn biết nhiều thứ về tôi?
12:12
Let's say you learned
four things about me.
four things about me.
238
720410
2089
Ví dụ bạn biết 4 thứ về tôi.
12:14
Now imagine you have Alzheimer's,
239
722523
1845
Hãy tưởng tượng bạn bị Alzheimer,
12:16
and three of those synapses
are damaged or destroyed.
are damaged or destroyed.
240
724392
2995
và 3 khớp thần kinh bị
tổn hại hay phá hỏng.
tổn hại hay phá hỏng.
Bạn vẫn còn một con đường
vòng qua đống đổ nát để tìm ra tôi.
vòng qua đống đổ nát để tìm ra tôi.
12:20
You still have a way
to detour the wreckage.
to detour the wreckage.
241
728077
2461
12:22
You can still remember my name.
242
730562
2019
Bạn vẫn có thể nhớ tên tôi.
12:25
So we can be resilient
to the presence of Alzheimer's pathology
to the presence of Alzheimer's pathology
243
733283
3926
Vậy chúng ta có thể trụ được
dù có bệnh Alzheimer
dù có bệnh Alzheimer
12:29
through the recruitment
of yet-undamaged pathways.
of yet-undamaged pathways.
244
737233
3103
nhờ vào những lối đi
chưa bị ảnh hưởng.
chưa bị ảnh hưởng.
12:32
And we create these pathways,
this cognitive reserve,
this cognitive reserve,
245
740360
3779
Và chúng ta tạo ra những lối đi này,
đó là việc luyện tập nhận thức,
đó là việc luyện tập nhận thức,
12:36
by learning new things.
246
744163
1700
bằng cách học những điều mới lạ.
12:38
Ideally, we want these new things
to be as rich in meaning as possible,
to be as rich in meaning as possible,
247
746455
4521
Lý tưởng, chúng ta ưa những thứ mới lạ
phải phong phú nhất có thể,
phải phong phú nhất có thể,
12:43
recruiting sight and sound
and associations and emotion.
and associations and emotion.
248
751000
4739
bao gồm cả cảnh vật, âm thanh,
quan hệ và cảm xúc.
quan hệ và cảm xúc.
12:48
So this really doesn't mean
doing crossword puzzles.
doing crossword puzzles.
249
756398
3135
Vậy điều đó không có nghĩa là
chơi bảng ghép chữ.
chơi bảng ghép chữ.
12:51
You don't want to simply retrieve
information you've already learned,
information you've already learned,
250
759557
4097
Bạn không muốn đơn giản lấy lại
những thông tin mà bạn đã học,
những thông tin mà bạn đã học,
12:55
because this is like traveling
down old, familiar streets,
down old, familiar streets,
251
763678
3343
vì đó như là phải đi du lịch ở những
những con đường cũ, quen thuộc
những con đường cũ, quen thuộc
12:59
cruising neighborhoods you already know.
252
767045
2585
tìm những mối quan hệ hàng xóm
mà bạn đã biết rồi.
mà bạn đã biết rồi.
13:02
You want to pave new neural roads.
253
770113
2834
Bạn muốn khám phá những con đường
thần kinh mới.
thần kinh mới.
13:04
Building an Alzheimer's-resistant brain
254
772971
2512
Việc xây dựng bộ não chống
lại bệnh Alzheimer
lại bệnh Alzheimer
13:07
means learning to speak Italian,
255
775507
2180
có nghĩa là học nói tiếng Ý,
13:09
meeting new friends,
256
777711
1510
gặp bạn bè mới,
13:11
reading a book,
257
779245
1167
đọc sách,
13:12
or listening to a great TED Talk.
258
780436
2369
hay nghe những bài TED tuyệt vời.
13:15
And if, despite all of this, you are
someday diagnosed with Alzheimer's,
someday diagnosed with Alzheimer's,
259
783283
5313
Dù đã làm hết những điều đó, nếu một ngày
bạn bị chuẩn đoán mắc Alzheimer,
bạn bị chuẩn đoán mắc Alzheimer,
13:20
there are three lessons I've learned
from my grandmother
from my grandmother
260
788620
3153
có ba bài học mà tôi biết từ bà của tôi
13:23
and the dozens of people I've come to know
living with this disease.
living with this disease.
261
791797
3737
và hàng chục người mà tôi biết
họ sống với căn bệnh này.
họ sống với căn bệnh này.
13:28
Diagnosis doesn't mean
you're dying tomorrow.
you're dying tomorrow.
262
796115
3184
Chuẩn đoán không nói
bạn chết vào ngày mai.
bạn chết vào ngày mai.
13:31
Keep living.
263
799323
1722
Hãy cố sống.
13:33
You won't lose your emotional memory.
264
801069
2366
Bạn sẽ không mất trí nhớ cảm xúc.
13:35
You'll still be able
to understand love and joy.
to understand love and joy.
265
803459
3506
Bạn vẫn có thể hiểu tình yêu và vui thú.
13:38
You might not remember
what I said five minutes ago,
what I said five minutes ago,
266
806989
3003
Bạn có thể không nhớ điều tôi
nói cách đây 5 phút,
nói cách đây 5 phút,
13:42
but you'll remember how I made you feel.
267
810016
2285
nhưng bạn vẫn nhớ được cảm giác
mà tôi tạo ra cho bạn.
mà tôi tạo ra cho bạn.
13:44
And you are more than what
you can remember.
you can remember.
268
812944
3276
Và bạn luôn quan trọng hơn
điều mà bạn nhớ được.
điều mà bạn nhớ được.
13:48
Thank you.
269
816244
1289
Cảm ơn.
13:49
(Applause)
270
817557
5323
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Lisa Genova - Neuroscientist, novelistThrough her fiction, Lisa Genova beckons us into the lives of people with neurological disease, making their worlds real and relatable.
Why you should listen
Lisa Genova wields her ability to tell a story and her knowledge of the human brain to talk about medical conditions like Alzheimer’s in warmly human terms. Her writing, often focusing on those who are misunderstood, explores the lives of people living with neurological diseases and disorders. A bestselling author, her work has been transformed into an Oscar-winning film, Still Alice, but the real triumph is Genova’s ability to help us empathize with a person’s journey we otherwise couldn’t even begin to understand.
Her newest book, Inside the O’Briens, is about Huntington’s disease.
Lisa Genova | Speaker | TED.com