TEDxBoulder 2011
Phil Plait: How to defend Earth from asteroids
Phil Plait: Dünya'yı göktaşlarından necə koruruz?
Filmed:
Readability: 3.3
2,350,842 views
9.5 km genişliğinde olup da bir anda uygarlığın sonunu nə gətirəbilir? Göktaşı... Yukarıda onlardan bir sürü var. Phil Plait, mizahi bir anlatım və harika görüntülər eşliğinde, asteroidlerin ölümcül etkilərini və onlardan korunma yollarını anlatarak, TEDxBoulder dinləyicisini büyülüyor.
Phil Plait - Astronomer
Phil Plait blogs at Bad Astronomy, where he deconstructs misconceptions and explores the wonder of the universe. Full bio
Phil Plait blogs at Bad Astronomy, where he deconstructs misconceptions and explores the wonder of the universe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I want to talk to you about something
0
1000
2000
Bugün sizlərlə konuşmak istədiğim bir konu var.
00:18
kind of big.
1
3000
3000
Olduxça geniş bir konu.
00:21
We'll start here.
2
6000
3000
Belə başlayaq.
00:24
65 million years ago
3
9000
3000
65 milyon il əvvəl
00:27
the dinosaurs had a bad day.
4
12000
3000
dinozavrlar çox pis bir gün keçirdi.
00:30
(Laughter)
5
15000
3000
(Gülüş)
00:33
A chunk of rock six miles across,
6
18000
3000
9.6 km genişliyində böyük bir qaya kütləsi,
00:36
moving something like 50 times
7
21000
2000
bir tüfəngdən çıxan güllənin
00:38
the speed of a rifle bullet,
8
23000
2000
50 qatında bir sürətlə
00:40
slammed into the Earth.
9
25000
2000
Dünya ilə toqquşdu.
00:42
It released its energy all at once,
10
27000
2000
Bir anda bütün enerjisini ortaya çıxardı
00:44
and it was an explosion that was
11
29000
2000
və ağıllara durğunluq verəcək
00:46
mind-numbing.
12
31000
2000
bir patlama yaratdı.
00:48
If you took every nuclear weapon ever built
13
33000
2000
Bu günə qədər, Soyuq müharibənin ən hərarətli zamanlarında
00:50
at the height of the Cold War,
14
35000
2000
çıxarılan bütün nüvə silahları yığsansa,
00:52
lumped them together and blew them up
15
37000
2000
hamısını bir kənara yığıb
00:54
at the same time,
16
39000
2000
eyni anda havaya uçursanız,
00:56
that would be one one-millionth
17
41000
2000
o zaman ortaya çıxan enerjinin yalnız
00:58
of the energy released at that moment.
18
43000
4000
milyonda birini əldə edərsiniz.
01:02
The dinosaurs had a really bad day.
19
47000
3000
şdə dinozavrlar, həqiqətən də bərbad bir gün keçirmişdi.
01:05
Okay?
20
50000
2000
Deyilmi?
01:07
Now, a six-mile-wide rock is very large.
21
52000
2000
Yəni, 9.6 km genişliyində bir qaya olduqca böyükdür.
01:09
We all live here in Boulder.
22
54000
2000
Hamımız burada, Boulder'de yaşayırıq.
01:11
If you look out your window and you can see
23
56000
2000
Pəncərədən çölə baxdığınızda,
01:13
Long's Peak, you're probably familiar with it.
24
58000
2000
artıq dost olduğunuz Long 's Peak Dağını görə bilərsiniz.
01:15
Now, scoop up Long's Peak, and put it out
25
60000
2000
İndi Long 's Peak'i alıb
01:17
in space.
26
62000
2000
kosmosa yerləşdirək.
01:19
Take Meeker, Mt. Meeker. Lump that in there,
27
64000
2000
Meeker dağını da alaq və
01:21
and put that in space as well,
28
66000
2000
onu da kosmosa qoyaq.
01:23
and Mt. Everest, and K2,
29
68000
2000
Ardından Everestə, K2'yi
01:25
and the Indian peaks.
30
70000
2000
və Indian Peaks'i əlavə edək.
01:27
Then you're starting to get an idea of
31
72000
2000
O zaman nə qədər böyük bir qayadan
01:29
how much rock we're talking about, okay?
32
74000
2000
bəhs etdiyimiz daha yaxşı anlaya bilərsiniz.
01:31
We know it was that big because of
33
76000
2000
Bu qədər böyük olduğunu,
01:33
the impact it had and the crater it left.
34
78000
2000
yaratdığı təsirdən və buraxdığı kraterin anlayırıq.
01:35
It hit in what we now know as Yucatan,
35
80000
2000
Meteorit, Meksika Körfəzində
01:37
the Gulf of Mexico.
36
82000
2000
Yucatan olaraq bildiyimiz bölgəyə düşdü.
01:39
You can see here, there's the
37
84000
2000
Burada gördüğünüz gibi,
01:41
Yucatan Peninsula, if you recognize Cozumel
38
86000
2000
Yucatan Yarımadası bura.
01:43
off the east coast there.
