TED2017
Robert Sapolsky: The biology of our best and worst selves
Robert Sapolsky: En iyi ve en kötü hâlimizin biyolojisi
Filmed:
Readability: 4.6
1,818,106 views
İnsanlar nasıl bu kadar anlayışlı ve fedakâr olabilir - ayn zamanda bu kadar acımasız ve vahşiyken? Neyi niçin yaptığımızı anlamak için, nörolog Robert Sapolsky çok uç bir noktaya değiniyor, yaptıklarımızı zaman çizelgesinde gerçekleşmesinden önce, saniyelerden milyonlarca yıla kadar irdeliyor. Bu büyüleyici konuşmada, en iyi ve en kötü davranışlarımızı tetikleyen biyolojiye ilişkin üstün araştırmalarını paylaşıyor.
Robert Sapolsky - Neuroscientist, primatologist, writer
Robert Sapolsky is one of the leading neuroscientists in the world, studying stress in primates (including humans). Full bio
Robert Sapolsky is one of the leading neuroscientists in the world, studying stress in primates (including humans). Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Chris Anderson: Robert son birkaç
yıl boyunca, insan davranışının
yıl boyunca, insan davranışının
00:12
Chris Anderson: So Robert
spent the last few years
spent the last few years
0
760
2696
00:15
think about how weird human behavior is,
1
3480
2336
ne kadar tuhaf ve
dilimizin bunu açıklamada
dilimizin bunu açıklamada
00:17
and how inadequate most
of our language trying to explain it is.
of our language trying to explain it is.
2
5840
4216
ne kadar yetersiz olduğunu
anlamaya çalıştı.
anlamaya çalıştı.
00:22
And it's very exciting to hear him
explain some of the thinking behind it
explain some of the thinking behind it
3
10080
4376
Topluluk önünde ilk defa çalışmalarının
bir kısmını anlatacak olması
bir kısmını anlatacak olması
00:26
in public for the first time.
4
14480
1656
gerçekten çok heyecan verici.
00:28
Over to you now, Robert Sapolsky.
5
16160
2096
Söz sende, Robert Sapolsky.
00:30
(Applause)
6
18280
2960
(Alkış)
00:35
Robert Sapolsky: Thank you.
7
23040
1616
Teşekkür ederim.
00:36
The fantasy always runs
something like this.
something like this.
8
24680
2480
Fantezim her zaman şöyle olmuştur:
00:39
I've overpowered his elite guard,
9
27960
2176
Seçkin korumasını altüst ediyorum,
00:42
burst into his secret bunker
10
30160
1935
gizli sığınağına doğru dalıyorum,
00:44
with my machine gun ready.
11
32119
1817
elimde makineli tüfeğim hazır.
00:45
He lunges for his Luger.
12
33960
1896
Luger silahına doğru hamle yapıyor.
00:47
I knock it out of his hand.
13
35880
1816
Vurup elinden alıyorum.
00:49
He lunges for his cyanide pill.
14
37720
2336
Siyanür hapa doğru hamle yapıyor.
00:52
I knock that out of his hand.
15
40080
1736
Vurup onu da elinden alıyorum.
00:53
He snarls,
16
41840
1296
Adeta kükrüyor,
00:55
comes at me with otherworldly strength.
17
43160
2216
dünya dışı bir güçle üzerime yürüyor.
00:57
We grapple, we fight,
18
45400
1696
Boğuşuyoruz, kavga ediyoruz,
00:59
I manage to pin him down
19
47120
1896
onu yere sermeyi başarıyorum
01:01
and put on handcuffs.
20
49040
1560
ve ellerini kelepçeliyorum.
01:03
"Adolf Hitler," I say,
21
51480
2016
''Adolf Hitler'' diyorum,
01:05
"I arrest you for crimes
against humanity."
against humanity."
22
53520
2840
''İnsanlık dışı suçlarından ötürü
seni tutukluyorum.''
seni tutukluyorum.''
01:10
Here's where the Medal of Honor
version of the fantasy ends
version of the fantasy ends
23
58000
2976
İşte burada fantezinin Onur Madalyası
versiyonu sona eriyor
versiyonu sona eriyor
01:13
and the imagery darkens.
24
61000
1856
ve hayaller karanlığa bürünüyor.
01:14
What would I do if I had Hitler?
25
62880
1719
Hitler'i ele geçirsem ne yapardım?
01:17
It's not hard to imagine
once I allow myself.
once I allow myself.
26
65160
2760
Kendime izin verdiğimde
bunu hayal etmek hiç de zor değil.
bunu hayal etmek hiç de zor değil.
01:20
Sever his spine at the neck.
27
68720
2136
Omurgasını boynundan kırardım.
01:22
Take out his eyes with a blunt instrument.
28
70880
2376
Kör bir aletle gözlerini çıkarırdım.
01:25
Puncture his eardrums. Cut out his tongue.
29
73280
2776
Kulak zarlarını patlatır, dilini keserdim.
01:28
Leave him alive on a respirator,
30
76080
2136
Solunum cihazına bağlı, tüple beslenir,
01:30
tube-fed, not able to speak
or move or see or hear, just to feel,
or move or see or hear, just to feel,
31
78240
5296
konuşamaz, göremez, duyamaz hâlde
ve sadece hissedebilirken,
ve sadece hissedebilirken,
01:35
and then inject him
with something cancerous
with something cancerous
32
83560
3256
ona kanser gibi birşey enjekte eder,
01:38
that's going to fester and pustulate
33
86840
2256
vücudundaki her hücre
acı içinde çığlık atana
acı içinde çığlık atana
01:41
until every cell in his body
is screaming in agony,
is screaming in agony,
34
89120
3936
ve her saniye cehennemde
sonsuzluk hissi yaratana kadar
sonsuzluk hissi yaratana kadar
01:45
until every second
feels like an eternity in hell.
feels like an eternity in hell.
35
93080
3240
ilacın onu çürütüp mahvedişini izlerdim.
01:49
That's what I would do to Hitler.
36
97680
1840
İşte Hitler'e bunu yapardım.
01:53
I've had this fantasy since I was a kid,
37
101920
2016
Çocukluğumdan beri var bu fantezim,
01:55
still do sometimes,
38
103960
1496
hâlâ bazen düşünürüm
01:57
and when I do, my heart speeds up --
39
105480
2656
ve kalbim hızla çarpmaya başlar -
02:00
all these plans for the most evil,
wicked soul in history.
wicked soul in history.
