ABOUT THE SPEAKER
David Deutsch - Quantum physicist
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity.

Why you should listen

David Deutsch will force you to reconsider your place in the world. This legendary Oxford physicist is the leading proponent of the multiverse (or "many worlds") interpretation of quantum theory -- the idea that our universe is constantly spawning countless numbers of parallel worlds.

In his own words: "Everything in our universe -- including you and me, every atom and every galaxy -- has counterparts in these other universes." If that doesn't alter your consciousness, then the other implications he's derived from his study of subatomic physics -- including the possibility of time travel -- just might.

In The Fabric of Reality, Deutsch tied together quantum mechanics, evolution, a rationalist approach to knowledge, and a theory of computation based on the work of Alan Turing. "Our best theories are not only truer than common sense, they make more sense than common sense,"Deutsch wrote, and he continues to explore the most mind-bending aspects of particle physics.

In 2008, he became a member of the Royal Society of London.
 

More profile about the speaker
David Deutsch | Speaker | TED.com
TEDGlobal 2009

David Deutsch: A new way to explain explanation

David Deutsch: Nowy sposób wyjaśnienia naukowego

Filmed:
1,268,796 views

Przez dziesiątki tysięcy lat nasi przodkowie pojmowali świat poprzez mity, a postęp odbywał się w tempie lodowcowym. Pojawienie się pojmowania naukowego przekształciło świat w ciągu kilku wieków. Dlaczego? Fizyk David Deutsch proponuje wyrafinowane wyjaśnienie.
- Quantum physicist
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:18
I'm sure that, throughoutpoprzez the hundred-thousand-oddsto tysięcy nieparzyste yearslat
0
0
5000
Jestem pewien, iż poprzez setki tysięcy osobliwych lat
00:23
of our species'gatunek existenceistnienie,
1
5000
3000
istnienia naszego gatunku
00:26
and even before,
2
8000
3000
a nawet wcześniej,
00:29
our ancestorsprzodkowie lookedspojrzał up at the night skyniebo,
3
11000
2000
nasi przodkowie obserwowali nocne niebo,
00:31
and wonderedzastanawiałem się what starsgwiazdy are.
4
13000
3000
zastanawiając się czym są gwiazdy.
00:34
WonderingZastanawiasz się, do, thereforew związku z tym,
5
16000
2000
Zastanawiali się zatem,
00:36
how to explainwyjaśniać what they saw
6
18000
4000
jak wyjaśnić to co widzą
00:40
in termswarunki of things unseenskryte.
7
22000
5000
w znaczeniu nieznanego.
00:45
Okay, so, mostwiększość people
8
27000
4000
Ok, zatem, większość ludzi
00:49
only wonderedzastanawiałem się that occasionallysporadycznie, like todaydzisiaj,
9
31000
3000
zastanawia się nad tym jedynie czasami, jak dzisiaj,
00:52
in breaksprzerwy from whatevercokolwiek
10
34000
2000
w przerwach od rzeczy,
00:54
normallynormalnie preoccupiedzaabsorbowany them.
11
36000
2000
którymi są zwykle zaabsorbowani.
00:56
But what normallynormalnie preoccupiedzaabsorbowany them
12
38000
4000
Lecz co zwykle absorbuje ich
01:00
alsorównież involvedzaangażowany yearningtęsknota to know.
13
42000
3000
jest także żądzą poznania.
01:03
They wishedchciał they knewwiedziałem
14
45000
3000
Chcieliby wiedzieć
01:06
how to preventzapobiec theirich foodjedzenie supplyDostawa
15
48000
2000
jak czasami przewidzieć
01:08
from sometimesczasami failingw braku,
16
50000
2000
zepsucie jedzenia
01:10
and how they could restodpoczynek when they were tiredzmęczony
17
52000
3000
i jak odpoczywać gdy są zmęczeni
01:13
withoutbez riskingryzykując starvationgłód,
18
55000
4000
bez ryzyka śmierci głodowej,
01:17
be warmercieplej, coolerchłodnica, saferbezpieczniejsze,
19
59000
4000
w poczuciu ciepła, spokoju, bezpieczeństwa
01:21
in lessmniej painból.
20
63000
2000
i bez bólu.
01:23
I betZakład those prehistoricprehistoryczne caveJaskinia artistsartyści
21
65000
3000
Założę się, że Ci prehistoryczni artyści jaskiniowi
01:26
would have lovedkochany to know
22
68000
2000
chcieliby wiedzieć
01:28
how to drawrysować better.
23
70000
2000
jak lepiej rysować.
01:30
In everykażdy aspectaspekt of theirich liveszyje,
24
72000
5000
W każdej dziedzinie ich życia
01:35
they wishedchciał for progresspostęp, just as we do.
25
77000
5000
pragnęli postępu, równie mocno jak my.
01:40
But they failednie udało się, almostprawie completelycałkowicie, to make any.
26
82000
6000
Lecz nie poczynili żadnego postępu, zawiedli prawie całkowicie.
01:46
They didn't know how to.
27
88000
3000
Nie wiedzieli jak się rozwinąć.
01:49
DiscoveriesOdkrycia like fireogień
28
91000
4000
Odkrycia takie jak ogień
01:53
happenedstało się so rarelyrzadko, that from an individual'sosoby pointpunkt of viewwidok,
29
95000
4000
zdarzały się tak rzadko, że z jednostkowego punktu widzenia
01:57
the worldświat never improvedulepszony.
30
99000
3000
świat nie postąpił do przodu.
02:00
Nothing newNowy was learnednauczyli.
