TEDSummit
Monica Araya: A small country with big ideas to get rid of fossil fuels
Monica Araya: Mały kraj z wielkim planem przeciwko paliwom kopalnym
Filmed:
Readability: 4
1,274,467 views
Jak możemy funkcjonować bez paliw kopalnych? Monica Araya, działaczka na rzecz ochrony klimatu, przedstawia śmiałą wizję świata opartego o ekologiczną energię na przykładzie swojego kraju, Kostaryki, która jest pionierem proekologicznych przemian.
Monica Araya - Climate advocate
In 2015 Monica Araya's native Costa Rica produced almost all of its electricity from renewable sources. She advocates for the next step: a fossil-fuel-free world. Full bio
In 2015 Monica Araya's native Costa Rica produced almost all of its electricity from renewable sources. She advocates for the next step: a fossil-fuel-free world. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
How do we build a society
0
1103
3125
Jak społeczeństwo może dziś działać
00:16
without fossil fuels?
1
4253
1507
bez użycia paliw kopalnych?
00:18
This is a very complex challenge,
2
6944
2176
To wielkie wyzwanie,
00:21
and I believe developing countries
could take the lead in this transition.
could take the lead in this transition.
3
9920
4480
ale wierzę, że kraje rozwijające się
mogą być pionierami tej zmiany.
mogą być pionierami tej zmiany.
00:27
And I'm aware that this
is a contentious statement,
is a contentious statement,
4
15120
2560
Wiem, że to kontrowersyjna opinia,
00:30
but the reality is that so much
is at stake in our countries
is at stake in our countries
5
18440
5296
ale stawka jest ogromna,
00:35
if we let fossil fuels stay
at the center of our development.
at the center of our development.
6
23760
4880
jeśli pozostawimy paliwa kopalne
podstawą naszego rozwoju.
podstawą naszego rozwoju.
00:41
We can do it differently.
7
29240
1840
Jest inna droga.
00:44
And it's time, it really is time,
8
32200
3256
Już najwyższy czas
00:47
to debunk the myth
9
35480
2696
obalić mit odnośnie wyboru
00:50
that a country has to choose
between development on the one hand
between development on the one hand
10
38200
5056
pomiędzy rozwojem kraju
00:55
and environmental protection,
renewables, quality of life, on the other.
renewables, quality of life, on the other.
11
43280
5400
a ochroną środowiska,
odnawialną energią i jakością życia.
odnawialną energią i jakością życia.
01:01
I come from Costa Rica,
a developing country.
a developing country.
12
49800
2280
Pochodzę z Kostaryki,
gospodarki rozwijającej się.
gospodarki rozwijającej się.
01:04
We are nearly five million people,
13
52680
2200
Jesteśmy pięciomilionowym narodem
01:08
and we live right in the middle
of the Americas,
of the Americas,
14
56200
2576
dokładnie pomiędzy dwoma Amerykami,
01:10
so it's very easy
to remember where we live.
to remember where we live.
15
58800
2320
więc łatwo zapamiętać, gdzie żyjemy.
01:15
Nearly 100 percent of our electricity
16
63080
6280
Niemal 100% naszej energii elektrycznej
01:22
comes from renewable sources,
17
70400
2456
pochodzi z surowców odnawialnych,
dokładnie z pięciu źródeł.
01:24
five of them.
18
72880
1216
01:26
(Applause)
19
74120
2120
(Brawa)
01:30
Hydropower, geothermal,
20
78800
3856
Energia wodna, geotermalna,
01:34
wind, solar, biomass.
21
82680
3440
energia wiatru, słoneczna i z biomasy.
01:39
Did you know that last year,
22
87000
2136
Czy wiecie, że w zeszłym roku
01:41
for 299 days,
23
89160
3456
przez 299 dni
01:44
we did not use any fossil fuels
24
92640
3216
nie użyliśmy żadnych paliw kopalnych
01:47
in order to generate all our electricity?
25
95880
3480
do produkcji elektryczności?
01:52
It's a fantastic achievement,
26
100240
2960
To fantastyczne osiągnięcie,
01:56
and yet, it hides a paradox,
27
104360
4080
ale kryje się w nim paradoks.
02:03
which is that nearly 70 percent
28
111080
3056
Niemal 70%
02:06
of all our energy consumption is oil.
29
114160
4600
konsumpcji energii stanowi ropa.
02:11
Why?
30
119880
1200
Dlaczego?
02:13
Because of our transportation system,
31
121800
2736
Przyczyną jest system transportowy
02:16
which is totally dependent
on fossil fuels,
on fossil fuels,
32
124560
3256
w pełni oparty na paliwach kopalnych,
02:19
like it is in most countries.
