ABOUT THE SPEAKER
Janna Levin - Physicist
Janna Levin is a professor of physics and astronomy at Barnard, where she studies the early universe, chaos, and black holes. She's the author of “How the Universe Got Its Spots" and the novel “A Madman Dreams of Turing Machines.”

Why you should listen

Janna Levin is a Professor of Physics and Astronomy at Barnard College of Columbia University. Her scientific research concerns the early universe, chaos and black holes. Her second book – a novel, A Madman Dreams of Turing Machines – won the PEN/Bingham Fellowship for Writers and was a runner-up for the PEN/Hemingway award for "a distinguished book of first fiction." She is the author of the popular science book, How the Universe Got Its Spots: Diary of a Finite Time in a Finite Space.

She holds a BA in Physics and Astronomy from Barnard College with a concentration in Philosophy, and a PhD from MIT in Physics. She has worked at the Center for Particle Astrophysics (CfPA) at the University of California, Berkeley before moving to the UK where she worked at Cambridge University in the Department of Applied Mathematics and Theoretical Physics (DAMTP). Just before returning to New York, she was the first scientist-in-residence at the Ruskin School of Fine Art and Drawing at Oxford with an award from the National Endowment for Science, Technology, and Arts (NESTA).

Listen to a Q&A with another TED speaker, Krista Tippett -- where they talk math and faith and truth and more ...

