TED2013
Saki Mafundikwa: Ingenuity and elegance in ancient African alphabets
Saki Mafundikwa: Sự tinh tế và nét đẹp trong bảng chữ cái của ngôn ngữ Châu Phi cổ đại
Filmed:
Readability: 5.6
775,241 views
Từ những bảng chữ cái giản đơn cho đến ngôn ngữ hình tượng kì bí, nhà thiết kế đồ họa Saki Mafundikwa đã trình bày nhiều dạng chữ viết trên khắp Châu Phi. Ông đã làm nổi bật lịch sử và sự kế thừa nằm trong những chữ viết và biểu tượng; và kêu gọi những nhà thiết kế Châu Phi hãy dựng nên những bản đồ họa từ niềm cảm hứng tươi mới này. Ý tưởng này được tóm gọn trong biểu tượng "Sankofa", một biểu tượng ưa thích của ông trong ngôn ngữ của người Ghana. Nó có nghĩa là: "Quay lại và nhận lấy", hay "học hỏi từ quá khứ"
Saki Mafundikwa - Graphic designer
Saki Mafundikwa wrote the book on Africa’s graphic design heritage -- then opened a school of graphic arts in his native Zimbabwe. Full bio
Saki Mafundikwa wrote the book on Africa’s graphic design heritage -- then opened a school of graphic arts in his native Zimbabwe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I moved back home 15 years ago
0
802
3775
Cách đây 15 năm, tôi quay về nhà
00:16
after a 20-year stay in the United States,
1
4577
2864
sau 20 năm sống ở Mỹ
00:19
and Africa called me back.
2
7441
2364
Châu Phi đã gọi tôi về.
00:21
And I founded my country's first
3
9805
3541
Tôi thành lập, trên quê hương của mình, trường Cao đẳng đầu tiên
00:25
graphic design and new media college.
4
13346
2311
về thiết kế đồ họa và truyền thông mới
00:27
And I called it the Zimbabwe Institute of Vigital Arts.
5
15657
4926
và đặt tên là Zimbabwe Institute of Vigital Arts
00:32
The idea, the dream, was really for a sort of Bauhaus
6
20583
4237
Ý tưởng, mơ ước là ngôi trường giống như một Bauhaus
00:36
sort of school where new ideas were interrogated
7
24820
4606
kiểu trường học sẽ căn vặn,
00:41
and investigated,
8
29426
3213
tìm tòi những ý tưởng mới.
00:44
the creation of a new visual language
9
32639
2760
Việc sáng tạo một ngôn ngữ thị giác mới
00:47
based on the African creative heritage.
10
35399
4981
sẽ dựa trên di sản sáng tạo của Châu Phi.
00:52
We offer a two-year diploma
11
40380
3425
Chúng tôi có chương trình Cao đẳng hai năm
00:55
to talented students who have successfully completed
12
43805
3764
dành cho sinh viên tài năng đã thành công vượt qua
00:59
their high school education.
13
47569
2180
giáo dục Phổ thông Trung học.
01:01
And typography's a very important part of the curriculum
14
49749
2937
Và môn Thiết kế chữ viết (Typography)
là phần quan trọng trong chương trình học.
là phần quan trọng trong chương trình học.
01:04
and we encourage our students to look inward for influence.
15
52686
4943
Chúng tôi khuyến khích sinh viên tìm ra những ảnh hưởng của nó nhờ nhìn vào nội tại.
01:09
Here's a poster designed by one of the students
16
57629
2366
Đây là một poster do sinh viên chúng tôi thiết kế
01:11
under the theme "Education is a right."
17
59995
4157
với chủ đề "Giáo dục là một quyền".
01:16
Some logos designed by my students.
18
64152
4283
Một vài logo cũng do sinh viên chúng tôi thiết kế.
01:20
Africa has had a long tradition of writing,
19
68435
4068
Châu Phi có một lịch sử chữ viết lâu đời,
01:24
but this is not such a well-known fact,
20
72503
2172
nhưng không nhiều người biết sự thực này
01:26
and I wrote the book "Afrikan Alphabets" to address that.
