TEDGlobal 2014
Andrés Ruzo: The boiling river of the Amazon
Andrés Ruzo: Cách tôi đã tìm thấy dòng sông sôi sục bí ẩn ở Amazon
Filmed:
Readability: 4
2,147,830 views
Khi Andrés Ruzo còn là cậu bé ở Peru, ông của anh đã kể anh ta nghe một câu chuyện có một chi tiết kì quặc: Có một dòng sông, ở sâu trong Amazon, sôi như thể có cả ngọn lửa cháy bên trong nó. 12 năm sau, sau khi được tập huấn trở thành một nhà địa chất học, Ruzo bắt đầu cuộc hành trình đi sâu vào khu rừng ở Nam Mĩ để nghiên cứu dòng sông sôi này. Có lúc khi mọi thứ dường như được vạch định, đo đạc và thấu hiểu, cùng Ruzo khám phá một dòng sông khiến chúng ta thắc mắc ranh giới giữa việc hiểu biết và không hiểu biết... và nhắc nhở chúng ta rằng có nhiều kì quang tuyệt vời vẫn chưa được khám phá hết.
Andrés Ruzo - Geoscientist
Andrés Ruzo investigates the Earth's heat and the mystery of a boiling river in the Peruvian rainforest. Full bio
Andrés Ruzo investigates the Earth's heat and the mystery of a boiling river in the Peruvian rainforest. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
As a boy in Lima,
0
1023
1643
Là một cậu bé ở Lima,
00:14
my grandfather told me a legend
1
2690
2111
ông nội tôi đã kể tôi nghe một huyền thoại
00:16
of the Spanish conquest of Peru.
2
4825
2254
về cuộc xâm lăng Peru của Tây Ban Nha.
00:20
Atahualpa, emperor of the Inca,
had been captured and killed.
had been captured and killed.
3
8007
3539
Atahualpa, hoàng đế của người Inca,
đã bị bắt và bị giết.
đã bị bắt và bị giết.
00:23
Pizarro and his conquistadors
had grown rich,
had grown rich,
4
11570
2983
Pizarro và thuộc hạ của hắn
đã trở nên giàu có,
đã trở nên giàu có,
00:26
and tales of their conquest
and glory had reached Spain
and glory had reached Spain
5
14577
3186
những câu chuyện về cuộc chinh phục
và vinh quang của họ đã đến TBN
và vinh quang của họ đã đến TBN
00:29
and was bringing new waves of Spaniards,
hungry for gold and glory.
hungry for gold and glory.
6
17787
5375
dẫn đến làn sóng mới người TBN,
khao khát vàng và vinh quang.
khao khát vàng và vinh quang.
00:36
They would go into towns and ask the Inca,
7
24055
2898
Họ vào thị trấn và yêu cầu người Inca,
00:38
"Where's another civilization
we can conquer? Where's more gold?"
we can conquer? Where's more gold?"
8
26977
3775
"Chúng ta có thể chinh phục nền văn minh
khác ở đâu ? Nơi có nhiều vàng hơn?
khác ở đâu ? Nơi có nhiều vàng hơn?
00:42
And the Inca, out of vengeance, told them,
9
30776
3379
Và người Inca, để trả thù, đã nói với họ,
00:46
"Go to the Amazon.
10
34648
1609
"Hãy đến Amazon,
00:48
You'll find all the gold you want there.
11
36767
2646
Các người sẽ tìm thấy số vàng mình muốn.
00:51
In fact, there is a city called Paititi --
El Dorado in Spanish --
El Dorado in Spanish --
12
39437
4714
Thật ra, có một thành phố tên là Paititi -
El Dorado ở TBN -
El Dorado ở TBN -
00:56
made entirely of gold."
13
44175
2627
được xây dựng toàn bộ bằng vàng."
00:59
The Spanish set off into the jungle,
14
47303
1896
Người TBN lên đường vào rừng,
01:01
but the few that return
come back with stories,
come back with stories,
15
49223
3562
nhưng chỉ vài người trở lại
kể câu chuyện của họ,
kể câu chuyện của họ,
01:05
stories of powerful shamans,
16
53904
3807
câu chuyện về những pháp sư siêu phàm,
01:09
of warriors with poisoned arrows,
17
57735
2904
về những chiến binh với mũi tên độc,
01:12
of trees so tall they blotted out the sun,
18
60663
3778
về những cái cây cao lớn che cả mặt trời,
01:16
spiders that ate birds,
snakes that swallowed men whole
snakes that swallowed men whole
19
64465
4752
những con nhện ăn thịt chim,
những con rắn nuốt chửng con người
những con rắn nuốt chửng con người
01:21
and a river that boiled.
20
69241
2284
và một con sông nước sôi sùng sục.
01:25
All this became a childhood memory.
21
73795
1984
Tất cả đã trở thành kỷ niệm thời thơ ấu.
01:27
And years passed.
22
75803
1159
Nhiều năm trôi qua.
01:28
I'm working on my PhD at SMU,
23
76986
2475
Tôi đang lấy bằng tiến sĩ tại SMU,
01:31
trying to understand
Peru's geothermal energy potential,
Peru's geothermal energy potential,
24
79485
3904
cố gắng để hiểu
tiềm lực năng lượng địa nhiệt của Peru,
tiềm lực năng lượng địa nhiệt của Peru,
01:35
when I remember this legend,
25
83413
2046
khi tôi nhớ lại huyền thoại này,
01:37
and I began asking that question.
26
85483
1849
và tôi bắt đầu đặt câu hỏi.
01:40
Could the boiling river exist?
27
88316
2547
Liệu dòng sông sôi sùng sục có tồn tại?