More profile about the speaker
Janna Levin | Speaker | TED.com
TED2011

Janna Levin: The sound the universe makes

Janna Levin: Het geluid dat het heelal maakt

Filmed:
1,279,696 views

We zien de ruimte als een stille plaats. Maar volgens de fysicus Janna Levin heeft het universum zijn eigen soundtrack - een compositie opgebouwd uit sommige van de meest dramatische gebeurtenissen in het heelal. (Zo bonken zwarte gaten op de ruimte-tijd als een drum.) Een toegankelijke en horizon-verbredende muzikale wandeling door het universum.
- Physicist
Janna Levin is a professor of physics and astronomy at Barnard, where she studies the early universe, chaos, and black holes. She's the author of “How the Universe Got Its Spots" and the novel “A Madman Dreams of Turing Machines.” Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:15
I want to askvragen you all to consideroverwegen for a secondtweede
0
0
3000
Ik wil jullie allen vragen om even
00:18
the very simpleeenvoudig factfeit
1
3000
2000
het zeer simpele feit te overwegen
00:20
that, by farver,
2
5000
2000
dat verreweg
00:22
mostmeest of what we know about the universeuniversum
3
7000
2000
het meeste van wat we weten over het heelal
00:24
comeskomt to us from lightlicht.
4
9000
2000
tot ons komt via licht.
00:26
We can standstand on the EarthAarde and look up at the night skyhemel
5
11000
3000
We kunnen op de aarde staan en naar de nachtelijke hemel kijken
00:29
and see starssterren with our barekaal eyesogen.
6
14000
3000
en de sterren zien met het blote oog.
00:32
The SunZon burnsbrandwonden our peripheralperifeer visionvisie.
7
17000
2000
De zon schijnt in onze ooghoek,
00:34
We see lightlicht reflectedweerspiegeld off the MoonMaan.
8
19000
3000
we zien het licht weerkaatst door de maan,
00:37
And in the time sincesinds GalileoGalileo pointedpuntig that rudimentaryrudimentaire telescopetelescoop
9
22000
4000
en sinds Galileo zijn rudimentaire telescoop
00:41
at the celestialHemelse bodieslichamen,
10
26000
3000
op de hemellichamen richtte weten we dat
00:44
the knownbekend universeuniversum has come to us throughdoor lightlicht,
11
29000
3000
het bekende universum tot ons is gekomen door licht,
00:47
acrossaan de overkant vastgroot erastijdperken in cosmickosmisch historygeschiedenis.
12
32000
3000
over eeuwigheden van kosmische geschiedenis.
00:50
And with all of our modernmodern telescopestelescopen,
13
35000
3000
En met al onze moderne telescopen,
00:53
we'vewij hebben been ablein staat to collectverzamelen
14
38000
2000
zijn we in staat geweest om deze prachtige
00:55
this stunningstunning silentstil moviefilm of the universeuniversum --
15
40000
3000
geluidloze van het universum op te nemen --
00:58
these seriesserie of snapshotsmomentopnamen
16
43000
3000
deze reeks momentopnamen
01:01
that go all the way back to the BigGrote BangBang.
17
46000
3000
die helemaal teruggaat tot aan de oerknal.
01:04
And yetnog, the universeuniversum is not a silentstil moviefilm
18
49000
3000
En toch is het universum geen stomme film,
01:07
because the universeuniversum isn't silentstil.
19
52000
2000
omdat het universum niet stil is.
01:09
I'd like to convinceovertuigen you
20
54000
2000
Ik wil jullie ervan overtuigen
01:11
that the universeuniversum has a soundtracksoundtrack
21
56000
2000
dat het universum een soundtrack heeft,
01:13
and that soundtracksoundtrack is playedgespeeld on spaceruimte itselfzelf,
22
58000
4000
en dat die soundtrack op de ruimte zelf wordt gespeeld.
01:17
because spaceruimte can wobblewiebelen like a drumtrommel.
23
62000
3000
Omdat de ruimte kan trillen als een trom.
01:20
It can ringring out a kindsoort of recordingopname
24
65000
3000
Ze kan doorheen het hele heelal een soort live opname
01:23
throughoutoveral the universeuniversum
25
68000
2000
laten weerklinken van het verloop van sommige van
01:25
of some of the mostmeest dramaticdramatisch eventsevents as they unfoldontvouwen.
26
70000
3000
de meest dramatische gebeurtenissen.
01:28
Now we'dwij hadden like to be ablein staat to addtoevoegen
27
73000
3000
Nu zouden we graag aan
01:31
to a kindsoort of gloriousglorieuze visualzichtbaar compositionsamenstelling
28
76000
3000
de heerlijke visuele compositie
01:34
that we have of the universeuniversum --
29
79000
2000
die we van het heelal hebben,
01:36
a sonicSonic compositionsamenstelling.
30
81000
2000
een sonische compositie kunnen toevoegen.
01:38
And while we'vewij hebben never heardgehoord the soundsklanken from spaceruimte,
31
83000
4000
En terwijl we nog nooit geluiden uit de ruimte hebben gehoord,
01:42
we really should, in the nextvolgende fewweinig yearsjaar,
32
87000
3000
zouden we in de komende jaren de volumeknop echt
01:45
startbegin to turnbeurt up the volumevolume on what's going on out there.
33
90000
2000
moeten opendraaien zodat we kunnen horen wat er gaande is.
01:47
So in this ambitionambitie
34
92000
2000
Dus met de ambitie
01:49
to capturevangst songssongs from the universeuniversum,
35
94000
3000
om muziek uit het heelal op te vangen,
01:52
we turnbeurt our focusfocus
36
97000
2000
richten we onze aandacht
01:54
to blackzwart holesgaten and the promisebelofte they have,
37
99000
2000
op zwarte gaten en de belofte die ze inhouden,
01:56
because blackzwart holesgaten can bangknal on space-timeruimte-tijd
38
101000
3000
omdat zwarte gaten op de ruimte-tijd kunnen bonken
01:59
like malletshamers on a drumtrommel
39
104000
2000
als drumsticks op een drum
02:01
and have a very characteristickarakteristiek songlied,
40
106000
2000
en een zeer karakteristiek ritme hebben,
02:03
whichwelke I'd like to playspelen for you -- some of our predictionsvoorspellingen
41
108000
3000
en ik wil jullie graag laten horen
02:06
for what that songlied will be like.
42
111000
2000
hoe dat volgens onze voorspellingen zou klinken.
02:08
Now blackzwart holesgaten are darkdonker againsttegen a darkdonker skyhemel.
43
113000
3000
Nu zijn zwarte gaten donker tegen een donkere achtergrond.
02:11
We can't see them directlydirect.
44
116000
2000
We kunnen ze niet direct zien.
02:13
They're not broughtbracht to us with lightlicht, at leastminst not directlydirect.
45
118000
3000
Via licht kunnen we ze niet waarnemen, toch niet rechtstreeks.
02:16
We can see them indirectlyindirect,
46
121000
2000
Onrechtstreeks wel,
02:18
because blackzwart holesgaten wreakravage havocHavoc on theirhun environmentmilieu.
47
123000
3000
omdat zwarte gaten hun omgeving verwoesten.
02:21
They destroyvernietigen starssterren around them.
48
126000
2000
Ze vernietigen sterren om hen heen.
02:23
They churnchurn up debrispuin in theirhun surroundingsomgeving.
49
128000
3000
Ze smijten afvalbrokken rond in hun omgeving.
02:26
But they won'tzal niet come to us directlydirect throughdoor lightlicht.
50
131000
2000
Maar ze zullen nooit rechtstreeks te zien zijn.
02:28
We mightmacht one day see a shadowschaduw
51
133000
2000
Op een dag zien we misschien de schaduw die
02:30
a blackzwart holegat can castgegoten on a very brighthelder backgroundachtergrond,
52
135000
3000
een zwart gat kan werpen op een zeer heldere achtergrond,
02:33
but we haven'thebben niet yetnog.
53
138000
2000
maar dat is nog nooit voorgekomen.
02:35
And yetnog blackzwart holesgaten maymei be heardgehoord
54
140000
2000
En toch kunnen zwarte gaten worden gehoord
02:37
even if they're not seengezien,
55
142000
2000
zelfs als ze niet worden gezien,
02:39
and that's because they bangknal on space-timeruimte-tijd like a drumtrommel.
56
144000
4000
en dat is omdat ze op de ruimte-tijd bonken. Nu hebben wij
02:43
Now we owete danken hebben the ideaidee that spaceruimte can ringring like a drumtrommel
57
148000
3000
het idee dat ruimte kan trillen als een trommel
02:46
to AlbertAlbert EinsteinEinstein -- to whomwie we owete danken hebben so much.
58
151000
3000
aan Albert Einstein te danken, aan wie wij
02:49
EinsteinEinstein realizedrealiseerde that if spaceruimte were emptyleeg,
59
154000
2000
zoveel hebben te danken. Einstein realiseerde zich dat
02:51
if the universeuniversum were emptyleeg,
60
156000
2000
als de ruimte leeg zou zijn, als het universum leeg was,
02:53
it would be like this pictureafbeelding,
61
158000
3000
het er zo zou uitzien
02:56
exceptbehalve for maybe withoutzonder the helpfulnuttig gridrooster drawngetrokken on it.
62
161000
3000
hoewel misschien zonder dat behulpzame rooster.
02:59
But if we were freelyvrij fallingvallend throughdoor the spaceruimte,
63
164000
3000
Maar als we vrij door de ruimte zouden vallen,
03:02
even withoutzonder this helpfulnuttig gridrooster,
64
167000
2000
dan zouden zelfs zonder dat handige rooster
03:04
we mightmacht be ablein staat to paintverf it ourselvesonszelf,
65
169000
2000
het misschien kunnen zelf kunnen natekenen,
03:06