40
108160
4880
tarihteki en şeytani ve aşağılık
ruh için tüm bu planlar.
ruh için tüm bu planlar.
02:05
But there's a problem,
41
113840
1256
Ancak bir sorun var,
02:07
which is I don't actually believe
in souls or evil,
in souls or evil,
42
115120
2896
ne ruhlara ne de şeytana inanıyorum,
02:10
and I think wicked belongs in a musical.
43
118040
2536
kötülük bir müzikalin parçası bana göre.
Yine de öldürüldüğünü görmek
istediğim insanlar var,
istediğim insanlar var,
02:12
But there's some people
I would like to see killed,
I would like to see killed,
44
120600
2416
02:15
but I'm against the death penalty.
45
123040
1816
ama idam cezasına karşıyım.
02:16
But I like schlocky violent movies,
46
124880
2096
Ucuz şiddet filmlerini seviyorum,
02:19
but I'm for strict gun control.
47
127000
1776
ama sıkı silah kontrolünden yanayım.
02:20
But then there was a time
I was at a laser tag place,
I was at a laser tag place,
48
128800
3056
Bir kez lazerli silah oyununa katılmıştım
02:23
and I had such a good time
hiding in a corner shooting at people.
hiding in a corner shooting at people.
49
131880
3880
ve bir köşede saklanıp insanlara
ateş etmekten çok keyif aldım.
ateş etmekten çok keyif aldım.
02:28
In other words, I'm your basic
confused human when it comes to violence.
confused human when it comes to violence.
50
136360
4800
Başka bir deyişle, konu şiddet olunca,
kafası karışık basit bir insanım.
kafası karışık basit bir insanım.
02:33
Now, as a species, we obviously
have problems with violence.
have problems with violence.
51
141760
3336
Şu an, bir ırk olarak, şiddetle
ilgili sorunlarımız olduğu çok açık.
ilgili sorunlarımız olduğu çok açık.
02:37
We use shower heads to deliver poison gas,
52
145120
3056
Zehirli gaz salması için
duş başlıklarını kullanıyoruz,
duş başlıklarını kullanıyoruz,
02:40
letters with anthrax,
airplanes as weapons,
airplanes as weapons,
53
148200
3096
mektupların içine şarbon,
silah olarak uçaklar,
silah olarak uçaklar,
02:43
mass rape as a military strategy.
54
151320
1856
askeri strateji olarak toplu tecavüz.
02:45
We're a miserably violent species.
55
153200
2280
Acınacak hâlde şiddet yanlısı bir ırkız.
02:47
But there's a complication,
56
155920
1496
Yalnız bir karmaşa var,
02:49
which is we don't hate violence,
57
157440
2376
şiddetten nefret etmiyoruz,
02:51
we hate the wrong kind.
58
159840
1856
onun yanlış türünden nefret ediyoruz.
02:53
And when it's the right kind,
59
161720
1456
Doğru türü olduğu zaman,
02:55
we cheer it on, we hand out medals,
60
163200
2496
kutluyoruz, madalya takıyoruz,
02:57
we vote for, we mate with
our champions of it.
our champions of it.
61
165720
3136
oy veriyoruz, bunun
şampiyonlarıyla beraber oluyoruz.
şampiyonlarıyla beraber oluyoruz.
03:00
When it's the right kind of violence,
62
168880
1816
Doğru türde şiddet olduğu zaman
03:02
we love it.
63
170720
1200
çok seviyoruz.
03:04
And there's another complication,
64
172520
1656
Başka bir karmaşa daha var:
03:06
which is, in addition to us
being this miserably violent species,
being this miserably violent species,
65
174200
4056
Acınası şiddet yanlısı bir tür
olmamızın yanı sıra
olmamızın yanı sıra
03:10
we're also this extraordinarily
altruistic, compassionate one.
altruistic, compassionate one.
66
178280
3800
inanılmaz fedakâr ve anlayışlı bir türüz.
03:15
So how do you make sense
of the biology of our best behaviors,
of the biology of our best behaviors,
67
183520
3296
En iyi ve en kötü davranışlarımızın
03:18
our worst ones and all of those
ambiguously in between?
ambiguously in between?
68
186840
4016
ve arada kalan tüm o belirsiz kısmın
biyolojisini nasıl anlayabiliriz?
biyolojisini nasıl anlayabiliriz?
03:22
Now, for starters,
69
190880
1256
Öncelikle,
03:24
what's totally boring is understanding
the motoric aspects of the behavior.
the motoric aspects of the behavior.
70
192160
4296
davranışın motorsal yanlarını
anlamak tamamen sıkıcıdır.
anlamak tamamen sıkıcıdır.
03:28
Your brain tells your spine,
tells your muscles
tells your muscles
71
196480
3176
Beyniniz omuriliğinize,
o da kaslarınıza
o da kaslarınıza
03:31
to do something or other,
72
199680
1256
bir şey yapmanızı söyler
03:32
and hooray, you've behaved.
73
200960
1936
ve yaşasın, eylem gerçekleşir.
03:34
What's hard is understanding
the meaning of the behavior,
the meaning of the behavior,
74
202920
3656
Zor olan, davranışın
manasını anlamaya çalışmaktır,
manasını anlamaya çalışmaktır,
03:38
because in some settings,
pulling a trigger is an appalling act;
pulling a trigger is an appalling act;
75
206600
3816
çünkü bazı koşullarda
tetiği çekmek dehşet verici iken,
tetiği çekmek dehşet verici iken,
03:42
in others, it's heroically
self-sacrificial.
self-sacrificial.
76
210440
2976
bazı durumlarda kahramanlık
ve fedakârlıktır.
ve fedakârlıktır.
03:45
In some settings, putting your hand
one someone else's
one someone else's
77
213440
2936
Bazı durumlarda birinin elini tutmak
03:48
is deeply compassionate.
78
216400
1456
şefkatli bir davranışken,
03:49
In others, it's a deep betrayal.
79
217880
1896
bazı durumlarda tam bir ihanettir.
