ABOUT THE SPEAKER
Steven Pinker - Psychologist
Steven Pinker is a professor of cognitive science (the study of the human mind) who writes about language, mind and human nature.

Why you should listen

Steven Pinker grew up in the English-speaking community of Montreal but has spent his adult life bouncing back and forth between Harvard and MIT. He is interested in all aspects of human nature: how we see, hear, think, speak, remember, feel and interact.

To be specific: he developed the first comprehensive theory of language acquisition in children, used verb meaning as a window into cognition, probed the limits of neural networks and showed how the interaction between memory and computation shapes language. He has used evolution to illuminate innuendo, emotional expression and social coordination. He has documented historical declines in violence and explained them in terms of the ways that the violent and peaceable components of human nature interact in different eras. He has written books on the language instinct, how the mind works, the stuff of thought and the doctrine of the blank slate, together with a guide to stylish writing that is rooted in psychology.

In his latest book, Enlightenment Now: The Case for Reason, Science, Humanism, and Progress, he writes about progress -- why people are healthier, richer, safer, happier and better educated than ever. His other books include The Language InstinctHow the Mind Works, The Blank Slate: The Modern Denial of Human NatureThe Stuff of Thought, and The Better Angels of Our Nature.

More profile about the speaker
Steven Pinker | Speaker | TED.com
TEDGlobal 2005

Steven Pinker: What our language habits reveal

Steven Pinker o języku i myśleniu

Filmed:
2,457,061 views

W przedstawionej wyłącznie dla TED zapowiedzi swojej książki "The Stuff of Thought" (Materia myśli), Steven Pinker opowiada, w jaki sposób język wyraża procesy myślowe i dlaczego dobór słów przekazuje więcej, niż by się zdawało.
- Psychologist
Steven Pinker is a professor of cognitive science (the study of the human mind) who writes about language, mind and human nature. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:26
This is a pictureobrazek of MauriceMaurice DruonDruon,
0
1000
2000
Oto Maurice Druon,
00:28
the HonoraryHonorowy PerpetualWieczyste SecretarySekretarz of L'AcademieL'Academie francaiseFrancaise,
1
3000
4000
Honorowy Sekretarz Dożywotni Akademii Francuskiej.
00:32
the FrenchFrancuski AcademyAkademia.
2
7000
2000
Honorowy Sekretarz Dożywotni Akademii Francuskiej.
00:34
He is splendidlyprzecudnie attiredubrany in his 68,000-dollar-dolar uniformmundur,
3
9000
5000
Wspaniały uniform za 68 tys. dolarów
00:39
befittingprzystoi the rolerola of the FrenchFrancuski AcademyAkademia
4
14000
3000
pasuje do roli, jaką pełni Akademia,
00:42
as legislatingstanowienia prawa the
5
17000
3000
odpowiedzialna za ustawy
00:45
correctpoprawny usagestosowanie in FrenchFrancuski
6
20000
2000
nt. poprawnej francuszczyzny
00:47
and perpetuatingutrwalaniu the languagejęzyk.
7
22000
2000
i jej uwieczniania.
00:49
The FrenchFrancuski AcademyAkademia has two mainGłówny taskszadania:
8
24000
3000
Akademia ma dwa zadania:
00:52
it compileskompiluje a dictionarysłownik of officialurzędnik FrenchFrancuski.
9
27000
3000
opracowanie oficjalnego słownika francuskiego,
00:55
They're now workingpracujący on theirich ninthdziewiąty editionwydanie,
10
30000
3000
obecnie dziewiątej edycji.
00:58
whichktóry they beganrozpoczął się in 1930, and they'veoni reachedosiągnięty the letterlist P.
11
33000
3000
Zaczęli w 1930 r. i doszli do litery P.
01:02
They alsorównież legislatewprowadzać ustawodawstwo on correctpoprawny usagestosowanie,
12
37000
3000
Decydują też o poprawności,
01:05
suchtaki as the properprawidłowe termsemestr for what the FrenchFrancuski call "emaile-mail,"
13
40000
4000
np. o tym, że Francuzi zamiast "e-mail"
01:09
whichktóry oughtpowinni to be "courrielcourriel."
14
44000
2000
powinni mówić "courriel".
01:11
The WorldŚwiat WideSzeroki WebSieci Web, the FrenchFrancuski are told,
15
46000
2000
Sieć Web Francuzi mają nazywać
01:13
oughtpowinni to be referredodniesione to as
16
48000
2000
Sieć Web Francuzi mają nazywać
01:15
"laLa toileToile d'araigneed'araignee mondialeMondiale" -- the GlobalGlobalny SpiderPająk WebSieci Web --
17
50000
4000
"la toile d'araignee mondiale", Światowa Pajęczyna,
01:19
recommendationszalecenia that the FrenchFrancuski gailywesoło ignoreignorować.
18
54000
4000
ale wesoło ignorują te zalecenia.
01:24
Now, this is one modelModel of how languagejęzyk comespochodzi to be:
19
59000
4000
Oto jeden model powstawania języka:
01:28
namelymianowicie, it's legislatedaktów prawnych by an academyAkademia.
20
63000
3000
język ustanawiany przez organizację.
01:31
But anyonektokolwiek who lookswygląda at languagejęzyk realizesuświadamia sobie
21
66000
3000
Jednak każdy obserwator zauważy,
01:34
that this is a ratherraczej sillygłupi conceitpycha,
22
69000
4000
że to niemądre zadufanie,
01:38
that languagejęzyk, ratherraczej, emergeswyłania się from humanczłowiek mindsumysły interactinginterakcja from one anotherinne.
23
73000
3000
bo język ma źródło w interakcji umysłów.
01:41
And this is visiblewidoczny in the unstoppablenie do zatrzymania changezmiana in languagejęzyk --
24
76000
4000
To oczywiste, bo język zmienia się nieustannie.
01:45
the factfakt that by the time the AcademyAkademia finisheswykończenia theirich dictionarysłownik,
25
80000
3000
Kiedy Akademia skończy słownik,
01:48
it will alreadyjuż be well out of datedata.
26
83000
2000
będzie on dawno przestarzały.
01:50
We see it in the
27
85000
2000
Obserwujemy wciąż nowe slangi i żargony,
01:52
constantstały appearancewygląd of slangslang and jargonżargon,
28
87000
4000
Obserwujemy wciąż nowe slangi i żargony,
01:56
of the historicalhistoryczny changezmiana in languagesJęzyki,
29
91000
2000
zmiany języka w czasie,
01:58
in divergencerozbieżność of dialectsdialekty
30
93000
2000
różnicowanie się dialektów
02:00
and the formationtworzenie of newNowy languagesJęzyki.
31
95000
3000
i powstawanie nowych języków.
02:03
So languagejęzyk is not so much a creatortwórca or shaperShaper of humanczłowiek natureNatura,
32
98000
3000
Język niekoniecznie rzeźbi ludzką naturę,
02:06
so much as a windowokno ontona humanczłowiek natureNatura.
33
101000
3000
ale pozwala w nią wejrzeć.
02:09
In a bookksiążka that I'm currentlyobecnie workingpracujący on,
34
104000
3000
W najnowszej książce
02:12
I hopenadzieja to use languagejęzyk to shedszopa lightlekki on
35
107000
3000
piszę o języku jako o kluczu