because we would noticekennisgeving that we traveledgereisd alonglangs straightrecht lineslijnen,
66
171000
3000
omdat we zouden merken dat we reisden langs rechte lijnen,
03:09
undeflectedundeflected straightrecht pathspaden
67
174000
2000
ongebogen rechte paden
03:11
throughdoor the universeuniversum.
68
176000
2000
door het heelal.
03:13
EinsteinEinstein alsoook realizedrealiseerde --
69
178000
2000
Einstein besefte ook --
03:15
and this is the realecht meatvlees of the matterer toe doen --
70
180000
2000
en hier gaat het om --
03:17
that if you put energyenergie or massmassa- in the universeuniversum,
71
182000
3000
dat als je energie of massa in het heelal brengt,
03:20
it would curvekromme spaceruimte,
72
185000
2000
het de ruimte zou krommen.
03:22
and a freelyvrij fallingvallend objectvoorwerp
73
187000
2000
En als een vrij vallend voorwerp
03:24
would passslagen voor by, let's say, the SunZon
74
189000
2000
langs, laten we zeggen, de zon zou passeren
03:26
and it would be deflectedafgebogen
75
191000
2000
zou het worden afgebogen
03:28
alonglangs the naturalnatuurlijk curvescurves in the spaceruimte.
76
193000
2000
langs de natuurlijke kromming van de ruimte.
03:30
It was Einstein'sEinsteins great generalalgemeen theorytheorie of relativityrelativiteit.
77
195000
4000
Dit was Einstein's geweldige algemene relativiteitstheorie.
03:34
Now even lightlicht will be bentgebogen by those pathspaden.
78
199000
3000
Nu wordt zelfs licht door deze paden gekromd.
03:37
And you can be bentgebogen so much
79
202000
2000
En je kan zelfs zodanig worden gebogen,
03:39
that you're caughtgevangen in orbitbaan around the SunZon,
80
204000
2000
dat je vast zit in een baan rond de zon,
03:41
as the EarthAarde is, or the MoonMaan around the EarthAarde.
81
206000
2000
zoals de aarde, of zoals de maan rond de aarde.
03:43
These are the naturalnatuurlijk curvescurves in spaceruimte.
82
208000
3000
Dit zijn de natuurlijke krommingen in de ruimte.
03:46
What EinsteinEinstein did not realizerealiseren
83
211000
2000
Wat Einstein zich niet realiseerde
03:48
was that, if you tooknam our SunZon
84
213000
2000
was dat, als je onze zon nam
03:50
and you crushedverpletterd it down to sixzes kilometerskilometer --
85
215000
3000
en ze plette tot op een diameter van zes kilometer --
03:53
so you tooknam a millionmiljoen timestijden the massmassa- of the EarthAarde
86
218000
3000
je nam dus een miljoen keer de massa van de aarde
03:56
and you crushedverpletterd it to sixzes kilometerskilometer acrossaan de overkant,
87
221000
3000
en je plette dat tot zes kilometer weid,
03:59
you would make a blackzwart holegat,
88
224000
2000
dat je een zwart gat zou krijgen:
04:01
an objectvoorwerp so densedicht
89
226000
2000
een voorwerp zo dicht dat als licht
04:03
that if lightlicht veeredzwenkte too closedichtbij, it would never escapeontsnappen --
90
228000
3000
te dichtbij kwam, het nooit meer zou kunnen ontsnappen --
04:06
a darkdonker shadowschaduw againsttegen the universeuniversum.
91
231000
3000
een donkere schaduw tegen het universum.
04:09
It wasn'twas niet EinsteinEinstein who realizedrealiseerde this,
92
234000
2000
Het was niet Einstein die dat heeft ontdekt,
04:11
it was KarlKarl SchwarzschildSchwarzschild
93
236000
2000
maar Karl Schwarzchild.
04:13
who was a GermanDuits JewJood in WorldWereld WarOorlog I --
94
238000
2000
Hij was een Duitse jood in de Eerste Wereldoorlog --
04:15
joinedtoegetreden the GermanDuits armyleger alreadynu al an accomplishedvolbracht scientistwetenschapper,
95
240000
3000
die in het Duitse leger was toegetreden als een
04:18
workingwerkend on the RussianRussisch frontvoorkant.
96
243000
3000
succesvolle wetenschapper en werkte aan het Russisch front.
04:21
I like to imaginestel je voor SchwarzschildSchwarzschild in the waroorlog in the trenchesloopgraven
97
246000
3000
Ik stel me Schwarzchild graag voor in de loopgraven,
04:24
calculatingberekening ballisticballistisch trajectoriestrajecten for cannonkanon firebrand,
98
249000
4000
ballistische trajecten voor kanonnen berekenend,
04:28
and then, in betweentussen,
99
253000
2000
en dan, tussendoor, rekenend
04:30
calculatingberekening Einstein'sEinsteins equationsvergelijkingen --
100
255000
2000
aan de vergelijkingen van Einstein --
04:32
as you do in the trenchesloopgraven.
101
257000
2000
wat gemeengoed was in de loopgraven.
04:34
And he was readinglezing Einstein'sEinsteins recentlykort geleden publishedgepubliceerd
102
259000
2000
Hij las van Einstein's onlangs verschenen
04:36
generalalgemeen theorytheorie of relativityrelativiteit,
103
261000
2000
algemene relativiteitstheorie,
04:38
and he was thrilledblij by this theorytheorie.
104
263000
2000
en hij werd enthousiast door deze theorie.
04:40
And he quicklysnel surmisedvermoedde
105
265000
2000
Hij vermoedde al snel
04:42
an exactexact mathematicalwiskundig solutionoplossing
106
267000
2000
een exacte wiskundige oplossing
04:44
that describedbeschreven something very extraordinarybuitengewoon:
107
269000
2000
die iets heel bijzonders beschreef:
04:46
curvescurves so strongsterk
108
271000
2000
zo'n sterke krommingen
04:48
that spaceruimte would rainregen down into them,
109
273000
3000
dat ze de ruimte zelf konden oprollen,
04:51
spaceruimte itselfzelf would curvekromme like a waterfallwaterval
110
276000
2000
ruimte zelf zou krommen als een waterval
04:53
flowingvloeiende down the throatkeel of a holegat.
111
278000
2000
stromend door de opening van een gat.
04:55
And even lightlicht could not escapeontsnappen this currentactueel.
112
280000
3000
En zelfs licht zou niet uit deze vloedgolf kunnen ontsnappen.
04:58
LightLicht would be draggedgesleept down the holegat
113
283000
2000
Licht zou in het gat worden geslurpt
05:00
as everything elseanders would be,
114
285000
2000
zoals al de rest,
05:02
and all that would be left would be a shadowschaduw.
115
287000
2000
en er zou niets resteren dan een shaduw.
05:04
Now he wroteschreef to EinsteinEinstein,
116
289000
2000
Nu schreef hij aan Einstein,
05:06
and he said, "As you will see,
117
291000
2000
en zei: "Zoals u ziet,
05:08
the waroorlog has been kindsoort to me enoughgenoeg.
118
293000
3000
is de oorlog aardig genoeg voor me geweest,
05:11
DespiteOndanks the heavyzwaar gunfiregeschutvuur,
119
296000
3000
ondanks het hevige artillerievuur.
05:14
I've been ablein staat to get away from it all
120
299000
2000
Ik ben in staat geweest hier even van weg te komen
05:16
and walklopen throughdoor the landland- of your ideasideeën."
121
301000
3000
en rond te wandelen in de wereld van uw ideeën. "
05:19
And EinsteinEinstein was very impressedonder de indruk with his exactexact solutionoplossing,
122
304000
3000
Einstein was zeer onder de indruk van zijn exacte oplossing,
05:22
and I should hopehoop alsoook the dedicationtoewijding of the scientistwetenschapper.
123
307000
3000
en naar ik wil ook hopen ook van de toewijding van de wetenschapper.
05:25
This is the hardworkinghardwerkende scientistwetenschapper underonder harshhard conditionsvoorwaarden.
124
310000
3000
Dit is de archetypische hardwerkende wetenschapper die onder barre omstandigheden moet werken.
05:28
And he tooknam Schwarzschild'sDe Schwarzschild ideaidee
125
313000
2000
En hij legde de week erna Schwarzchild's idee voor
05:30
to the PrussianPruisische AcademyAcademie of SciencesWetenschappen the nextvolgende weekweek.
126
315000
3000
aan de Pruisische Academie van Wetenschappen.
05:33
But EinsteinEinstein always thought blackzwart holesgaten were a mathematicalwiskundig oddityeigenaardigheid.
127
318000
3000
Maar Einstein dacht altijd aan zwarte gaten als
05:36
He did not believe they existedbestonden in naturenatuur.
128
321000
3000
een wiskundige curiositeit. Hij geloofde niet dat ze bestonden​ in de natuur.
05:39
He thought naturenatuur would protectbeschermen us from theirhun formationvorming.
129
324000
3000
Hij dacht dat de natuur ons zou te beschermen tegen hun ontstaan.
05:42
It was decadestientallen jaren
130
327000
2000
Pas decennia later
05:44
before the termtermijn "blackzwart holegat" was coinedbedacht
131
329000
2000
werd de term zwart gat bedacht
05:46
and people realizedrealiseerde
132
331000
2000
en realiseerden mensen zich
05:48
that blackzwart holesgaten are realecht astrophysicalastrofysische objectsvoorwerpen --
133
333000
2000
dat zwarte gaten echte astrofysische objecten zijn --
05:50
in factfeit they're the deathdood statestaat
134
335000
2000
in feite zijn ze de dode fase
05:52
of very massivemassief starssterren
135
337000
2000
van zeer massieve sterren
05:54
that collapseineenstorting catastrophicallycatastrofaal
136
339000
2000
die catastrofaal instorten
05:56
at the endeinde of theirhun lifetimelevenslang.
137
341000
2000
aan het eind van hun levensduur.
05:58