31
102000
4000
Nic nowego nie zostało odkryte.
02:04
The first clueWskazówka to the originpochodzenie of starlightStarlight
32
106000
3000
Pierwszy wątek dotyczący światła gwiazd
02:07
happenedstało się as recentlyostatnio as 1899: radioactivityradioaktywność.
33
109000
7000
pojawił się w 1899: radioaktywność.
02:14
WithinW ramach 40 yearslat,
34
116000
2000
W ciągu 40 lat,
02:16
physicistsfizycy discoveredodkryty the wholecały explanationwyjaśnienie,
35
118000
4000
fizycy odkryli kompletne wyjaśnienie,
02:20
expressedwyrażone, as usualzwykły, in elegantelegancki symbolssymbolika.
36
122000
5000
wyrażone, jak zwykle, poprzez eleganckie symbole.
02:25
But never mindumysł the symbolssymbolika.
37
127000
2000
Jednak symbole nie są ważne.
02:27
Think how manywiele discoveriesodkrycia
38
129000
4000
Zastanówmy się jak wiele odkryć
02:31
they representprzedstawiać.
39
133000
2000
one ukazują.
02:33
NucleiJąder and nuclearjądrowy reactionsreakcje, of coursekurs.
40
135000
3000
Oczywiście jądra i reakcje jądrowe,
02:36
But isotopesizotopy, particlescząsteczki of electricityElektryczność,
41
138000
7000
Jednak izotopy, cząsteczki elektryczności,
02:43
antimatterantymaterii,
42
145000
4000
antymateria,
02:47
neutrinosneutrina,
43
149000
2000
neutrina,
02:49
the conversionkonwersji of massmasa to energyenergia -- that's E=mcMC^2 --
44
151000
4000
przekształcenie masy w energie -- tj. E=mc^2 --
02:53
gammagamma rayspromienie,
45
155000
2000
promieniowanie gamma,
02:55
transmutationtransmutacja.
46
157000
4000
transmutacja.
02:59
That ancientstarożytny dreamśnić that had always eludedominęła the alchemistsalchemicy
47
161000
5000
Starożytny sen, który zawsze prześladował alchemików
03:04
was achievedosiągnięty throughprzez these samepodobnie theoriesteorie
48
166000
2000
został urzeczywistniony poprzez te same teorie,
03:06
that explainedwyjaśnione starlightStarlight
49
168000
2000
które tłumaczą światło gwiazd
03:08
and other ancientstarożytny mysteriesarkana,
50
170000
3000
i inne starożytne tajemnice
03:11
and newNowy, unexpectedniespodziewany phenomenazjawiska.
51
173000
3000
oraz nowe, nieoczekiwane zjawiska.
03:14
That all that, discoveredodkryty in 40 yearslat,
52
176000
4000
To wszystko co zostało odkryte w przeciągu 40 lat
03:18
had not been in the previouspoprzedni hundredsto thousandtysiąc,
53
180000
3000
nie zostało [odkryte] w przeszłych setkach tysięcy,
03:21
was not for lackbrak of thinkingmyślący
54
183000
4000
powodem nie był brak przemyśleń
03:25
about starsgwiazdy, and all those other urgentpilne problemsproblemy they had.
55
187000
4000
o gwiazdach oraz tych wszystkich innych ważnych problemach, które mieli.
03:29
They even arrivedprzybył at answersodpowiedzi,
56
191000
3000
Udało im się nawet dojść do pewnych odpowiedzi,
03:32
suchtaki as mythsmity,
57
194000
2000
jak na przykład mity,
03:34
that dominatedzdominowany theirich liveszyje,
58
196000
2000
które zdominowały ich życie,
03:36
yetjeszcze boreotworu almostprawie no resemblancepodobieństwo
59
198000
4000
mimo jakiegokolwiek podobieństwa
03:40
to the truthprawda.
60
202000
2000
do prawdy.
03:42
The tragedytragedia of that protracteddłuższy stagnationstagnacja
61
204000
5000
Myślę, że tragedia ciągłej stagnacji
03:47
isn't sufficientlydostatecznie recognizeduznane, I think.
62
209000
2000
nie jest dostatecznie przebadana.
03:49
These were people with brainsmózg of
63
211000
2000
Byli to ludzie z mózgami
03:51
essentiallygłównie the samepodobnie designprojekt
64
213000
3000
o tej samej budowie
03:54
that eventuallyostatecznie did discoverodkryć all those things.
65
216000
5000
którzy ostatecznie dokonali tych wszystkich odkryć.
03:59
But that abilityzdolność to make progresspostęp
66
221000
4000
Jednak zdolność do postępu
04:03
remainedpozostał almostprawie unusednie używany,
67
225000
3000
pozostała prawie nieużyta,
04:06
untilaż do the eventzdarzenie that
68
228000
3000
do czasu gdy to wydarzenie
04:09
revolutionizedzrewolucjonizował the humanczłowiek conditionstan
69
231000
2000
zrewolucjonizowało stan społeczny
04:11
and changedzmienione the universewszechświat.
70
233000
2000
i doprowadziło do zmiany świata.
04:13
Or so we should hopenadzieja.
71
235000
2000
Lub przynajmniej powinniśmy mieć taka nadzieje.
04:15
Because that eventzdarzenie was the
72
237000
2000
Ponieważ to wydarzenie było
04:17
ScientificNaukowych RevolutionRewolucja,
73
239000
2000
rewolucją naukową,
04:19
ever sinceod whichktóry our knowledgewiedza, umiejętności
74
241000
2000
od czasu gdy nasza wiedza
04:21
of the physicalfizyczny worldświat,
75
243000
2000
dotycząca fizycznego świata
04:23
and of how to adaptprzystosować się it to our wishesżyczenia,
76
245000
4000
i tego w jaki sposób przystosowujemy ją do naszych oczekiwań
04:27
has been growingrozwój relentlesslynieustannie.
77
249000
2000
bezlitośnie rosła.
04:29
Now, what had changedzmienione?