03:51
The challenge is to understand
80
219800
1536
Asıl zor olan,
03:53
the biology of the context
of our behaviors,
of our behaviors,
81
221360
3256
davranışlarımızın konusuna ait
biyolojiyi anlamaktır
biyolojiyi anlamaktır
03:56
and that's real tough.
82
224640
1600
ve gerçekten güçtür bunu yapmak.
03:59
One thing that's clear, though,
is you're not going to get anywhere
is you're not going to get anywhere
83
227040
3176
Bildiğim şu ki, bunu açıklamak için
04:02
if you think there's going to be
the brain region or the hormone
the brain region or the hormone
84
230240
4416
beynin bir bölümü veya bir hormon
04:06
or the gene or the childhood experience
85
234680
2736
veya bir gen veya bir çocukluk anısı
04:09
or the evolutionary mechanism
that explains everything.
that explains everything.
86
237440
3080
veya evrimsel süreç olduğuna inanarak
hiçbir yere varamazsınız.
hiçbir yere varamazsınız.
04:13
Instead, every bit of behavior
has multiple levels of causality.
has multiple levels of causality.
87
241040
5120
Tam tersine, davranışın her bir parçası
çok katmanlı zarara sahiptir.
çok katmanlı zarara sahiptir.
04:18
Let's look at an example.
88
246800
1400
Bir örnekten yola çıkalım.
04:20
You have a gun.
89
248840
1200
Silahınız var.
04:22
There's a crisis going on:
90
250720
1576
Bir arbede yaşanıyor:
04:24
rioting, violence, people running around.
91
252320
2576
Ayaklanma, şiddet, koşturan insanlar.
04:26
A stranger is running at you
in an agitated state --
in an agitated state --
92
254920
3176
Bir yabancı telaşlı bir şekilde
size doğru koşuyor,
size doğru koşuyor,
04:30
you can't quite tell if the expression
is frightened, threatening, angry --
is frightened, threatening, angry --
93
258120
5096
ifadesinden korkmuş mu, saldırgan mı,
yoksa kızgın mı anlayamıyorsunuz;
yoksa kızgın mı anlayamıyorsunuz;
04:35
holding something
that kind of looks like a handgun.
that kind of looks like a handgun.
94
263240
3216
silaha benzeyen bir şey
tuttuğunu görüyorsunuz.
tuttuğunu görüyorsunuz.
04:38
You're not sure.
95
266480
1216
Emin değilsiniz.
04:39
The stranger comes running at you
96
267720
1896
Yabancı size doğru koşuyor
04:41
and you pull the trigger.
97
269640
1736
ve siz tetiği çekiyorsunuz.
04:43
And it turns out
that thing in this person's hand
that thing in this person's hand
98
271400
2936
Görünen o ki elinde tuttuğu şey
04:46
was a cell phone.
99
274360
1200
cep telefonuymuş.
04:48
So we asked this biological question:
100
276200
2216
Şu biyolojik soruyu sorduk:
04:50
what was going on
that caused this behavior?
that caused this behavior?
101
278440
3176
Bu davranışa sebep olan olaylar nelerdi?
04:53
What caused this behavior?
102
281640
1896
Bu davranışa ne sebep oldu?
04:55
And this is a multitude of questions.
103
283560
2296
Bu bir soru yığını.
04:57
We start.
104
285880
1216
Başlıyoruz.
04:59
What was going on in your brain
one second before you pulled that trigger?
one second before you pulled that trigger?
105
287120
4416
Tetiği çekmeden bir saniye önce
beyninde ne olup bitiyordu?
beyninde ne olup bitiyordu?
05:03
And this brings us into the realm
of a brain region called the amygdala.
of a brain region called the amygdala.
106
291560
3696
Bu da bizi amigdala dediğimiz
beynin bir bölümüne getiriyor.
beynin bir bölümüne getiriyor.
05:07
The amygdala, which is
central to violence, central to fear,
central to violence, central to fear,
107
295280
3936
Şiddetin, korkunun merkezi olan amigdala
05:11
initiates volleys of cascades
108
299240
2696
çağlayan gibi bir salınım yapar
05:13
that produce pulling of a trigger.
109
301960
2256
ve tetiği çektirir.
05:16
What was the level of activity
in your amygdala one second before?
in your amygdala one second before?
110
304240
3680
Bir saniye önce amigdalanızda
olan aktivitenin düzeyi neydi?
olan aktivitenin düzeyi neydi?
05:20
But to understand that,
we have to step back a little bit.
we have to step back a little bit.
111
308880
3376
Ancak bunu anlayabilmek için,
bir adım geri gitmemiz lazım.
bir adım geri gitmemiz lazım.
05:24
What was going on in the environment
seconds to minutes before
seconds to minutes before
112
312280
3576
Saniyeler, dakikalar önce çevrenizde
amigdalanızı etkileyecek
amigdalanızı etkileyecek
05:27
that impacted the amygdala?
113
315880
1736
neler yaşanıyordu?
05:29
Now, obviously, the sights,
the sounds of the rioting,
the sounds of the rioting,
114
317640
3096
Belli ki o görüntü, ayaklanmanın sesleri
05:32
that was pertinent.
115
320760
1216
geçerli unsurlardı.
05:34
But in addition,
116
322000
1216
Ancak buna ek olarak,
05:35
you're more likely to mistake
a cell phone for a handgun
a cell phone for a handgun
117
323240
3456
Bir cep telefonunu silahla
karıştırma olasılığınız
karıştırma olasılığınız
05:38
if that stranger was male
118
326720
2256
yabancı erkek, iri ve değişik bir ırktan
05:41
and large and of a different race.
119
329000
2600
olduğu zaman çok daha fazla.
05:44
Furthermore, if you're in pain,
120
332360
2136
Dahası, acı çekiyorsanız,
05:46
if you're hungry, if you're exhausted,
121
334520
2176
açsanız veya çok yorgunsanız,
05:48
your frontal cortex
is not going to work as well,
is not going to work as well,
122
336720
2536
ön korteksiniz de çalışmayacak,
05:51
part of the brain whose job it is
to get to the amygdala in time
to get to the amygdala in time
123
339280
3656
bu kısmın görevi amigdalayı
zamanında uyarmak ve
zamanında uyarmak ve
05:54
saying, "Are you really sure
that's a gun there?"
that's a gun there?"