Now our SunZon will not collapseineenstorting to a blackzwart holegat.
138
343000
2000
Onze zon zal niet instorten tot een zwart gat.
06:00
It's actuallywerkelijk not massivemassief enoughgenoeg.
139
345000
2000
Ze heeft daar te weinig massa voor.
06:02
But if we did a little thought experimentexperiment --
140
347000
2000
Maar als we een klein gedachte-experiment --
06:04
as EinsteinEinstein was very fonddol op of doing --
141
349000
2000
zoals Einstein graag deed -- zouden doen
06:06
we could imaginestel je voor
142
351000
2000
kunnen we ons voorstellen
06:08
puttingzetten the SunZon crushedverpletterd down to sixzes kilometerskilometer,
143
353000
3000
dat we de Zon zouden pletten tot zes kilometer
06:11
and puttingzetten a tinyklein little EarthAarde around it in orbitbaan,
144
356000
3000
met een piepkleine Aarde rond haar in een baan,
06:14
maybe 30 kilometerskilometer
145
359000
2000
ongeveer 30 km
06:16
outsidebuiten of the black-holezwart-gat sunzon.
146
361000
3000
van de zwartgat-zon.
06:19
And it would be self-illuminatedzelf verlicht,
147
364000
2000
En ze zou uit zichzelf lichtgevend moeten zijn,
06:21
because now the Sun'sVan zon goneweg, we have no other sourcebron of lightlicht --
148
366000
2000
want nu de zon weg is, hebben we geen andere lichtbron --
06:23
so let's make our little EarthAarde self-illuminatedzelf verlicht.
149
368000
3000
dus laten we onze kleine aarde lichtgevend maken.
06:26
And you would realizerealiseren you could put the EarthAarde in a happygelukkig orbitbaan
150
371000
2000
En je zou beseffen dat je de aarde
06:28
even 30 kmkm
151
373000
2000
in een fijne baan van slechts 30 km
06:30
outsidebuiten of this crushedverpletterd blackzwart holegat.
152
375000
3000
om dit geplette zwarte gat kon brengen.
06:33
This crushedverpletterd blackzwart holegat
153
378000
2000
Dit geplette zwarte gat zou
06:35
actuallywerkelijk would fitpassen insidebinnen ManhattanManhattan, more or lessminder.
154
380000
2000
min of meer passen in Manhattan,
06:37
It mightmacht spillmorsen off into the HudsonHudson a little bitbeetje
155
382000
2000
Misschien zou het wat overlopen in de Hudson
06:39
before it destroyedvernietigd the EarthAarde.
156
384000
2000
voordat het de aarde zou verwoesten.
06:41
But basicallyeigenlijk that's what we're talkingpratend about.
157
386000
2000
Maar dat is ruwweg waar we het over hebben.
06:43
We're talkingpratend about an objectvoorwerp that you could crushCrush down
158
388000
2000
We praten over een object dat je zou kunnen pletten tot
06:45
to halfvoor de helft the squareplein areaGebied of ManhattanManhattan.
159
390000
2000
de helft van het Manhattangebied.
06:47
So we moveverhuizing this EarthAarde very closedichtbij --
160
392000
2000
We brengen deze aarde zeer dichtbij --
06:49
30 kilometerskilometer outsidebuiten --
161
394000
2000
op 30 km -- en we merken dat ze
06:51
and we noticekennisgeving it's perfectlyvolmaakt fine orbitingbaan around the blackzwart holegat.
162
396000
3000
zonder problemen in een baan rond het zwarte gat komt.
06:54
There's a sortsoort of mythmythe
163
399000
2000
Er is een soort van mythe
06:56
that blackzwart holesgaten devourverslinden everything in the universeuniversum,
164
401000
2000
dat zwarte gaten alles in het universum opslokken,
06:58
but you actuallywerkelijk have to get very closedichtbij to fallvallen in.
165
403000
3000
maar je moet er eigenlijk heel dichtbij komen om erin te vallen.
07:01
But what's very impressiveindrukwekkend is that, from our vantageVantage pointpunt,
166
406000
3000
Maar wat erg indrukwekkend is dat, vanuit ons gezichtspunt,
07:04
we can always see the EarthAarde.
167
409000
2000
we de Aarde altíjd kunnen zien.
07:06
It cannotkan niet hideverbergen behindachter the blackzwart holegat.
168
411000
2000
Ze kan zich niet verschuilen achter het zwarte gat.
07:08
The lightlicht from the EarthAarde, some of it fallsfalls in,
169
413000
2000
Het licht van de Aarde valt er deels in,
07:10
but some of it getskrijgt lensedlensed around and broughtbracht back to us.
170
415000
3000
maar een ander deel ervan wordt errond 'gelensd' en terug naar ons gestuurd.
07:13
So you can't hideverbergen anything behindachter a blackzwart holegat.
171
418000
2000
Je kunt niets verbergen achter een zwart gat.
07:15
If this were BattlestarBattlestar GalacticaGalactica
172
420000
2000
Als dit Battlestar Galactica was
07:17
and you're fightingvechten the CylonsCylons,
173
422000
2000
en je was aan het strijden tegen de Cylons,
07:19
don't hideverbergen behindachter the blackzwart holegat.
174
424000
2000
ga je dan niet verschuilen achter een zwart gat.
07:21
They can see you.
175
426000
3000
Ze kunnen je nog altijd zien.
07:24
Now, our SunZon will not collapseineenstorting to a blackzwart holegat --
176
429000
2000
Nu zal onze zon niet instorten tot een zwart gat;
07:26
it's not massivemassief enoughgenoeg --
177
431000
2000
ze heeft niet genoeg massa,
07:28
but there are tenstientallen of thousandsduizenden of blackzwart holesgaten in our galaxymelkweg.
178
433000
4000
maar er zijn tienduizenden zwarte gaten in ons melkwegstelsel.
07:32
And if one were to eclipseeclipse the MilkyMelkachtig Way,
179
437000
3000
En indien een zwart gat de Melkweg zou overschaduwen,
07:35
this is what it would look like.
180
440000
2000
dan is dit hoe het eruit zou zien.
07:37
We would see a shadowschaduw of that blackzwart holegat
181
442000
3000
We zouden een schaduw van dat zwarte gat zien
07:40
againsttegen the hundredhonderd billionmiljard starssterren
182
445000
2000
tegen de honderd miljard sterren
07:42
in the MilkyMelkachtig Way GalaxyGalaxy and its luminouslichtgevende duststof lanesrijstroken.
183
447000
3000
in de Melkweg en de lichtgevende stofwolken.
07:45
And if we were to fallvallen towardsnaar this blackzwart holegat,
184
450000
3000
En als we zouden vallen in de richting van dit zwart gat,
07:48
we would see all of that lightlicht lensedlensed around it,
185
453000
3000
zouden we al dat licht eromheen gelensd zien,
07:51
and we could even startbegin to crosskruis into that shadowschaduw
186
456000
3000
en we zouden zelfs in die schaduw kunnen terechtkomen
07:54
and really not noticekennisgeving that anything dramaticdramatisch had happenedgebeurd.
187
459000
3000
zonder door te hebben dat er iets dramatisch aan de hand was.
07:57
It would be badslecht if we triedbeproefd to firebrand our rocketsraketten and get out of there
188
462000
3000
Het zou geen zin hebben onze raketten te ontsteken
08:00
because we couldn'tkon het niet,
189
465000
2000
om er uit weg te komen omdat het niet zou werken,
08:02
anymoremeer than lightlicht can escapeontsnappen.
190
467000
2000
als zelfs licht niet kan ontsnappen.
08:04
But even thoughhoewel the blackzwart holegat is darkdonker from the outsidebuiten,
191
469000
3000
Maar hoewel het zwarte gat van buiten donker is,
08:07
it's not darkdonker on the insidebinnen,
192
472000
2000
is het niet donker aan de binnenkant, omdat al het licht
08:09
because all of the lightlicht from the galaxymelkweg can fallvallen in behindachter us.
193
474000
3000
van het sterrenstelsel er achter ons aan in zou vallen.
08:12
And even thoughhoewel, dueten gevolge to a relativisticrelativistische effecteffect knownbekend as time dilationdilatatie,
194
477000
4000
En hoewel, als gevolg van het relativistische effect dat bekend
08:16
our clocksklokken would seemlijken to slowlangzaam down
195
481000
3000
staat als tijdsdilatatie, onze klokken zouden lijken te vertragen
08:19
relativefamilielid to galacticGalactische time,
196
484000
3000
ten opzichte van galactische tijd,
08:22
it would look as thoughhoewel the evolutionevolutie of the galaxymelkweg
197
487000
3000
zou het lijken alsof de evolutie van de melkweg
08:25
had been spedversneld up and shotschot at us,
198
490000
2000
werd versneld en naar ons toe werd geprojecteerd,
08:27
right before we were crushedverpletterd to deathdood by the blackzwart holegat.
199
492000
3000
net voordat we worden doodgedrukt door het zwarte gat.
08:30
It would be like a near-deathbijna-dood experienceervaring
200
495000
2000
Het zou als een bijna-doodervaring zijn
08:32
where you see the lightlicht at the endeinde of the tunneltunnel,
201
497000
2000
waar je het licht aan het eind van de tunnel ziet,
08:34
but it's a totaltotaal deathdood experienceervaring.
202
499000
2000
maar het is een totale doodervaring.
08:36
(LaughterGelach)
203
501000
2000
(Gelach)
08:38
And there's no way of tellingvertellen anybodyiemand
204
503000
2000
En er zou geen manier zijn om iets na te vertellen
08:40
about the lightlicht at the endeinde of the tunneltunnel.
205
505000
2000
van het licht aan het eind van de tunnel. Nu hebben we
08:42