33
127840
1639
jak to ma miejsce w większości krajów.
02:22
So if we think of the energy
transition as a marathon,
transition as a marathon,
34
130479
3537
Spojrzymy na transformację
energetyczną jak na maraton.
energetyczną jak na maraton.
02:26
the question is, how do we get
to the finish line,
to the finish line,
35
134040
3896
Pytanie brzmi, jak dotrzeć do mety?
02:29
how do we decarbonize
the rest of the economy?
the rest of the economy?
36
137960
3120
Jak pozbyć się węgla z całej gospodarki?
02:33
And it's fair to say
that if we don't succeed,
that if we don't succeed,
37
141880
2896
Mogę powiedzieć, że jeśli nie nasz kraj,
02:36
it's difficult to see who will.
38
144800
1776
to trudno stwierdzić, kto tego dokona.
02:38
So that is why I want
to talk to you about Costa Rica,
to talk to you about Costa Rica,
39
146600
2560
Dlatego chcę wam opowiedzieć o Kostaryce,
02:42
because I believe we are a great candidate
40
150160
2696
ponieważ wierzę, że jest wielkim pionierem
02:44
in pioneering a vision
for development without fossil fuels.
for development without fossil fuels.
41
152880
4400
wizji rozwoju nieopartego
na paliwach kopalnych.
na paliwach kopalnych.
02:51
If you know one thing about our country,
42
159200
3256
Jak wam zapewne wiadomo,
02:54
it's that we don't have an army.
43
162480
1920
Kostaryka nie ma własnej armii.
02:57
So I'm going to take you back to 1948.
44
165440
2920
Cofniemy się teraz do roku 1948.
03:01
That year, the country
was coming out of civil war.
was coming out of civil war.
45
169400
3720
Wówczas kraj zbliżał się
do końca wojny domowej.
do końca wojny domowej.
03:06
Thousands of Costa Ricans had died,
46
174360
3576
Tysiące Kostarykan zginęło,
03:09
and families were bitterly split.
47
177960
2280
rodziny brutalnie rozdzielono.
03:13
And yet, a surprising idea
won the hearts and minds:
won the hearts and minds:
48
181240
5016
Jednak pojawił się niecodzienny pomysł:
03:18
we would reboot the country,
49
186280
1896
zbudujmy nasz kraj od nowa, bez wojska,
03:20
and that Second Republic
would have no army.
would have no army.
50
188200
3056
Drugą Republikę Kostaryki.
03:23
So we abolished it.
51
191280
1240
Zlikwidowaliśmy wojsko.
03:25
And the president at the time,
52
193360
2656
Ówczesny prezydent,
03:28
José Figueres,
53
196040
2176
José Figueres,
03:30
found a powerful way
by smashing the walls of an army base.
by smashing the walls of an army base.
54
198240
5320
dosłownie wyburzył mury bazy wojskowej.
Rok później, w 1949 roku,
03:37
The following year, 1949,
55
205200
3176
decyzję uprawomocniliśmy konstytucją.
03:40
we made that decision permanent
in the new constitution,
in the new constitution,
56
208400
4176
03:44
and that is why I can tell you that story
nearly 70 years later.
nearly 70 years later.
57
212600
4160
Dziś, blisko 70 lat później, jestem tu,
żeby opowiedzieć naszą historię.
żeby opowiedzieć naszą historię.
03:49
And I'm grateful.
58
217520
2016
Jestem wdzięczna,
03:51
I'm grateful they made that decision
before I was born,
before I was born,
59
219560
2960
że ta decyzja zapadła
zanim się urodziłam,
zanim się urodziłam,
bo dzięki temu ja i miliony ludzi
03:55
because it allowed me
and millions of others
and millions of others
60
223280
2256
możemy żyć w tak stabilnym kraju.
03:57
to live in a very stable country.
61
225560
2160
04:01
And you might be thinking
that it was good luck,
that it was good luck,
62
229200
2936
Ktoś mógłby powiedzieć, że to fart.
04:04
but it wasn't.
63
232160
1496
Nic z tych rzeczy.
04:05
There was a pattern of deliberate choices.
64
233680
3040
To skutek świadomych wyborów.
04:10
In the '40s, Costa Ricans were given
free education and free health care.
free education and free health care.
65
238080
6056
W latach 40. wprowadzono
darmową edukację i służbę zdrowia
darmową edukację i służbę zdrowia
04:16
We called that social guarantees.
66
244160
1960
jako gwarancje socjalne.
04:18
By abolishing the army,
67
246760
1616
Likwidując wojsko,
04:20
we were able to turn military spending
into social spending,
into social spending,
68
248400
4936
zyskaliśmy więcej środków
na pomoc socjalną,
na pomoc socjalną,
04:25
and that was a driver of stability.