124
342960
3280
''onun bir silah olduğuna
emin misin?'' dedirtmek.
emin misin?'' dedirtmek.
05:58
But we need to step further back.
125
346800
2136
Daha da geri gitmemiz gerekiyor.
06:00
Now we have to look
at hours to days before,
at hours to days before,
126
348960
3176
Şimdi saatler, günler öncesine bakalım:
06:04
and with this, we have entered
the realm of hormones.
the realm of hormones.
127
352160
2976
Hormonların tahtına giriş yaptık.
06:07
For example, testosterone,
128
355160
2136
Örneğin, testesteron,
06:09
where regardless of your sex,
129
357320
1736
cinsiyetiniz ne olursa olsun,
06:11
if you have elevated
testosterone levels in your blood,
testosterone levels in your blood,
130
359080
2856
kanınızdaki testesteron
seviyesini yükselttiyseniz,
seviyesini yükselttiyseniz,
06:13
you're more likely to think
a face with a neutral expression
a face with a neutral expression
131
361960
3376
ifadesiz bir yüzü tehditkâr bir yüz olarak
06:17
is instead looking threatening.
132
365360
2056
düşünmeniz çok daha olası.
06:19
Elevated testosterone levels,
elevated levels of stress hormones,
elevated levels of stress hormones,
133
367440
3856
Yükselen testesteron seviyeleri,
yükselen stres hormonları seviyeleri
yükselen stres hormonları seviyeleri
06:23
and your amygdala
is going to be more active
is going to be more active
134
371320
2296
ve amigdalanız çok daha aktif,
06:25
and your frontal cortex
will be more sluggish.
will be more sluggish.
135
373640
2480
ön korteksiniz çok daha uyuşmış olacaktır.
06:29
Pushing back further,
weeks to months before,
weeks to months before,
136
377200
2856
Daha da geriye gidelim,
haftalar, aylar öncesine;
haftalar, aylar öncesine;
06:32
where's the relevance there?
137
380080
1456
bunun ne alakası var?
06:33
This is the realm of neural plasticity,
138
381560
2536
İşte bu nöro plastisite,
06:36
the fact that your brain
can change in response to experience,
can change in response to experience,
139
384120
3936
beyninizin tecrübeye yanıt olarak
değişebileceği gerçeği.
değişebileceği gerçeği.
06:40
and if your previous months
have been filled with stress and trauma,
have been filled with stress and trauma,
140
388080
4176
Önceki aylar süresince
stres ve travma yaşadıysanız,
stres ve travma yaşadıysanız,
06:44
your amygdala will have enlarged.
141
392280
1856
amigdalanız genişlemiştir.
06:46
The neurons will have become
more excitable,
more excitable,
142
394160
2216
Nöronlar daha duyarlı hâle gelmiş,
06:48
your frontal cortex would have atrophied,
143
396400
2336
ön korteksiniz körelmiştir;
06:50
all relevant to what happens
in that one second.
in that one second.
144
398760
2800
hepsi o bir saniyede olanlarla alakalı.
06:54
But we push back even more, back years,
145
402320
2656
Daha da geriye, yıllar öncesine gideceğiz,
06:57
back, for example, to your adolescence.
146
405000
2496
ergenlik döneminize mesela.
06:59
Now, the central fact
of the adolescent brain
of the adolescent brain
147
407520
2496
Ergenlik çağındaki
beyninizle ilgili temel gerçek,
beyninizle ilgili temel gerçek,
07:02
is all of it is going full blast
148
410040
2736
her şeyin son hızda çalıştığıdır,
07:04
except the frontal cortex,
149
412800
1696
tam gelişmemiş olan
07:06
which is still half-baked.
150
414520
1736
ön korteks hariç.
07:08
It doesn't fully mature
until you're around 25.
until you're around 25.
151
416280
3176
25 yaş dolaylarına kadar
tamemen olgunlaşmıyor.
tamemen olgunlaşmıyor.
07:11
And thus, adolescence and early adulthood
152
419480
3216
Bu yüzden de ergenlik
ve yetişkinliğin ilk dönemi,
ve yetişkinliğin ilk dönemi,
07:14
are the years where environment
and experience sculpt your frontal cortex
and experience sculpt your frontal cortex
153
422720
5136
çevre ve tecrübe ön korteksi etkileyerek
07:19
into the version you're going to have
as an adult in that critical moment.
as an adult in that critical moment.
154
427880
3800
yetişkin olunca böyle kritik bir durumda
sahip olacağınız versiyonu oluşturuyor.
sahip olacağınız versiyonu oluşturuyor.
07:24
But pushing back even further,
155
432800
1776
Daha da geriye gideceğiz,
07:26
even further back
to childhood and fetal life
to childhood and fetal life
156
434600
3456
çocukluğunuza ve cenin hâlinize
07:30
and all the different versions
that that could come in.
that that could come in.
157
438080
2816
ve daha farklı versiyonlar olacak.
07:32
Now, obviously, that's the time
that your brain is being constructed,
that your brain is being constructed,
158
440920
3256
Gayet açık ki bu dönemde
beyniniz gelişmekte
beyniniz gelişmekte
07:36
and that's important,
159
444200
1216
ve bu önemli,
07:37
but in addition,
experience during those times
experience during those times
160
445440
3296
ama bununla birlikte
o dönemde edindiğiniz tecrübeler
o dönemde edindiğiniz tecrübeler
07:40
produce what are called
epigenetic changes,
epigenetic changes,
161
448760
2976
epigenetik değişiklik dediğimiz
durumları meydana getirir.
durumları meydana getirir.
07:43
permanent, in some cases,
162
451760
1656
Bazı durumlarda kalıcıdır.
07:45
permanently activating
certain genes, turning off others.
certain genes, turning off others.
163
453440
4336
Kalıcı olarak bazı genleri
aktive ederken, bazılarını kapatır.
aktive ederken, bazılarını kapatır.