78
251000
3000
Jaka zatem nastąpiła zmiana?
04:32
What were people now doing for the first time
79
254000
2000
Co teraz ludzie robią dobrze po raz pierwszy,
04:34
that madezrobiony that differenceróżnica
80
256000
2000
że wpływa na zmianę
04:36
betweenpomiędzy stagnationstagnacja
81
258000
2000
pomiędzy stagnacją
04:38
and rapidszybki, open-endedotwarty discoveryodkrycie?
82
260000
4000
a szybkim, szybko zakończonym odkryciem?
04:42
How to make that differenceróżnica
83
264000
2000
Jak dokonać takiej różnicy
04:44
is surelypewno the mostwiększość importantważny universaluniwersalny truthprawda
84
266000
4000
jest z pewnością najważniejszą uniwersalną prawdą
04:48
that it is possiblemożliwy to know.
85
270000
2000
możliwą do poznania.
04:50
WorryinglyNiepokojąco, there is no consensuszgoda about what it is.
86
272000
5000
Niefrasobliwie, brak jest zgody czym to jest.
04:55
So, I'll tell you.
87
277000
2000
Zatem wam powiem.
04:57
But I'll have to backtrackBacktrack a little first.
88
279000
4000
Muszę jednak cofnąć się nieco w czasie.
05:01
Before the ScientificNaukowych RevolutionRewolucja,
89
283000
3000
Do czasu sprzed rewolucji naukowej,
05:04
they believeduwierzyli that everything importantważny, knowablepoznawalne,
90
286000
3000
wierzyliśmy że wszystko co ważne, możliwe do zrozumienia
05:07
was alreadyjuż knownznany,
91
289000
2000
zostało już odkryte,
05:09
enshrinedzapisane in ancientstarożytny writingspism, institutionsinstytucje,
92
291000
3000
zamieszczone w starożytnych pismach, instytucjach
05:12
and in some genuinelyprawdziwie usefulprzydatny ruleszasady of thumbkciuk --
93
294000
3000
oraz w pewnych prawdziwie użytecznych zasadach
05:15
whichktóry were, howeverjednak, entrenchedzakorzenione as dogmasdogmaty,
94
297000
4000
które były jednakże uważane za dogmaty
05:19
alongwzdłuż with manywiele falsehoodsklamstwo.
95
301000
2000
pomiędzy wieloma łgarstwami.
05:21
So they believeduwierzyli that knowledgewiedza, umiejętności cameoprawa ołowiana witrażu from authoritieswładze
96
303000
4000
Wierzyli zatem, że wiedza pochodzi od rządzącychz
05:25
that actuallytak właściwie knewwiedziałem very little.
97
307000
3000
o których wiedzieli niewiele.
05:28
And thereforew związku z tym progresspostęp
98
310000
3000
Zatem postęp
05:31
dependedzalezalo on learninguczenie się how to rejectodrzucić
99
313000
3000
zależał od tego jak nauczyli się odrzucać
05:34
the authorityautorytet of learnednauczyli menmężczyźni,
100
316000
3000
władzę mędrców
05:37
priestsksięża, traditionstradycje and rulersmiarki.
101
319000
4000
księży, tradycji i zasad.
05:41
WhichCo is why the ScientificNaukowych RevolutionRewolucja
102
323000
3000
Dlatego też rewolucja naukowa
05:44
had to have a widerszerszy contextkontekst.
103
326000
2000
musiała mieć szersze znaczenie:
05:46
The EnlightenmentOświecenie, a revolutionrewolucja in how
104
328000
4000
Oświecenie, rewolucja poprzez która
05:50
people soughtposzukiwany knowledgewiedza, umiejętności,
105
332000
3000
ludzie poszukiwali wiedzy
05:53
tryingpróbować not to relypolegać on authorityautorytet.
106
335000
3000
próbując nie bazować na władzy.
05:56
"Take no one'sswoje wordsłowo for it."
107
338000
2000
"Nie wierz nikomu"
05:58
But that can't be what madezrobiony the differenceróżnica.
108
340000
4000
Jednak to nie było tym co wywołało zmianę.
06:02
AuthoritiesWładze had been rejectedodrzucony before, manywiele timesczasy.
109
344000
2000
Autorytet rządzących był odrzucany wiele razy wcześniej.
06:04
And that rarelyrzadko, if ever,
110
346000
2000
A to rzadko, jeśli w ogóle
06:06
causedpowodowany anything like the ScientificNaukowych RevolutionRewolucja.
111
348000
4000
wywołało coś na kształt rewolucji naukowej.
06:10
At the time, what they thought
112
352000
2000
W tamtym czasie myśleli, że tym
06:12
distinguishedwybitny sciencenauka
113
354000
2000
co wyróżnia naukę
06:14
was a radicalrodnik ideapomysł about things unseenskryte,
114
356000
4000
była radykalna idea o rzeczach nieznanych,
06:18
knownznany as empiricismempiryzm.
115
360000
3000
nazywana empiryzmem.
06:21
All knowledgewiedza, umiejętności derivespochodzi from the sensesrozsądek.
116
363000
5000
Jakakolwiek wiedza pochodzi od zmysłów
06:26
Well, we'vemamy seenwidziany that that can't be trueprawdziwe.
117
368000
3000
Aczkolwiek, wiecie że nie może to być prawdą
06:29
It did help by promotingpromowanie
118
371000
4000
Pomagało to promować
06:33
observationobserwacja and experimenteksperyment.
119
375000
2000
obserwacje i eksperymenty.
06:35
But, from the outsetpoczątku, it was obviousoczywisty
120
377000
2000
Jednak od początku było oczywistym,
06:37
that there was something horriblypotwornie wrongźle with it.
121
379000
3000
że było w tym coś ogromnie błędnego.
06:40
KnowledgeWiedza comespochodzi from the sensesrozsądek.
122
382000
2000
Wiedza pochodzi od zmysłów.
06:42