02:15
a numbernumer of aspectsaspekty of humanczłowiek natureNatura,
36
110000
2000
do wielu aspektów natury ludzkiej,
02:17
includingwłącznie z the cognitivepoznawczy machinerymaszyneria
37
112000
2000
także mechanizmów poznawczych,
02:19
with whichktóry humansludzie conceptualizekonceptualizacji the worldświat
38
114000
3000
którymi ludzie konceptualizują świat
02:22
and the relationshipzwiązek typestypy that governrządzić humanczłowiek interactioninterakcja.
39
117000
3000
i zależności w naszych interakcjach.
02:25
And I'm going to say a fewkilka wordssłowa about eachkażdy one this morningranek.
40
120000
3000
Poruszę każdy z tych tematów.
02:28
Let me startpoczątek off with a technicaltechniczny problemproblem in languagejęzyk
41
123000
2000
Zacznijmy od problemu technicznego,
02:30
that I've worriedzmartwiony about for quitecałkiem some time --
42
125000
2000
który martwi mnie od dawna,
02:32
and indulgeZatrzymajcie się me
43
127000
4000
więc pozwólcie, że wspomnę o swojej namiętności
02:36
in my passionpasja for verbsCzasowniki and how they're used.
44
131000
3000
do czasowników i ich zastosowania.
02:39
The problemproblem is, whichktóry verbsCzasowniki go in whichktóry constructionskonstrukcje?
45
134000
3000
Które czasowniki pasują do danej konstrukcji?
02:42
The verbczasownik is the chassispodwozie of the sentencezdanie.
46
137000
3000
Czasownik to podwozie zdania,
02:45
It's the frameworkstruktura ontona whichktóry the other partsCzęści are boltedskręcane.
47
140000
4000
szkielet, do którego przytwierdza się resztę.
02:49
Let me give you a quickszybki reminderprzypomnienie
48
144000
2000
Pozwólcie, że przypomnę
02:51
of something that you've long forgottenzapomniany.
49
146000
2000
o dawno zpomnianym fakcie.
02:53
An intransitiveintransitive verbczasownik, suchtaki as "dinejeść obiad," for exampleprzykład,
50
148000
3000
Czasownik nieprzechodni, jak "obiadować",
02:56
can't take a directbezpośredni objectobiekt.
51
151000
2000
nie ma dopełnienia bliższego.
02:58
You have to say, "SamSam dinedjadł obiad," not, "SamSam dinedjadł obiad the pizzaPizza."
52
153000
3000
"Sam obiadował", a nie: "Sam obiadował pizzę."
03:01
A transitiveprzechodnie verbczasownik mandatesmandaty
53
156000
2000
Czasownik przechodni wymaga dopełnienia:
03:03
that there has to be an objectobiekt there:
54
158000
2000
Czasownik przechodni wymaga dopełnienia:
03:05
"SamSam devouredpożarł the pizzaPizza." You can't just say, "SamSam devouredpożarł."
55
160000
3000
"Sam pożarł pizzę", nie "Sam pożarł".
03:08
There are dozensdziesiątki or scoreswyniki of verbsCzasowniki of this typerodzaj,
56
163000
4000
Takich czasowników jest mnóstwo.
03:12
eachkażdy of whichktóry shapeskształty its sentencezdanie.
57
167000
2000
Każdy nadaje kształt zdaniu.
03:14
So, a problemproblem in explainingwyjaśniając how childrendzieci learnuczyć się languagejęzyk,
58
169000
4000
Problem w badaniu przyswajania mowy przez dzieci,
03:18
a problemproblem in teachingnauczanie languagejęzyk to adultsdorośli ludzie so that they don't make grammaticalgramatyczny errorsbłędy,
59
173000
5000
uczeniu dorosłych języka poprawnego gramatycznie
03:23
and a problemproblem in programmingprogramowanie computerskomputery to use languagejęzyk is
60
178000
3000
i programowaniu obsługi języka w komputerach
03:26
whichktóry verbsCzasowniki go in whichktóry constructionskonstrukcje.
61
181000
2000
to "jak potraktować czasownik".
03:29
For exampleprzykład, the dativecelownik constructionbudowa in EnglishAngielski.
62
184000
2000
W angielskim mówimy:
03:31
You can say, "Give a muffinMuffin to a mousemysz," the prepositionalzwiązki frazeologiczne: dativecelownik.
63
186000
3000
"Give a muffin to a mouse", celownik z przyimkiem,
03:34
Or, "Give a mousemysz a muffinMuffin," the double-objectPokój Dwuosobowy obiektu dativecelownik.
64
189000
3000
albo "Give a mouse a muffin", z podwójnym dopełnieniem.
03:37
"PromiseObietnica anything to her," "PromiseObietnica her anything," and so on.
65
192000
4000
"Promise anything to her", "Promise her anything" itd.
03:41
HundredsSetki of verbsCzasowniki can go bothobie wayssposoby.
66
196000
2000
Takich czasowników są setki.
03:43
So a temptingkuszące generalizationGeneralizacja for a childdziecko,
67
198000
2000
To kuszące uogólnienie dla dziecka,
03:45
for an adultdorosły, for a computerkomputer
68
200000
2000
dorosłego lub komputera,
03:47
is that any verbczasownik that can appearzjawić się in the constructionbudowa,
69
202000
2000
że każdy czasownik typu:
03:49
"subject-verb-thing-to-a-recipientsubject-Verb-Thing-to-a-Recipient"
70
204000
3000
"podmiot-czasownik-rzecz-odbiorca"
03:52
can alsorównież be expressedwyrażone as "subject-verb-recipient-thingtemat czasownik odbiorca rzeczą."
71
207000
3000
można zmienić w "podmiot-czasownik-odbiorca-rzecz".
03:55
A handypod ręką thing to have,
72
210000
2000
To wygodne uogólnienie,
03:57
because languagejęzyk is infinitenieskończony,
73
212000
2000
bo język jest nieskończony
03:59
and you can't just parrotpapuga back the sentenceszdań that you've heardsłyszał.
74
214000
3000
i nie da się tylko papugować słyszanych zdań.
04:02
You've got to extractwyciąg generalizationsuogólnienia
75
217000
2000
Uogólnienia są konieczne,
04:04
so you can produceprodukować and understandzrozumieć newNowy sentenceszdań.
76
219000
3000
żeby tworzyć i rozumieć nowe zdania,
04:07
This would be an exampleprzykład of how to do that.
77
222000
2000
jak w powyższym przykładzie.
04:09
UnfortunatelyNiestety, there appearzjawić się to be idiosyncraticidiosynkratyczne exceptionswyjątki.
78
224000
3000
Niestety istnieją dziwne wyjątki.
04:12
You can say, "BiffBiff drovestado the carsamochód to ChicagoChicago,"
79
227000
3000
Można powiedzieć: "Biff drove the car to Chicago,"
04:15
but not, "BiffBiff drovestado ChicagoChicago the carsamochód."
80
230000
3000
ale nie: "Biff drove Chicago the car".
04:18
You can say, "SalSal gavedał JasonJason a headachebół głowy,"
81
233000
3000
Można: "Sal gave Jason a headache",
04:21
but it's a bitkawałek odddziwny to say, "SalSal gavedał a headachebół głowy to JasonJason."
82
236000
2000
ale "Sal gave a headache to Jason" brzmi dziwnie.
04:24
The solutionrozwiązanie is that these constructionskonstrukcje, despitepomimo initialInicjał appearancewygląd,
83
239000
3000
Mimo pozornego podobieństwa,
04:27
are not synonymousrównoznaczny,
84
242000
2000
te zdania nie są równoznaczne.
04:29
that when you crankkorba up the microscopemikroskopu
85
244000
2000
Przyglądając się uważnie,
04:31
on humanczłowiek cognitionpoznawanie, you see that there's a subtlesubtelny differenceróżnica