07:49
And as an example of this,
164
457800
1496
Buna bir örnek olarak,
07:51
if as a fetus you were exposed to a lot
of stress hormones through your mother,
of stress hormones through your mother,
165
459320
5016
fetüs iken annenizin stres hormonlarına
çok fazla maruz kaldıysanız,
çok fazla maruz kaldıysanız,
07:56
epigenetics is going to produce
your amygdala in adulthood
your amygdala in adulthood
166
464360
3416
epigenetik, yetişkinliğinizde
amigdalanızı çok daha duyarlı
amigdalanızı çok daha duyarlı
07:59
as a more excitable form,
167
467800
1936
bir hâle getirecektir
08:01
and you're going to have
elevated stress hormone levels.
elevated stress hormone levels.
168
469760
2640
ve stres hormon seviyeleriniz
yüksek seyredecek.
yüksek seyredecek.
08:04
But pushing even further back,
169
472960
1896
Daha da geriye gidelim,
08:06
back to when you were just a fetus,
170
474880
1696
yalnızca bir fetüs olduğunuz,
08:08
back to when all you were
was a collection of genes.
was a collection of genes.
171
476600
2816
sadece bir gen yığını olduğunuz zamana.
08:11
Now, genes are really
important to all of this,
important to all of this,
172
479440
2376
Genler bu konu için gerçekten önemli,
08:13
but critically, genes don't
determine anything,
determine anything,
173
481840
2736
ama kritik olarak genler
hiçbir şeye karar vermiyor,
hiçbir şeye karar vermiyor,
08:16
because genes work differently
in different environments.
in different environments.
174
484600
3640
çünkü genler farklı
ortamlarda farklı işliyorlar.
ortamlarda farklı işliyorlar.
08:20
Key example here:
175
488640
1256
Buna kilit bir örnek:
08:21
there's a variant of a gene called MAO-A,
176
489920
3136
MAO-A denilen bir gen varyasyonu var;
08:25
and if you have that variant,
177
493080
1656
bu varyasyona sahipseniz,
08:26
you are far more likely
to commit antisocial violence
to commit antisocial violence
178
494760
4656
antisosyal şiddet sergilemeniz,
08:31
if, and only if,
you were abused as a child.
you were abused as a child.
179
499440
3976
sadece ama sadece çocukken tacize
uğradıysanız çok daha olası.
uğradıysanız çok daha olası.
08:35
Genes and environment interact,
180
503440
2376
Genler ve çevre etkileşim içindedir
08:37
and what's happening in that one second
before you pull that trigger
before you pull that trigger
181
505840
3616
ve tetiği çekmeden önceki
o bir saniyede olanlar
o bir saniyede olanlar
08:41
reflects your lifetime
of those gene-environment interactions.
of those gene-environment interactions.
182
509480
4240
sizin hayat boyu gen-çevre
etkileşimlerinizi yansıtır.
etkileşimlerinizi yansıtır.
08:46
Now, remarkably enough,
we've got to push even further back now,
we've got to push even further back now,
183
514679
3617
Şimdi, inanılmaz bir şekilde,
daha da geriye gitmemiz lazım,
daha da geriye gitmemiz lazım,
08:50
back centuries.
184
518320
1376
yüzyıllar öncesine.
08:51
What were your ancestors up to.
185
519720
2336
Atalarımızın yaptıklarına.
08:54
And if, for example,
they were nomadic pastoralists,
they were nomadic pastoralists,
186
522080
3176
Örneğin onlar göçebe çobanlardı,
08:57
they were pastoralists,
187
525280
1256
çobandılar,
08:58
people living in deserts or grasslands
188
526560
2576
çöllerde veya çayırlarda
09:01
with their herds of camels, cows, goats,
189
529160
2656
deve, inek, keçi sürüleriyle yaşarlardı;
09:03
odds are they would have invented
what's called a culture of honor
what's called a culture of honor
190
531840
4056
onur kültürünü onların yaratmış
olması çok muhtemel,
olması çok muhtemel,
09:07
filled with warrior classes,
191
535920
2216
savaşçı sınıflarıyla,
09:10
retributive violence, clan vendettas,
192
538160
2696
kinci şiddet, kan davaları ile birlikte.
09:12
and amazingly, centuries later,
193
540880
2256
İnanılmaz bir şekilde, asırlar sonra,
09:15
that would still be influencing
the values with which you were raised.
the values with which you were raised.
194
543160
3680
bu, hâlâ birlikte yetiştirildiğiniz
değerleri etkileyecektir.
değerleri etkileyecektir.
09:19
But we've got to push even further back,
195
547800
2136
Daha da geriye gitmemiz gerekiyor,
09:21
back millions of years,
196
549960
1736
milyonlarca yıl öncesine,
09:23
because if we're talking about genes,
197
551720
2056
çünkü eğer genleri tartışıyorsak,
09:25
implicitly we're now talking
about the evolution of genes.
about the evolution of genes.
198
553800
3656
dolaylı yoldan genlerin evrimini
tartışıyoruz demektir.
tartışıyoruz demektir.
09:29
And what you see is, for example,
199
557480
2216
Gördüğünüz şey, örneğin,
09:31
patterns across different primate species.
200
559720
2496
farklı primat türlerinin modelleri.
09:34
Some of them have evolved
for extremely low levels of aggression,
for extremely low levels of aggression,
201
562240
4416
Bazıları inanılmaz düşük
seviyede saldırganlığa doğru,
seviyede saldırganlığa doğru,
09:38
others have evolved
in the opposite direction,
in the opposite direction,
202
566680
2536
bazıları ise tam tersi yolda evrildi
09:41
and floating there in between
by every measure are humans,
by every measure are humans,
203
569240
3896
ve her açıdan ortada insanlar oldu;
09:45
once again this confused,
barely defined species
barely defined species
204
573160
3896
bu kafası karışık, çok az
açıklanabilmiş tür,
açıklanabilmiş tür,
09:49
that has all these potentials
to go one way or the other.
to go one way or the other.
205
577080
3240
bu iki yoldan birine gitmek için
her tür potansiyele sahipler.
her tür potansiyele sahipler.
09:53
So what has this gotten us to?
206
581560
1816
Peki bu bizi nereye getirdi?