01:44
I asked colleagues from universities,
28
92140
2199
Tôi hỏi đồng nghiệp từ các trường đại học,
01:46
the government,
29
94363
1157
chính phủ,
01:47
oil, gas and mining companies,
30
95544
1493
công ty khai thác mỏ,
dầu khí,
dầu khí,
01:49
and the answer was a unanimous no.
31
97061
2906
và câu trả lời đều là không.
01:52
And this makes sense.
32
100459
2000
Và điều này có lý.
01:55
You see, boiling rivers
do exist in the world,
do exist in the world,
33
103070
2628
Bạn thấy đấy, con sông sôi
có tồn tại trên thế giới,
có tồn tại trên thế giới,
01:57
but they're generally
associated with volcanoes.
associated with volcanoes.
34
105722
2459
nhưng chúng thường
gắn liền với núi lửa.
gắn liền với núi lửa.
02:00
You need a powerful heat source
35
108649
2147
Bạn cần một nguồn nhiệt lớn
02:02
to produce such a large
geothermal manifestation.
geothermal manifestation.
36
110820
3366
để tạo một hiện tượng địa nhiệt
lớn như vậy.
lớn như vậy.
02:06
And as you can see from the red dots
here, which are volcanoes,
here, which are volcanoes,
37
114210
5204
Và như bạn có thể nhìn thấy từ các chấm đỏ
ở đây, đó là núi lửa,
ở đây, đó là núi lửa,
02:11
we don't have volcanoes in the Amazon,
38
119438
2818
không có núi lửa ở khu vực Amazon,
02:14
nor in most of Peru.
39
122280
1818
không có ở phần lớn
khu vực nước Peru.
khu vực nước Peru.
02:16
So it follows: We should not expect
to see a boiling river.
to see a boiling river.
40
124122
4268
Vậy nghĩa là: Chúng ta không nên mong đợi
được thấy một con sông sôi.
được thấy một con sông sôi.
02:21
Telling this same story
at a family dinner,
at a family dinner,
41
129660
4088
Kể lại câu chuyện này
tại một bữa ăn tối gia đình,
tại một bữa ăn tối gia đình,
02:25
my aunt tells me,
42
133772
2470
dì của tôi nói với tôi,
02:28
"But no, Andrés, I've been there.
I've swum in that river."
I've swum in that river."
43
136266
3982
"Không đâu, Andrés, dì đã ở đó.
Dì đã bơi trong con sông đó. "
Dì đã bơi trong con sông đó. "
02:32
(Laughter)
44
140898
3637
(Cười)
02:36
Then my uncle jumps in.
45
144559
1747
Sau đó, chú tôi nói vào.
02:38
"No, Andrés, she's not kidding.
46
146330
2730
"Đúng thế đấy, Andrés,
dì ấy không đùa đâu.
dì ấy không đùa đâu.
02:41
You see, you can only swim in it
after a very heavy rain,
after a very heavy rain,
47
149084
3983
Con thấy đấy, con chỉ có thể bơi trong đó
sau một cơn mưa nặng hạt,
sau một cơn mưa nặng hạt,
02:45
and it's protected by a powerful shaman.
48
153091
3246
và nó được bảo vệ
bởi một pháp sư hùng mạnh.
bởi một pháp sư hùng mạnh.
02:48
Your aunt, she's friends with his wife."
49
156361
2317
dì con, cô ấy là bạn của vợ pháp sư ấy."
02:51
(Laughter)
50
159257
1805
(Cười)
02:53
"¿Cómo?" ["Huh?"]
51
161086
1151
"¿Cómo?" ["Huh?"]
02:54
You know, despite all
my scientific skepticism,
my scientific skepticism,
52
162261
2214
Bất chấp tất cả
hoài nghi khoa học của mình
hoài nghi khoa học của mình
02:56
I found myself hiking into the jungle,
guided by my aunt,
guided by my aunt,
53
164499
4432
tôi đi bộ đường dài vào rừng,
dẫn đường bởi dì của tôi,
dẫn đường bởi dì của tôi,
03:00
over 700 kilometers away
from the nearest volcanic center,
from the nearest volcanic center,
54
168955
3897
hơn 700 km
từ tâm núi lửa gần nhất,
từ tâm núi lửa gần nhất,
03:04
and well, honestly,
mentally preparing myself
mentally preparing myself
55
172876
3618
và thành thật mà nói,
chuẩn bị tinh thần
chuẩn bị tinh thần
03:08
to behold the legendary
"warm stream of the Amazon."
"warm stream of the Amazon."
56
176518
4376
để nhìn thấy huyền thoại
"Dòng suối ấm áp của Amazon."
"Dòng suối ấm áp của Amazon."
03:14
But then ...
57
182671
1621
Nhưng sau đó ...
03:16
I heard something,
58
184316
1322
Tôi nghe thấy gì đó,
03:19
a low surge
59
187255
1449
một sự dâng trào
03:22
that got louder and louder
60
190347
2695
ngày càng to dần
03:25
as we came closer.
61
193792
1468
khi chúng tôi đến gần hơn.
03:28
It sounded like ocean waves
constantly crashing,
constantly crashing,
62
196300
3928
Nghe có vẻ giống như sóng đại dương
không ngừng đập vào,
không ngừng đập vào,
03:32
and as we got closer, I saw smoke, vapor,
coming up through the trees.
coming up through the trees.
63
200252
4685
và khi đến gần hơn, tôi thấy khói, hơi,
bốc lên qua những thân cây.
bốc lên qua những thân cây.
03:36
And then, I saw this.
64
204961
3299
Và sau đó, tôi đã thấy.