69
253360
1920
co doprowadziło do stabilizacji.
04:28
In the '50s --
70
256120
1255
W latach 50.
04:29
(Applause)
71
257399
2081
(Brawa)
04:34
In the '50s, we started
investing in hydropower,
investing in hydropower,
72
262600
3376
W latach 50. zaczęliśmy
inwestować w energię wodną,
inwestować w energię wodną,
04:38
and that kept us away from the trap
73
266000
2656
i to uchroniło nas od pułapki
04:40
of using fossil fuels
for electricity generation,
for electricity generation,
74
268680
3056
wykorzystywania paliw kopalnych
do generowania energii,
do generowania energii,
04:43
which is what the world
is struggling with today.
is struggling with today.
75
271760
2360
pułapki, z którą zmaga się dziś
większość państw.
większość państw.
04:47
In the '70s we invested in national parks,
76
275160
3536
W latach 70. inwestowaliśmy
w parki narodowe.
w parki narodowe.
04:50
and that kept us away
77
278720
1960
Dzięki temu uniknęliśmy spaczonej logiki
04:53
from the deeply flawed logic
of growth, growth, growth at any cost
of growth, growth, growth at any cost
78
281640
4656
nakazującej dążenie do wzrostu
niezależnie od kosztów,
niezależnie od kosztów,
04:58
that you see others embracing,
especially in the developing world.
especially in the developing world.
79
286320
3680
której tak często ulegają
kraje rozwijające się.
kraje rozwijające się.
05:02
In the '90s, we pioneered payments
for ecosystem services,
for ecosystem services,
80
290800
4096
W latach 90. jako pierwsi
wprowadziliśmy podatek ekologiczny,
wprowadziliśmy podatek ekologiczny,
05:06
and that helped us reverse deforestation
81
294920
1936
który pomógł odwrócić proces wylesiania
05:08
and boosted ecotourism,
which today is a key engine of growth.
which today is a key engine of growth.
82
296880
3160
i przyciągnąć ekoturystów,
którzy dziś napędzają gospodarkę.
którzy dziś napędzają gospodarkę.
05:13
So investing in environmental protection
83
301000
2936
Inwestycje w ochronę środowiska
05:15
did not hurt our economy.
84
303960
2216
nie zaszkodziły naszej gospodarce,
05:18
Quite the opposite.
85
306200
1256
a wręcz przeciwnie.
05:19
And it doesn't mean we are perfect,
86
307480
2016
Nie twierdzę, że jesteśmy idealni,
05:21
and it doesn't mean
we don't have contradictions.
we don't have contradictions.
87
309520
2336
ani że żyjemy w zupełnej harmonii.
05:23
That's not the point.
88
311880
1240
Nie o to tu chodzi.
05:25
The point is that,
by making our own choices,
by making our own choices,
89
313720
3496
Chodzi o to, że podejmując
świadome wybory,
świadome wybory,
05:29
we were able to develop resilience
in dealing with development problems.
in dealing with development problems.
90
317240
4960
rozwinęliśmy pewną odporność
wobec problemów rozwojowych.
wobec problemów rozwojowych.
05:36
Also, if you take a country like ours,
91
324080
3576
W podobnych państwach
05:39
the GDP per capita
is around 11,000 dollars,
is around 11,000 dollars,
92
327680
3896
PKB wynosi około
11 tys. dolarów na mieszkańca,
11 tys. dolarów na mieszkańca,
05:43
depending on how you measure it.
93
331600
1720
w zależności od przyjętej miary.
Tymczasem według
Indeksu Rozwoju Społecznego
Indeksu Rozwoju Społecznego
05:46
But according to
the Social Progress Index,
the Social Progress Index,
94
334080
2056
Kostaryka wiedzie prym
05:48
we are an absolute outlier
95
336160
1896
05:50
when it comes to turning GDP
into social progress.
into social progress.
96
338080
3120
w przekuwaniu PKB w rozwój społeczny.
05:54
Abolishing the army,
97
342000
1536
Rezygnacja z wojska
05:55
investing in nature and people,
98
343560
1816
i inwestycje w ludzi i środowisko
05:57
did something very powerful, too.
99
345400
2800
przyniosło coś bardzo ważnego.
06:01
It shaped the narrative,
100
349120
1560
Dało podwaliny historii.
06:04
the narrative of a small country
with big ideas,
with big ideas,
101
352000
2616
Historii małego kraju o wielkich ideach.
06:06
and it was very empowering
to grow up with that narrative.
to grow up with that narrative.
102
354640
3360
Dorastanie wśród tej historii
bardzo mnie wzmocniło.
bardzo mnie wzmocniło.