Now we'vewij hebben never seengezien a shadowschaduw like this of a blackzwart holegat,
206
507000
3000
nog nooit een schaduw als deze van een zwart gat
08:45
but blackzwart holesgaten can be heardgehoord,
207
510000
2000
gezien, maar zwarte gaten kunnen gehoord worden,
08:47
even if they're not seengezien.
208
512000
2000
zelfs als ze niet gezien kunnen worden. Stel je nu
08:49
ImagineStel je voor now takingnemen an astrophysicallyastrophysically realisticrealistische situationsituatie --
209
514000
4000
een astrofysisch realistische situatie voor --
08:53
imaginestel je voor two blackzwart holesgaten that have livedleefden a long life togethersamen.
210
518000
3000
stel je twee zwarte gaten die een lange tijd samen
08:56
Maybe they startedbegonnen as starssterren
211
521000
2000
hebben doorgebracht. Misschien zijn ze begonnen als
08:58
and collapsedingestort to two blackzwart holesgaten --
212
523000
2000
sterren en in elkaar gestort tot twee zwarte gaten --
09:00
eachelk one 10 timestijden the massmassa- of the SunZon.
213
525000
3000
elk 10 keer de massa van de zon.
09:03
So now we're going to crushCrush them down to 60 kilometerskilometer acrossaan de overkant.
214
528000
3000
Die gaan we nu pletten tot ze 60 km breed zijn.
09:06
They can be spinningspinnen
215
531000
2000
Ze kunnen honderden keren
09:08
hundredshonderden of timestijden a secondtweede.
216
533000
2000
per seconde ronddraaien.
09:10
At the endeinde of theirhun liveslevens,
217
535000
2000
Aan het eind van hun leven gaan ze ,
09:12
they're going around eachelk other very nearin de buurt the speedsnelheid of lightlicht.
218
537000
3000
om elkaar heendraaien met bijna de snelheid van het licht.
09:15
So they're crossingkruispunt thousandsduizenden of kilometerskilometer
219
540000
2000
Ze leggen zo duizenden kilometers af
09:17
in a fractionfractie of a secondtweede,
220
542000
2000
in een fractie van een seconde.
09:19
and as they do so, they not only curvekromme spaceruimte,
221
544000
2000
En zo krommen zij niet alleen de ruimte,
09:21
but they leavehet verlof behindachter in theirhun wakewekken
222
546000
2000
maar veroorzaken in hun kielzog
09:23
a ringingbeltonen of spaceruimte,
223
548000
2000
een ruimtetrilling,
09:25
an actualwerkelijk waveGolf on space-timeruimte-tijd.
224
550000
2000
een echte ruimte-tijdgolf.
09:27
SpaceRuimte squeezesperst and stretchesrek
225
552000
2000
Ruimte krimpt en rekt zich
09:29
as it emanatesuitgaat out from these blackzwart holesgaten
226
554000
2000
wanneer ze uitgaat van deze zwarte gaten
09:31
banginggebons on the universeuniversum.
227
556000
2000
die bonken op het universum.
09:33
And they travelreizen out into the cosmoskosmos
228
558000
2000
En deze golven reizen de kosmos in
09:35
at the speedsnelheid of lightlicht.
229
560000
2000
met de snelheid van het licht.
09:37
This computercomputer simulationsimulatie
230
562000
2000
Deze computersimulatie is gemaakt door
09:39
is dueten gevolge to a relativityrelativiteit groupgroep at NASANASA GoddardGoddard.
231
564000
3000
een relativiteitstheoriegroep bij NASA Goddard.
09:42
It tooknam almostbijna 30 yearsjaar for anyoneiedereen in the worldwereld- to crackbarst this problemprobleem.
232
567000
3000
Het duurde bijna 30 jaar voor iemand in de wereld
09:45
This was one of the groupsgroepen.
233
570000
2000
dit probleem kon oplossen. Dit is het resultaat van één groep.
09:47
It showsshows two blackzwart holesgaten in orbitbaan around eachelk other,
234
572000
2000
Het toont twee zwarte gaten in een baan om elkaar heen,
09:49
again, with these helpfullybehulpzaam paintedgeschilderd curvescurves.
235
574000
2000
opnieuw, met deze hulpzame geschilderde curves.
09:51
And if you can see -- it's kindsoort of faintflauw --
236
576000
3000
En je kunt zien -- het is nogal zwak --
09:54
but if you can see the redrood wavesgolven emanatingafkomstige out,
237
579000
3000
maar de rode golven die je ziet uitwaaieren,
09:57
those are the gravitationalzwaartekracht wavesgolven.
238
582000
2000
zijn de gravitatiegolven. Ze zijn letterlijk
09:59
They're literallyletterlijk the soundsklanken of spaceruimte ringingbeltonen,
239
584000
3000
de geluiden van de ringende ruimte,
10:02
and they will travelreizen out from these blackzwart holesgaten at the speedsnelheid of lightlicht
240
587000
2000
en ze komen uit deze zwarte gaten aan de snelheid
10:04
as they ringring down and coalescesamensmelten
241
589000
3000
van het licht terwijl ze trillen en uiteindelijk samensmelten
10:07
to one spinningspinnen, quietrustig blackzwart holegat
242
592000
2000
tot één roterend en rustig
10:09
at the endeinde of the day.
243
594000
2000
zwart gat.
10:11
If you were standingstaand nearin de buurt enoughgenoeg,
244
596000
2000
Als je dicht genoeg zou staan,
10:13
your earoor would resonateresoneren
245
598000
2000
zou je oor resoneren
10:15
with the squeezingknijpen and stretchingstretching of spaceruimte.
246
600000
2000
met het krimpen en rekken van de ruimte.
10:17
You would literallyletterlijk hearhoren the soundgeluid.
247
602000
2000
Je zou het geluid letterlijk horen.
10:19
Now of courseCursus, your headhoofd would be squeezedgeperst and stretcheduitgerekt unhelpfullyeen,
248
604000
4000
Nu zou natuurlijk ook je hoofd hinderlijk gaan krimpen en rekken,
10:23
so you mightmacht have troublemoeite understandingbegrip what's going on.
249
608000
3000
dus je zou moeite kunnen hebben om te begrijpen wat er gaande is.
10:26
But I'd like to playspelen for you
250
611000
2000
Maar ik zou u graag laten horen hoe het geluid,
10:28
the soundgeluid that we predictvoorspellen.
251
613000
2000
zoals wij dat voorspellen, zou klinken.
10:30
This is from my groupgroep --
252
615000
2000
Dit komt van mijn groep --
10:32
a slightlylicht lessminder glamorousbetoverend computercomputer modelingmodellering.
253
617000
3000
een iets minder glamoureus computermodel.
10:35
ImagineStel je voor a lighterlichter blackzwart holegat
254
620000
2000
Stel je een lichter zwart gat voor
10:37
fallingvallend into a very heavyzwaar blackzwart holegat.
255
622000
2000
dat valt in een zeer zwaar zwart gat.
10:39
The soundgeluid you're hearinggehoor
256
624000
2000
Het geluid dat jullie horen
10:41
is the lightlicht blackzwart holegat banginggebons on spaceruimte
257
626000
3000
is het lichte zwarte gat dat op de ruimte bonkt
10:44
eachelk time it getskrijgt closedichtbij.
258
629000
2000
elke keer dat het dicht bij het andere gat komt.
10:46
If it getskrijgt farver away, it's a little too quietrustig.
259
631000
3000
Als het ver weg gaat, is het een beetje te stil.
10:49
But it comeskomt in like a malletMallet,
260
634000
2000
Maar het slaat als een drumstok,
10:51
and it literallyletterlijk cracksbarsten spaceruimte,
261
636000
2000
en het scheurt letterlijk de ruimte,
10:53
wobblingwiebelen it like a drumtrommel.
262
638000
2000
laat haar trillen als een drum.
10:55
And we can predictvoorspellen what the soundgeluid will be.
263
640000
3000
En we kunnen voorspellen hoe dat geluid zal zijn.
10:58
We know that, as it fallsfalls in,
264
643000
2000
We weten dat terwijl het zwarte gat naar binnen valt
11:00
it getskrijgt fastersneller and it getskrijgt louderluider.
265
645000
2000
het geluid sneller en luider wordt.
11:02
And eventuallytenslotte,
266
647000
2000
En uiteindelijk, horen we dat
11:04
we're going to hearhoren the little guy just fallvallen into the biggergroter guy.
267
649000
3000
het kleine gewoon op het grotere neerstort.
11:07
(ThumpingBonzen)
268
652000
17000
(Kloppend geluid)
11:24
Then it's goneweg.
269
669000
2000
Dan is het weg. Zo luid heb ik
11:26
Now I've never heardgehoord it that loudluid -- it's actuallywerkelijk more dramaticdramatisch.
270
671000
2000
het nog nooit gehoord -- het is hier eigenlijk
11:28
At home it soundsklanken kindsoort of anticlimacticanticlimax.
271
673000
2000
veel dramatischer. Thuis klinkt het ietwat
11:30
It's sortsoort of like dingding, dingding, dingding.
272
675000
2000
anticlimactisch. Een beetje als als ding, ding, ding.
11:32
This is anothereen ander soundgeluid from my groupgroep.
273
677000
4000
Dit is een ander geluid van mijn groep.
11:36
No, I'm not showingtonen you any imagesafbeeldingen,
274
681000
2000
Nee, ik laat jullie geen afbeeldingen zien,
11:38
because blackzwart holesgaten don't leavehet verlof behindachter
275
683000
2000
omdat zwarte gaten
11:40
helpfulnuttig trailsroutes of inkinkt,
276
685000
2000
geen nuttige inktsporen nalaten,
11:42
and spaceruimte is not paintedgeschilderd,
277
687000
2000
en ook geen
11:44
showingtonen you the curvescurves.
278
689000
2000
ruimtekrommingen laten zien.
11:46
But if you were to floatfloat by in spaceruimte on a spaceruimte holidayvakantie
279
691000
2000
Maar als je op een vakantie door de ruimte
11:48
and you heardgehoord this,