03:41
I immediately grabbed for my thermometer,
65
209791
2469
Tôi ngay lập tức chộp lấy nhiệt kế,
03:44
and the average temperatures in the river
66
212284
3277
và nhiệt độ trung bình trên sông
03:47
were 86 degrees C.
67
215585
1987
là 86 độ C.
03:51
This is not quite
the 100-degree C boiling
the 100-degree C boiling
68
219540
3267
Tuy không sôi đúng
100 độ C
100 độ C
03:54
but definitely close enough.
69
222831
2877
nhưng chắc chắn gần đủ.
03:58
The river flowed hot and fast.
70
226296
3092
Con sông nước nóng và chảy nhanh.
04:02
I followed it upriver and was led by,
actually, the shaman's apprentice
actually, the shaman's apprentice
71
230181
3648
Tôi lên thượng nguồn theo sự dẫn dắt của
pháp sư tập sự
pháp sư tập sự
04:05
to the most sacred site on the river.
72
233853
1784
đến nơi linh thiêng nhất trên sông.
04:07
And this is what's bizarre --
73
235661
1406
Và đây là mới là điều kỳ lạ -
04:09
It starts off as a cold stream.
74
237091
1982
Khởi điểm là một dòng suối lạnh.
04:11
And here, at this site,
75
239502
2237
Ở đây, tại khu vực này,
04:13
is the home of the Yacumama,
76
241763
2167
là nhà của Yacumama,
04:15
mother of the waters,
a giant serpent spirit
a giant serpent spirit
77
243954
3343
mẹ của các vùng nước,
linh hồn một con rắn khổng lồ
linh hồn một con rắn khổng lồ
04:19
who births hot and cold water.
78
247321
2073
người sinh ra nước nóng và nước lạnh.
04:22
And here we find a hot spring,
79
250015
4412
Và ở đây chúng ta thấy một suối nước nóng,
04:26
mixing with cold stream water
underneath her protective motherly jaws
underneath her protective motherly jaws
80
254451
5358
hòa với dòng suối lạnh
bên dưới hàm của người mẹ bảo vệ
bên dưới hàm của người mẹ bảo vệ
04:31
and thus bringing their legends to life.
81
259833
3245
và thế là huyền thoại đã thành sự thật.
04:36
The next morning, I woke up and --
82
264283
1978
Sáng hôm sau, tôi tỉnh dậy và -
04:38
(Laughter)
83
266285
2219
(Cười)
04:40
I asked for tea.
84
268528
2031
Tôi muốn uống một tách trà.
04:42
I was handed a mug, a tea bag
85
270583
2240
Tôi đã được trao cho một cốc, một túi trà
04:44
and, well, pointed towards the river.
86
272847
2328
và, tất nhiên, chỉ về phía dòng sông.
04:48
To my surprise, the water was clean
and had a pleasant taste,
and had a pleasant taste,
87
276075
4509
Trước sự ngạc nhiên của tôi, nước sạch
và có một hương vị dễ chịu,
và có một hương vị dễ chịu,
04:52
which is a little weird
for geothermal systems.
for geothermal systems.
88
280608
2994
đó là một chút khác thường
đối với các hệ thống địa nhiệt.
đối với các hệ thống địa nhiệt.
04:56
What was amazing
89
284441
1548
Điều ngạc nhiên là
04:58
is that the locals had always
known about this place,
known about this place,
90
286013
2984
là người dân địa phương đã luôn
biết về nơi này,
biết về nơi này,
05:01
and that I was by no means
the first outsider to see it.
the first outsider to see it.
91
289021
3704
và rằng tôi đã không phải là
người ngoài đầu tiên nhìn thấy nó.
người ngoài đầu tiên nhìn thấy nó.
05:05
It was just part of their everyday life.
92
293701
2937
Đó chỉ là một phần
của cuộc sống hàng ngày của họ.
của cuộc sống hàng ngày của họ.
05:09
They drink its water.
93
297115
2694
Họ uống nước của dòng suối.
05:11
They take in its vapor.
94
299833
2555
Họ hít lấy hơi nước.
05:14
They cook with it,
95
302412
1691
Họ nấu ăn bằng nước của dòng suối,
05:16
clean with it,
96
304127
1510
tắm rửa,
05:17
even make their medicines with it.
97
305661
1798
thậm chí dùng nó làm thuốc.
05:21
I met the shaman,
98
309094
1746
Tôi đã gặp một vị pháp sư,
05:22
and he seemed like an extension
of the river and his jungle.
of the river and his jungle.
99
310864
4189
và ông trông có vẻ thích phần mở rộng
của dòng sông và khu rừng.
của dòng sông và khu rừng.
05:27
He asked for my intentions
100
315848
1824
Ông thăm dò ý định của tôi
05:30
and listened carefully.
101
318609
1579
và lắng nghe kĩ càng.
05:33
Then, to my tremendous relief --
102
321262
3111
Sau đó, tôi thở phào nhẹ nhõm -
05:36
I was freaking out,
to be honest with you --
to be honest with you --
103
324397
3547
nói thật với bạn - tôi cảm thấy hoang mang
05:39
a smile began to snake across his face,
and he just laughed.
and he just laughed.
104
327968
4279
một nụ cười bắt đầu hiện trên gương mặt,
và ông chỉ cười mà thôi.
và ông chỉ cười mà thôi.