06:11
So the question is,
103
359520
2176
Pytanie brzmi, jaką kolejną ideę
06:13
what is the next big idea
for this generation?
for this generation?
104
361720
3080
zrealizuje obecne pokolenie?
06:18
And I believe what comes next
105
366320
2376
Myślę, że teraz przyszedł czas
06:20
is for this generation
to let go of fossil fuels for good,
to let go of fossil fuels for good,
106
368720
5160
na dobre pozbyć się paliw kopalnych,
tak, jak zrobiliśmy to z wojskiem.
06:27
just as we did with the army.
107
375640
1640
06:30
Fossil fuels create climate change.
108
378400
2296
Paliwa kopalne prowadzą do zmian klimatu.
06:32
We know that,
109
380720
1376
Wiemy to od dawna,
06:34
and we know how vulnerable we are
to the impacts of climate change.
to the impacts of climate change.
110
382120
4496
tak jak wiemy, że jesteśmy
na te zmiany podatni.
na te zmiany podatni.
06:38
So as a developing country,
it is in our best interest
it is in our best interest
111
386640
3656
W naszym najlepszym interesie
06:42
to build development without fossil fuels
112
390320
1976
leży rozwój wolny od paliw kopalnych,
06:44
that harm people in the first place.
113
392320
2640
które przede wszystkim szkodzą nam samym.
06:48
Because
114
396880
1240
Przede wszystkim
06:51
why would we continue importing oil
115
399000
2840
po co nadal importować ropę
06:55
for transportation
116
403800
1736
na potrzeby transportu,
06:57
if we can use electricity instead?
117
405560
2160
skoro mamy napędy elektryczne?
07:00
Remember,
118
408720
1816
Pamiętajmy,
07:02
this is the country
119
410560
1896
że mówimy o kraju,
07:04
where electricity
comes from water in our rivers,
comes from water in our rivers,
120
412480
6056
w którym elektryczność
czerpie się z wody rzecznej,
czerpie się z wody rzecznej,
07:10
heat from volcanoes,
121
418560
2496
ciepła wulkanów,
07:13
wind turbines, solar panels,
122
421080
3336
turbin wiatrowych, solarów,
07:16
biowaste.
123
424440
1200
czy bioodpadów.
07:18
Abolishing fossil fuels means
disrupting our transportation system
disrupting our transportation system
124
426560
6296
Odejście od paliw kopalnych
wymaga transportowej rewolucji
wymaga transportowej rewolucji
07:24
so that we can power our cars,
buses and trains with electricity
buses and trains with electricity
125
432880
5336
zasilania naszych samochodów,
autobusów i pociągów elektrycznością
autobusów i pociągów elektrycznością
07:30
instead of dirty energy.
126
438240
1480
zamiast trujących paliw.
Podkreślę, że kwestia transportu
07:32
And transportation, let me tell you,
127
440400
2416
07:34
has become an existential issue
for us Costa Ricans,
for us Costa Ricans,
128
442840
4056
dla Kostarykan stała się wręcz kluczową,
07:38
because the model we have
is not working for us.
is not working for us.
129
446920
2416
ponieważ obecny model się nie sprawdza.
07:41
It's hurting people,
130
449360
1240
Jest szkodliwy dla ludzi,
07:43
it's hurting companies,
131
451480
1736
dla biznesu
07:45
and it's hurting our health.
132
453240
1976
i dla naszego zdrowia.
07:47
Because when policies
and infrastructure fail,
and infrastructure fail,
133
455240
4736
Kiedy polityka i infrastruktura zawodzą,
07:52
this is what happens on a daily basis.
134
460000
3240
dzień w dzień dzieje się to.
07:56
Two hours in the morning,
135
464800
1576
Dwie godziny rano
07:58
two hours in the evening.
136
466400
1816
i dwie wieczorem.
08:00
I don't understand why
we have to accept this as normal.
we have to accept this as normal.
137
468240
3680
Nie rozumiem, dlaczego
mamy się na to godzić.
mamy się na to godzić.
08:04
It's offensive
138
472800
1200
To poniżej godności
08:07
to have to waste our time like this
every single day.
every single day.
139
475040
3920
marnować czas w ten sposób
dzień w dzień.
dzień w dzień.
08:11
And this highway is actually quite good
140
479920
1896
Ten zator nie jest najgorszy
08:13
compared to what you see
in other countries
in other countries
141
481840
2056
w porównaniu do korków w innych krajach,
08:15
where traffic is exploding.
142
483920
1440
gdzie ruch wciąż nieopanowanie rośnie.
08:18
You know, Costa Ricans call this "presa."
143
486000
2280
Na Kostaryce nazywamy to "presa".
08:21
Presa means "imprisoned."