21
74675
3933
nên tôi đã viết cuốn
"Bảng chữ cái ngôn ngữ Châu Phi" để nói về điều này.
"Bảng chữ cái ngôn ngữ Châu Phi" để nói về điều này.
01:30
The different types of writing in Africa,
22
78608
3547
Có nhiều kiểu chữ viết khác nhau trong ngôn ngữ Châu Phi,
01:34
first was proto-writing,
23
82155
2245
đầu tiên là tiền chữ viết,
01:36
as illustrated by Nsibidi,
24
84400
2168
đã được Nsibidi mô tả,
01:38
which is the writing system of a secret society
25
86568
3072
là hệ thổng chữ viết của một xã hội bí mật
01:41
of the Ejagham people in southern Nigeria.
26
89640
3830
của người Ejagham ở miền nam Nigeria.
01:45
So it's a special-interest writing system.
27
93470
3870
Đó là một hệ thống chữ viết đặc biệt thú vị.
01:49
The Akan of people of Ghana and [Cote d'Ivoire]
28
97340
3575
Người Akan ở Ghana và [Cote d'lvoire]
01:52
developed Adinkra symbols some 400 years ago,
29
100915
4045
đã phát triển những ký hiệu của tiếng Adinkra
vào 400 năm về trước,
vào 400 năm về trước,
01:56
and these are proverbs, historical sayings,
30
104960
3868
chúng là những tục ngữ, thành ngữ lịch sử,
02:00
objects, animals, plants,
31
108828
2710
đối tượng, động vật, thực vật,
02:03
and my favorite Adinkra system
32
111538
2008
và biểu tượng trong tiếng Adinkra mà tôi rất thích thú nhất
02:05
is the first one at the top on the left.
33
113546
2376
là cái đầu tiên ở góc trên bên trái.
02:07
It's called Sankofa.
34
115922
1002
Nó được gọi là Sankofa.
02:08
It means, "Return and get it." Learn from the past.
35
116924
5994
Có nghĩa là: "Quay lại và nhận lấy".
Học hỏi từ quá khứ.
Học hỏi từ quá khứ.
02:14
This pictograph by the Jokwe people of Angola
36
122918
2801
Những hình vẽ nguyên thủy của người Jokwe ở Angola
02:17
tells the story of the creation of the world.
37
125719
3820
kể lại câu chuyện thưở sáng thế.
02:21
At the top is God, at the bottom is man, mankind,
38
129539
5403
Bên trên là Chúa, ở dưới là loài người,
02:26
and on the left is the sun, on the right is the moon.
39
134942
4908
bên trái là mặt trời, bên phải là mặt trăng.
02:31
All the paths lead to and from God.
40
139850
3855
Mọi lối đều dẫn từ và dẫn đến Chúa.
02:35
These secret societies of the Yoruba, Kongo
41
143705
4394
Những xã hội bí mật này của người Yoruba, Kongo
02:40
and Palo religions
42
148099
2195
và những tôn giáo Palo
02:42
in Nigeria, Congo and Angola respectively,
43
150294
3737
lần lượt ở Nigeria, Congo hay Angola
02:46
developed this intricate writing system
44
154031
3924
đã phát triển hệ thống chữ viết phức tạp này,
02:49
which is alive and well today in the New World
45
157955
3769
giờ đây nó đang sống và sống tốt trong thế giới mới
02:53
in Cuba, Brazil and Trinidad and Haiti.
46
161724
6188
ở Cuba, Brazil, Trinidad và Haiti.