280
693000
2000
zou rondzweven en je dit hoorde,
11:50
you want to get movingin beweging.
281
695000
2000
kun je je beter uit de voeten maken.
11:52
(LaughterGelach)
282
697000
2000
(Gelach)
11:54
Want to get away from the soundgeluid.
283
699000
2000
Weg van het geluid.
11:56
BothBeide blackzwart holesgaten are movingin beweging.
284
701000
2000
Beide zwarte gaten zijn in beweging.
11:58
BothBeide blackzwart holesgaten are gettingkrijgen closerdichterbij togethersamen.
285
703000
3000
Beide zwarte gaten komen dichter bij elkaar.
12:01
In this casegeval, they're bothbeide wobblingwiebelen quiteheel a lot.
286
706000
3000
In dit geval gaan ze beiden trillen.
12:04
And then they're going to mergesamensmelten.
287
709000
2000
En dan versmelten.
12:06
(ThumpingBonzen)
288
711000
8000
(Kloppend geluid)
12:14
Now it's goneweg.
289
719000
2000
En dan is het weg.
12:16
Now that chirpTjilpen is very characteristickarakteristiek of blackzwart holesgaten mergingsamenvoegen --
290
721000
3000
Dit soort krekelgeluid is zeer karakteristiek voor fuserende
12:19
that it chirpssjirps up at the endeinde.
291
724000
3000
zwarte gaten -- de toon gaat aan het einde omhoog.
12:22
Now that's our predictionvoorspelling
292
727000
2000
Nu is dat onze voorspelling
12:24
for what we'llgoed see.
293
729000
2000
voor wat we zullen zien.
12:26
LuckilyGelukkig we're at this safeveilig distanceafstand in Long BeachStrand, CaliforniaCalifornië.
294
731000
2000
Gelukkig zijn we in Long Beach, Californië op veilige afstand.
12:28
And surelyzeker, somewhereergens in the universeuniversum
295
733000
2000
En zeker zijn ergens in het heelal
12:30
two blackzwart holesgaten have mergedsamengevoegd.
296
735000
2000
twee zwarte gaten gefuseerd.
12:32
And surelyzeker, the spaceruimte around us
297
737000
2000
En de ruimte om ons heen,
12:34
is ringingbeltonen
298
739000
2000
weergalmt die fusie
12:36
after travelingop reis maybe a millionmiljoen lightlicht yearsjaar, or a millionmiljoen yearsjaar,
299
741000
3000
na een reis van misschien wel een miljoen lichtjaar, ofwel een miljoen jaar
12:39
at the speedsnelheid of lightlicht to get to us.
300
744000
3000
tegen lichtsnelheid.
12:42
But the soundgeluid is too quietrustig for any of us to ever hearhoren.
301
747000
3000
Maar het geluid is te zacht voor ons om het ooit te horen.
12:45
There are very industriousijverig experimentsexperimenten beingwezen builtgebouwd on EarthAarde --
302
750000
3000
Zeer ingenieuze experimenten worden op Aarde opgezet --
12:48
one calledriep LIGOLIGO --
303
753000
2000
waaronder één genaamd LIGO -
12:50
whichwelke will detectopsporen deviationsafwijkingen
304
755000
2000
die afwijkingen in het krimpen en rekken
12:52
in the squeezingknijpen and stretchingstretching of spaceruimte
305
757000
3000
van de ruimte zullen detecteren
12:55
at lessminder than the fractionfractie of a nucleusNucleus of an atomatoom
306
760000
3000
op minder dan de fractie van een kern of een atoom
12:58
over fourvier kilometerskilometer.
307
763000
2000
over een afstand van vier kilometer.
13:00
It's a remarkablyopmerkelijk ambitiousambitieuze experimentexperiment,
308
765000
2000
Het is een opmerkelijk ambitieus experiment --
13:02
and it's going to be at advancedgevorderd sensitivitygevoeligheid
309
767000
2000
en het gaat binnen de komende paar jaar nog merkelijker
13:04
withinbinnen the nextvolgende fewweinig yearsjaar -- to pickplukken this up.
310
769000
3000
gevoeliger worden -- om dit signaal waar te nemen.
13:07
There's alsoook a missionmissie proposedvoorgestelde for spaceruimte,
311
772000
2000
Er is ook een ruimtemissie, LISA genaamd, voorgesteld
13:09
whichwelke hopefullyhopelijk will launchlancering in the nextvolgende tentien yearsjaar,
312
774000
2000
die hopelijk in de komende tien jaar
13:11
calledriep LISALISA.
313
776000
2000
van start zal gaan.
13:13
And LISALISA will be ablein staat to see super-massivesuperzwaar blackzwart holesgaten --
314
778000
3000
En LISA zal in staat zijn om superzware zwarte gaten te zien --
13:16
blackzwart holesgaten millionsmiljoenen or billionsmiljarden of timestijden
315
781000
3000
zwarte gaten met miljoenen of zelfs miljarden keren
13:19
the massmassa- of the SunZon.
316
784000
2000
de massa van de Zon.
13:21
In this HubbleHubble imagebeeld, we see two galaxiessterrenstelsels.
317
786000
3000
In dit Hubble beeld zien we twee sterrenstelsels.
13:24
They look like they're frozenbevroren in some embraceomhelzing.
318
789000
3000
Ze zien eruit als in een bevroren omarming.
13:27
And eachelk one probablywaarschijnlijk harborshavens
319
792000
2000
En elk herbergt waarschijnlijk
13:29
a super-massivesuperzwaar blackzwart holegat at its corekern.
320
794000
3000
een super-massief zwart gat in zijn kern.
13:32
But they're not frozenbevroren;
321
797000
2000
Maar ze zijn niet bevroren,
13:34
they're actuallywerkelijk mergingsamenvoegen.
322
799000
2000
eigenlijk zijn ze aan het fuseren.
13:36
These two blackzwart holesgaten are collidingaanvaring,
323
801000
2000
Deze twee zwarte gaten naderen elkaar, en zij zullen
13:38
and they will mergesamensmelten over a billion-yearmiljard-jaar time scaleschaal.
324
803000
3000
over een tijdschaal van een miljard jaar fuseren.
13:41
It's beyondvoorbij our humanmenselijk perceptionperceptie
325
806000
2000
Het ligt buiten de mogelijkheden van onze menselijke
13:43
to pickplukken up a songlied of that durationlooptijd.
326
808000
3000
waarneming om een lied van die duur op te nemen.
13:46
But LISALISA could see the finallaatste stagesstadia
327
811000
2000
Maar LISA zou de laatste fasen
13:48
of two super-massivesuperzwaar blackzwart holesgaten
328
813000
2000
van twee superzware zwarte gaten
13:50
earliervroeger in the universe'suniversum van historygeschiedenis,
329
815000
2000
eerder in de geschiedenis van het universum kunnen zien:
13:52
the last 15 minutesnotulen before they fallvallen togethersamen.
330
817000
3000
de laatste 15 minuten voordat ze samenvallen.
13:55
And it's not just blackzwart holesgaten,
331
820000
2000
En het zijn niet alleen zwarte gaten,
13:57
but it's alsoook any biggroot disturbanceverstoring in the universeuniversum --
332
822000
3000
maar het kan ook met elke grote verstoring in het heelal --
14:00
and the biggestgrootste of them all is the BigGrote BangBang.
333
825000
2000
en de grootste van allemaal is de oerknal.
14:02
When that expressionuitdrukking was coinedbedacht, it was derisivehonend --
334
827000
3000
Toen die uitdrukking, de "Big Bang" werd bedacht, was het schertsend bedoeld --
14:05
like, "Oh, who would believe in a BigGrote BangBang?"
335
830000
2000
"Och, wie zou in een Big Bang geloven?"
14:07
But now it actuallywerkelijk mightmacht be more technicallytechnisch gezien accurateaccuraat
336
832000
2000
Maar nu zou het best een technisch nauwkeurige term kunnen zijn,
14:09
because it mightmacht bangknal.
337
834000
2000
omdat het misschien wel knalt;
14:11
It mightmacht make a soundgeluid.
338
836000
2000
het zou een geluid kunnen maken.
14:13
This animationanimatie from my friendsvrienden at ProtonProton StudiosStudio 's
339
838000
3000
Deze animatie van mijn vrienden bij Proton Studios
14:16
showsshows looking at the BigGrote BangBang from the outsidebuiten.
340
841000
2000
laat ons van de buitenkant naar de Oerknal kijken. We zouden
14:18
We don't ever want to do that actuallywerkelijk. We want to be insidebinnen the universeuniversum
341
843000
3000
dat nooit in het echt willen doen; we willen binnen het universum
14:21
because there's no suchzodanig thing as standingstaand outsidebuiten the universeuniversum.
342
846000
3000
blijven, want buiten het heelal gaan staan is nu eenmaal onmogelijk.
14:24
So imaginestel je voor you're insidebinnen the BigGrote BangBang.
343
849000
2000
Dus, stel je voor dat je binnenin de Oerknal bent.
14:26
It's everywhereoveral, it's all around you,
344
851000
2000
Hij is overal, helemaal om je heen,
14:28
and the spaceruimte is wobblingwiebelen chaoticallychaotisch.
345
853000
2000
en de ruimte wiebelt chaotisch.
14:30
FourteenVeertien billionmiljard yearsjaar passslagen voor
346
855000
2000
14 miljard jaar gaan voorbij
14:32
and this songlied is still ringingbeltonen all around us.
347
857000
3000
en dit lied klinkt nog steeds overal om ons heen.
14:35
GalaxiesMelkwegstelsels formformulier,
348
860000
2000
Sterrenstelsels vormen zich, en generaties
14:37
and generationsgeneraties of starssterren formformulier in those galaxiessterrenstelsels,
349
862000
2000
van sterren ontstaan in deze sterrenstelsels.
14:39
and around one starster,
350
864000
2000
En rond een ster,
14:41
at leastminst one starster,
351
866000
2000
ten minste één ster,
14:43
is a habitablebewoonbaar planetplaneet.
352
868000
2000