144
489280
1920
"Presa", czyli "w więzieniu".
08:24
And people are turning violent
145
492360
2976
I tak ludzie ulegają agresji
08:27
in a country that is otherwise
happy in pura vida.
happy in pura vida.
146
495360
3200
w kraju, który w innych okolicznościach
kultywuje swoje pura vida.
kultywuje swoje pura vida.
08:32
It's happening.
147
500040
1240
Tak właśnie jest.
08:33
So a lot is at stake.
148
501880
1360
Stawka jest niebagatelna.
08:36
The good news
149
504560
1856
Dobra wiadomość jest taka,
08:38
is that when we talk
about clean transportation
about clean transportation
150
506440
3016
że gdy mówimy o ekologicznym transporcie
08:41
and different mobility,
151
509480
1256
i nowej mobilności,
08:42
we're not talking about
some distant utopia out there.
some distant utopia out there.
152
510760
5015
nie rozważamy jedynie
wizji odległej utopii.
wizji odległej utopii.
08:47
We're talking about electric mobility
that is happening today.
that is happening today.
153
515799
3760
Mowa o transporcie elektrycznym,
a to już się dzieje.
a to już się dzieje.
08:53
By 2022, electric cars
and conventional cars
and conventional cars
154
521039
5457
Do 2022 roku samochody
elektryczne i konwencjonalne
elektryczne i konwencjonalne
08:58
are expected to cost the same,
155
526520
2080
mają kosztować tyle samo,
09:01
and cities are already trying
electric buses.
electric buses.
156
529520
3360
a miasta testują już autobusy elektryczne.
09:05
And these really cool creatures
157
533800
2040
Te świetne maszyny
09:08
are saving money,
158
536760
1200
oszczędzają pieniądze,
09:11
and they reduce pollution.
159
539000
1760
a przy tym są niskoemisyjne.
09:13
So if we want to get rid
of oil-based transportation, we can,
of oil-based transportation, we can,
160
541480
3976
Możemy więc uniezależnić
transport od ropy,
transport od ropy,
09:17
because we have options now
that we didn't have before.
that we didn't have before.
161
545480
2616
mamy alternatywy, których dotąd nie było.
09:20
It's really exciting.
162
548120
1280
To ekscytujące.
09:22
But of course,
163
550760
1200
Oczywiście znajdą się tacy,
09:25
some get very uncomfortable
with this idea,
with this idea,
164
553280
2680
którym ten pomysł nie będzie na rękę,
09:29
and they will come and they will tell you
165
557760
3176
przyjdą was przekonać,
09:32
that the world is stuck with oil,
and so is Costa Rica, so get real.
and so is Costa Rica, so get real.
166
560960
4816
że nie ma ucieczki od ropy,
nawet dla Kostaryki, więc szkoda zachodu.
nawet dla Kostaryki, więc szkoda zachodu.
09:37
That's what they tell you.
167
565800
1256
Tak mówią.
09:39
And you know what the answer
to that argument is?
to that argument is?
168
567080
2336
Czy wiecie, jak brzmi
odpowiedź na ich argument?
odpowiedź na ich argument?
09:41
That in 1948, we didn't say
the world is stuck with armies,
the world is stuck with armies,
169
569440
3576
W 1948 roku nie powiedzieliśmy,
że nie ma ucieczki od zbrojeń,
że nie ma ucieczki od zbrojeń,
09:45
so let's keep our army, too.
170
573040
1936
musimy mieć własną armię jak inni.
09:47
No, we made a very brave choice,
171
575000
2960
Nie, dokonaliśmy wówczas
odważnego wyboru,
odważnego wyboru,
09:50
and that choice made the whole difference.
172
578640
2200
i ten wybór zrobił wielką różnicę.
09:53
So it's time for this generation
to be brave again
to be brave again
173
581600
4376
Czas by obecne pokolenie
również podjęło wybór
również podjęło wybór
09:58
and abolish fossil fuels for good.
174
586000
1776
i pozbyło się paliw kopalnych na dobre.
09:59
And I'll give you three reasons
why we have to do this.
why we have to do this.
175
587800
2600
Są trzy powody,
dla których musimy się ich pozbyć.
dla których musimy się ich pozbyć.
10:03
First,
176
591240
1200
Po pierwsze,
10:05
our model of transportation
and urbanization is broken,
and urbanization is broken,
177
593120
3736
nasz model transportu
i urbanizacji się załamał,
i urbanizacji się załamał,
10:08
so this is the best moment
to redefine our urban and mobility future.
to redefine our urban and mobility future.
178
596880
4440
a więc to najlepszy moment,
żeby ukuć nową wizję na przyszłość.
żeby ukuć nową wizję na przyszłość.