In what languagejęzyk? CertainlyZ pewnością not the languagejęzyk of mathematicsmatematyka,
123
384000
3000
Ale w jakim języku? Z pewnością nie w języku matematyki,
06:45
in whichktóry, GalileoGalileo rightlysłusznie said,
124
387000
3000
w której, jak właściwie zauważył Galileusz,
06:48
the bookksiążka of natureNatura is writtenpisemny.
125
390000
3000
zapisana została przyroda.
06:51
Look at the worldświat. You don't see equationsrównania
126
393000
3000
Spójrzmy na świat. Nie widzimy równań
06:54
carvedrzeźbione on to the mountainsideszboczy.
127
396000
3000
wyrzeźbionych na górskich stokach.
06:57
If you did, it would be because people
128
399000
2000
A nawet jeśli to dlatego,
06:59
had carvedrzeźbione them.
129
401000
2000
że ludzie je wyrzeźbili.
07:01
By the way, why don't we do that?
130
403000
3000
Właśnie, dlaczego tego nie zrobimy?
07:04
What's wrongźle with us?
131
406000
2000
Co z nami jest nie tak?
07:06
(LaughterŚmiech)
132
408000
1000
(Śmiech)
07:07
EmpiricismEmpiryzm is inadequateniewystarczające
133
409000
2000
Empiryzm jest niewystarczający
07:09
because, well,
134
411000
2000
ponieważ, cóż,
07:11
scientificnaukowy theoriesteorie explainwyjaśniać the seenwidziany in termswarunki of the unseenskryte.
135
413000
5000
naukowe teorie wyjaśniają poznawalność poprzez niewidoczne pojęcia.
07:16
And the unseenskryte, you have to admitprzyznać,
136
418000
2000
A niewidzialne, muszę przyznać,
07:18
doesn't come to us throughprzez the sensesrozsądek.
137
420000
2000
nie daje się poznać poprzez zmysły.
07:20
We don't see those nuclearjądrowy reactionsreakcje in starsgwiazdy.
138
422000
4000
Nie widzimy reakcji nuklearnych zachodzących w gwiazdach.
07:24
We don't see the originpochodzenie of speciesgatunki.
139
426000
3000
Nie widzimy pochodzenia gatunków.
07:27
We don't see the curvaturekrzywizny of space-timeczasoprzestrzeni,
140
429000
4000
Nie widzimy zakrzywienia czasoprzestrzeni
07:31
and other universeswszechświaty.
141
433000
2000
oraz innych wszechświatów.
07:33
But we know about those things.
142
435000
3000
Jednak wiemy o tych rzeczach.
07:36
How?
143
438000
2000
Dlaczego?
07:38
Well, the classicklasyczny empiricistempirystyczne answerodpowiedź is inductionIndukcja.
144
440000
5000
Cóż, odpowiedzią typowego empirysty jest indukcja.
07:43
The unseenskryte resemblesprzypomina the seenwidziany.
145
445000
4000
Niewidoczne przypomina widoczne.
07:47
But it doesn't.
146
449000
2000
To jednak nieprawda.
07:49
You know what the clinchingZaciskanie evidencedowód was
147
451000
2000
Rozstrzygającym dowodem było to,
07:51
that space-timeczasoprzestrzeni is curvedzakrzywione?
148
453000
3000
że czasoprzestrzeń jest zakrzywiona.
07:54
It was a photographfotografia, not of space-timeczasoprzestrzeni,
149
456000
3000
Było to zdjęcie, nie czasoprzestrzeni,
07:57
but of an eclipseEclipse, with a dotkropka there ratherraczej than there.
150
459000
4000
ale elipsy zamiast punktowej pętli czasu.
08:01
And the evidencedowód for evolutionewolucja?
151
463000
2000
A co jest dowodem na ewolucje?
08:03
Some rocksskały and some finchesZięby.
152
465000
3000
Kilka skał i zięby.
08:06
And parallelrównolegle universeswszechświaty? Again: dotskropki there,
153
468000
3000
A dowodem na istnienie równoległych wszechświatów? Ponownie:
08:09
ratherraczej than there, on a screenekran.
154
471000
2000
punkty tam, a nie tu, na ekranie.
08:11
What we see, in all these casesprzypadki,
155
473000
3000
Poprzez te wszystkie przykłady widzimy,
08:14
bearsniedźwiedzie no resemblancepodobieństwo to the realityrzeczywistość
156
476000
4000
że nie są zgodne z rzeczywistością,
08:18
that we concludewyciągnąć wniosek is responsibleodpowiedzialny --
157
480000
2000
a które uważamy za odpowiedź --
08:20
only a long chainłańcuch of theoreticalteoretyczny reasoningrozumowanie
158
482000
4000
są jedynie długim łańcuchem teoretycznego wnioskowania
08:24
and interpretationinterpretacja connectsłączy them.
159
486000
2000
oraz interpretacji, które je łączy.
08:26
"AhAh!" say creationistskreacjoniści.
160
488000
3000
"Oh!" powiedzieliby kreacjoniści
08:29
"So you admitprzyznać it's all interpretationinterpretacja.
161
491000
2000
"Przyznasz zatem ze to wszystko jest interpretacją.
08:31
No one has ever seenwidziany evolutionewolucja.
162
493000
3000
Nikt nigdy nie widział ewolucji
08:34
We see rocksskały.
163
496000
2000
Widzimy skały.
08:36
You have your interpretationinterpretacja. We have oursnasz.
164
498000
3000
Ty masz swoją interpretacje. My mamy swoją.
08:39
YoursPozdrawiam comespochodzi from guessworkdomysły,
165
501000
2000
Twoja to domysł;
08:41
oursnasz from the BibleBiblii."
166
503000
2000
nasza pochodzi z Biblii"
08:43
But what creationistkreacjonistyczne and empiricistsempirystów bothobie ignoreignorować
167
505000
6000
Jednak to co zarówno kreacjonista jak i empirysta ignoruje jest to,
08:49
is that, in that sensesens,
168
511000
2000