86
246000
2000
zauważymy subtelną różnicę znaczeń.
04:33
in meaningznaczenie betweenpomiędzy them.
87
248000
2000
zauważymy subtelną różnicę znaczeń.
04:35
So, "give the X to the Y,"
88
250000
2000
"Give the X to the Y" odpowiada pojęciu:
04:37
that constructionbudowa correspondsodpowiada to the thought
89
252000
3000
"Give the X to the Y" odpowiada pojęciu:
04:40
"causeprzyczyna X to go to Y." WhereasMając na uwadze "give the Y the X"
90
255000
3000
spowodować przeniesienie X do Y.
04:43
correspondsodpowiada to the thought "causeprzyczyna Y to have X."
91
258000
4000
"Give the Y the X" oznacza: "spowodować, że Y ma X."
04:47
Now, manywiele eventswydarzenia can be subjectPrzedmiot to eitherzarówno construalconstrual,
92
262000
4000
Często obie interpretacje są wymienne,
04:51
kinduprzejmy of like the classicklasyczny figure-groundRysunek ziemi reversalodwrócenie illusionsiluzje,
93
266000
3000
jak w iluzjach z odwróceniem figury i tła,
04:54
in whichktóry you can eitherzarówno payzapłacić attentionUwaga
94
269000
3000
w których zwracamy uwagę albo na wazon,
04:57
to the particularszczególny objectobiekt,
95
272000
2000
w których zwracamy uwagę albo na wazon,
04:59
in whichktóry casewalizka the spaceprzestrzeń around it recedescofa from attentionUwaga,
96
274000
4000
zapominając o otaczającej go przestrzeni,
05:03
or you can see the facestwarze in the emptypusty spaceprzestrzeń,
97
278000
2000
albo na dwie twarze,
05:05
in whichktóry casewalizka the objectobiekt recedescofa out of consciousnessświadomość.
98
280000
4000
zapominając o wazonie.
05:09
How are these construalsconstruals reflectedodzwierciedlenie in languagejęzyk?
99
284000
2000
Jak to odzwierciedla język?
05:11
Well, in bothobie casesprzypadki, the thing that is construedinterpretowane jako as beingistota affectedafektowany
100
286000
4000
W obu przypadkach przedmiot konceptualizacji
05:15
is expressedwyrażone as the directbezpośredni objectobiekt,
101
290000
2000
to dopełnienie bliższe,
05:17
the nounrzeczownik after the verbczasownik.
102
292000
2000
rzeczownik po czasowniku.
05:19
So, when you think of the eventzdarzenie as causingspowodowanie the muffinMuffin to go somewheregdzieś --
103
294000
4000
Kiedy konceptualizujemy "przemieszczanie się ciastka",
05:23
where you're doing something to the muffinMuffin --
104
298000
2000
kiedy robimy coś ciastku,
05:25
you say, "Give the muffinMuffin to the mousemysz."
105
300000
2000
powiemy: "Give the muffin to the mouse",
05:27
When you construeinterpretować it as "causeprzyczyna the mousemysz to have something,"
106
302000
3000
a kiedy treść pojęciowa to "mysz coś dostaje",
05:30
you're doing something to the mousemysz,
107
305000
2000
kiedy robimy coś myszy,
05:32
and thereforew związku z tym you expresswyrazić it as, "Give the mousemysz the muffinMuffin."
108
307000
3000
powiemy: "Give the mouse the muffin".
05:35
So whichktóry verbsCzasowniki go in whichktóry constructionbudowa --
109
310000
2000
Przechodniość i nieprzechodniość,
05:37
the problemproblem with whichktóry I beganrozpoczął się --
110
312000
2000
problem od którego zacząłem,
05:39
dependszależy on whetherczy the verbczasownik specifiesOkreśla a kinduprzejmy of motionruch
111
314000
4000
zależy od tego, czy czasownik opisuje ruch,
05:43
or a kinduprzejmy of possessionposiadanie changezmiana.
112
318000
2000
czy zmianę stanu posiadania.
05:45
To give something involvesobejmuje bothobie causingspowodowanie something to go
113
320000
3000
"Give" zakłada zarówno przenoszenie,
05:48
and causingspowodowanie someonektoś to have.
114
323000
2000
jak zmianę stanu posiadania.
05:50
To drivenapęd the carsamochód only causesprzyczyny something to go,
115
325000
3000
"Drive" opisuje tylko przemieszczanie samochodu,
05:53
because Chicago'sChicago's not the kinduprzejmy of thing that can possessposiadać something.
116
328000
2000
bo Chicago nie może "posiadać".
05:55
Only humansludzie can possessposiadać things.
117
330000
3000
Posiadać rzeczy mogą tylko ludzie.
05:58
And to give someonektoś a headachebół głowy causesprzyczyny them to have the headachebół głowy,
118
333000
2000
"To give someone a headache"
06:00
but it's not as if you're takingnabierający the headachebół głowy out of your headgłowa
119
335000
3000
to wywołanie u kogoś bólu,
06:03
and causingspowodowanie it to go to the other personosoba,
120
338000
2000
a nie przeniesienie własnego bólu na drugą osobę.
06:05
and implantingwszczepienie it in them.
121
340000
2000
a nie przeniesienie własnego bólu na drugą osobę.
06:07
You maymoże just be loudgłośny or obnoxiousohydny,
122
342000
2000
Można go spowodować hałasem,
06:09
or some other way causingspowodowanie them to have the headachebół głowy.
123
344000
2000
chamstwem, itp.
06:11
So, that's
124
346000
4000
Właśnie na tym polega moja praca.
06:15
an exampleprzykład of the kinduprzejmy of thing that I do in my day jobpraca.
125
350000
2000
Właśnie na tym polega moja praca.
06:17
So why should anyonektokolwiek careopieka?
126
352000
2000
Czy to ważny temat?
06:19
Well, there are a numbernumer of interestingciekawy conclusionswnioski, I think,
127
354000
3000
Wiele interesujących wniosków
06:22
from this and manywiele similarpodobny kindsrodzaje of analysesanalizy
128
357000
4000
płynie z podobnych analiz
06:26
of hundredssetki of EnglishAngielski verbsCzasowniki.
129
361000
2000
setek czasowników angielskich.
06:28
First, there's a levelpoziom of fine-graineddrobnoziarnisty conceptualkonceptualistyczny structureStruktura,
130
363000
3000
Po pierwsze, istnieją szczegółowe pojęcia,
06:31
whichktóry we automaticallyautomatycznie and unconsciouslynieświadomie computeobliczać
131
366000
3000
które automatycznie i podświadomie
06:34
everykażdy time we produceprodukować or utterwypowiem a sentencezdanie, that governsreguluje our use of languagejęzyk.
132
369000
4000
kierują naszym użyciem języka.
06:38
You can think of this as the languagejęzyk of thought, or "mentalesementalese."
133
373000
4000
To język myśli, myśleński.
06:42
It seemswydaje się to be basedna podstawie on a fixednaprawiony setzestaw of conceptskoncepcje,
134
377000
3000
Wydaje się, że bazuje na ograniczonej liczbie pojęć,
06:45
whichktóry governrządzić dozensdziesiątki of constructionskonstrukcje and thousandstysiące of verbsCzasowniki --
135
380000
3000
rządzących mnóstwem konstrukcji i czasowników
06:48
not only in EnglishAngielski, but in all other languagesJęzyki --
136
383000
3000
we wszystkich językach.
06:51
fundamentalfundamentalny conceptskoncepcje suchtaki as spaceprzestrzeń,
137
386000