10:14
We don't want cities
that are built for cars.
that are built for cars.
179
602520
2816
Nie chcemy miast dla samochodów.
10:17
We want cities for people
180
605360
2336
Chcemy miast dla ludzi.
10:19
where we can walk and we can use bikes.
181
607720
3856
Chcemy spacerować i jeździć rowerem.
10:23
And we want public transportation,
182
611600
2136
Chcemy publicznego transportu,
10:25
lots of it,
183
613760
1496
wielu połączeń,
10:27
public transportation
that is clean and dignifying.
that is clean and dignifying.
184
615280
3040
publicznego transportu
w formie czystej i godnej.
w formie czystej i godnej.
10:31
Because if we continue
adding fleets of conventional cars,
adding fleets of conventional cars,
185
619200
3920
Jeśli nie przestaniemy
powiększać liczby konwencjonalnych aut,
powiększać liczby konwencjonalnych aut,
10:36
our cities will become unbearable.
186
624760
2200
nasze miasta staną się nieznośne.
10:40
Second, we have to change,
187
628000
1736
Po drugie, potrzebujemy zmian,
10:41
but incremental change
is not going to be sufficient.
is not going to be sufficient.
188
629760
3480
ale stopniowe poprawki nie wystarczą.
10:46
We need transformational change.
189
634720
2040
Potrzebujemy transformacji.
10:49
And there are some
incremental projects in my country,
incremental projects in my country,
190
637600
2856
Są w moim kraju takie stopniowe projekty
10:52
and I am the first one to celebrate them.
191
640480
2200
i naprawdę mnie to cieszy.
10:55
But let's not kid ourselves.
192
643800
2376
Ale nie oszukujmy się.
10:58
We're not talking about ending up
with really beautiful electric cars here
with really beautiful electric cars here
193
646200
3896
Nie chodzi oto, żebyśmy mieli
piękne elektryczne samochody
piękne elektryczne samochody
11:02
and a few electric buses there
194
650120
2616
i kilka elektrycznie
zasilanych autobusów,
zasilanych autobusów,
11:04
while we keep investing
in the same kind of infrastructure,
in the same kind of infrastructure,
195
652760
3376
a wciąż inwestowali
w tę samą infrastrukturę,
w tę samą infrastrukturę,
11:08
more cars, more roads, more oil.
196
656160
2496
więcej samochodów,
więcej dróg, więcej ropy.
więcej dróg, więcej ropy.
11:10
We're talking about
breaking free from oil,
breaking free from oil,
197
658680
4296
Mowa o uwolnieniu się od ropy,
11:15
and you cannot get there
through incrementalism.
through incrementalism.
198
663000
3320
a tego nie dokonamy
metodą małych kroków.
metodą małych kroków.
11:20
Third, and you know this one,
199
668360
3160
Po trzecie, jak pewnie już wiecie,
11:25
the world is hungry for inspiration.
200
673080
3600
świat łaknie inspiracji.
11:30
It craves stories of success
201
678120
3096
Pragnie historii sukcesów
11:33
in dealing with complex issues,
202
681240
1776
w walce z trudnymi sprawami,
11:35
especially in developing countries.
203
683040
3120
zwłaszcza w krajach rozwijających się.
11:39
So I believe Costa Rica
can be an inspiration to others,
can be an inspiration to others,
204
687400
3280
Wierzę, że Kostaryka
może zainspirować inne państwa
może zainspirować inne państwa
11:43
as we did last year when we disclosed
205
691720
2736
tak jak rok temu, gdy ogłosiliśmy,
11:46
that for so many days
we were not using any fossil fuels
we were not using any fossil fuels
206
694480
3976
że przez tak wiele dni
nie użyliśmy paliw kopalnych
nie użyliśmy paliw kopalnych
11:50
in order to generate all our electricity.
207
698480
4856
do produkcji energii.
11:55
The news went viral around the world.
208
703360
3360
Wiadomość szybko obiegła świat.
11:59
Also, and this makes me extremely proud,
209
707640
3096
Jestem też niezmiernie dumna,
12:02
a Costa Rican woman, Christiana Figueres,
210
710760
3840
że Kostarykanka, Christina Figueres,
12:07
played a decisive role in the negotiations
of the Paris climate agreement.
of the Paris climate agreement.
211
715480
5800
odegrała decydującą rolę w negocjacjach
paryskiego porozumienia klimatycznego.
paryskiego porozumienia klimatycznego.
12:14
So we have to protect that legacy
and be an example.
and be an example.
212
722600
3720
Musimy chronić to dziedzictwo
i być przykładem.
i być przykładem.
12:19
So what comes next?
213
727400
1800
Co dalej?
12:22
The people.
