ABOUT THE SPEAKER
Sarah Parcak - Satellite archaeologist + TED Prize winner
Like a modern-day Indiana Jones, Sarah Parcak uses satellite images to locate lost ancient sites. The winner of the 2016 TED Prize, her wish is to protect the world’s shared cultural heritage.

Why you should listen

There may be hundreds of thousands, if not millions, of undiscovered ancient sites across the globe. Sarah Parcak wants to locate them. As a space archaeologist, she analyzes high-resolution imagery collected by satellites in order to identify subtle changes to the Earth’s surface that might signal man-made features hidden from view. A TED Senior Fellow and a National Geographic Explorer, Parcak wrote the textbook on satellite archaeology and founded the Laboratory for Global Observation at the University of Alabama at Birmingham. Her goal: to make the world's invisible history visible once again.

In Egypt, Parcak's techniques have helped locate 17 potential pyramids, and more than 3,100 potential forgotten settlements. She's also made discoveries in the Viking world (as seen in the PBS Nova special, Vikings Unearthed) and across the Roman Empire (as shown in the BBC documentary, Rome’s Lost Empire). Her methods also offer a new way to understand how ancient sites are being affected by looting and urban development. By satellite-mapping Egypt and comparing sites over time, Parcak has noted a 1,000 percent increase in looting since 2009. It’s likely that millions of dollars worth of artifacts are stolen each year. Parcak hopes that, through her work, unknown sites can be protected to preserve our rich, vibrant history.

As the winner of the 2016 TED Prize, Parcak asked the world to help in this important work. By building a citizen science platform for archaeology, GlobalXplorer.org, Parcak invites anyone with an internet connection to help find the next potential looting pit or unknown tomb. GlobalXplorer launched on January 30, 2017, with volunteers working together to map Peru. Other countries will follow, as the platform democratizes discovery and makes satellite-mapping rapid and cost-effective. 

 