02:59
In the rainforests of the Democratic Republic of Congo,
47
167912
3296
trong những khu rừng mưa ở Cộng hòa Dân chủ Congo,
03:03
in the Ituri society,
48
171208
2891
trong xã hội người Ituri,
03:06
the men pound out a cloth out of a special tree,
49
174099
3771
đàn ông làm ra vải từ một loại cây đặc biệt,
03:09
and the women, who are also the praise singers,
50
177870
3093
và phụ nữ là những người hát ca vịnh
03:12
paint interweaving patterns
51
180963
2681
sẽ vẽ những mẫu dệt
03:15
that are the same in structure
52
183644
2730
có cùng cấu trúc
03:18
as the polyphonic structures that they use in their singing --
53
186374
4655
với cấu trúc đa âm họ dùng trong ca hát,
03:23
a sort of a musical score, if you may.
54
191029
3988
có thể gọi đó là một bản dàn bè trong âm nhạc.
03:27
In South Africa, Ndebele women
55
195017
2749
Ở Nam Phi, phụ nữ Ndebele
03:29
use these symbols and other geometric patterns
56
197766
3358
dùng những biểu tượng này và những họa tiết hình học
03:33
to paint their homes in bright colors,
57
201124
3814
để sơn nhà bằng những màu sáng,
03:36
and the Zulu women use the symbols
58
204938
2922
phụ nữ Zulu dùng những biểu tượng này
03:39
in the beads that they weave
59
207860
1498
trong những chuối hạt họ đan
03:41
into bracelets and necklaces.
60
209358
3143
thành vòng tay hay vòng cổ.
03:44
Ethiopia has had the longest tradition of writing,
61
212501
4079
Ethipia có truyền thống chữ viết lâu đời nhất.
03:48
with the Ethiopic script that was developed
62
216580
2319
Chữ viết của họ đã phát triển
03:50
in the fourth century A.D.
63
218899
1962
từ thế kỷ IV sau Công nguyên
03:52
and is used to write Amharic,
64
220861
2514
và được dùng để viết tiếng Amharic,
03:55
which is spoken by over 24 million people.
65
223375
3285
ngôn ngữ sử dụng bởi hơn 24 triệu dân.
03:58
King Ibrahim Njoya of the Bamum Kingdom of Cameroon
66
226660
4457
Vua Ibraim Njoya của Vương quốc Bamum, Cameroon
04:03
developed Shü-mom at the age of 25.
67
231117
3565
đã phát triển Shu-mom khi ông mới 25 tuổi.
04:06
Shü-mom is a writing system.
68
234682
2087
Shu-mom là một hệ thống chữ viết.
04:08
It's a syllabary. It's not exactly an alphabet.
69
236769
2993
Nó là hệ thống chữ ký âm chứ không hẳn là một hệ thống chữ cái.
04:11
And here we see three stages of development
70
239762
3315
Ở đây chúng ta thấy có ba giai đoạn phát triển
04:15
that it went through in 30 years.
71
243077
4639
mà nó đã trải qua trong vòng 30 năm.
04:19
The Vai people of Liberia had a long tradition of literacy
72
247716
5560
Người Vai ở Liberia cũng đã biết đọc biết viết từ rất lâu
04:25
before their first contact with Europeans in the 1800s.
73
253276
3935
trước khi họ lần đầu gặp người Châu Âu từ thế kỷ 19.
04:29
It's a syllabary and reads from left to right.
74
257211
4582
đây là hệ thống chữ ký âm và được đọc từ trái sang phải.
04:33
Next door, in Sierra Leone, the Mende
75
261793
3571
Những người láng giềng Mende ở Siera Leone
04:37
also developed a syllabary,
76
265364
2023
cũng phát triển nên một hệ thống chữ ký âm
04:39
but theirs reads from right to left.
77
267387
3632
nhưng lại được đọc từ phải qua trái.
04:43
Africa has had a long tradition of design,
78
271019
3390
Châu Phi đã có một lịch sử lâu đời về thiết kế,
04:46
a well-defined design sensibility,
79
274409
3623
một cảm thức rõ ràng về sự thiết kế
04:50
but the problem in Africa has been that,
80
278032
2302
nhưng vấn đề tồn tại ở Châu Phi đó là
04:52
especially today, designers in Africa
81
280334
2698
đặc biệt là ngày nay, những nhà thiết kế ở Châu Phi
04:55
struggle with all forms of design
82
283032
2534
vật lộn với tất cả những mô hình thiết kế
04:57
because they are more apt to look outward
83
285566
4506
bởi vì họ đã có quen với việc hướng ngoại
05:02
for influence and inspiration.