214
730240
1280
Ludzie.
12:24
How do we get people to own this?
215
732280
2560
Jak tego dokonać?
12:27
How do we get people
216
735760
2096
Jak przekonać ludzi,
12:29
to believe that it's possible
217
737880
2416
że możliwe jest funkcjonowanie
12:32
to build a society without fossil fuels?
218
740320
2640
społeczeństwa bez paliw kopalnych?
12:36
A lot of work from
the ground up is needed.
the ground up is needed.
219
744040
3320
Potrzeba dużo pracy u podstaw.
12:41
That is why, in 2014,
we created Costa Rica Limpia.
we created Costa Rica Limpia.
220
749120
3520
Dlatego w 2014 roku
powołaliśmy Costa Rica Limpia.
powołaliśmy Costa Rica Limpia.
12:45
"Limpia" means "clean,"
221
753720
2696
"Limpia" znaczy "czysta",
12:48
because we want to empower
and we want to inspire citizens.
and we want to inspire citizens.
222
756440
3640
i tym chcemy wzmocnić
i zainspirować mieszkańców miast.
i zainspirować mieszkańców miast.
12:52
If citizens don't get engaged,
223
760760
2920
Bez ich zaangażowania
12:57
clean transportation decisions
will be bogged down by endless,
will be bogged down by endless,
224
765080
4656
decyzje o ekotransporcie
utkną na niekończących się
utkną na niekończących się
13:01
and I mean endless, technical discussions,
225
769760
2976
technicznych dyskusjach,
13:04
and by avalanches of lobbying
by various established interests.
by various established interests.
226
772760
4280
z lawiną nacisków ze strony
wszelkiego rodzaju lobbystów.
wszelkiego rodzaju lobbystów.
13:12
Wanting to be a green country
powered by renewables
powered by renewables
227
780720
3856
Chęć zostania ekologicznym krajem
13:16
is already part of our story.
228
784600
2576
ukształtowało naszą historię.
13:19
We should not let anybody
take that away from us.
take that away from us.
229
787200
2680
Nie powinniśmy pozwolić jej sobie odebrać.
13:24
Last year, we brought people
from our seven provinces
from our seven provinces
230
792080
4456
W zeszłym roku zebraliśmy
przedstawicieli siedmiu prowincji,
przedstawicieli siedmiu prowincji,
13:28
to talk about climate change
in terms that matter to them,
in terms that matter to them,
231
796560
3240
żeby dyskutować nad zmianą klimatu
w kontekście ich interesów.
w kontekście ich interesów.
13:32
and we also brought this year
232
800720
2896
W tym roku znów zwołaliśmy
13:35
another group of Costa Ricans
233
803640
2056
inną grupę Kostarykan,
13:37
to talk about renewable energy.
234
805720
2096
żeby porozmawiać o odnawialnej energii.
13:39
And you know what?
235
807840
1256
I wiecie co?
13:41
These people disagree on almost everything
236
809120
2256
Nie zgadzają się niemal w niczym,
13:43
except on renewable energy
237
811400
2656
oprócz spraw dotyczących
odnawialnej energii,
odnawialnej energii,
13:46
and clean transportation and clean air.
238
814080
2096
ekologicznego transportu
i czystego powietrza.
i czystego powietrza.
13:48
It brings people together.
239
816200
1976
To właśnie ich łączy.
13:50
And the key to real participation
240
818200
2856
Klucz do prawdziwego zaangażowania
13:53
is to help people not to feel small.
241
821080
2216
to pomóc ludziom poczuć się ważnymi.
13:55
People feel powerless,
242
823320
1296
Ludzie czują się bezsilni,
13:56
and they are tired of not being heard.
243
824640
2320
są zmęczeni tym, że nikt ich nie słucha.
14:01
So what we do is concrete things,
244
829000
2376
Dlatego działamy konkretnie,
14:03
and we translate technical issues
into citizen language
into citizen language
245
831400
4496
przekładamy techniczne sprawy
na język mieszkańców,
na język mieszkańców,
14:07
to show that citizens have a role to play
and can play it together.
and can play it together.
246
835920
3720
żeby im pokazać, że mają rolę
do odegrania i mogą to zrobić wspólnie.
do odegrania i mogą to zrobić wspólnie.