05:44
(Laughter)
105
332271
2297
(Cười)
05:47
I had received the shaman's blessing
to study the river,
to study the river,
106
335796
4595
Tôi vừa nhận được lời chúc phúc
từ vị pháp sư để nghiên cứu con sông,
từ vị pháp sư để nghiên cứu con sông,
05:52
on the condition that after I take
the water samples
the water samples
107
340415
3404
dựa trên điều kiện là sau khi
tôi lấy những mẫu vật dưới nước
tôi lấy những mẫu vật dưới nước
05:55
and analyze them in my lab,
108
343843
1516
phân tích trong phòng lab.
05:57
wherever I was in the world,
109
345383
1810
bất cứ tôi ở nơi nào
trên thế giới này,
trên thế giới này,
06:00
that I pour the waters
back into the ground
back into the ground
110
348265
3766
tôi đổ nước trở lại mặt đất
06:04
so that, as the shaman said,
111
352055
2047
để, như vị pháp sư đã nói,
06:06
the waters could find their way back home.
112
354126
2745
nước có thể tìm cách trở về nhà chúng.
06:11
I've been back every year
since that first visit in 2011,
since that first visit in 2011,
113
359272
3587
Hằng năm tôi quay lại kể từ lần đầu tiên
tôi đến tham quan vào năm 2011,
tôi đến tham quan vào năm 2011,
06:14
and the fieldwork has been exhilarating,
114
362883
3425
và công việc trở nên thú vị hẳn,
06:18
demanding and at times dangerous.
115
366332
3797
đòi hỏi khó khăn và đôi lúc
còn nguy hiểm nữa.
còn nguy hiểm nữa.
06:22
One story was even featured
in National Geographic Magazine.
in National Geographic Magazine.
116
370913
3215
Thậm chí có một câu chuyện được
đăng trên tạp chí Địa Lí Quốc Gia.
đăng trên tạp chí Địa Lí Quốc Gia.
06:26
I was trapped on a small rock
about the size of a sheet of paper
about the size of a sheet of paper
117
374152
4087
Có một hòn đá nhỏ
kích thước khoảng một tờ giấy
kích thước khoảng một tờ giấy
06:30
in sandals and board shorts,
118
378263
2040
kẹt trong đôi sandal
và quần đùi của tôi,
và quần đùi của tôi,
06:32
in between an 80 degree C river
119
380327
2406
giữa dòng sông 80 độ C
06:34
and a hot spring that, well,
looked like this, close to boiling.
looked like this, close to boiling.
120
382757
3729
và suối nước nóng đó, à, trông như vậy,
gần như đang sôi sục.
gần như đang sôi sục.
06:39
And on top of that,
it was Amazon rain forest.
it was Amazon rain forest.
121
387070
3538
Và hơn hết, đó là rừng mưa Amazon.
06:43
Pshh, pouring rain, couldn't see a thing.
122
391206
2506
Pshh, mưa như trút nước,
không thể thấy được gì.
không thể thấy được gì.
06:45
The temperature differential
made it all white. It was a whiteout.
made it all white. It was a whiteout.
123
393736
3562
Nhiệt độ chênh lệch khiến
mọi thứ trở nên trắng xóa.
mọi thứ trở nên trắng xóa.
06:50
Intense.
124
398956
1405
Dày đặc.
06:54
Now, after years of work,
125
402158
2438
Bây giờ, sau nhiều năm nghiên cứu,
06:56
I'll soon be submitting my geophysical
and geochemical studies for publication.
and geochemical studies for publication.
126
404620
5642
tôi sẽ sớm công khai nghiên cứu
về địa vật lí và địa hóa học.
về địa vật lí và địa hóa học.
07:03
And I'd like to share, today,
with all of you here, on the TED stage,
with all of you here, on the TED stage,
127
411047
3975
Và tôi muốn chia sẻ, ngay hôm nay,
với tất cả các bạn, tại hội trường TED,
với tất cả các bạn, tại hội trường TED,
07:07
for the first time,
some of these discoveries.
some of these discoveries.
128
415046
3190
lần đầu tiên, vài khám phá của mình.
07:11
Well, first off, it's not a legend.
129
419340
2531
À, trước tiên thì, đây không phải
là truyện cổ tích.
là truyện cổ tích.
07:14
Surprise!
130
422468
1174
Ngạc nhiên không nào!
07:15
(Laughter)
131
423666
2325
(Cười)
07:18
When I first started the research,
132
426015
2514
Khi tôi lần đầu tiên
bắt tay làm nghiên cứu,
bắt tay làm nghiên cứu,
07:20
the satellite imagery was too
low-resolution to be meaningful.
low-resolution to be meaningful.
133
428553
2979
ảnh vệ tinh có độ phân giải quá thấp
nên không có nghĩa gì.
nên không có nghĩa gì.
07:23
There were just no good maps.
134
431556
1628
Chỉ là không có bản đồ nào tốt.
07:25
Thanks to the support
of the Google Earth team,
of the Google Earth team,
135
433754
2391
Nhờ vào sự hỗ trợ của đội Google Earth,
07:28
I now have this.
136
436169
1345
giờ tôi đã có được.
07:31
Not only that, the indigenous name
of the river, Shanay-timpishka,
of the river, Shanay-timpishka,
137
439251
5350
Không chỉ có vậy, tên nguyên thủy
của dòng sông, Shanay-timpishka,
của dòng sông, Shanay-timpishka,
07:37
"boiled with the heat of the sun,"
138
445538
2730
"sôi sục dưới cái nóng của mặt trời",
07:41
indicating that I'm not the first
to wonder why the river boils,
to wonder why the river boils,
139
449540
5379
ám chỉ rằng tôi không phải người đầu tiên
thắc mắc tại sao nó lại sôi sục,
thắc mắc tại sao nó lại sôi sục,
07:46
and showing that humanity
has always sought to explain
has always sought to explain
140
454943
3227
và cho thấy con người lúc nào
cũng tìm cách để giải thích
cũng tìm cách để giải thích
07:50
the world around us.