More profile about the speaker
Sarah Parcak | Speaker | TED.com
TED2012

Sarah Parcak: Archaeology from space

Sarah Parcak: Khảo cổ học từ không gian

Filmed:
1,129,965 views

Trong bài diễn thuyết ngắn này, hội viên của TED Sarah Parcak giới thiệu về lĩnh vực "khảo cổ học không gian" -- dùng hình ảnh vệ tinh để tìm kiếm những dấu vết của các địa điểm thất lạc của những nền văn minh cổ.
- Satellite archaeologist + TED Prize winner
Like a modern-day Indiana Jones, Sarah Parcak uses satellite images to locate lost ancient sites. The winner of the 2016 TED Prize, her wish is to protect the world’s shared cultural heritage. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:16
When I was a childđứa trẻ growingphát triển up in MaineMaine,
0
486
2583
Khi tôi còn là một đứa trẻ lớn lên ở Maine,
00:18
one of my favoriteyêu thích things to do
1
3069
1905
một trong những sở thích của tôi
00:20
was to look for sandCát dollarsUSD on the seashoresseashores of MaineMaine,
2
4974
3196
là tìm kiếm những con "sand dollar" (một loài nhím biển) sống ở vùng bờ biển Maine,
00:24
because my parentscha mẹ told me it would bringmang đến me luckmay mắn.
3
8170
2547
vì cha mẹ bảo tôi rằng chúng sẽ mang lại may mắn.
00:26
But you know, these shellsvỏ, they're hardcứng to find.
4
10717
2953
Nhưng các bạn biết đấy, chúng rất khó tìm.
00:29
They're coveredbao phủ in sandCát. They're difficultkhó khăn to see.
5
13670
2522
Chúng bị bao phủ bởi cát nên rất khó thấy.
00:32
HoweverTuy nhiên, overtimetăng ca, I got used to looking for them.
6
16192
3923
Tuy nhiên, tôi dần dần quen với việc tìm chúng.
00:36
I startedbắt đầu seeingthấy shapeshình dạng
7
20115
1709
Tôi bắt đầu nhận ra những hình dáng
00:37
and patternsmẫu that helpedđã giúp me to collectsưu tầm them.
8
21824
3506
và những khuôn mẫu giúp tôi tìm ra chúng.
00:41
This grewlớn lên into a passionniềm đam mê for findingPhát hiện things,
9
25330
3611
Điều này phát triển thành niềm đam mê tìm kiếm các đồ vật,
00:44
a love for the pastquá khứ and archaeologykhảo cổ học.
10
28941
2645
1 tình yêu đối với quá khứ và khảo cổ học.
00:47
And eventuallycuối cùng when I startedbắt đầu studyinghọc tập Egyptology,
11
31586
3172
Và dần dần khi tôi bắt đầu nghiên cứu Ai Cập học,
00:50
I realizedthực hiện that seeingthấy with my nakedtrần truồng eyesmắt alonemột mình wasn'tkhông phải là enoughđủ.
12
34758
4449
tôi nhận ra rằng quan sát với con mắt trần là chưa đủ.
00:55
Because all of the suddenđột nhiên in EgyptAi Cập
13
39207
2886
Vì điều bất ngờ của Ai Cập là
00:57
my beachbờ biển had grownmới lớn from a tinynhỏ bé beachbờ biển in MaineMaine
14
42093
3699
bãi biển của tôi đã phát triển từ 1 bãi biển nhỏ ở Maine
01:01
to one eighttám hundredhàng trăm milesdặm long
15
45792
1982
thành 1 bãi biển dài 800 dặm
01:03
nextkế tiếp to the NileSông Nin,
16
47774
2084
bên cạnh sông Nile,
01:05
and my sandCát dollarsUSD had grownmới lớn
17
49858
1783
và những con "sand dollars" đã từng phát triển
01:07
to the sizekích thước of citiescác thành phố.
18
51641
2314
bằng kích cỡ của 1 thành phố.
01:09
This is really what broughtđưa me to usingsử dụng satellitevệ tinh imageryhình ảnh.
19
53955
3179
Đây chính là điều đã khiến tôi bắt đầu sử dụng hình ảnh vệ tinh.
01:13
For tryingcố gắng to mapbản đồ the pastquá khứ, I knewbiết that I had to see differentlykhác.
20
57134
4293
Vì cố tái hiện lại quá khứ, tôi biết tôi phải nhìn mọi vật theo 1 cách khác.
01:17
So I want to showchỉ you an examplethí dụ of how we see differentlykhác
21
61427
3668
Nên tôi muốn đưa ra 1 ví dụ về cách tôi nhìn khác đi
01:20
usingsử dụng the infraredhồng ngoại.
22
65095
1751
bằng cách sử dụng tia hồng ngoại.
01:22
This is a siteđịa điểm locatednằm in the easternphương Đông EgyptianPao Ai Cập deltađồng bằng