że w pewnym sensie,
08:51
no one has ever seenwidziany a bibleBiblia eitherzarówno,
169
513000
3000
nikt nigdy nie widział również Biblii
08:54
that the eyeoko only detectswykrywa lightlekki, whichktóry we don't perceivepostrzegają.
170
516000
4000
ponieważ oko wykrywa jedynie światło, którego nie postrzegamy.
08:58
BrainsMózgi only detectwykryć nervenerw impulsesimpulsy.
171
520000
3000
Mózgi wykrywają jedynie impulsy nerwowe.
09:01
And they don't perceivepostrzegają even those as what they really are,
172
523000
3000
Nie dostrzegając nawet ich prawdziwej natury,
09:04
namelymianowicie electricalelektryczny cracklestrzaski.
173
526000
2000
tj. rzężeń elektrycznych.
09:06
So we perceivepostrzegają nothing as what it really is.
174
528000
5000
Zatem niczego nie postrzegamy tym, czym na prawdę jest.
09:11
Our connectionpołączenie to realityrzeczywistość
175
533000
3000
Nasz związek z rzeczywistością
09:14
is never just perceptionpostrzeganie.
176
536000
2000
jest niczym innym jak postrzeganiem.
09:16
It's always, as KarlKarl PopperPopper put it,
177
538000
4000
Zawsze jest to, jak ujął to Karl Popper,
09:20
theory-ladenTeoria z ładunkiem.
178
542000
3000
uzbrojona teoria.
09:23
ScientificNaukowych knowledgewiedza, umiejętności isn't derivedpochodny from anything.
179
545000
3000
Wiedza naukowa nie pochodzi z czegokolwiek.
09:26
It's like all knowledgewiedza, umiejętności. It's conjecturalhipotetyczne, guessworkdomysły,
180
548000
5000
Jak każda wiedza. Bazuje na domysłach, przypuszczeniach,
09:31
testedprzetestowany by observationobserwacja,
181
553000
2000
doświadczalnych obserwacjach
09:33
not derivedpochodny from it.
182
555000
4000
z niej nie pochodzących.
09:37
So, were testablesprawdzalne conjecturesdomysły
183
559000
3000
Czy zatem dające się przetestować domysły
09:40
the great innovationinnowacja that openedotwierany the intellectualintelektualny prisonwięzienie gatesbramy?
184
562000
4000
są wielkim wynalazkiem, który otworzył klatki intelektualnego więzienia?
09:44
No. ContraryWręcz przeciwnie to what's usuallyzazwyczaj said,
185
566000
3000
Nie. Wbrew oczekiwaniom tego co zwykle jest mówione
09:47
testabilitytestowalności is commonpospolity,
186
569000
2000
sprawdzalność jest pospolita,
09:49
in mythsmity and all sortssortuje of other irrationalirracjonalny modestryby of thinkingmyślący.
187
571000
4000
zarówno w mitach jak i innych nieracjonalnych sposobach myślenia.
09:53
Any crankkorba claimingroszczenie the sunsłońce will go out nextNastępny TuesdayWtorek
188
575000
4000
Jakikolwiek maniak twierdzący, że słońce zniknie w następny wtorek
09:57
has got a testablesprawdzalne predictionPrognoza.
189
579000
3000
posiada sprawdzalne przewidywanie.
10:00
ConsiderNależy wziąć pod uwagę the ancientstarożytny GreekGrecki mythmit
190
582000
3000
Rozważmy starożytny grecki mit
10:03
explainingwyjaśniając seasonspory roku.
191
585000
3000
wyjaśniający pory roku.
10:06
HadesHades, God of the UnderworldPodziemia,
192
588000
2000
Hades bóg Podziemia,
10:08
kidnapsporywa PersephonePersephone, the GoddessBogini of SpringWiosna,
193
590000
3000
porwał Persefonę, boginię Wiosny,
10:11
and negotiatesnegocjuje a forcedwymuszony marriagemałżeństwo contractkontrakt,
194
593000
3000
i negocjuje przymusowy kontrakt małżeński
10:14
requiringwymagających her to returnpowrót regularlyregularnie, and letspozwala her go.
195
596000
4000
wymagający od niej regularnych odejść i powrotów.
10:18
And eachkażdy yearrok,
196
600000
2000
Każdego roku,
10:20
she is magicallymagicznie compelledzmuszony to returnpowrót.
197
602000
3000
Persefona magicznie powraca
10:23
And her mothermama, DemeterDemeter,
198
605000
2000
a jej matka Demeter
10:25
GoddessBogini of the EarthZiemia,
199
607000
2000
bogini Ziemi
10:27
is sadsmutny, and makesczyni it coldzimno and barrenjałowy.
200
609000
5000
jest smutna i robi się zimno i szaro.
10:32
That mythmit is testablesprawdzalne.
201
614000
3000
Ten mit jest do sprawdzenia.
10:35
If winterzimowy is causedpowodowany by Demeter'sDemeter sadnesssmutek,
202
617000
4000
Jeśli zima jest powodem smutku Demeter,
10:39
then it mustmusi happenzdarzyć everywherewszędzie on EarthZiemia simultaneouslyrównocześnie.
203
621000
4000
musi zatem występować wszędzie na Ziemi równocześnie.
10:43
So if the ancientstarożytny GreeksGrecy had only knownznany that AustraliaAustralia
204
625000
3000
Zatem jeśli starożytni Grecy wiedzieliby, że w Australii
10:46
is at its warmestNajcieplejszym when DemeterDemeter is at her saddestNajsmutniejsze,
205
628000
4000
jest najcieplej gdy Demeter jest smutna
10:50
they'doni by have knownznany that theirich theoryteoria is falsefałszywy.
206
632000
3000
udowodniliby że teoria jest nieprawdziwa.
10:53
So what was wrongźle with that mythmit,
207
635000
3000
Zatem co złego jest z tym mitem
10:56
and with all pre-scientificwstępnie naukowych thinkingmyślący,
208
638000