141
458194
1539
thế giới xung quanh.
07:53
So why does the river boil?
142
461526
2398
Vậy tại sao con sông lại sôi sục?
07:55
(Bubbling sounds)
143
463948
4413
(Âm thanh của bong bóng)
08:00
It actually took me three years
to get that footage.
to get that footage.
144
468385
2495
Thật ra tôi phải mất 3 năm
mới có được đoạn phim đó.
mới có được đoạn phim đó.
08:04
Fault-fed hot springs.
145
472879
1605
Suối nước nóng
phiên bản lỗi.
phiên bản lỗi.
08:07
As we have hot blood running
through our veins and arteries,
through our veins and arteries,
146
475625
3633
Khi chúng ta có dòng máu nóng
chảy trong tĩnh mạch và động mạch,
chảy trong tĩnh mạch và động mạch,
08:11
so, too, the earth has hot water
running through its cracks and faults.
running through its cracks and faults.
147
479282
5048
và, vì vậy, mặt đất cũng có
dòng nước nóng chảy qua những vết nứt.
dòng nước nóng chảy qua những vết nứt.
08:17
Where these arteries come to the surface,
these earth arteries,
these earth arteries,
148
485162
3595
Nơi động mạch đến bề mặt,
những động mạch của mặt đất,
những động mạch của mặt đất,
08:20
we'll get geothermal manifestations:
149
488781
2374
chúng ta sẽ hiểu được
biểu hiện của địa nhiệt:
biểu hiện của địa nhiệt:
08:23
fumaroles, hot springs
and in our case, the boiling river.
and in our case, the boiling river.
150
491179
4020
lỗ phun khí, suối nước nóng
và trong trường hợp này, con sông sôi sục.
và trong trường hợp này, con sông sôi sục.
08:28
What's truly incredible, though,
is the scale of this place.
is the scale of this place.
151
496459
4100
Dù vậy thì, điều thật sự kì diệu
chính là qui mô của nơi này.
chính là qui mô của nơi này.
08:33
Next time you cross the road,
think about this.
think about this.
152
501221
2346
Lần tới đi ngang một con đường,
hãy nghĩ về nó.
hãy nghĩ về nó.
08:36
The river flows wider than a two-lane road
153
504527
2672
Dòng sông chảy rộng hơn hai làn đường
08:39
along most of its path.
154
507223
1864
dọc theo hầu hết cả lối đi.
08:41
It flows hot for 6.24 kilometers.
155
509674
5343
Nó chảy khoảng 6.24 km.
08:48
Truly impressive.
156
516223
1509
Vô cùng ấn tượng.
08:51
There are thermal pools
larger than this TED stage,
larger than this TED stage,
157
519077
3000
Có nhiều hồ địa nhiệt
lớn hơn sân khấu TED này,
lớn hơn sân khấu TED này,
08:54
and that waterfall that you see there
158
522101
2476
và thác nước đó là cái mà bạn thấy ở đây
08:56
is six meters tall --
159
524601
2038
cao 6 mét -
08:59
and all with near-boiling water.
160
527384
3292
và đều có nước gần như sôi sục.
09:04
We mapped the temperatures
along the river,
along the river,
161
532243
2056
Chúng tôi vẽ bản đồ nhiệt độ dọc con sông,
09:06
and this was by far the most
demanding part of the fieldwork.
demanding part of the fieldwork.
162
534323
3118
cho đến nay thì điều này gần như là
lĩnh vực đòi hỏi khắt khe nhất.
lĩnh vực đòi hỏi khắt khe nhất.
09:09
And the results were just awesome.
163
537866
3687
Và kết quả thì thật tuyệt vời.
09:13
Sorry -- the geoscientist
in me coming out.
in me coming out.
164
541577
3153
Rất tiếc - nhà khoa học địa nhiệt
phát huy trong tôi.
phát huy trong tôi.
09:16
And it showed this amazing trend.
165
544754
2426
Điều này cho thấy một xu hướng
rất đáng ngạc nhiên.
rất đáng ngạc nhiên.
09:19
You see, the river starts off cold.
166
547204
2216
Bạn thấy đó, con sông bắt đầu lạnh dần.
09:21
It then heats up, cools back down,
heats up, cools back down,
heats up, cools back down,
167
549444
2995
Sau đó nóng lên, rồi lại nguội dần,"
nóng lên, rồi nguội dần,
nóng lên, rồi nguội dần,
09:24
heats up again, and then has
this beautiful decay curve
this beautiful decay curve
168
552463
2618
nóng lên lần nữa, sau đó tạo
đường con phân rã tuyệt đẹp
đường con phân rã tuyệt đẹp
09:27
until it smashes into this cold river.
169
555105
2372
cho tới khi nó tan ra thành
dòng sông băng.
dòng sông băng.
09:30
Now, I understand not all of you
are geothermal scientists,
are geothermal scientists,
170
558539
2794
Tôi hiểu không phải ai cũng là
nhà khoa học về địa nhiệt,
nhà khoa học về địa nhiệt,
09:33
so to put it in more everyday terms:
171
561357
2225
nên nói theo cách đơn giản thông thường:
09:36
Everyone loves coffee.
172
564225
2133
Mọi người thích cà phê.
09:38
Yes? Good.
173
566382
1269
Đúng không? Tốt.
09:40
Your regular cup of coffee, 54 degrees C,
174
568517
3683
Một tách cà phê nóng 54 độ C,
09:44
an extra-hot one, well, 60.
175
572224
2110
tách nóng hơn cũng đã 60 độ C.