84
290072
2628
để tìm kiếm ảnh hưởng và cảm hứng.
05:04
The creative spirit in Africa, the creative tradition,
85
292700
4197
Tinh thần sáng tạo ở Châu Phi, truyền thống sáng tạo,
05:08
is as potent as it has always been,
86
296897
2876
sẽ luôn luôn hùng mạnh như chúng đã từng
05:11
if only designers could look within.
87
299773
4047
nếu như nhà thiết kế biết cách hướng nội.
05:15
This Ethiopic cross illustrates
88
303820
2891
Dấu thánh giá của người Ethiopic mô tả
05:18
what Dr. Ron Eglash has established:
89
306711
2780
những gì Tiến sĩ Ron Eglash đã thiết lập:
05:21
that Africa has a lot to contribute to computing
90
309491
3889
rằng Châu Phi có nhiều điều để đóng góp cho ngành điện toán
05:25
and mathematics through their intuitive grasp of fractals.
91
313380
5376
và toán học nhờ vào trực giác nắm bắt các phân dạng.
05:30
Africans of antiquity created civilization,
92
318756
4067
Người Châu Phi cổ xưa đã tạo dựng nên nền văn minh,
05:34
and their monuments, which still stand today,
93
322823
3313
những tượng đài của họ vẫn đứng vững cho đến ngày hôm nay
05:38
are a true testimony of their greatness.
94
326136
3584
là bằng chứng cho sự vĩ đại của họ.
05:41
Most probably, one of humanity's greatest achievements
95
329720
3918
Thành tựu có lẽ là lớn nhất của loài người
05:45
is the invention of the alphabet,
96
333638
2966
là phát minh ra bảng chữ cái,
05:48
and that has been attributed to Mesopotamia
97
336604
3118
vốn được gắn với văn minh Lưỡng Hà cổ đại
05:51
with their invention of cuneiform in 1600 BC,
98
339722
5565
với phát minh ra chữ hình nêm của họ vào năm 1600 TCN,
05:57
followed by hieroglyphics in Egypt,
99
345287
3738
rồi tiếp theo là chữ tượng hình Ai Cập,
06:01
and that story has been cast in stone as historical fact.
100
349025
5469
Điều này đã được coi là sự thật lịch sử hiển nhiên
06:06
That is, until 1998,
101
354494
2714
cho đến năm 1998,
06:09
when one Yale professor John Coleman Darnell
102
357208
5119
khi một giáo sư ở đại học Yale
tên là John Coleman Darnell
tên là John Coleman Darnell
06:14
discovered these inscriptions in the Thebes desert
103
362327
3390
phát hiện những nét khắc chữ ở sa mạc Thebes
06:17
on the limestone cliffs in western Egypt,
104
365717
3360
trên những vách đá vôi ở miền tây Ai Cập,
06:21
and these have been dated at between 1800 and 1900 B.C.,
105
369077
6236
và những nét khắc này được cho là từ khoảng
năm 1800 đến 1900 TCN,
năm 1800 đến 1900 TCN,
06:27
centuries before Mesopotamia.
106
375313
3009
tức hàng thế kỷ trước Lưỡng Hà.
06:30
Called Wadi el-Hol
107
378322
2928
được gọi là Wadi el-Hol
06:33
because of the place that they were discovered,
108
381250
3206
bởi vì đó là tên của địa điểm nơi chúng được phát hiện.
06:36
these inscriptions -- research is still going on,
109
384456
3405
Các nghiên cứu về những bản khắc này vẫn đang tiếp tục,
06:39
a few of them have been deciphered,
110
387861
2798
một vài bản khắc đã được giải mã,
06:42
but there is consensus among scholars
111
390659
2507
nhưng có một nhất trí giữa các học giả rằng
06:45
that this is really humanity's first alphabet.