2000
Pojęć podstawowych,
06:53
time, causationzwiązku przyczynowego and humanczłowiek intentionzamiar,
138
388000
3000
np. przestrzeń, czas, przyczynowość, zamiar,
06:56
suchtaki as, what is the meansznaczy and what is the endskończy się?
139
391000
3000
oraz pojęcie środków i celów.
06:59
These are reminiscentprzypomina of the kindsrodzaje of categorieskategorie
140
394000
2000
Przypominają kategorie,
07:01
that ImmanuelImmanuel KantKant arguedargumentował
141
396000
2000
które zdaniem Kanta
07:03
are the basicpodstawowy frameworkstruktura for humanczłowiek thought,
142
398000
3000
stanowią podstawę ludzkiej myśli.
07:06
and it's interestingciekawy that our unconsciousnieprzytomny use of languagejęzyk
143
401000
3000
Ciekawe, że w nieświadomym użyciu języka
07:09
seemswydaje się to reflectodzwierciedlić these KantianKanta categorieskategorie.
144
404000
3000
odzwierciedlają się jakby kategorie Kanta,
07:12
Doesn't careopieka about perceptualpercepcyjny qualitiescechy,
145
407000
2000
nie cechy percepcyjne,
07:14
suchtaki as colorkolor, texturetekstura, weightwaga and speedprędkość,
146
409000
2000
jak kolor, waga i szybkość,
07:16
whichktóry virtuallywirtualnie never differentiaterozróżniać
147
411000
2000
które prawie nigdy
07:18
the use of verbsCzasowniki in differentróżne constructionskonstrukcje.
148
413000
2000
nie określają użycia czasowników.
07:21
An additionaldodatkowe twistTwist is that all of the constructionskonstrukcje in EnglishAngielski
149
416000
3000
A na dodatek, tych konstrukcji czasownikowych
07:24
are used not only literallydosłownie,
150
419000
2000
używa się nie tylko dosłownie,
07:26
but in a quasi-metaphoricalquasi-metaforyczne way.
151
421000
3000
ale też quasi-przenośnie.
07:29
For exampleprzykład, this constructionbudowa, the dativecelownik,
152
424000
2000
Np. konstrukcja celownikowa
07:31
is used not only to transfertransfer things,
153
426000
2000
to nie tylko przenoszenie rzeczy,
07:33
but alsorównież for the metaphoricalmetaforyczny transfertransfer of ideaspomysły,
154
428000
3000
ale też metaforyczne przenoszenie myśli,
07:36
as when we say, "She told a storyfabuła to me"
155
431000
2000
np. "She told a story to me",
07:38
or "told me a storyfabuła,"
156
433000
2000
lub "She told me a story",
07:40
"MaxMax taughtnauczony SpanishHiszpański to the studentsstudenci" or "taughtnauczony the studentsstudenci SpanishHiszpański."
157
435000
3000
"Max taught Spanish to the students" lub "taught the students Spanish."
07:43
It's exactlydokładnie the samepodobnie constructionbudowa,
158
438000
2000
To ta sama konstrukcja,
07:45
but no muffinsbabeczki, no micemyszy, nothing movingw ruchu at all.
159
440000
4000
bez ciastek i myszy. Bez ruchu.
07:49
It evokesprzywołuje the containerpojemnik metaphormetafora of communicationkomunikacja,
160
444000
3000
Nawiązuje do metafory pojemnika w komunikacji,
07:52
in whichktóry we conceivewyobrazić sobie of ideaspomysły as objectsobiekty,
161
447000
2000
wg której idee to przedmioty,
07:54
sentenceszdań as containerskontenery,
162
449000
2000
zdania to pojemniki,
07:56
and communicationkomunikacja as a kinduprzejmy of sendingwysyłanie.
163
451000
2000
a komunikacja to przesyłanie,
07:58
As when we say we "gatherzbierać" our ideaspomysły, to "put" them "into" wordssłowa,
164
453000
3000
np. "zbieramy" myśli, "ubieramy" je w słowa,
08:01
and if our wordssłowa aren'tnie są "emptypusty" or "hollowHollow,"
165
456000
2000
jeśli słowa nie są "puste",
08:03
we mightmoc get these ideaspomysły "acrossprzez" to a listenerodbiornik,
166
458000
3000
można "przekazać" myśl słuchaczowi,
08:06
who can "unpackrozpakować" our wordssłowa to "extractwyciąg" theirich "contentzadowolony."
167
461000
3000
który "rozpakuje" słowa, żeby "wydobyć" ich "zawartość".
08:09
And indeedw rzeczy samej, this kinduprzejmy of verbiagesłownictwa is not the exceptionwyjątek, but the rulereguła.
168
464000
3000
Takie konstrukcje to nie wyjątek, lecz reguła.
08:12
It's very hardciężko to find any exampleprzykład of abstractabstrakcyjny languagejęzyk
169
467000
3000
Trudno znaleźć abstrakcyjny język
08:15
that is not basedna podstawie on some concretebeton metaphormetafora.
170
470000
3000
nie oparty na metaforze "materialnej".
08:18
For exampleprzykład, you can use the verbczasownik "go"
171
473000
3000
Np. używamy czasownika "go"
08:21
and the prepositionsPrzyimki "to" and "from"
172
476000
2000
i przyimków "to" i "from"
08:23
in a literaldosłowny, spatialprzestrzenny sensesens.
173
478000
2000
w dosłownym, przestrzennym sensie:
08:25
"The messengerPosłaniec wentposzedł from ParisParyż to IstanbulIstanbul."
174
480000
2000
"The messenger went from Paris to Istanbul."
08:27
You can alsorównież say, "BiffBiff wentposzedł from sickchory to well."
175
482000
3000
Mówi się też: "Biff went from sick to well."
08:30
He needn'tnie musi go anywheregdziekolwiek. He could have been in bedłóżko the wholecały time,
176
485000
3000
Mógł nie ruszyć się z łóżka, ale dotarł
08:33
but it's as if his healthzdrowie is a pointpunkt in statestan spaceprzestrzeń
177
488000
2000
do punktu "zdrowie" w przestrzeni stanu,
08:35
that you conceptualizekonceptualizacji as movingw ruchu.
178
490000
2000
którą w myślach przebywa.
08:37
Or, "The meetingspotkanie wentposzedł from threetrzy to fourcztery,"
179
492000
2000
Albo: "The meeting went from three to four",
08:39
in whichktóry we conceivewyobrazić sobie of time as stretchedrozciągnięty alongwzdłuż a linelinia.
180
494000
3000
gdzie czas jest rozciągnięty wzdłuż linii.
08:42
LikewisePodobnie, we use "forcesiła" to indicatewskazać
181
497000
3000
Podobnie używamy siły
08:45
not only physicalfizyczny forcesiła,
182
500000
2000
nie tylko do opisywania siły fizycznej:
08:47
as in, "RoseRóża forcedwymuszony the doordrzwi to openotwarty,"
183
502000
2000
"Rose forced the door to open",
08:49
but alsorównież interpersonalinterpersonalne forcesiła,
184
504000
2000
ale też do sily bezosobowej
08:51
as in, "RoseRóża forcedwymuszony SadieSadie to go," not necessarilykoniecznie by manhandlingmanhandling her,
185
506000
4000
"Rose forced Sadie to go" - nie siłą,
08:55
but by issuingwydanie a threatzagrożenie.
186
510000
2000
a groźbą.
08:57
Or, "RoseRóża forcedwymuszony herselfsię to go,"
187
512000
2000
Albo: "Rose forced herself to go",
08:59
as if there were two entitiespodmioty insidewewnątrz Rose'sRose's headgłowa,
188
514000
2000
jakby jej rozdwojona jaźń
09:02
engagedzaręczony in a tugholownik of a warwojna.
189
517000
2000
siłowała się na rękę.
09:04
SecondDrugi conclusionwniosek is that the abilityzdolność to conceivewyobrazić sobie