3000
i z tym całym pseudonaukowym myśleniem
10:59
and what, then, madezrobiony that momentousdoniosłe differenceróżnica?
209
641000
5000
oraz kiedy nastąpił ten niezwykły moment zmiany?
11:04
I think there is one thing you have to careopieka about.
210
646000
4000
Myślę, że jest jedna ważna rzecz o którą należy się zatroszczyć,
11:08
And that impliesoznacza
211
650000
2000
która to wywołuje
11:10
testabilitytestowalności, the scientificnaukowy methodmetoda,
212
652000
3000
możliwość sprawdzenia, naukową metodę,
11:13
the EnlightenmentOświecenie, and everything.
213
655000
2000
Oświecenie i wszystko.
11:15
And here is the crucialistotny thing.
214
657000
2000
Tutaj kryje się coś ważnego.
11:17
There is suchtaki a thing as a defectwady in a storyfabuła.
215
659000
3000
Istnieje coś takiego jak defekt w tej historii.
11:20
I don't just mean a logicallogiczny defectwady. I mean a badzły explanationwyjaśnienie.
216
662000
5000
Nie mam na myśli logicznego defektu, ale złego wyjaśnienia.
11:25
What does that mean? Well, explanationwyjaśnienie
217
667000
3000
Co to oznacza? Więc, wyjaśnienie
11:28
is an assertionpotwierdzenia about what's there, unseenskryte,
218
670000
3000
jest twierdzeniem o tym, że niewidoczne
11:31
that accountskonta for what's seenwidziany.
219
673000
3000
tłumaczy to co widoczne.
11:34
Because the explanatorywyjaśniający rolerola
220
676000
3000
Jako że wytłumaczalną rolę
11:37
of Persephone'sPersephone's marriagemałżeństwo contractkontrakt
221
679000
2000
małżeńskiego kontraktu Perfesony
11:39
could be playedgrał equallyna równi well
222
681000
2000
może zagrać równie dobrze
11:41
by infinitelynieskończenie manywiele other
223
683000
2000
nieskończona ilość innych
11:43
adogłoszenie hochoc entitiespodmioty.
224
685000
2000
doraźnych istot.
11:45
Why a marriagemałżeństwo contractkontrakt and not any other reasonpowód
225
687000
3000
Skąd pomysł na małżeński kontrakt, a nie jakikolwiek inny powód
11:48
for regularregularny annualroczny actionczynność?
226
690000
4000
rocznego okresowego działania?
11:52
Here is one. PersephonePersephone wasn'tnie było releasedwydany.
227
694000
3000
Oto jedno z nich. Persefona nie została uwolniona.
11:55
She escapeduciekł, and returnszwraca everykażdy springwiosna
228
697000
4000
Uciekała i powracała każdej wiosny
11:59
to take revengezemsta on HadesHades,
229
701000
2000
aby zemścić się na Hadesie
12:01
with her SpringWiosna powersuprawnienie.
230
703000
2000
dzięki swoim wiosennym siłom.
12:03
She coolschłodzi his domaindomena with SpringWiosna airpowietrze,
231
705000
5000
Ochładza jego obszar wiosennym powietrzem,
12:08
ventingodpowietrzania heatciepło up to the surfacepowierzchnia, creatingtworzenie summerlato.
232
710000
4000
wysusza powierzchnie tworząc lato.
12:12
That accountskonta for the samepodobnie phenomenazjawiska as the originaloryginalny mythmit.
233
714000
4000
Takie samo zjawisko wyjaśnia oryginalny mit.
12:16
It's equallyna równi testablesprawdzalne.
234
718000
3000
Również można jest sprawdzić.
12:19
YetJeszcze what it assertstwierdzi about realityrzeczywistość
235
721000
3000
To co stanowi wyjaśnienie rzeczywistości
12:22
is, in manywiele wayssposoby, the oppositenaprzeciwko.
236
724000
2000
jest w wielu przypadkach jej przeciwieństwem.
12:24
And that is possiblemożliwy because
237
726000
2000
Jest to możliwe ponieważ
12:26
the detailsdetale of the originaloryginalny mythmit
238
728000
3000
szczegóły oryginalnego mitu
12:29
are unrelatedniezwiązane to seasonspory roku,
239
731000
2000
są niezwiązane z porami roku
12:31
exceptz wyjątkiem viaprzez the mythmit itselfsamo.
240
733000
4000
poza samym mitem.
12:35
This easyłatwo variabilityzmienność
241
737000
3000
Ta oczywista zmienność
12:38
is the signznak of a badzły explanationwyjaśnienie,
242
740000
4000
jest znakiem złego wytłumaczenia.
12:42
because, withoutbez a functionalfunkcjonalny reasonpowód to preferwoleć
243
744000
4000
Ponieważ bez funkcjonującego zadowalającego powodu
12:46
one of countlessniezliczony variantswarianty,
244
748000
5000
by preferować jedną z niezliczonych zmiennych
12:51
advocatingpropagowanie one of them, in preferencepreferencji to the othersinni,
245
753000
2000
faworyzowanie jednej z nich
12:53
is irrationalirracjonalny.
246
755000
2000
jest nieracjonalne.
12:55
So, for the essenceistota of what
247
757000
2000
Zatem to co stanowi istotę
12:57
makesczyni the differenceróżnica to enablewłączyć progresspostęp,
248
759000
3000
ma znaczenie umożliwiające postęp
13:00
seekszukać good explanationswyjaśnienia,
249
762000
2000
poszukiwanie dobrych wytłumaczeń
13:02
the oneste that can't be easilyz łatwością variedurozmaicony,
250
764000
3000
takich które niełatwo zmienić,
13:05
while still explainingwyjaśniając the phenomenazjawiska.
251
767000
5000
jednak nadal potrafią wyjaśnić zjawisko.
13:10
Now, our currentobecny explanationwyjaśnienie of seasonspory roku