is een bewoonbare planeet. En hier zijn we fanatiek
14:45
And here we are franticallyverwoed buildinggebouw these experimentsexperimenten,
353
870000
3000
bezig met het bouwen van deze experimenten, zijn we deze berekeningen
14:48
doing these calculationsberekeningen, writingschrift these computercomputer codescodes.
354
873000
2000
aan het doen, deze computercodes aan het schrijven.
14:50
ImagineStel je voor a billionmiljard yearsjaar agogeleden,
355
875000
3000
Stellen jullie zich voor dat een miljard
14:53
two blackzwart holesgaten collidedbotste.
356
878000
2000
jaar geleden twee zwarte gaten botsten.
14:55
That songlied has been ringingbeltonen throughdoor spaceruimte
357
880000
2000
Dat geluid klinkt al
14:57
for all that time.
358
882000
2000
zolang door de ruimte.
14:59
We weren'twaren niet even here.
359
884000
2000
We waren hier toen nog niet eens.
15:01
It getskrijgt closerdichterbij and closerdichterbij --
360
886000
2000
Het komt dichter en dichter --
15:03
40,000 yearsjaar agogeleden, we're still doing cavegrot paintingsschilderijen.
361
888000
2000
40.000 jaar geleden waren we nog bezig met grotschilderingen.
15:05
It's like hurryhaast je, buildbouwen your instrumentsinstrumenten.
362
890000
2000
Het is als: "Snel, snel, begin instrumenten te bouwen.".
15:07
It's gettingkrijgen closerdichterbij and closerdichterbij, and in 20 ...
363
892000
3000
Het komt dichter en dichter bij en in 20xx,
15:10
whateverwat dan ook yearjaar it will be
364
895000
2000
ongeacht welk jaar, zullen
15:12
when our detectorsdetectoren are finallyTenslotte at advancedgevorderd sensitivitygevoeligheid --
365
897000
2000
onze detectoren eindelijk gevoelig genoeg zijn --
15:14
we'llgoed buildbouwen them, we'llgoed turnbeurt on the machinesmachines
366
899000
2000
we zullen ze bouwen en aanzetten
15:16
and, bangknal, we'llgoed catchvangst it -- the first songlied from spaceruimte.
367
901000
3000
en bang, we vangen het eerste lied uit de ruimte op.
15:19
If it was the BigGrote BangBang we were going to pickplukken up,
368
904000
2000
Als het de Oerknal zou zijn,
15:21
it would soundgeluid like this.
369
906000
2000
zou hij zo klinken.
15:23
(StaticStatic) It's a terribleverschrikkelijk soundgeluid.
370
908000
3000
(Ruis) Het is een vreselijk geluid.
15:26
It's literallyletterlijk the definitiondefinitie of noiselawaai.
371
911000
2000
Het is letterlijk de definitie van ruis.
15:28
It's whitewit noiselawaai; it's suchzodanig a chaoticchaotisch ringingbeltonen.
372
913000
2000
Het is witte ruis, het is zo'n chaotisch geluid.
15:30
But it's around us everywhereoveral, presumablyvermoedelijk,
373
915000
3000
Maar het is overal om ons heen, vermoedelijk,
15:33
if it hasn'theeft niet been wipedgeveegd out
374
918000
2000
als het niet is uitgewist
15:35
by some other processwerkwijze in the universeuniversum.
375
920000
2000
door een ander proces in het universum.
15:37
And if we pickplukken it up, it will be musicmuziek- to our earsoren
376
922000
3000
En als we het oppikken, zal het als muziek in onze
15:40
because it will be the quietrustig echoecho
377
925000
2000
oren klinken, want het zal de stille echo zijn
15:42
of that momentmoment of our creationschepping,
378
927000
2000
van het moment van de schepping,
15:44
of our observablewaarneembaar universeuniversum.
379
929000
2000
van ons waarneembare universum.
15:46
So withinbinnen the nextvolgende fewweinig yearsjaar,
380
931000
2000
Dus in de komende jaren,
15:48
we'llgoed be ablein staat to turnbeurt up the soundtracksoundtrack a little bitbeetje,
381
933000
3000
kunnen we de volumeknop van de soundtrack een beetje
15:51
rendergeven the universeuniversum in audioaudio.
382
936000
3000
meer opendraaien en het universum in audio weergeven.
15:54
But if we detectopsporen those earliestvroegste momentsmomenten,
383
939000
3000
Maar als we die eerste momenten ontdekken,
15:57
it'llhet zal bringbrengen us that much closerdichterbij
384
942000
2000
zal ons dat veel dichter brengen
15:59
to an understandingbegrip of the BigGrote BangBang,
385
944000
2000
bij een goed begrip van de oerknal,
16:01
whichwelke bringsbrengt us that much closerdichterbij
386
946000
3000
en die brengt ons dan veel dichter bij het stellen
16:04
to askingvragen some of the hardesthardste, mostmeest elusiveontwijkend, questionsvragen.
387
949000
3000
van enkele van de moeilijkste en meest ongrijpbare vragen.
16:07
If we runrennen the moviefilm of our universeuniversum backwardsachteruit,
388
952000
3000
Als wij de film van ons universum terug laten lopen,
16:10
we know that there was a BigGrote BangBang in our pastverleden,
389
955000
3000
weten wij dat er een Oerknal was in ons verleden,
16:13
and we mightmacht even hearhoren the cacophonousonwelluidende soundgeluid of it,
390
958000
4000
en we zouden zelfs het kakofonische geluid ervan kunnen horen,
16:17
but was our BigGrote BangBang the only BigGrote BangBang?
391
962000
2000
maar was onze Oerknal de enige oerknal?
16:19
I mean we have to askvragen, has it happenedgebeurd before?
392
964000
3000
Ik bedoel: we moeten ons toch afvragen of het al eerder is gebeurd?
16:22
Will it happengebeuren again?
393
967000
2000
Zal het misschien opnieuw gebeuren?
16:24
I mean, in the spiritgeest of risingstijgende lijn to TED'sTED's challengeuitdaging
394
969000
3000
Ik bedoel, om tegemoet te komen aan TED's uitdaging
16:27
to reignitereignite wonderwonder,
395
972000
2000
om ons terug gevoel te geven voor het wonderbaarlijke,
16:29
we can askvragen questionsvragen, at leastminst for this last minuteminuut,
396
974000
3000
kunnen we vragen stellen, althans deze laatste minuut,
16:32
that honestlyeerlijk mightmacht evadeontduiken us forevervoor altijd.
397
977000
2000
die eerlijk gezegd onze mogelijkheden altijd te boven zullen gaan.
16:34
But we have to askvragen:
398
979000
2000
Maar we moeten het ons afvragen:
16:36
Is it possiblemogelijk that our universeuniversum
399
981000
2000
Is het mogelijk dat ons universum slechts
16:38
is just a plumepluim off of some greatergroter historygeschiedenis?
400
983000
3000
een onderdeel van een grotere geschiedenis is?
16:41
Or, is it possiblemogelijk that we're just a branchtak off of a multiversemultiverse --
401
986000
4000
Of, is het mogelijk dat we gewoon een aftakking van een multiversum zijn--
16:45
eachelk branchtak with its owneigen BigGrote BangBang in its pastverleden --
402
990000
4000
elke tak met zijn eigen Oerknal in het verleden --
16:49
maybe some of them with blackzwart holesgaten playingspelen drumsdrums,
403
994000
2000
sommige daarvan misschien ook met hun getrommel van zwarte gaten,
16:51
maybe some withoutzonder --
404
996000
2000
sommige misschien zonder --
16:53
maybe some with sentientvoelend life, and maybe some withoutzonder --
405
998000
3000
sommige misschien met bewust leven, en misschien sommige zonder --
16:56
not in our pastverleden, not in our futuretoekomst,
406
1001000
2000
niet in ons verleden, niet in onze toekomst,
16:58
but somehowhoe dan ook fundamentallyfundamenteel connectedaangesloten to us?
407
1003000
3000
maar op een of andere manier fundamenteel verbonden met ons?
17:01
So we have to wonderwonder, if there is a multiversemultiverse,
408
1006000
2000
Dus we moeten afvragen, of er een multiversum is,
17:03
in some other patchlap of that multiversemultiverse,
409
1008000
2000
en of, in een ander deel van dat multiversum,
17:05
are there creaturesschepsels?
410
1010000
2000
er levende wezens bestaan?
17:07
Here'sHier is my multiversemultiverse creaturesschepsels.
411
1012000
2000
Hier zijn mijn multiversum wezens.
17:09
Are there other creaturesschepsels in the multiversemultiverse,
412
1014000
2000
Zijn er andere wezens in dat multiversum,
17:11
wonderingafvragen about us
413
1016000
2000
die nadenken over ons
17:13
and wonderingafvragen about theirhun owneigen originsoorsprongen?
414
1018000
3000
en zich vragen stellen over hun eigen afkomst?
17:16
And if they are,
415
1021000
2000
En als ze er zijn,
17:18
I can imaginestel je voor them as we are,
416
1023000
3000
kan ik me voorstellen dat ze zoals wij,
17:21
calculatingberekening, writingschrift computercomputer codecode,
417
1026000
2000
rekenen, computercode schrijven,
17:23
buildinggebouw instrumentsinstrumenten,
418
1028000
2000
instrumenten bouwen en
17:25
tryingproberen to detectopsporen that faintestflauw soundgeluid
419
1030000
3000
proberen die oh zo zwakke geluiden
17:28
of theirhun originsoorsprongen
420
1033000
2000
van hun oorsprong te detecteren
17:30
and wonderingafvragen who elseanders is out there.
421
1035000
2000
en zich afvragen wie er daarbuiten nog meer is.
17:32
Thank you. Thank you.
422
1037000
3000
Dank u. Dank u.
17:35
(ApplauseApplaus)
423
1040000
2000
(Applaus)
Translated by Rik Delaet
Reviewed by Jesse Wursten