23
66846
3305
Đây là 1 địa điểm ở phía đông đồng bằng Ai Cập,
01:26
calledgọi là BendixBendix.
24
70151
1281
được gọi là Bendix.
01:27
And the siteđịa điểm visiblyrõ rệt appearsxuất hiện brownnâu,
25
71432
2532
Và ta thấy địa điểm này rõ ràng có màu nâu,
01:29
but when we use the infraredhồng ngoại
26
73964
2033
nhưng khi dùng tia hồng ngoại
01:31
and we processquá trình it, all of the suddenđột nhiên, usingsử dụng falsesai colormàu,
27
75997
4317
và xử lí nó bằng 1 màu sai lệch thì bỗng nhiên,
01:36
the siteđịa điểm appearsxuất hiện as brightsáng pinkHồng.
28
80314
2340
ta thấy địa điểm này màu hồng.
01:38
What you are seeingthấy
29
82654
1557
Những gì bạn đang thấy
01:40
are the actualthực tế chemicalhóa chất changesthay đổi to the landscapephong cảnh
30
84211
3149
thật ra là những thay đổi về hóa học của cảnh quan này,
01:43
causedgây ra by the buildingTòa nhà materialsnguyên vật liệu and activitieshoạt động
31
87360
3199
gây nên bởi các vật liệu xây dựng và hoạt động
01:46
of the ancientxưa EgyptiansNgười Ai Cập.
32
90559
2252
của người Ai Cập cổ.
01:48
What I want to sharechia sẻ with you todayhôm nay
33
92811
2618
Điều tôi muốn chia sẻ với các bạn hôm nay
01:51
is how we'vechúng tôi đã used satellitevệ tinh datadữ liệu
34
95429
2830
là ta dùng dữ liệu từ vệ tinh như thế nào
01:54
to find an ancientxưa EgyptianPao Ai Cập citythành phố,
35
98259
2515
để tìm một thành phố Ai Cập cổ,
01:56
calledgọi là ItjtawyItjtawy,
36
100774
1692
được gọi là Itijtawy,
01:58
missingmất tích for thousandshàng nghìn of yearsnăm.
37
102466
2203
đã mất tích hàng ngàn năm.
02:00
ItjtawyItjtawy was ancientxưa Egypt'sCủa Ai Cập capitalthủ đô
38
104669
2988
Itijawy là thủ đô của Ai Cập cổ
02:03
for over fourbốn hundredhàng trăm yearsnăm,
39
107657
1918
trong hơn 400 năm,
02:05
at a periodgiai đoạn of time calledgọi là the MiddleTrung KingdomQuốc Anh
40
109575
2181
vào một thời kì gọi là Vương Quốc Trung Tâm
02:07
about fourbốn thousandnghìn yearsnăm agotrước.
41
111756
1768
cách đây khoảng 4000 năm.
02:09
The siteđịa điểm is locatednằm in the FaiyumFaiyum of EgyptAi Cập
42
113524
2935
Thành phố này ở Faiyum, Ai Cập
02:12
and siteđịa điểm is really importantquan trọng because in the MiddleTrung KingdomQuốc Anh
43
116459
2248
và địa điểm này rất quan trọng vì trong thời kì Vương Quốc Trung Tâm
02:14
there was this great renaissancephục hưng for ancientxưa EgyptianPao Ai Cập artnghệ thuật,
44
118707
3287
đã diễn ra 1 cuộc Phục hưng lớn của nghệ thuật, kiến trúc
02:17
architecturekiến trúc and religiontôn giáo.
45
121994
2313
và tôn giáo của Ai Cập cổ.
02:20
EgyptologistsChù have always knownnổi tiếng the siteđịa điểm of ItjtawyItjtawy
46
124307
3091
Các nhà Ai Cập cổ vật học luôn biết rằng Itjtawy
02:23
was locatednằm somewheremột vài nơi nearở gần the pyramidskim tự tháp
47
127398
3100
toạ lạc đâu đó gần những kim tự tháp
02:26
of the two kingsvua who builtđược xây dựng it, indicatedchỉ định withinbên trong the redđỏ circleshình tròn here,
48
130498
3824
của hai vị vua xây nên nó, được chỉ ra trong vòng tròn đỏ này,
02:30
but somewheremột vài nơi withinbên trong this massiveto lớn flood planemáy bay.
49
134322
2396
nhưng đâu đó trong vùng đồng bằng ngập nước rộng lớn này.
02:32
This areakhu vực is hugekhổng lồ --
50
136718
1461
Khu vực này rất rộng lớn --
02:34
it's fourbốn milesdặm by threesố ba milesdặm in sizekích thước.
51
138179
2594
3 dặm chiều ngang và 4 dặm chiều dài.
02:36
The NileSông Nin used to flowlưu lượng right nextkế tiếp to the citythành phố of ItjtawyItjtawy,
52
140773
3235
Sông Nile từng chảy ngay bên cạnh thành phố Itjtawy,
02:39
and as it shiftedchuyển and changedđã thay đổi and moveddi chuyển over time to the eastĐông,