190
519000
3000
Drugi wniosek: dane wydarzenie
09:07
of a givendany eventzdarzenie in two differentróżne wayssposoby,
191
522000
3000
można rozumieć na dwa sposoby:
09:10
suchtaki as "causeprzyczyna something to go to someonektoś"
192
525000
2000
"spowodować, że coś trafi do kogoś,"
09:12
and "causingspowodowanie someonektoś to have something,"
193
527000
2000
albo "spowodować, że ktoś coś dostanie."
09:14
I think is a fundamentalfundamentalny featurececha of humanczłowiek thought,
194
529000
4000
To podstawowa cecha myśli ludzkiej,
09:18
and it's the basispodstawa for much humanczłowiek argumentationargumentacja,
195
533000
3000
leżąca u podstaw większości sporów,
09:21
in whichktóry people don't differróżnić się so much on the factsfakty
196
536000
3000
w których waśnią nas nie tyle fakty,
09:24
as on how they oughtpowinni to be construedinterpretowane jako.
197
539000
2000
co ich konceptualizacja.
09:26
Just to give you a fewkilka examplesprzykłady:
198
541000
2000
Dla przykładu:
09:28
"endingkończący się a pregnancyCiąża" versusprzeciw "killingzabicie a fetuspłód;"
199
543000
2000
"przerwanie ciąży" kontra "zabijanie płodu",
09:30
"a ballpiłka of cellskomórki" versusprzeciw "an unbornnienarodzonych childdziecko;"
200
545000
3000
"zbitka komórek" kontra "nienarodzone dziecko",
09:33
"invadinginwazji IraqIrak" versusprzeciw "liberatingwyzwalający IraqIrak;"
201
548000
2000
"inwazja na Irak" kontra "wyzwalanie Iraku",
09:35
"redistributingRedystrybuowanie wealthbogactwo" versusprzeciw "confiscatingkonfiskaty earningszarobki."
202
550000
4000
"podział dóbr" kontra "konfiskata zarobków".
09:39
And I think the biggestnajwiększy pictureobrazek of all
203
554000
2000
Z największej perspektywy widać,
09:41
would take seriouslypoważnie the factfakt
204
556000
3000
Z największej perspektywy widać,
09:44
that so much of our verbiagesłownictwa about abstractabstrakcyjny eventswydarzenia
205
559000
3000
że język opisujący wydarzenia abstrakcyjne
09:47
is basedna podstawie on a concretebeton metaphormetafora
206
562000
2000
bazuje na materialnych porównaniach.
09:49
and see humanczłowiek intelligenceinteligencja itselfsamo
207
564000
2000
W tym świetle ludzki rozum
09:51
as consistingskładający się of a repertoirerepertuar of conceptskoncepcje --
208
566000
3000
to zbiór pojęć, takich jak:
09:54
suchtaki as objectsobiekty, spaceprzestrzeń, time, causationzwiązku przyczynowego and intentionzamiar --
209
569000
3000
rzeczy, przestrzeń, czas, przyczynowość i intencja,
09:57
whichktóry are usefulprzydatny in a socialspołeczny, knowledge-intensiveopartych na wiedzy speciesgatunki,
210
572000
4000
użytecznych dla gromadnego gatunku,
10:01
whosektórego evolutionewolucja you can well imaginewyobrażać sobie,
211
576000
2000
silnie polegającego na wiedzy,
10:03
and a processproces of metaphoricalmetaforyczny abstractionabstrakcja
212
578000
3000
oraz procesu abstrakcji metaforycznej,
10:06
that allowspozwala us to bleachBleach these conceptskoncepcje
213
581000
2000
która pozwala wyprać te pojęcia
10:08
of theirich originaloryginalny conceptualkonceptualistyczny contentzadowolony --
214
583000
3000
z pierwotnej zawartości konceptualnej:
10:11
spaceprzestrzeń, time and forcesiła --
215
586000
3000
przestrzeni, czasu i siły,
10:14
and applyzastosować them to newNowy abstractabstrakcyjny domainsdomeny,
216
589000
2000
by wykorzystać je w abstrakcji
10:16
thereforew związku z tym allowingpozwalać a speciesgatunki that evolvedewoluował
217
591000
3000
i pozwolić gatunkowi, który zaczął
10:19
to dealsprawa with rocksskały and toolsprzybory and animalszwierzęta,
218
594000
2000
od kamieni, narzędzi i zwierząt
10:21
to conceptualizekonceptualizacji mathematicsmatematyka, physicsfizyka, lawprawo
219
596000
3000
konceptualizować matematykę, fizykę, prawo
10:24
and other abstractabstrakcyjny domainsdomeny.
220
599000
3000
i inne abstrakcyjne dziedziny.
10:27
Well, I said I'd talk about two windowsWindows on humanczłowiek natureNatura --
221
602000
3000
Obiecałem omówić dwa wyznaczniki natury ludzkiej:
10:30
the cognitivepoznawczy machinerymaszyneria with whichktóry we conceptualizekonceptualizacji the worldświat,
222
605000
3000
mechanizm kognitywny, którym konceptualizujemy świat,
10:33
and now I'm going to say a fewkilka wordssłowa about the relationshipzwiązek typestypy
223
608000
2000
a teraz parę słów o rodzajach stosunków
10:35
that governrządzić humanczłowiek socialspołeczny interactioninterakcja,
224
610000
2000
rządzących interakcją społeczną,
10:37
again, as reflectedodzwierciedlenie in languagejęzyk.
225
612000
2000
ujawnianych przez język.
10:40
And I'll startpoczątek out with a puzzlepuzzle, the puzzlepuzzle of indirectpośrednie speechprzemówienie actsdzieje.
226
615000
4000
Zacznę od zagadki opartej na mowie niebezpośredniej.
10:44
Now, I'm sure mostwiększość of you have seenwidziany the moviefilm "FargoFargo."
227
619000
2000
Jeśli widzieliście film "Fargo",
10:46
And you mightmoc rememberZapamiętaj the scenescena in whichktóry
228
621000
2000
pamiętacie pewnie scenę,
10:48
the kidnapperporywacz is pulledciągnięty over by a policePolicja officeroficer,
229
623000
3000
w której policjant zatrzymuje porywacza.
10:51
is askedspytał to showpokazać his driver'skierowcy licenselicencja
230
626000
2000
Poproszony o prawo jazdy,
10:53
and holdstrzyma his walletPortfel out
231
628000
2000
porywacz wręcza portfel
10:55
with a 50-dollar-dolar billrachunek extendingrozsuwalny
232
630000
3000
z 50-dolarówką
10:58
at a slightniewielki anglekąt out of the walletPortfel.
233
633000
2000
wystającą nieznacznie.
11:00
And he saysmówi, "I was just thinkingmyślący
234
635000
2000
Mówi: "Pomyślałem,
11:02
that maybe we could take careopieka of it here in FargoFargo,"
235
637000
2000
że załatwimy to tu, w Fargo",
11:04
whichktóry everyonekażdy, includingwłącznie z the audiencepubliczność,
236
639000
3000
co wszyscy, łącznie z widzami,
11:07
interpretsinterpretuje as a veiledzawoalowane bribełapówka.
237
642000
3000
interpretują jako próbę przekupstwa.
11:10
This kinduprzejmy of indirectpośrednie speechprzemówienie is rampantnieokiełznany in languagejęzyk.
238
645000
4000
Język roi się od takich zwrotów.
11:14
For exampleprzykład, in politeuprzejmy requestsupraszanie,
239
649000
2000
Np. słysząc grzeczną prośbę:
11:16
if someonektoś saysmówi, "If you could passprzechodzić the guacamoleGuacamole,
240
651000
2000
"gdybyś mógł mi podać guacamole, byłoby świetnie",
11:18
that would be awesomeniesamowite,"
241
653000
2000
"gdybyś mógł mi podać guacamole, byłoby świetnie",
11:20