09:55
Basically, what we're seeing here is,
207
583400
1976
Temelde burada gördüğümüz şey,
09:57
if you want to understand a behavior,
208
585400
1896
bir davranışı anlamak istiyorsanız,
09:59
whether it's an appalling one,
a wondrous one,
a wondrous one,
209
587320
2856
ister dehşet verici,
ister harika bir davranış
ister harika bir davranış
10:02
or confusedly in between,
210
590200
1736
veya arada karmaşık olsun,
10:03
if you want to understand that,
211
591960
1536
bunu anlamak istiyorsanız,
10:05
you've got take into account
what happened a second before
what happened a second before
212
593520
3456
bir saniye önce ne olduğundan
milyonlarca yıl öncesine kadar
milyonlarca yıl öncesine kadar
10:09
to a million years before,
213
597000
1456
ve arada olan her şeyi
10:10
everything in between.
214
598480
1656
hesaba katmanız gerekir.
10:12
So what can we conclude at this point?
215
600160
1976
Bu noktada nasıl bir çıkarım yapabiliriz?
10:14
Officially, it's complicated.
216
602160
2296
Resmi olarak bu, karışık bir konu.
10:16
Wow, that's really helpful.
217
604480
1616
Vay be, gerçekten yardımı oldu.
10:18
It's complicated,
218
606120
1256
Bu karışık bir konu
10:19
and you'd better be
real careful, real cautious
real careful, real cautious
219
607400
3576
ve bir davranışa neyin sebep olduğu
sonucuna varmadan önce
sonucuna varmadan önce
10:23
before you conclude
you know what causes a behavior,
you know what causes a behavior,
220
611000
3336
çok dikkatli, çok tedbirli olmanız lazım;
10:26
especially if it's a behavior
you're judging harshly.
you're judging harshly.
221
614360
2760
özellikle sert biçimde
yargıladığınız bir davranış ise.
yargıladığınız bir davranış ise.
10:30
Now, to me, the single most important
point about all of this
point about all of this
222
618600
3976
Bana göre, tüm bunların
tek önemli noktası
tek önemli noktası
10:34
is one having to do with change.
223
622600
2376
değişimle alakalı.
10:37
Every bit of biology I have mentioned here
can change in different circumstances.
can change in different circumstances.
224
625000
6376
Burada bahsettiğim her biyolojik husus
farklı koşullarda değişebilir.
farklı koşullarda değişebilir.
10:43
For example, ecosystems change.
225
631400
2816
Ekosistemlerin değişmesi gibi.
10:46
Thousands of years ago,
the Sahara was a lush grassland.
the Sahara was a lush grassland.
226
634240
4416
Binlerce yıl önce Sahara
yemyeşil bir çayırdı.
yemyeşil bir çayırdı.
10:50
Cultures change.
227
638680
1616
Kültürler değişir.
10:52
In the 17th century, the most terrifying
people in Europe were the Swedes,
people in Europe were the Swedes,
228
640320
4336
17. yüzyılda Avrupa'da
en korkulan halk İsveçlilerdi,
en korkulan halk İsveçlilerdi,
10:56
rampaging all over the place.
229
644680
1736
her yere saldırırlardı.
10:58
This is what the Swedish
military does now.
military does now.
230
646440
2176
Şu an İsveç askerinin yaptığı şey de bu.
11:00
They haven't had a war in 200 years.
231
648640
1840
200 yıl boyunca hiç savaşmadılar.
11:03
Most importantly,
232
651280
1456
Daha da önemlisi,
11:04
brains change.
233
652760
1616
beyinler değişir.
11:06
Neurons grow new processes.
234
654400
2016
Nöronlar yeni süreçler üretir.
11:08
Circuits disconnect.
235
656440
1456
Devrelerin bağlantısı kopar.
11:09
Everything in the brain changes,
236
657920
1656
Beyindeki her şey değişir
11:11
and out of this come extraordinary
examples of human change.
examples of human change.
237
659600
5200
ve bu olağanüstü örneklerden
insan değişimi ortaya çıkar.
insan değişimi ortaya çıkar.
11:17
First one:
238
665400
1616
İlk olarak:
11:19
this is a man named John Newton,
239
667040
1696
Bu John Newton isminde bir adam,
11:20
a British theologian
240
668760
1336
İngiliz din bilimci,
11:22
who played a central role in the abolition
of slavery from the British Empire
of slavery from the British Empire
241
670120
4736
1800'lerin başında İngiliz
İmparatorluğu'ndan köleliği kaldırmada
İmparatorluğu'ndan köleliği kaldırmada
11:26
in the early 1800s.
242
674880
2016
büyük rol oynadı.
11:28
And amazingly, this man
spent decades as a younger man
spent decades as a younger man
243
676920
4736
İnanılmaz bir şekilde, bu adam gençliğinde
bir köle gemisinin kaptanı olarak
bir köle gemisinin kaptanı olarak
11:33
as the captain of a slave ship,
244
681680
2136
onlarca yıl geçirmişti,
11:35
and then as an investor in slavery,
245
683840
2936
sonrasında kölelikte yatırımcı olarak
11:38
growing rich from this.
246
686800
2136
zengin olmuştu.
11:40
And then something changed.
247
688960
2656
Sonra bir şey değişti.
11:43
Something changed in him,
248
691640
1536
Onda bir şey değişti,
11:45
something that Newton himself celebrated
in the thing that he's most famous for,
in the thing that he's most famous for,
249
693200
5256
öyle bir şey ki kendisi bile
çok ünlü olduğu şeyde bunu kutladı,
çok ünlü olduğu şeyde bunu kutladı,
11:50
a hymn that he wrote:
250
698480
1616
yazdığı bir ilahi:
11:52
"Amazing Grace."
251
700120
1400
''Amazing Grace" (Şaşırtıcı Merhamet)
11:55
This is a man named Zenji Abe
on the morning of December 6, 1941,
on the morning of December 6, 1941,
252
703040
4896
6 Aralık 1941 sabahında
Zenji Abe adında bir adam,
Zenji Abe adında bir adam,
11:59
about to lead a squadron of Japanese
bombers to attack Pearl Harbor.
bombers to attack Pearl Harbor.
253
707960
4976
Pearl Harbor'a saldıracak Japon
bombacı birliği yönetmek üzere.
bombacı birliği yönetmek üzere.
12:04
And this is the same man
50 years later to the day
50 years later to the day
254
712960
3536
Aynı adam 50 yıl sonra
12:08
hugging a man who survived
the attack on the ground.
the attack on the ground.
255
716520
3576
o saldırıda hayatta kalan
bir adama sarılıyor.
bir adama sarılıyor.