09:46
So, put in coffee shop terms,
176
574896
2171
Cho nên, nói theo thuật ngữ cà phê:
09:49
the boiling river plots like this.
177
577091
2563
câu chuyện dòng sông sôi sục
trông thế này.
trông thế này.
09:52
There you have your hot coffee.
178
580401
1499
Bạn uống tách cà phê nóng.
09:54
Here you have your extra-hot coffee,
179
582906
1724
Bạn có thêm tách cà phê nóng hơn,
09:56
and you can see
that there's a bit point there
that there's a bit point there
180
584654
2174
và bạn có thể thấy có một điểm ở đây
09:58
where the river is still hotter
than even the extra-hot coffee.
than even the extra-hot coffee.
181
586852
2988
nơi con sông vẫn nóng hơn
cả tách cà phê nóng.
cả tách cà phê nóng.
10:01
And these are average water temperatures.
182
589864
1992
Và đây là nhiệt độ nước trung bình.
10:03
We took these in the dry season to ensure
the purest geothermal temperatures.
the purest geothermal temperatures.
183
591880
4199
Chúng tôi lấy chúng từ mùa khô để đảm bảo
nhiệt độ địa nhiệt thanh khiết nhất.
nhiệt độ địa nhiệt thanh khiết nhất.
10:08
But there's a magic number here
that's not being shown,
that's not being shown,
184
596603
2620
Nhưng có con số ma thuật ở đây
nhưng không được chỉ ra,
nhưng không được chỉ ra,
10:11
and that number is 47 degrees C,
185
599247
2530
và con số đó là 47 độ C,
10:14
because that's where things start to hurt,
186
602856
2522
vì đó là nơi mọi thứ bắt đầu tổn thương,
10:17
and I know this from very
personal experience.
personal experience.
187
605402
4173
và tôi biết điều này từ
kinh nghiệm của cá nhân mình.
kinh nghiệm của cá nhân mình.
10:22
Above that temperature,
you don't want to get in that water.
you don't want to get in that water.
188
610186
2826
Trên nhiệt độ đó, bạn không muốn
đi vào dòng nước đó đâu.
đi vào dòng nước đó đâu.
10:25
You need to be careful.
189
613036
1662
Bạn cần phải cẩn thận.
10:26
It can be deadly.
190
614722
1315
Có thể chết người đấy.
10:28
I've seen all sorts of animals fall in,
191
616704
2291
Tôi từng chứng kiến
nhiều động vật rơi vào đó,
nhiều động vật rơi vào đó,
10:31
and what's shocking to me,
is the process is pretty much the same.
is the process is pretty much the same.
192
619019
4179
và điều khiến tôi bị sốc là quá trình
lại giống nhau vô cùng.
lại giống nhau vô cùng.
10:35
So they fall in and the first thing
to go are the eyes.
to go are the eyes.
193
623898
2681
Chúng té xuống và đôi mắt
là thứ đầu tiên bị thương.
là thứ đầu tiên bị thương.
10:38
Eyes, apparently, cook very quickly.
They turn this milky-white color.
They turn this milky-white color.
194
626603
3367
Thoáng nhìn thì mắt là thứ nấu rất nhanh.
Chúng chuyển sang màu trắng sữa.
Chúng chuyển sang màu trắng sữa.
10:41
The stream is carrying them.
195
629994
1350
Dòng suối đang mang chúng đi.
10:43
They're trying to swim out,
but their meat is cooking on the bone
but their meat is cooking on the bone
196
631368
3063
Chúng cố gắng bơi thoát ra,
nhưng thịt đã chín tới xương
nhưng thịt đã chín tới xương
10:46
because it's so hot.
197
634455
1166
vì quá nóng.
10:47
So they're losing power, losing power,
198
635645
1845
Nên chúng mất năng lực,
mất dần dần,
mất dần dần,
10:49
until finally they get to a point
where hot water goes into their mouths
where hot water goes into their mouths
199
637514
3390
cho tới cuối cùng chúng phải để
dòng nước nóng đi vào trong miệng
dòng nước nóng đi vào trong miệng
10:52
and they cook from the inside out.
200
640928
2221
và chúng được nấu chín từ bên trong.
10:55
(Laughter)
201
643440
5232
(Cười)
11:00
A bit sadistic, aren't we?
202
648696
2119
Chúng ta có chút tàn nhẫn,
đúng không?
đúng không?
11:02
Jeez.
203
650839
1340
Jeez.
11:05
Leave them marinating for a little longer.
204
653362
2618
Để chúng được ướp lâu một chút đã.
11:09
What's, again, amazing
are these temperatures.
are these temperatures.
205
657468
2728
Một lần nữa, điều đáng ngạc nhiên
chính là nhiệt độ.
chính là nhiệt độ.
11:12
They're similar to things that I've seen
on volcanoes all over the world
on volcanoes all over the world
206
660220
3478
Chúng tương tự những thứ chúng ta thấy
như núi lửa trên khắp thế giới
như núi lửa trên khắp thế giới
11:15
and even super-volcanoes like Yellowstone.
207
663722
2537
và thậm chí là siêu núi lửa
như Yellowstone.
như Yellowstone.
11:18
But here's the thing:
208
666896
1308
Nhưng điều cốt yếu là:
11:22
the data is showing
that the boiling river exists
that the boiling river exists
209
670173
4999
dữ liệu cho thấy con sông sôi sục tồn tại
11:27
independent of volcanism.
210
675196
2290
phụ thuộc vào sức mạnh của núi lửa.