53
144008
3601
và khi dòng sông dịch chuyển dần dần sang phía đông,
02:43
it coveredbao phủ over the citythành phố.
54
147609
2032
nó bao phủ toàn bộ thành phố.
02:45
So, how do you find a buriedchôn citythành phố
55
149641
3432
Vậy, làm sao các bạn tìm được 1 thành phố bị chôn vùi
02:48
in a vastrộng lớn landscapephong cảnh?
56
153073
2302
trong 1 khu vực rông lớn?
02:51
FindingViệc tìm kiếm it randomlyngẫu nhiên would be the equivalenttương đương
57
155375
2174
Tìm kiếm 1 cách ngẫu nhiên sẽ giống như là
02:53
of locatingđịnh vị a needlecây kim in a haystackhaystack,
58
157549
2027
xác định vị trí 1 cây kim trong đống rơm
02:55
blindfoldedbịt mắt wearingđeo baseballbóng chày mittsGăng tay.
59
159576
2857
trong khi bị bịt mắt và mang găng tay bóng bầu dục.
02:58
So what we did is we used NASANASA topographyđịa hình datadữ liệu
60
162433
3667
Vậy những gì chúng tôi đã làm là sử dụng dữ liệu địa hình của NASA
03:02
to mapbản đồ out the landscapephong cảnh, very subtletế nhị changesthay đổi.
61
166100
2924
để vạch ra cảnh quan này, những thay đổi rất tinh tế.
03:04
We startedbắt đầu to be ablecó thể to see where the NileSông Nin used to flowlưu lượng.
62
169024
3417
Chúng tôi bắt đầu thấy được những nơi dòng sông Nile đã từng chảy qua.
03:08
But you can see in more detailchi tiết -- and even more interestinghấp dẫn --
63
172441
3065
Nhưng các bạn có thể thấy chi tiết hơn -- và thậm chí thú vị hơn --
03:11
this very slightnhẹ raisednâng lên areakhu vực
64
175506
2687
khu vực được nâng cao lên một chút
03:14
seenđã xem withinbên trong the circlevòng tròn up here, which we thought could possiblycó thể be
65
178193
2378
được khoanh tròn này, chúng tôi nghĩ nó có thể là
03:16
the locationvị trí of the citythành phố of ItjtawyItjtawy.
66
180571
2437
vị trí của thành phố Itjtawy.
03:18
So we collaboratedhợp tác with the EgyptianPao Ai Cập scientistscác nhà khoa học
67
183008
2523
Thế nên chúng tôi kết hợp với các nhà khoa học Ai Cập
03:21
to do coringrèn work, which you see here.
68
185531
2839
để lấy mẫu ở lõi, như các bạn thấy đây.
03:24
When I say coringrèn, it's like iceNước đá coringrèn, but insteadthay thế of
69
188370
2654
Khi tôi nói lấy mẫu lõi, nó cũng như lấy mẫu lõi băng, nhưng thay vì
03:26
layerslớp of climatekhí hậu changethay đổi you're looking for layerslớp of humanNhân loại occupationnghề nghiệp.
70
191024
3616
tìm các lớp thể hiện sự biến đổi khí hậu, ta đang tìm các lớp thể hiện các nghề nghiệp của con người.
03:30
And fivesố năm metersmét down,
71
194640
1801
Và năm mét dưới mặt đất,
03:32
underneathbên dưới a thickdày layerlớp of mudbùn,
72
196441
2166
dưới 1 lớp bùn dày,
03:34
we foundtìm a densedày đặc layerlớp of potteryđồ gốm.
73
198607
3326
chúng tôi tìm thấy một lớp gốm sứ dày.
03:37
What this showstrình diễn is that at this possiblekhả thi locationvị trí
74
201933
2698
Điều này cho thấy rằng tại vị trí khả thi này
03:40
of ItjtawyItjtawy, fivesố năm metersmét down,
75
204631
1803
của Itjtawy, năm mét dưới mặt đất,
03:42
we have of layerlớp of occupationnghề nghiệp for severalmột số hundredhàng trăm yearsnăm
76
206434
3057
ta có 1 lớp thể hiện sự định cư của hàng trăm năm
03:45
datinghẹn hò to the MiddleTrung KingdomQuốc Anh, datinghẹn hò to the exactchính xác periodgiai đoạn of time
77
209491
2499
của thời Vương Quốc Trung Tâm, được định tuổi vào thời kì chính xác
03:47
we think ItjtawyItjtawy is.
78
211990
1774
chúng tôi nghĩ Itjtawy đã tồn tại.
03:49
We alsocũng thế foundtìm work stoneCục đá --
79
213764
3234
Chúng tôi còn tìm thấy 1 số dụng cụ đá --
03:52
carnelianCarnelian, quartzthạch anh and agateagate that showstrình diễn
80
216998
2333
đá carnelian, thạch anh và agate cho thấy
03:55