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Janna Levin - Physicist
Janna Levin is a professor of physics and astronomy at Barnard, where she studies the early universe, chaos, and black holes. She's the author of “How the Universe Got Its Spots" and the novel “A Madman Dreams of Turing Machines.”

Why you should listen

Janna Levin is a Professor of Physics and Astronomy at Barnard College of Columbia University. Her scientific research concerns the early universe, chaos and black holes. Her second book – a novel, A Madman Dreams of Turing Machines – won the PEN/Bingham Fellowship for Writers and was a runner-up for the PEN/Hemingway award for "a distinguished book of first fiction." She is the author of the popular science book, How the Universe Got Its Spots: Diary of a Finite Time in a Finite Space.

She holds a BA in Physics and Astronomy from Barnard College with a concentration in Philosophy, and a PhD from MIT in Physics. She has worked at the Center for Particle Astrophysics (CfPA) at the University of California, Berkeley before moving to the UK where she worked at Cambridge University in the Department of Applied Mathematics and Theoretical Physics (DAMTP). Just before returning to New York, she was the first scientist-in-residence at the Ruskin School of Fine Art and Drawing at Oxford with an award from the National Endowment for Science, Technology, and Arts (NESTA).

Listen to a Q&A with another TED speaker, Krista Tippett -- where they talk math and faith and truth and more ...

More profile about the speaker
Janna Levin | Speaker | TED.com