11:30
It's neither magmatic
or volcanic in origin,
or volcanic in origin,
211
678491
3420
Không phải bắt nguồn từ mắc-ma
hay núi lửa,
hay núi lửa,
11:35
and again, over 700 kilometers away
from the nearest volcanic center.
from the nearest volcanic center.
212
683722
6203
và lần nữa, cách hơn 700km
từ trung tâm núi lửa gần nhất.
từ trung tâm núi lửa gần nhất.
11:42
How can a boiling river exist like this?
213
690543
4366
Làm thế nào một con sông sôi
như vậy có thể tồn tai?
như vậy có thể tồn tai?
11:47
I've asked geothermal experts
and volcanologists for years,
and volcanologists for years,
214
695790
3156
Hỏi chuyên gia địa nhiệt,
nhà nghiên cứu núi lửa trong nhiều năm,
nhà nghiên cứu núi lửa trong nhiều năm,
11:50
and I'm still unable to find another
non-volcanic geothermal system
non-volcanic geothermal system
215
698970
4817
tôi vẫn không hiểu được
hệ thống địa nhiệt phi núi lửa khác
hệ thống địa nhiệt phi núi lửa khác
11:55
of this magnitude.
216
703811
1567
có qui mô tương tự.
11:59
It's unique.
217
707121
1524
Thật là độc đáo.
12:01
It's special on a global scale.
218
709489
3442
Thật đặc biệt trên qui mô toàn cầu.
12:06
So, still -- how does it work?
219
714708
2468
Vậy thì, nó hoạt động như thế nào?
12:10
Where do we get this heat?
220
718460
2136
Chúng ta nhận được loại nhiệt này từ đâu?
12:13
There's still more research to be done
221
721186
2093
Vẫn còn nhiều nghiên cứu
cần được tiến hành
cần được tiến hành
12:15
to better constrain the problem
and better understand the system,
and better understand the system,
222
723303
3189
để hạn chế vấn đề xảy ra
và hiểu rõ hệ thống hơn,
và hiểu rõ hệ thống hơn,
12:18
but from what the data is telling us now,
223
726516
2326
nhưng các dữ liệu cho chúng ta thấy,
12:20
it looks to be the result
of a large hydrothermal system.
of a large hydrothermal system.
224
728866
3364
có vẻ như đây là kết quả
của hệ thống thủy nhiệt.
của hệ thống thủy nhiệt.
12:25
Basically, it works like this:
225
733151
1460
Về cơ bản, nó hoạt động như vậy:
12:26
So, the deeper you go
into the earth, the hotter it gets.
into the earth, the hotter it gets.
226
734635
3308
Bạn càng đi sâu vào mặt đất
thì càng nóng hơn.
thì càng nóng hơn.
12:29
We refer to this
as the geothermal gradient.
as the geothermal gradient.
227
737967
2628
Chúng tôi xem nó như gradient địa nhiệt.
12:33
The waters could be coming
from as far away as glaciers in the Andes,
from as far away as glaciers in the Andes,
228
741460
4928
Nước có thể đến từ vùng băng
cách xa dãy Andes,
cách xa dãy Andes,
12:38
then seeping down deep into the earth
229
746412
1999
sau đó thấm sâu vào mặt đất
12:40
and coming out to form the boiling river
230
748435
2767
và thoát ra ngoài hình thành dòng sông sôi
12:43
after getting heated up
from the geothermal gradient,
from the geothermal gradient,
231
751226
3007
sau khi nhận được nhiệt
từ gradient địa nhiệt,
từ gradient địa nhiệt,
12:47
all due to this unique geologic setting.
232
755311
2239
tất cả đều do thiết kế địa nhiệt độc đáo.
12:50
Now, we found
that in and around the river --
that in and around the river --
233
758587
2847
Giờ chúng ta hiểu rằng bên trong
và xung quanh con sông -
và xung quanh con sông -
12:53
this is working with colleagues
234
761458
1493
làm việc cùng những đồng nghiệp
12:54
from National Geographic,
Dr. Spencer Wells,
Dr. Spencer Wells,
235
762975
2087
tiến sĩ Spencer Wells
từ National Geographic
từ National Geographic
12:57
and Dr. Jon Eisen from UC Davis --
236
765086
2710
và tiến sĩ Jon Eisen từ UC Davis -
12:59
we genetically sequenced
the extremophile lifeforms
the extremophile lifeforms
237
767820
3262
về mặt di truyền, chúng tôi kết nối
các vi khuẩn chịu cực hạn
các vi khuẩn chịu cực hạn
13:03
living in and around the river,
and have found new lifeforms,
and have found new lifeforms,
238
771106
4604
sinh sống xung quanh dòng sông,
và phát hiện nhiều sinh vật sống,
và phát hiện nhiều sinh vật sống,
13:07
unique species living
in the boiling river.
in the boiling river.
239
775734
3415
nhiều loài độc đáo
sống trong dòng sông sôi.
sống trong dòng sông sôi.
13:12
But again, despite all of these studies,
all of these discoveries and the legends,
all of these discoveries and the legends,
240
780264
5243
Nhưng một lần nữa, dù có nhiều nghiên cứu,
nhiều khám phá và truyền thuyết,
nhiều khám phá và truyền thuyết,
13:18
a question remains:
241
786499
1000
vẫn còn một thắc mắc:
13:21
What is the significance
of the boiling river?
of the boiling river?
242
789704
2920
Tầm quan trọng của con sông sôi này là gì?
13:26
What is the significance
of this stationary cloud
of this stationary cloud
243
794601
4646
Tầm quan trọng của đám mây tĩnh này là gì
13:31
that always hovers
over this patch of jungle?
over this patch of jungle?
244
799271
2876
mà lúc nào cũng lượn quanh mảng rừng này?