252
772000
3000
Zatem nasze obecne wytłumaczenie pór roku
13:13
is that the Earth'sZiemi axis is tiltednachylona like that,
253
775000
4000
jest takie, że oś Ziemi jest nachylona tak,
13:17
so eachkażdy hemispherePółkula tiltsplandeki towardw kierunku the sunsłońce for halfpół the yearrok,
254
779000
3000
aby każda półkula była nachylona w kierunku słońca przez połowę roku
13:20
and away for the other halfpół.
255
782000
3000
i odchylona przez następna połowę roku.
13:23
Better put that up.
256
785000
2000
Lepiej pomińmy to.
13:25
(LaughterŚmiech)
257
787000
1000
(Śmiech)
13:26
That's a good explanationwyjaśnienie: hardciężko to varyróżnią się,
258
788000
5000
To jest dobre wytłumaczenie: trudne do obalenia
13:31
because everykażdy detailSzczegół playsgra a functionalfunkcjonalny rolerola.
259
793000
3000
ponieważ każdy szczegół odgrywa funkcjonalną rolę
13:34
For instanceinstancja, we know, independentlyniezależnie of seasonspory roku,
260
796000
3000
Na przykład, wiemy że niezależnie od pór roku
13:37
that surfacespowierzchnie tiltednachylona away
261
799000
2000
powierzchnie odchylone od
13:39
from radiantpromienna heatciepło are heatedpodgrzewane lessmniej,
262
801000
3000
rozchodzącego się ciepła są słabiej nagrzane
13:42
and that a spinningspinning spherekula, in spaceprzestrzeń,
263
804000
3000
a zatem obracająca się w przestrzeni kula
13:45
pointszwrotnica in a constantstały directionkierunek.
264
807000
3000
wskazuje w tym samym kierunku.
13:48
And the tiltprzechylenie alsorównież explainswyjaśnia
265
810000
3000
Nachylenie tłumaczy również
13:51
the sun'ssłońce anglekąt of elevationpodniesienie at differentróżne timesczasy of yearrok,
266
813000
4000
kąt słońca nad poziomem morza o różnych porach roku
13:55
and predictsprzewiduje that the seasonspory roku
267
817000
2000
pozwalając przewidywać, że pory roku
13:57
will be out of phasefazy in the two hemispherespółkule.
268
819000
3000
będą poza fazami na dwóch półkulach.
14:00
If they'doni by been observedzauważony in phasefazy,
269
822000
2000
Jeśli byłyby one zaobserwowane w fazie
14:02
the theoryteoria would have been refutedobalone.
270
824000
2000
wówczas teoria zostałaby obalona.
14:04
But now, the factfakt that it's alsorównież a good explanationwyjaśnienie,
271
826000
5000
Jednak teraz, fakt, że jest to również dobre wytłumaczenie
14:09
hardciężko to varyróżnią się, makesczyni the crucialistotny differenceróżnica.
272
831000
5000
trudne do obalenia, stanowi kluczowa różnicę.
14:14
If the ancientstarożytny GreeksGrecy had founduznany out
273
836000
2000
Jeśli starożytni Grecy wiedzieliby
14:16
about seasonspory roku in AustraliaAustralia,
274
838000
3000
o porach roku w Australii
14:19
they could have easilyz łatwością variedurozmaicony theirich mythmit
275
841000
2000
łatwo zmienili swój mit
14:21
to predictprzepowiadać, wywróżyć that.
276
843000
2000
by to przewidzieć.
14:23
For instanceinstancja, when DemeterDemeter is upsetzdenerwowany,
277
845000
2000
Na przykład, gdy Demeter jest smutna
14:25
she banishesbezwzględnie heatciepło from her vicinitysąsiedztwie,
278
847000
3000
pozbywa się ciepła z okolicy
14:28
into the other hemispherePółkula, where it makesczyni summerlato.
279
850000
3000
przenosząc je na inna półkulę, gdzie pojawia się lato.
14:31
So, beingistota provedudowodnione wrongźle by observationobserwacja,
280
853000
3000
Zatem przez obserwacje dowodząc błędu
14:34
and changingwymiana pieniędzy theirich theoryteoria accordinglyodpowiednio,
281
856000
2000
i zmieniając odpowiednio ich teorię
14:36
still wouldn'tnie have got the ancientstarożytny GreeksGrecy
282
858000
3000
nadal nie byliby starożytni Grecy
14:39
one jotJOT closerbliższy to understandingzrozumienie seasonspory roku,
283
861000
3000
o jote bliżej aby zrozumieć pory roku,
14:42
because theirich explanationwyjaśnienie was badzły: easyłatwo to varyróżnią się.
284
864000
3000
ponieważ ich wytłumaczenie było błędne: łatwe do obalenia.
14:45
And it's only when an explanationwyjaśnienie is good
285
867000
3000
Tak samo ważne jest wyjaśnienie
14:48
that it even matterssprawy whetherczy it's testablesprawdzalne.
286
870000
2000
jak liczy się czy jest sprawdzalne.
14:50
If the axis-tiltosi tilt theoryteoria had been refutedobalone,
287
872000
3000
Jesli teoria nachylenia osi zostałaby obalona
14:53
its defendersobrońcy would have had nowherenigdzie to go.
288
875000
2000
jej obrońcy nie mieliby gdzie się dalej rozwijać.
14:55
No easilyz łatwością implementedwdrożony changezmiana
289
877000
3000
Nieostrożnie wdrążana zmiana
14:58
could make that tiltprzechylenie
290
880000
2000
mogła spowodować, że nachylenie
15:00
causeprzyczyna the samepodobnie seasonspory roku in bothobie hemispherespółkule.
291
882000
5000
wywołałoby te same pory roku na obu półkulach.
15:05
The searchszukanie for hard-to-varyciężko się różnią się explanationswyjaśnienia
292