we know exactlydokładnie what he meansznaczy,
242
655000
2000
doskonale rozumiemy, o co chodzi,
11:22
even thoughchociaż that's a ratherraczej bizarredziwaczne
243
657000
2000
choć wzięte dosłownie
11:24
conceptpojęcie beingistota expressedwyrażone.
244
659000
2000
brzmi to raczej dziwne.
11:26
(LaughterŚmiech)
245
661000
3000
(Śmiech)
11:29
"Would you like to come up and see my etchingsakwafort?"
246
664000
2000
"Chciałabyś obejrzeć moje szkice?"
11:31
I think mostwiększość people
247
666000
2000
Większość ludzi zrozumie ukrytą intencję.
11:33
understandzrozumieć the intentzamiar behindza that.
248
668000
3000
Większość ludzi zrozumie ukrytą intencję.
11:36
And likewiserównież, if someonektoś saysmówi,
249
671000
2000
Podobnie: "Ładny sklep;
11:38
"NiceŁadne storesklep you've got there. It would be a realreal shamewstyd if something happenedstało się to it" --
250
673000
3000
szkoda, gdyby coś mu się stało"...
11:41
(LaughterŚmiech) --
251
676000
1000
(Śmiech)
11:42
we understandzrozumieć that as a veiledzawoalowane threatzagrożenie,
252
677000
2000
Rozumiemy to jako ukrytą groźbę,
11:44
ratherraczej than a musingrozważania of hypotheticalhipotetyczny possibilitiesmożliwości.
253
679000
3000
a nie hipotetyczne rozważania.
11:47
So the puzzlepuzzle is, why are bribesłapówki,
254
682000
3000
Zagadka brzmi, dlaczego woalujemy
11:50
politeuprzejmy requestsupraszanie, solicitationsnamawianie and threatszagrożenia so oftenczęsto veiledzawoalowane?
255
685000
3000
łapówki, uprzejme prośby, podrywanie i groźby?
11:53
No one'sswoje fooledoszukany.
256
688000
2000
Nikt się nie nabiera,
11:55
BothZarówno partiesimprezy know exactlydokładnie what the speakergłośnik meansznaczy,
257
690000
3000
obie strony rozumieją intencję mówiącego,
11:58
and the speakergłośnik knowswie the listenerodbiornik knowswie
258
693000
2000
mówiący wie, że słuchacz wie,
12:00
that the speakergłośnik knowswie that the listenerodbiornik knowswie, etcitp., etcitp.
259
695000
3000
że mówiący wie, że słuchacz wie, itd.
12:03
So what's going on?
260
698000
2000
O co więc chodzi?
12:05
I think the keyklawisz ideapomysł is that languagejęzyk
261
700000
2000
Kluczem jest to, że język
12:07
is a way of negotiatingnegocjowanie relationshipsrelacje,
262
702000
2000
ułatwia negocjację relacji,
12:09
and humanczłowiek relationshipsrelacje fallspadek into a numbernumer of typestypy.
263
704000
3000
które z kolei należą do wielu kategorii.
12:12
There's an influentialwpływowych taxonomytaksonomia by the anthropologistantropolog AlanAlan FiskeFiske,
264
707000
4000
Wg. kluczowej taksonomii Alana Fiske
12:16
in whichktóry relationshipsrelacje can be categorizedskategoryzowane, more or lessmniej,
265
711000
3000
związki można z grubsza podzielić na:
12:19
into communalitywspólnotowości, whichktóry worksPrace on the principlezasada
266
714000
2000
wspólnotę, działającą na zasadzie
12:21
"what's minekopalnia is thineTwoje, what's thineTwoje is minekopalnia,"
267
716000
3000
"Co moje, to twoje",
12:24
the kinduprzejmy of mindsetsposób myślenia that operatesdziała withinw ciągu a familyrodzina, for exampleprzykład;
268
719000
4000
mentalność widoczną np. w rodzinie,
12:28
dominanceprzewaga, whosektórego principlezasada is "don't messbałagan with me;"
269
723000
3000
dominację, na zasadzie "Nie podskakuj",
12:31
reciprocitywzajemności, "you scratchzadraśnięcie my back, I'll scratchzadraśnięcie yoursTwój;"
270
726000
4000
wzajemność: "Ręka rękę myje",
12:35
and sexualityseksualność, in the immortalnieśmiertelny wordssłowa of ColeCole PorterPorter, "Let's do it."
271
730000
5000
i seksualność, wg nieśmiertelnych słów Portera: "Zróbmy to".
12:40
Now, relationshipzwiązek typestypy can be negotiatednegocjowane.
272
735000
3000
Rodzaj związku można negocjować.
12:43
Even thoughchociaż there are defaultdomyślne situationssytuacje
273
738000
3000
Nawet w sytuacjach, w których automatycznie
12:46
in whichktóry one of these mindsetspostaw can be appliedstosowany,
274
741000
2000
stosujemy dane podejście,
12:48
they can be stretchedrozciągnięty and extendedrozszerzony.
275
743000
3000
istnieje możliwość modyfikacji.
12:51
For exampleprzykład, communalitywspólnotowości appliesdotyczy mostwiększość naturallynaturalnie
276
746000
3000
Np. "wspólnota" odnosi się w sposób naturalny
12:54
withinw ciągu familyrodzina or friendsprzyjaciele,
277
749000
2000
do rodziny i przyjaciół,
12:56
but it can be used to try to transfertransfer
278
751000
2000
ale może posłużyć do przeniesienia
12:58
the mentalitymentalność of sharingdzielenie się
279
753000
2000
skłonności do dzielenia dóbr
13:00
to groupsgrupy that ordinarilyzwykle would not be disposedzlikwidowane to exercisećwiczenie it.
280
755000
4000
na grupy, które normalnie nie byłyby do tego skłonne,
13:04
For exampleprzykład, in brotherhoodsZaprzyjaźnione, fraternalbraterskie organizationsorganizacje,
281
759000
4000
np. bractwa, konfraternie,
13:08
sororitiesstudenckie, locutionslokucje like "the familyrodzina of man,"
282
763000
3000
korporacje. Zwroty jak "rodzina człowiecza"
13:11
you try to get people who are not relatedzwiązane z
283
766000
2000
usiłują przekonać niespokrewnionych ludzi,
13:13
to use the relationshipzwiązek typerodzaj that would ordinarilyzwykle
284
768000
4000
by zastosowali rodzaj relacji przeznaczony
13:17
be appropriatewłaściwy to closeblisko kinkin.
285
772000
2000
zwykle dla najbliższych.
13:19
Now, mismatchesniezgodności -- when one personosoba assumeszakłada one relationshipzwiązek typerodzaj,
286
774000
3000
Rozbieżności - kiedy jedna strona zakłada
13:22
and anotherinne assumeszakłada a differentróżne one -- can be awkwardniewygodne.
287
777000
3000
inną relację, niż druga - bywają niezręczne.
13:25
If you wentposzedł over and you helpedpomógł yourselfsiebie
288
780000
2000
Np. jeśli poczęstujesz się krewetką z talerza szefa,
13:27
to a shrimpkrewetki off your boss'szef platetalerz,
289
782000
2000
Np. jeśli poczęstujesz się krewetką z talerza szefa,
13:29
for exampleprzykład, that would be an awkwardniewygodne situationsytuacja.
290
784000
2000
mamy gafę.
13:31
Or if a dinnerobiad guestGości after the mealposiłek
291
786000
2000
Albo gdyby po proszonej kolacji
13:33
pulledciągnięty out his walletPortfel and offeredoferowany to payzapłacić you for the mealposiłek,
292
788000
3000
gość próbował zapłacić,
13:36
that would be ratherraczej awkwardniewygodne as well.
293
791000
2000
to znowu gafa.
13:38
In lessmniej blatantrażące casesprzypadki,
294
793000
3000
W mniej wyrazistych sytuacjach
13:41
there's still a kinduprzejmy of negotiationnegocjacja that oftenczęsto goesidzie on.