that there was a jewelersnhà kim hoàn workshopxưởng here.
81
219331
2034
đã từng có 1 xưởng đá quý ở đây.
03:57
These mightcó thể not look like much,
82
221365
1349
Nghe có vẻ không lí tưởng lắm,
03:58
but when you think about the mostphần lớn commonchung stonesđá
83
222714
2552
nhưng khi các bạn nghĩ về những loại đá thông dụng nhất
04:01
used in jewelryđồ trang sức from the MiddleTrung KingdomQuốc Anh,
84
225266
2768
dùng làm nữ trang và thời Vương Quốc Trung Tâm,
04:03
these are the stonesđá that were used.
85
228034
2326
thì đó là những loại đá được sử dụng.
04:06
So, we have a densedày đặc layerlớp of occupationnghề nghiệp
86
230360
2472
Vậy, ta có một lớp dày hơn thể hiện sự định cư dài lâu hơn
04:08
datinghẹn hò to the MiddleTrung KingdomQuốc Anh at this siteđịa điểm.
87
232832
1736
vào thời kì Vương Quốc Trung Tâm ở nơi này.
04:10
We alsocũng thế have evidencechứng cớ of an eliteưu tú jewelersnhà kim hoàn workshopxưởng,
88
234568
3121
Ta cũng có những bằng chứng về nhiều xưởng kim hoàn,
04:13
showinghiển thị that whateverbất cứ điều gì was there was a very importantquan trọng citythành phố.
89
237689
3608
cho thấy rằng nơi đây đã từng có 1 thành phố rất quan trọng.
04:17
No ItjtawyItjtawy was here yetchưa,
90
241297
1764
Itjtawy chưa được tìm thấy,
04:18
but we're going to be returningtrở lại to the siteđịa điểm
91
243061
2000
nhưng chúng tôi dự định sẽ trở lại nơi đó
04:20
in the nearở gần futureTương lai to mapbản đồ it out.
92
245061
2130
trong tương lai gần để tìm kiếm.
04:23
And even more importantlyquan trọng,
93
247191
2223
Và quan trọng hơn nữa,
04:25
we have fundingkinh phí to trainxe lửa youngtrẻ EgyptiansNgười Ai Cập
94
249414
2300
chúng ta có ngân quỹ để huấn luyện thanh niên Ai Cập
04:27
in the use of satellitevệ tinh technologyCông nghệ
95
251714
2084
về cách sử dụng công nghệ vệ tinh,
04:29
so they can be the onesnhững người makingchế tạo great discoverieskhám phá as well.
96
253798
3726
để họ cũng có thể trở thành những người có những phát hiện vĩ đại.
04:33
So I wanted to endkết thúc with my favoriteyêu thích quoteTrích dẫn
97
257524
3120
Vậy, tôi muốn kết thúc với câu nói ưa thích của tôi
04:36
from the MiddleTrung KingdomQuốc Anh --
98
260644
1686
từ Vương Quốc Trung Tâm --
04:38
it was probablycó lẽ writtenbằng văn bản at the citythành phố of ItjtawyItjtawy fourbốn thousandnghìn yearsnăm agotrước.
99
262330
4293
có lẽ nó được viết tại thành phố Itjtawy 4000 năm về trước.
04:42
"SharingChia sẻ knowledgehiểu biết is the greatestvĩ đại nhất of all callingscallings.
100
266623
3268
"Chia sẻ kiến thức là tiếng gọi vĩ đại nhất.
04:45
There's nothing like it in the landđất đai."
101
269891
1851
Trên đời chẳng có gì giống như thế."
04:47
So as it turnslượt out, TEDTED was not foundedthành lập in 1984 ADQUẢNG CÁO.
102
271742
6003
Vậy hoá ra là, TED không được thành lập vào năm 1984 trước công nguyên.
04:53
(LaughterTiếng cười)
103
277745
2115
(tiếng cười)
04:55
MakingLàm cho ideasý tưởng actuallythực ra startedbắt đầu in 1984 BCTCN
104
279860
5699
Những ý tưởng thật ra được xuất phát từ năm 1984 trước Công Nguyên
05:01
at a not-lost-for-longkhông mất-cho-dài citythành phố, foundtìm from aboveở trên.
105
285559
3262
tại 1 thành phố bị mất tích chưa bao lâu, đã được tìm thấy như trên.
05:04
It certainlychắc chắn putsđặt findingPhát hiện seashellsvỏ sò by the seashorebờ biển in perspectivequan điểm.
106
288821
4190
Nó chắc chắn đã đưa việc tìm vỏ sò trên bờ biển vào tầm nhìn.
05:08
Thank you very much.
107
293011
1786
Cảm ơn các ban rất nhiều.
05:10
(ApplauseVỗ tay)
108
294797
1856
(vỗ tay)
05:12
Thank you.
109
296653
1340
Cảm ơn.
05:13
(ApplauseVỗ tay)
110
297993
1500
(vỗ tay)
Translated by Yen Nguyen
Reviewed by minh anh