887000
3000
Poszukiwanie trudnych do obalenia wyjaśnień
15:08
is the originpochodzenie of all progresspostęp.
293
890000
3000
jest podstawą wszelkiego postępu.
15:11
It's the basicpodstawowy regulatingregulacji principlezasada
294
893000
3000
Jest to podstawowa zasada
15:14
of the EnlightenmentOświecenie.
295
896000
2000
regulująca Oświecenie.
15:16
So, in sciencenauka, two falsefałszywy approachesawanse blightzwarzyć progresspostęp.
296
898000
4000
Zatem w języku nauki dwa sprzeczne podejścia niszczą postęp.
15:20
One is well knownznany: untestableniesprawdzalne theoriesteorie.
297
902000
3000
Jedna dobrze znana: teorie nie do sprawdzenia.
15:23
But the more importantważny one is explanationlessexplanationless theoriesteorie.
298
905000
4000
Jednak co jest ważniejsze to niewytłumaczalne teorie.
15:27
WheneverGdy you're told that some existingistniejący statisticalstatystyczny trendtendencja will continueKontyntynuj,
299
909000
4000
Za każdym razem gdy pojawia się pewien statystyczny trend
15:31
but you aren'tnie są givendany a hard-to-varyciężko się różnią się accountkonto
300
913000
3000
a Ty nie jesteś w stanie podać trudnego do obalenia uzasadnienia
15:34
of what causesprzyczyny that trendtendencja,
301
916000
3000
odnośnie tego co powoduje ten trend
15:37
you're beingistota told a wizardczarodziej did it.
302
919000
2000
powiesz że to za sprawą czarodzieja.
15:39
When you are told that carrotsmarchew have humanczłowiek rightsprawa
303
921000
3000
Kiedy powiesz że marchewki mają prawa człowieka
15:42
because they sharedzielić halfpół our genesgeny --
304
924000
2000
ponieważ mają połowę genów taką jak my --
15:44
but not how genegen percentagesprocenty conferprzyznać rightsprawa -- wizardczarodziej.
305
926000
6000
jednak bez podania ilości procent nadających te prawa -- czarodziej.
15:50
When someonektoś announceszapowiada that the nature-nurturenatura-wychowanie debatedebata
306
932000
4000
Gdy ktoś ogłasza że debata typu przyroda-geny
15:54
has been settledosiadły because there is evidencedowód
307
936000
2000
została rozstrzygnięta ponieważ istnieje dowód,
15:56
that a givendany percentageodsetek of our
308
938000
2000
że dany procent naszych
15:58
politicalpolityczny opinionsopinie are geneticallygenetycznie inheriteddziedziczny,
309
940000
4000
politycznych decyzji jest genetycznie dziedziczony
16:02
but they don't explainwyjaśniać how genesgeny causeprzyczyna opinionsopinie,
310
944000
4000
jednak bez wyjaśnienia jak te geny wywołują opinie,
16:06
they'veoni settledosiadły nothing. They are sayingpowiedzenie that our
311
948000
2000
wówczas nic nie rozwikłali. Kiedy mówią że nasze
16:08
opinionsopinie are causedpowodowany by wizardsczarodzieje,
312
950000
2000
opinie pochodzą od czarodziei
16:10
and presumablyprawdopodobnie so are theirich ownwłasny.
313
952000
3000
przypuszczalnie ich również.
16:13
That the truthprawda consistsskłada się of
314
955000
3000
Prawda która zawiera
16:16
hardciężko to varyróżnią się assertionspotwierdzeń about realityrzeczywistość
315
958000
4000
trudne do zmienienia twierdzenia o rzeczywistości
16:20
is the mostwiększość importantważny factfakt
316
962000
3000
jest najważnijszym faktem
16:23
about the physicalfizyczny worldświat.
317
965000
2000
o świecie fizycznym.
16:25
It's a factfakt that is, itselfsamo, unseenskryte,
318
967000
3000
Faktem samym sobie, niespotykana
16:28
yetjeszcze impossibleniemożliwy to varyróżnią się. Thank you.
319
970000
4000
i nadal niemożliwa do podważenia. Dziękuję.
16:32
(ApplauseAplauz)
320
974000
4000
(Brawa)
Translated by Slawomir Soszynski
Reviewed by Józef Piecyk

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
David Deutsch - Quantum physicist
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity.

Why you should listen

David Deutsch will force you to reconsider your place in the world. This legendary Oxford physicist is the leading proponent of the multiverse (or "many worlds") interpretation of quantum theory -- the idea that our universe is constantly spawning countless numbers of parallel worlds.

In his own words: "Everything in our universe -- including you and me, every atom and every galaxy -- has counterparts in these other universes." If that doesn't alter your consciousness, then the other implications he's derived from his study of subatomic physics -- including the possibility of time travel -- just might.

In The Fabric of Reality, Deutsch tied together quantum mechanics, evolution, a rationalist approach to knowledge, and a theory of computation based on the work of Alan Turing. "Our best theories are not only truer than common sense, they make more sense than common sense,"Deutsch wrote, and he continues to explore the most mind-bending aspects of particle physics.

In 2008, he became a member of the Royal Society of London.
 

More profile about the speaker
David Deutsch | Speaker | TED.com