13:35
And what is the significance
245
803333
2650
Và tầm quan trọng
13:38
of a detail in a childhood legend?
246
806007
2983
của nội dung trong truyện cổ tích
thời thơ ấu là gì?
thời thơ ấu là gì?
13:43
To the shaman and his community,
it's a sacred site.
it's a sacred site.
247
811547
3108
Đối với vị pháp sư và người dân,
đây là nơi thiêng liêng.
đây là nơi thiêng liêng.
13:47
To me, as a geoscientist,
248
815414
2345
Đối với tôi, một nhà khoa học địa nhiệt,
13:49
it's a unique geothermal phenomenon.
249
817783
2843
đây là hiện tượng địa nhiệt độc đáo.
13:54
But to the illegal loggers
and cattle farmers,
and cattle farmers,
250
822074
3698
Nhưng đối với những người cưa gỗ
bất hợp pháp và nông dân chăn gia súc,
bất hợp pháp và nông dân chăn gia súc,
13:57
it's just another resource to exploit.
251
825796
3643
đó chỉ là một tài nguyên khác
để khai thác mà thôi.
để khai thác mà thôi.
14:02
And to the Peruvian government,
it's just another stretch
it's just another stretch
252
830820
3787
Và đối với chính phủ Peru,
đó chỉ là dải khác
đó chỉ là dải khác
14:06
of unprotected land ready for development.
253
834631
5944
của vùng đất không được bảo hộ
sẵn sàng phát triển.
sẵn sàng phát triển.
14:14
My goal is to ensure
that whoever controls this land
that whoever controls this land
254
842186
3596
Mục tiêu của tôi là đảm bảo rằng
bất cứ ai trị vì vùng đất này
bất cứ ai trị vì vùng đất này
14:17
understands the boiling river's
uniqueness and significance.
uniqueness and significance.
255
845806
4118
hiểu được nét độc đáo và tầm quan trọng
của con sông sôi.
của con sông sôi.
14:22
Because that's the question,
256
850892
1738
Vì đó là câu hỏi,
14:25
one of significance.
257
853853
1634
một trong những điều quan trọng.
14:28
And the thing there is,
258
856568
2329
Và tóm lại là,
14:32
we define significance.
259
860110
2081
chúng ta định nghĩa tầm quan trọng.
14:34
It's us. We have that power.
260
862998
2660
Đó là chúng ta. Chúng ta có sức mạnh đó.
14:37
We are the ones who draw that line
261
865682
2728
Chúng ta là những người
vẽ nên ranh giới
vẽ nên ranh giới
14:40
between the sacred and the trivial.
262
868434
2348
giữa điều thiêng liêng và điều nhỏ nhặt.
14:43
And in this age,
263
871736
2276
Và trong thời đại này,
14:46
where everything seems mapped,
measured and studied,
measured and studied,
264
874036
3498
nơi mà mọi thứ dường như được đánh dấu,
đo đạc và nghiên cứu,
đo đạc và nghiên cứu,
14:51
in this age of information,
265
879290
2466
trong thời đại thông tin này,
14:54
I remind you all that discoveries
are not just made
are not just made
266
882899
3572
tôi nhắc bạn về những khám phá đó
không chỉ là
không chỉ là
14:58
in the black void of the unknown
267
886495
4563
khoảng trống màu đen vô định
15:04
but in the white noise
of overwhelming data.
of overwhelming data.
268
892153
3409
nhưng trong tiếng ồn trắng
của một đống dữ liệu.
của một đống dữ liệu.
15:09
There remains so much to explore.
269
897862
2985
Còn nhiều thứ phải khám phá.
15:13
We live in an incredible world.
270
901958
3495
Chúng ta sống trong một thế giới kì diệu.
15:17
So go out.
271
905477
1519
Nên đi đây đi đó.
15:20
Be curious.
272
908306
1857
Nên tò mò một chút.
15:23
Because we do live in a world
273
911711
3043
Vì chúng ta sống trong một thế giới
15:27
where shamans still sing
to the spirits of the jungle,
to the spirits of the jungle,
274
915539
3280
mà nhiều vị pháp sư vẫn hát
cho những linh hồn của rừng,
cho những linh hồn của rừng,
15:32
where rivers do boil
275
920399
1841
nơi những dòng sông sôi sục
15:35
and where legends do come to life.
276
923299
2536
và nơi truyện cổ tích bước vào cuộc sống.
15:39
Thank you very much.
277
927018
1181
Cảm ơn rất nhiều.
15:40
(Applause)
278
928223
8586
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Andrés Ruzo - GeoscientistAndrés Ruzo investigates the Earth's heat and the mystery of a boiling river in the Peruvian rainforest.
Why you should listen
Andrés Ruzo is a tri-citizen who grew up among Nicaragua, Peru and Texas -- which helped him see that most of the world's problems are not confined by geographic or cultural borders. While trying to imagine solutions, he realized the way we produce and use energy lies at the root of many of our biggest issues. Combined with his memories of summers on his family's farm on Nicaragua's Casita volcano, playing in the fumarole fields, this prompted him to pursue a PhD in geophysics at SMU, focusing on geothermal studies. He is also a National Geographic Young Explorer.
Investigating a childhood legend led him to the Shanay-timpishka, the "Boiling River" of the Amazon, and a sacred site to the indigenous tribes, where the water can reach over 95 °C (203 °F). The greatest mystery of this place: How can a "boiling river" exist 700 km (435 miles) from the nearest volcanic center?
Ruzo is the author of the TED Book, The Boiling River: Adventure and Discovery in the Amazon.
Andrés Ruzo | Speaker | TED.com