14:12
For the first time, we're tracking
the promises that were made
the promises that were made
247
840480
3216
Po raz pierwszy śledzimy obietnice,
które złożono w zakresie
które złożono w zakresie
14:15
on clean transportation,
248
843720
1496
niskoemisyjnego transportu
14:17
and politicos know
that they have to deliver it,
that they have to deliver it,
249
845240
2616
a politycy wiedzą, że muszą ich dotrzymać,
14:19
but the tipping point will come
when we form coalitions --
when we form coalitions --
250
847880
3000
ponieważ kulminacyjny punkt
nastąpi, gdy połączymy siły,
nastąpi, gdy połączymy siły,
14:23
citizens, companies,
251
851960
1856
mieszkańcy miast, firmy,
14:25
champions of public transportation --
252
853840
2176
liderzy publicznego transportu,
14:28
that will make electric mobility
the new normal,
the new normal,
253
856040
2776
żeby uczynić elektryczną mobilność
nowym standardem,
nowym standardem,
14:30
especially in a developing country.
254
858840
2360
zwłaszcza w kraju rozwijającym się.
14:34
By the time the next election comes,
255
862560
3696
Mam nadzieję, że do kolejnych wyborów
14:38
I believe every candidate
will have to disclose where they stand
will have to disclose where they stand
256
866280
3416
każdy kandydat będzie musiał
wskazać, jak się odnosi
wskazać, jak się odnosi
14:41
on the abolition of fossil fuels.
257
869720
1896
do zakazu paliw kopalnych.
14:43
Because this question
has to enter our mainstream politics.
has to enter our mainstream politics.
258
871640
3800
To zagadnienie musi stać się
częścią polityki głównego nurtu.
częścią polityki głównego nurtu.
14:48
And I'm telling you,
this is not a question of climate policy
this is not a question of climate policy
259
876520
3456
Pamiętajcie, to nie tylko kwestia
polityki klimatycznej
polityki klimatycznej
14:52
or environmental agenda.
260
880000
1760
czy ochrony środowiska.
14:54
It's about the country that we want
261
882760
2600
Chodzi o państwo, jakiego chcemy,
14:58
and the cities that we have
262
886160
2096
o miasta, jakie mamy
15:00
and the cities that we want
263
888280
1656
i miasta, jakich pragniemy.
15:01
and who makes that choice.
264
889960
2176
Chodzi o to, kto decyduje.
15:04
Because at the end of the day,
what we have to show
what we have to show
265
892160
3176
Ostatecznie chcemy pokazać,
15:07
is that development with renewable energy
266
895360
3136
że rozwój w oparciu o energie odnawialne
15:10
is good for the people,
267
898520
1760
jest dla nas dobry,
15:13
for Costa Ricans that are alive today
268
901440
2416
dla dzisiejszych Kostarykan,
15:15
and especially for those
who haven't been born.
who haven't been born.
269
903880
2600
zwłaszcza tych jeszcze nienarodzonych.
15:21
This is our National Museum today.
270
909560
3056
Tak dziś wygląda
Muzeum Narodowe Kostaryki.
Muzeum Narodowe Kostaryki.
15:24
It's bright and peaceful,
271
912640
1696
Jest jasne i spokojne.
15:26
and when you stand up in front of it,
272
914360
2696
Kiedy stoisz przed budynkiem,
15:29
it's really hard to believe
these were military barracks
these were military barracks
273
917080
3296
trudno uwierzyć, że w latach 40.
15:32
at the end of the '40s.
274
920400
2176
stały tam wojskowe baraki.
15:34
We started a new life
without an army in this place,
without an army in this place,
275
922600
3816
Rozpoczęliśmy nowe życie,
pozbywając się stąd wojska,
pozbywając się stąd wojska,
15:38
and here is where our abolition
276
926440
3856
a pewnego dnia z tego miejsca ogłosimy
15:42
of fossil fuels will be announced one day.
277
930320
2896
niezależność od paliw kopalnych
15:45
And we will make history again.
278
933240
2296
i znów zapiszemy się na kartach historii.
15:47
Thank you.
279
935560
1216
Dziękuję.
15:48
(Applause)
280
936800
2122
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Monica Araya - Climate advocateIn 2015 Monica Araya's native Costa Rica produced almost all of its electricity from renewable sources. She advocates for the next step: a fossil-fuel-free world.
Why you should listen
Monica Araya is the founder and director of Costa Rica Limpia (Spanish for "clean"), a citizen group that promotes clean energy. Costa Rica Limpia tracks governmental pledges on key issues such as renewable energy and public transport investment, and it hosts citizen consultations to give visibility to people's preferences on these topics. Araya is also the founder of Nivela, an international thought leadership group that advances narratives on development and climate responsibility by combining senior and millennial perspectives from emerging economies.
After earning a master's in economic policy from Universidad Nacional de Costa Rica, Araya obtained a PhD in environmental management from Yale. The French Ministry of Foreign Affairs named her 'Personality of the Future' in 2014.
In 2017 Araya was named resident expert at "Next Visionaries," a global initiative by TED and BMW i that seeks to reimagine the future of mobility.
Monica Araya | Speaker | TED.com