295
796000
3000
także mamy do czynienia z negocjacją.
13:44
In the workplaceMiejsce pracy, for exampleprzykład,
296
799000
2000
Np. w miejscu pracy
13:46
there's oftenczęsto a tensionnapięcie over whetherczy an employeepracownik
297
801000
2000
zachodzi pytanie, czy pracownik
13:48
can socializetowarzysko with the bossszef,
298
803000
2000
może kolegować się z szefem,
13:50
or referodnosić się to him or her
299
805000
2000
albo być z nią lub z nim na "ty".
13:52
on a first-nameImię basispodstawa.
300
807000
2000
albo być z nią lub z nim na "ty".
13:54
If two friendsprzyjaciele have a
301
809000
2000
Transakcje wśród przyjaciół,
13:56
reciprocalodwrotność transactiontransakcji, like sellingsprzedawanie a carsamochód,
302
811000
2000
np. sprzedaż samochodu,
13:58
it's well knownznany that this can be a sourceźródło
303
813000
2000
jak powszechnie wiadomo,
14:00
of tensionnapięcie or awkwardnessnieporadność.
304
815000
2000
mogą prowadzić do nieprzyjemności.
14:02
In datingrandki, the transitionprzejście
305
817000
2000
W randkach, przejście od przyjaźni do seksu
14:04
from friendshipprzyjaźni to sexseks
306
819000
2000
W randkach, przejście od przyjaźni do seksu
14:06
can leadprowadzić to, notoriouslynotorycznie, variousróżnorodny formsformularze of awkwardnessnieporadność,
307
821000
3000
notorycznie powoduje niezręczne sytuacje.
14:09
and as can sexseks in the workplaceMiejsce pracy,
308
824000
2000
W miejscu pracy, gdzie zachodzi konflikt
14:11
in whichktóry we call the conflictkonflikt betweenpomiędzy a
309
826000
2000
między dominacją a seksualnością,
14:13
dominantdominujący and a sexualseksualny relationshipzwiązek "sexualseksualny harassmentmolestowanie."
310
828000
4000
efektem jest "napastowanie seksualne".
14:17
Well, what does this have to do with languagejęzyk?
311
832000
2000
Co to ma wspólnego z językiem?
14:19
Well, languagejęzyk, as a socialspołeczny interactioninterakcja,
312
834000
2000
Język, jako interakcja społeczna,
14:21
has to satisfyusatysfakcjonować two conditionswarunki.
313
836000
2000
musi spełniać dwa warunki.
14:23
You have to conveyprzenieść the actualrzeczywisty contentzadowolony --
314
838000
3000
Pozwala przekazać właściwą treść,
14:26
here we get back to the containerpojemnik metaphormetafora.
315
841000
2000
tu wracamy do metafory pojemnika.
14:28
You want to expresswyrazić the bribełapówka, the commanddowództwo, the promiseobietnica,
316
843000
3000
Wyrażamy przekupstwo, polecenie, obietnicę,
14:31
the solicitationakwizycji and so on,
317
846000
2000
namowę, itd.,
14:33
but you alsorównież have to negotiatenegocjować
318
848000
2000
równocześnie negocjując
14:35
and maintainutrzymać the kinduprzejmy of relationshipzwiązek
319
850000
2000
i utrzymując dotychczasowy rodzaj związku.
14:37
you have with the other personosoba.
320
852000
2000
i utrzymując dotychczasowy rodzaj związku.
14:39
The solutionrozwiązanie, I think, is that we use languagejęzyk at two levelspoziomy:
321
854000
3000
Używamy języka na dwóch poziomach:
14:42
the literaldosłowny formformularz signalssygnały
322
857000
2000
sygnały w formie dosłownej,
14:44
the safestnajbezpieczniejsze relationshipzwiązek with the listenerodbiornik,
323
859000
2000
najbezpieczniejszy układ ze słuchaczem,
14:46
whereasnatomiast the implicatedzamieszany contentzadowolony --
324
861000
2000
a czytanie między wierszami, na które liczymy,
14:49
the readingczytanie betweenpomiędzy the lineskwestia that we countliczyć on the listenerodbiornik to performwykonać --
325
864000
2000
a czytanie między wierszami, na które liczymy,
14:52
allowspozwala the listenerodbiornik to deriveczerpać the interpretationinterpretacja
326
867000
2000
pozwala wysnuć interpretację
14:54
whichktóry is mostwiększość relevantistotnych in contextkontekst,
327
869000
2000
najodpowiedniejszą do kontekstu,
14:56
whichktóry possiblymożliwie initiatesInicjuje a changedzmienione relationshipzwiązek.
328
871000
3000
potencjalnie zmieniającą nasz układ.
14:59
The simplestnajprostszy exampleprzykład of this is in the politeuprzejmy requestwniosek.
329
874000
4000
Najprostszy przykład to uprzejma prośba.
15:03
If you expresswyrazić your requestwniosek as a conditionalwarunkowe --
330
878000
3000
Jeśli wyrazimy prośbę warunkowo:
15:06
"if you could openotwarty the windowokno, that would be great" --
331
881000
3000
"Jeśli otworzyłabyś okno, byłoby świetnie",
15:09
even thoughchociaż the contentzadowolony is an imperativetryb rozkazujący,
332
884000
2000
to mimo rozkazującej treści
15:11
the factfakt that you're not usingza pomocą the imperativetryb rozkazujący voicegłos
333
886000
2000
nie używamy rozkazującego tonu,
15:14
meansznaczy that you're not actinggra aktorska as if you're in a relationshipzwiązek of dominanceprzewaga,
334
889000
3000
czyli nie działamy z pozycji siły,
15:18
where you could presupposezakładają the compliancezgodności of the other personosoba.
335
893000
3000
gdzie uległość rozmówcy przyjmuje się za pewnik.
15:21
On the other handdłoń, you want the damncholerny guacamoleGuacamole.
336
896000
2000
Z drugiej strony, chcesz guacamole.
15:23
By expressingwyrażający it as an if-thenJeżeli to statementkomunikat,
337
898000
3000
Używając wyrażenia "jeśli - to",
15:26
you can get the messagewiadomość acrossprzez
338
901000
2000
przekazujemy wiadomość
15:28
withoutbez appearingpojawiające się to bossszef anotherinne personosoba around.
339
903000
4000
bez pokazywania rozmówcy, gdzie jego miejsce.
15:32
And in a more subtlesubtelny way, I think, this worksPrace
340
907000
2000
Na tej subtelnej metodzie
15:34
for all of the veiledzawoalowane speechprzemówienie actsdzieje
341
909000
2000
bazują zawoalowane wypowiedzi,
15:36
involvingangażujące plausiblewiarygodne deniabilityzaprzeczenia:
342
911000
2000
których warto móc się wyprzeć:
15:38
the bribesłapówki, threatszagrożenia, propositionsPropozycje,
343
913000
2000
łapówki, groźby, propozycje, namowy itd.
15:40
solicitationsnamawianie and so on.
344
915000
2000
łapówki, groźby, propozycje, namowy itd.
15:42
One way of thinkingmyślący about it is to imaginewyobrażać sobie what it would be like
345
917000
2000
Co działoby się z językiem,
15:44
if languagejęzyk -- where it could only be used literallydosłownie.
346
919000
3000
używanym tylko dosłownie?
15:47
And you can think of it in termswarunki of a
347
922000
2000
Możemy zastosować
15:49
game-theoreticgra teoretyczna payoffwypłata matrixMacierz.
348
924000
3000
macierz zysków z teorii gier.
15:52
Put yourselfsiebie in the positionpozycja of the
349
927000
2000
Postaw się na miejscu porywacza