12:12
And as an old man,
256
720120
1416
Yaşça olgun biri olarak,
12:13
Zenji Abe came to a collection
of Pearl Harbor survivors
of Pearl Harbor survivors
257
721560
4416
Zenji Abe, Pearl Harbor'da sağ
kalan bir grup insanla
kalan bir grup insanla
12:18
at a ceremony there
258
726000
1416
bir törene katıldı
12:19
and in halting English apologized
for what he had done as a young man.
for what he had done as a young man.
259
727440
4320
ve gençken yaptığı şey için
kırık İngilizce'siyle özür diledi.
kırık İngilizce'siyle özür diledi.
12:24
Now, it doesn't always require decades.
260
732760
1896
Her zaman on yıllar geçmesi gerekmiyor.
12:26
Sometimes, extraordinary change
could happen in just hours.
could happen in just hours.
261
734680
3696
Bazen olağanüstü değişiklik
saatler içinde olabiliyor.
saatler içinde olabiliyor.
12:30
Consider the World War I
Christmas truce of 1914.
Christmas truce of 1914.
262
738400
4376
1914 Birinci Dünya Savaşı
Noel Ateşkesini düşünün.
Noel Ateşkesini düşünün.
12:34
The powers that be
had negotiated a brief truce
had negotiated a brief truce
263
742800
3136
Taraflar kısa bir ateşkes
anlaşması yapmışlardı,
anlaşması yapmışlardı,
12:37
so that soldiers could go out,
264
745960
1616
böylelikle askerler dışarı çıkıp
12:39
collect bodies from no-man's-land
in between the trench lines.
in between the trench lines.
265
747600
3896
siper alanları arasındaki sahipsiz
bölgeden şehitleri toplayabilecekti.
bölgeden şehitleri toplayabilecekti.
12:43
And soon British and German soldiers
266
751520
2936
Sonra İngiliz ve Alman askerleri de
12:46
were doing that,
267
754480
1456
aynısını yapmaya başladı,
12:47
and then helping each other carry bodies,
268
755960
2456
sonra onları taşımada
birbirlerine yardım ettiler,
birbirlerine yardım ettiler,
12:50
and then helping each other
dig graves in the frozen ground,
dig graves in the frozen ground,
269
758440
3656
donmuş toprakta mezar kazarken
birbirlerine yardım ettiler,
birbirlerine yardım ettiler,
12:54
and then praying together,
270
762120
1256
birlikte dua ettiler,
12:55
and then having Christmas together
and exchanging gifts,
and exchanging gifts,
271
763400
2816
hediye alışverişiyle
birlikte Noel geçirdiler,
birlikte Noel geçirdiler,
12:58
and by the next day,
they were playing soccer together
they were playing soccer together
272
766240
3216
ertesi gün birlikte futbol oynuyorlardı,
13:01
and exchanging addresses
so they could meet after the war.
so they could meet after the war.
273
769480
3376
savaş sonrası görüşmek için
birbirlerinin adreslerini alıyorlardı.
birbirlerinin adreslerini alıyorlardı.
13:04
That truce kept going
until the officers had to arrive
until the officers had to arrive
274
772880
3976
Bu ateşkes yetkililerin gelip
13:08
and said, "We will shoot you
275
776880
1496
''Birbirinizi vurmazsanız,
13:10
unless you go back
to trying to kill each other."
to trying to kill each other."
276
778400
2496
biz sizi vururuz.'' demesine
kadar devam etti.
kadar devam etti.
13:12
And all it took here was hours
277
780920
2136
Ve saatler içinde
13:15
for these men to develop
a completely new category of "us,"
a completely new category of "us,"
278
783080
4336
bu insanlar tamamen yeni bir ''biz''
sınıflandırması geliştirmeyi başardı,
sınıflandırması geliştirmeyi başardı,
13:19
all of us in the trenches here
279
787440
1896
siper alanındaki her birimiz
13:21
on both sides, dying for no damn reason,
280
789360
2776
iki tarafta da sebepsiz yere ölürken,
13:24
and who is a "them,"
those faceless powers behind the lines
those faceless powers behind the lines
281
792160
3656
''onlar'' dediğimiz grup sınırların
ardında yüzleri olmayan güçler,
ardında yüzleri olmayan güçler,
13:27
who were using them as pawns.
282
795840
1600
onları piyon olarak kullanıyordu.
13:30
And sometimes,
change can occur in seconds.
change can occur in seconds.
283
798680
3200
Bazen değişim saniyeler içinde olur.
13:34
Probably the most horrifying event
in the Vietnam War
in the Vietnam War
284
802720
3336
Vietnam Savaşı'ndaki en
korkunç olay muhtemelen
korkunç olay muhtemelen
13:38
was the My Lai Massacre.
285
806080
1896
My Lai Katliamı'ydı.
13:40
A brigade of American soldiers
286
808000
2016
Bir Amerikan asker tugayı
13:42
went into an undefended
village full of civilians
village full of civilians
287
810040
3016
sivillerle dolu korumasız
bir kasabaya girdi
bir kasabaya girdi
13:45
and killed between 350 and 500 of them,
288
813080
3536
ve 350-500 kişiyi öldürdü,
13:48
mass-raped women and children,
289
816640
2856
kadın ve çocuklara toplu tecavüz edildi,
13:51
mutilated bodies.
290
819520
1576
cesetler parçalandı.
13:53
It was appalling.
291
821120
1216
Dehşet vericiydi.
13:54
It was appalling because it occurred,
because the government denied it,
because the government denied it,
292
822360
4256
Dehşet vericiydi, çünkü bu yaşandı,
çünkü hükûmet bunu inkâr etti,
çünkü hükûmet bunu inkâr etti,
13:58
because the US government eventually
did nothing more than a slap on the wrist,
did nothing more than a slap on the wrist,
293
826640
4376
çünkü ABD hükümeti çok hafif bir
ceza dışında hiçbir şey yapmadı,
ceza dışında hiçbir şey yapmadı,
14:03
and appalling because it almost certainly
was not a singular event.
was not a singular event.
294
831040
4256
dehşet vericiydi, çünkü neredeyse
tamamen tekil bir olay değildi.
tamamen tekil bir olay değildi.