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Sarah Parcak - Satellite archaeologist + TED Prize winner
Like a modern-day Indiana Jones, Sarah Parcak uses satellite images to locate lost ancient sites. The winner of the 2016 TED Prize, her wish is to protect the world’s shared cultural heritage.

Why you should listen

There may be hundreds of thousands, if not millions, of undiscovered ancient sites across the globe. Sarah Parcak wants to locate them. As a space archaeologist, she analyzes high-resolution imagery collected by satellites in order to identify subtle changes to the Earth’s surface that might signal man-made features hidden from view. A TED Senior Fellow and a National Geographic Explorer, Parcak wrote the textbook on satellite archaeology and founded the Laboratory for Global Observation at the University of Alabama at Birmingham. Her goal: to make the world's invisible history visible once again.

In Egypt, Parcak's techniques have helped locate 17 potential pyramids, and more than 3,100 potential forgotten settlements. She's also made discoveries in the Viking world (as seen in the PBS Nova special, Vikings Unearthed) and across the Roman Empire (as shown in the BBC documentary, Rome’s Lost Empire). Her methods also offer a new way to understand how ancient sites are being affected by looting and urban development. By satellite-mapping Egypt and comparing sites over time, Parcak has noted a 1,000 percent increase in looting since 2009. It’s likely that millions of dollars worth of artifacts are stolen each year. Parcak hopes that, through her work, unknown sites can be protected to preserve our rich, vibrant history.

As the winner of the 2016 TED Prize, Parcak asked the world to help in this important work. By building a citizen science platform for archaeology, GlobalXplorer.org, Parcak invites anyone with an internet connection to help find the next potential looting pit or unknown tomb. GlobalXplorer launched on January 30, 2017, with volunteers working together to map Peru. Other countries will follow, as the platform democratizes discovery and makes satellite-mapping rapid and cost-effective. 

 

More profile about the speaker
Sarah Parcak | Speaker | TED.com