112
393166
5217
đây thực sự là bảng chữ cái đầu tiên của con người.
06:50
Over here, you see a paleographic chart
113
398383
3044
Ở đây, các bạn thấy một biểu đồ về hệ thống văn tự cổ
06:53
that shows what has been deciphered so far,
114
401427
3117
cho biết những phần nào đã được giải mã cho tới nay.
06:56
starting with the letter A, "ālep," at the top,
115
404544
3409
Bắt đầu bằng chữ A , "ālep," ở trên cùng,
06:59
and "bêt," in the middle, and so forth.
116
407953
3685
và "bêt" ở giữa và cứ thế.
07:03
It is time that students of design in Africa
117
411638
3613
Đã đến lúc những sinh viên thiết kế ở Châu Phi
07:07
read the works of titans like Cheikh Anta Diop,
118
415251
4217
đọc những công trình của những người khổng lồ
như Cheikh Anta Diop,
như Cheikh Anta Diop,
07:11
Senegal's Cheikh Anta Diop,
119
419468
2116
Cheikh Anta Diop của Senegal.
07:13
whose seminal work on Egypt is vindicated
120
421584
3083
Những công trình nghiên cứu của ông về Ai Cập
07:16
by this discovery.
121
424667
3133
đã được chứng minh qua phát hiện này.
07:19
The last word goes to the great Jamaican leader
122
427800
3087
Lời cuối xin dành cho một nhà lãnh đạo vĩ đại của Jamaica:
07:22
Marcus Mosiah Garvey
123
430887
1989
Marcus Mosiah Garvey
07:24
and the Akan people of Ghana
124
432876
3200
và những người Akan ở Ghana
07:28
with their Adinkra symbol Sankofa,
125
436076
2373
cùng với ký hiệu Sankofa của hệ thống ký hiệu Adinkra,
07:30
which encourages us to go to the past
126
438449
2242
đã khuyến khích chúng ta trở về quá khứ
07:32
so as to inform our present
127
440691
2172
nhằm thông báo cho hiện tại
07:34
and build on a future for us and our children.
128
442863
4602
và xây dựng một tương lai cho chúng ta và con em chúng ta.
07:39
It is also time that designers in Africa
129
447465
4241
Cũng đã đến lúc những nhà thiết kế ở Châu Phi
07:43
stop looking outside.
130
451706
2626
thôi không hướng ngoại nữa.
07:46
They've been looking outward for a long time,
131
454332
2390
Họ đã hướng ngoại suốt thời gian dài
07:48
yet what they were looking for
132
456722
2312
nhưng những gì họ đã và đang tìm kiến
07:51
has been right there within grasp, right within them.
133
459034
4953
luôn ở ngay đây, trong tầm với, ngay bên trong họ.
07:55
Thank you very much.
134
463987
1804
Xin cảm ơn rất nhiều.
07:57
(Applause)
135
465791
4939
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Saki Mafundikwa - Graphic designerSaki Mafundikwa wrote the book on Africa’s graphic design heritage -- then opened a school of graphic arts in his native Zimbabwe.
Why you should listen
In his book Afrikan Alphabets, Saki Mafundiwaka includes a Ghanaian pictograph meaning “return to the past” This is exactly what he did in 1997 when he cashed in his publishing job 401(k) and left New York to open the Zimbabwe Institute of Vigital Arts (ZIVA) in Harare. (“Vigital” denotes visual arts taught using digital tools.)
As a kid growing up in Zimbabwe, Mafundiwaka loved to sketch letterforms he saw in books and magazines, but he didn’t know graphic design was a career option until he arrived in America. "Sometimes you have to leave home,” he says, “to discover yourself.” He opened ZIVA to pay it forward. “The dream,” he says, “is for something to come out of Africa that is of Africa."
In 2010, he made the film Shungu: The Resilience of a People, a compelling narrative of the strategies ordinary people use to survive in Zimbabwe today.
Saki Mafundikwa | Speaker | TED.com