14:07
This man, Hugh Thompson, this is the man
who stopped the My Lai Massacre.
who stopped the My Lai Massacre.
295
835320
5096
Hugh Tompson, bu adam
My Lai katliamını durduran kişi.
My Lai katliamını durduran kişi.
14:12
He was piloting a helicopter gunship,
296
840440
2616
Bir savaş helikopteri kullanıyordu,
14:15
landed there, got out
297
843080
1816
oraya iniş yaptı, dışarı çıktı
14:16
and saw American soldiers shooting babies,
298
844920
3056
ve Amerikan askerlerinin
bebekleri, yaşlı kadınları
bebekleri, yaşlı kadınları
14:20
shooting old women,
299
848000
1376
vurduğunu gördü,
14:21
figured out what was going on,
300
849400
1896
neler olduğunu anladı,
14:23
and he then took his helicopter
301
851320
2096
sonra helikopterine atladı
14:25
and did something that undid
his lifetime of conditioning
his lifetime of conditioning
302
853440
3976
ve hayatı boyunca şartlandığı
şeye karşı bir şey yaptı,
şeye karşı bir şey yaptı,
14:29
as to who is an "us" and who is a "them."
303
857440
2056
''biz'' ve ''onlar'' arasındaki ayırıma.
14:31
He landed his helicopter
304
859520
1856
Helikopteriyle hayatta kalan insanlar
14:33
in between some surviving villagers
and American soldiers
and American soldiers
305
861400
3616
ve Amerikan askerleri arasına iniş yaptı
14:37
and he trained his machine guns
on his fellow Americans,
on his fellow Americans,
306
865040
3656
ve makineli tüfeğini Amerikalı
arkadaşlarına doğrulttu,
arkadaşlarına doğrulttu,
14:40
and said, "If you don't stop the killing,
I will mow you down."
I will mow you down."
307
868720
3880
''Öldürmeye son vermezseniz,
sizi yere sereceğim.'' dedi.
sizi yere sereceğim.'' dedi.
14:46
Now, these people
are no more special than any of us.
are no more special than any of us.
308
874560
2976
Bu insanlar bizden daha özel değiller.
14:49
Same neurons, same neurochemicals,
309
877560
2576
Aynı nöronlar, aynı nörokimyasallar,
14:52
same biology.
310
880160
1320
aynı biyoloji.
14:54
What we're left with here
is this inevitable cliche:
is this inevitable cliche:
311
882400
3376
Bize bırakılan şey kaçınılmaz bir klişe:
14:57
"Those who don't study history
are destined to repeat it."
are destined to repeat it."
312
885800
2736
''Tarihi okumayanlar onu
tekrarlamaya mahkûmdurlar.''
tekrarlamaya mahkûmdurlar.''
15:00
What we have here is the opposite of it.
313
888560
2176
Sahip olduğumuz şey bunun tam tersi.
15:02
Those who don't study the history
of extraordinary human change,
of extraordinary human change,
314
890760
4256
İnsan değişiminin olağanüstü
tarihini okumayanlar,
tarihini okumayanlar,
15:07
those who don't study the biology
of what can transform us
of what can transform us
315
895040
3536
en kötüden en iyi davranışımıza
kadar bizi neyin değiştirdiğinin
kadar bizi neyin değiştirdiğinin
15:10
from our worst to our best behaviors,
316
898600
2496
biyolojisini okumayanlar,
15:13
those who don't do this
are destined not to be able
are destined not to be able
317
901120
3056
bunları yapmayanlar, o göz
kamaştırıcı muhteşem anları
kamaştırıcı muhteşem anları
15:16
to repeat these incandescent,
magnificent moments.
magnificent moments.
318
904200
3880
tekrarlayamamaya mahkûmdurlar.
15:20
So thank you.
319
908480
1200
Teşekkür ederim.
15:22
(Applause)
320
910040
4080
(Alkış)
15:32
CA: Talks that really give you
a new mental model about something,
a new mental model about something,
321
920040
3496
CA: Size bir konu hakkında yeni bir
bakış açısı kazandıran konuşmalar,
bakış açısı kazandıran konuşmalar,
bunlar benim en sevdiğim TED konuşmaları
15:35
those are some of my favorite TED Talks,
322
923560
1936
ve tam da bir tane dinledik.
15:37
and we just got one.
323
925520
1720
15:39
Robert, thank you so much for that.
Good luck with the book.
Good luck with the book.
324
927960
2856
Robert, bunun için çok teşekkür
ederim. Kitabında başarılar.
ederim. Kitabında başarılar.
Bu harikaydı.
15:42
That was amazing,
325
930840
1256
Bir gün seni buraya bizzat
getirmenin yolunu bulacağız.
getirmenin yolunu bulacağız.
15:44
and we're going to try and get you
to come here in person one year.
to come here in person one year.
326
932120
3176
Çok teşekkür ederim.
15:47
Thank you so much.
327
935320
1216
RS: Ben teşekkür ederim.
Herkese teşekkürler.
Herkese teşekkürler.
15:48
RS: Thank you. Thank you all.
328
936560
1480
ABOUT THE SPEAKER
Robert Sapolsky - Neuroscientist, primatologist, writerRobert Sapolsky is one of the leading neuroscientists in the world, studying stress in primates (including humans).
Why you should listen
We all have some measure of stress, and Robert Sapolsky explores its causes as well as its effects on our bodies (his lab was among the first to document the damage that stress can do to our hippocampus). In his research, he follows a population of wild baboons in Kenya, who experience stress very similarly to the way humans do. By measuring hormone levels and stress-related diseases in each primate, he determines their relative stress, looking for patterns in personality and social behavior that might contribute. These exercises have given Sapolsky amazing insight into all primate social behavior, including our own.
He has been called "one of the best scientist-writers of our time" by Oliver Sacks. Sapolsky has produced, in addition to numerous scientific papers, books for broader audiences, including A Primate’s Memoir: A Neuroscientist’s Unconventional Life Among the Baboons, Why Zebras Don’t Get Ulcers: Stress Disease and Coping, and The Trouble with Testosterone.
His latest book, Behave: The Biology of Humans at Our Best and Worst, examines human behavior in search of an answer to the question: Why do we do the things we do?
Robert Sapolsky | Speaker | TED.com