15:54
kidnapperporywacz wantingbrakujący to bribełapówka the officeroficer.
350
929000
3000
chcącego przekupić policjanta.
15:57
There's a highwysoki stakespula
351
932000
2000
Stawka jest wysoka w obu sytuacjach,
15:59
in the two possibilitiesmożliwości
352
934000
3000
Stawka jest wysoka w obu sytuacjach,
16:02
of havingmający a dishonestnieuczciwi officeroficer or an honestszczery officeroficer.
353
937000
3000
czy policjant jest nieuczciwy, czy uczciwy.
16:05
If you don't bribełapówka the officeroficer,
354
940000
3000
Jeśli nie dasz łapówki,
16:08
then you will get a trafficruch drogowy ticketbilet --
355
943000
2000
dostaniesz mandat,
16:10
or, as is the casewalizka of "FargoFargo," worsegorzej --
356
945000
2000
lub, jak w "Fargo", jeszcze gorzej.
16:12
whetherczy the honestszczery officeroficer
357
947000
2000
Niezależnie, czy policjant jest uczciwy, czy nie,
16:14
is honestszczery or dishonestnieuczciwi.
358
949000
2000
Niezależnie, czy policjant jest uczciwy, czy nie,
16:16
Nothing venturedzaryzykował, nothing gainedzyskał.
359
951000
2000
zero ryzyka, zero zysku.
16:18
In that casewalizka, the consequenceskonsekwencje are ratherraczej severesilny.
360
953000
3000
Konsekwencje będą surowe.
16:21
On the other handdłoń, if you extendposzerzać the bribełapówka,
361
956000
2000
Z drugiej strony, ryzykując
16:23
if the officeroficer is dishonestnieuczciwi,
362
958000
2000
i trafiając na łapówkarza,
16:25
you get a hugeolbrzymi payoffwypłata of going freewolny.
363
960000
3000
mnóstwo zyskujemy.
16:28
If the officeroficer is honestszczery, you get a hugeolbrzymi penaltykary
364
963000
3000
Przy uczciwym czeka nas aresztowanie
16:31
of beingistota arrestedaresztowany for briberyprzekupstwo.
365
966000
2000
za próbę przekupstwa.
16:33
So this is a ratherraczej fraughtobarczona situationsytuacja.
366
968000
2000
Trudna sprawa.
16:35
On the other handdłoń, with indirectpośrednie languagejęzyk,
367
970000
2000
Mówiąc ogródkami
16:37
if you issuekwestia a veiledzawoalowane bribełapówka,
368
972000
2000
można zawoalować łapówkę.
16:39
then the dishonestnieuczciwi officeroficer
369
974000
2000
Nieuczciwy policjant zrozumie aluzję
16:41
could interpretzinterpretować it as a bribełapówka,
370
976000
2000
Nieuczciwy policjant zrozumie aluzję
16:43
in whichktóry casewalizka you get the payoffwypłata of going freewolny.
371
978000
3000
i w rezultacie puści cię wolno.
16:46
The honestszczery officeroficer can't holdutrzymać you to it as beingistota a bribełapówka,
372
981000
3000
Uczciwy nie będzie mógł udowodnić propozycji
16:49
and thereforew związku z tym, you get the nuisanceuciążliwości of the trafficruch drogowy ticketbilet.
373
984000
3000
i sprawa skończy się na mandacie.
16:52
So you get the bestNajlepiej of bothobie worldsświaty.
374
987000
3000
Wygrywamy w obu przypadkach.
16:55
And a similarpodobny analysisanaliza, I think,
375
990000
2000
Podobnie zanalizujemy
16:57
can applyzastosować to the potentialpotencjał awkwardnessnieporadność
376
992000
2000
potencjalną niezręczność erotycznych awansów
16:59
of a sexualseksualny solicitationakwizycji,
377
994000
2000
potencjalną niezręczność erotycznych awansów
17:01
and other casesprzypadki where plausiblewiarygodne deniabilityzaprzeczenia is an assetkapitał.
378
996000
3000
i sytuacji, w których warto móc się wyprzeć.
17:04
I think this affirmspotwierdza
379
999000
2000
Uważam to za potwierdzenie
17:06
something that's long been knownznany by diplomatsdyplomaci --
380
1001000
2000
doświadczenia dyplomatów:
17:08
namelymianowicie, that the vaguenessniejasności of languagejęzyk,
381
1003000
2000
niejasności języka
17:10
fardaleko from beingistota a bugpluskwa or an imperfectionniedoskonałości,
382
1005000
3000
nie tylko nie są problemem,
17:13
actuallytak właściwie mightmoc be a featurececha of languagejęzyk,
383
1008000
3000
ale wręcz zaletą,
17:16
one that we use to our advantageZaletą in socialspołeczny interactionsinterakcje.
384
1011000
3000
której możemy użyć na własną korzyść.
17:19
So to sumsuma up: languagejęzyk is a collectivekolektyw humanczłowiek creationkreacja,
385
1014000
3000
Język to twór zbiorowy:
17:22
reflectingodzwierciedlając humanczłowiek natureNatura,
386
1017000
2000
odzwierciedla ludzką naturę,
17:24
how we conceptualizekonceptualizacji realityrzeczywistość,
387
1019000
2000
pojmowanie rzeczywistość,
17:26
how we relateodnosić się to one anotherinne.
388
1021000
2000
odnoszenie się do innych.
17:28
And then by analyzinganalizowanie the variousróżnorodny quirksosobliwości and complexitieszłożoności of languagejęzyk,
389
1023000
4000
Analizując dziwactwa i złożoność języka
17:32
I think we can get a windowokno ontona what makesczyni us tickkleszcz.
390
1027000
3000
możemy lepiej zrozumieć samych siebie.
17:35
Thank you very much.
391
1030000
1000
Dziękuję.
17:36
(ApplauseAplauz)
392
1031000
1000
(Brawa)
Translated by Rysia Wand
Reviewed by Krystian Aparta

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Steven Pinker - Psychologist
Steven Pinker is a professor of cognitive science (the study of the human mind) who writes about language, mind and human nature.

Why you should listen

Steven Pinker grew up in the English-speaking community of Montreal but has spent his adult life bouncing back and forth between Harvard and MIT. He is interested in all aspects of human nature: how we see, hear, think, speak, remember, feel and interact.

To be specific: he developed the first comprehensive theory of language acquisition in children, used verb meaning as a window into cognition, probed the limits of neural networks and showed how the interaction between memory and computation shapes language. He has used evolution to illuminate innuendo, emotional expression and social coordination. He has documented historical declines in violence and explained them in terms of the ways that the violent and peaceable components of human nature interact in different eras. He has written books on the language instinct, how the mind works, the stuff of thought and the doctrine of the blank slate, together with a guide to stylish writing that is rooted in psychology.

In his latest book, Enlightenment Now: The Case for Reason, Science, Humanism, and Progress, he writes about progress -- why people are healthier, richer, safer, happier and better educated than ever. His other books include The Language InstinctHow the Mind Works, The Blank Slate: The Modern Denial of Human NatureThe Stuff of Thought, and The Better Angels of Our Nature.

More profile about the speaker
Steven Pinker | Speaker | TED.com