39
88000
2000
Cozumel də, Fərqinə vardınızsa dərhal şərq yaxasında.
01:45
Here is how big of a crater was left.
40
90000
3000
Yaratdığı çuxur, bu böyüklükdə.
01:48
It was huge. To give you a sense of the scale,
41
93000
2000
Nəhəng kimi. Sizə ölçək haqqında fikir verməsi baxımından,
01:50
okay, there you go. The scale here is
42
95000
2000
belə deyə bilərik.
01:52
50 miles on top, a hundred kilometers
43
97000
2000
Üst tərəfi 80, alt tərəfi də 100 km. 'Idi.
01:54
on the bottom. This thing was
44
99000
2000
Genişliyi 300 km,
01:56
300 kilometers across -- 200 miles --
45
101000
2000
yəni 200 mil olan bu meteorit,
01:58
an enormous crater that excavated out
46
103000
2000
yer üzünü deşib keçərək
02:00
vast amounts of earth that splashed around
47
105000
3000
planetin dörd bir yanına, böyük böyüklükdə
02:03
the globe and set fires all over the planet,
48
108000
3000
parçalar sıçrattı və hər yerdə yanğınlara səbəb oldu;
02:06
threw up enough dust to block out the sun.
49
111000
3000
günəşi kəsəcək qədər toz buludu yaratdı.
02:09
It wiped out 75 percent of all species
50
114000
2000
Yer üzündəki növlərin 75 faizini
02:11
on Earth.
51
116000
2000
silib süpürdü.
02:13
Now, not all asteroids are that big.
52
118000
3000
Amma asteroid hamısı bu qədər böyük deyil.
02:16
Some of them are smaller.
53
121000
2000
Bəziləri çox daha kiçik.
02:18
Here is one that came in
54
123000
3000
Bu gördüyünüz,
02:21
over the United States
55
126000
2000
1992in Oktyabr ayında
02:23
in October of 1992.
56
128000
2000
ABŞ-a düşənlərdən biri.
02:25
It came in on a Friday night.
57
130000
2000
Bir Cümə axşamı düşdü.
02:27
Why is that important?
58
132000
2000
Bu detal səbəb əhəmiyyətli yaxşı?
02:29
Because back then, video cameras were
59
134000
2000
Çünki o zamanlar, video kameralar
02:31
just starting to become popular, and people
60
136000
2000
yeni-yeni rəğbət görürdü
02:33
would bring them, parents would bring them,
61
138000
2000
və ailələr kameralarını alıb
02:35
to their kids' football games to film their kids
62
140000
2000
uşaqlarını futbol maçındayken kaydedebiliyordu
02:37
play football. And since this came in on a Friday,
63
142000
3000
Meteorit da Cümə günü düşdüyü üçün,
02:40
they were able to get this great footage
64
145000
2000
bu möhtəşəm görünüşü alabilmişlerdi;
02:42
of this thing breaking up as it came in
65
147000
2000
tam da Qərb Virginia,
02:44
over West Virgina, Maryland, Pennsylvania
66
149000
2000
Maryland, Pennsylvania
02:46
and New Jersey until it did that
67
151000
2000
və New Jersey üzərindən keçərkən.
02:48
to a car in New York.
68
153000
2000
Ta ki, New Yorkdakı bir avtomobili bu hala gətirənə qədər.
02:50
(Laughter)
69
155000
2000
(Gülüş)
02:52
Now, this is not a 200-mile-wide crater,
70
157000
3000
Bu, 321 km genişliyində bir krater deyil təbii
02:55
but then again you can see the rock
71
160000
2000
amma yenə də dərhal orada
02:57
which is sitting right here,
72
162000
2000
dayanan qaya parçasını görə bilərsiniz.
02:59
about the size of a football, that hit
73
164000
2000
Avtomobilə çarpıb bu zərəri verən,
03:01
that car and did that damage.
74
166000
2000
bir futbol topu böyüklüyündəki bir qaya.
03:03
Now this thing was probably about the size
75
168000
2000
Ehtimalla daş, ilk başda
03:05
of a school bus when it first came in.
76
170000
2000
bir məktəb avtobusu böyüklüyündə idi.
03:07
It broke up through atmospheric pressure,
77
172000
2000
Sonrasında, atmosfer təzyiqiylə parçalandı,
03:09
it crumbled, and then the pieces fell apart
78
174000
2000
ufalandı və ətrafa dağılan kiçik parçaları da
03:11
and did some damage.
79
176000
2000
bir miqdar ziyan yaratdı.
03:13
Now, you wouldn't want that falling on your foot
80
178000
2000
Bunun ayağınıza düşməsini istəməzsiniz təbii,
03:15
or your head, because it would do that to it.
81
180000
2000
ya da başınıza ... Nə də olsa, bu da bir ehtimal.
03:17
That would be bad.
82
182000
2000
Amma pis bir ehtimal.
03:19
But it won't wipe out, you know, all life
83
184000
2000
Yenə də, bilirik ki, yer üzündəki bütün canlı həyatına
03:21
on Earth, so that's fine. But it turns out,
84
186000
2000
son verməyəcək. Bu yaxşı bir şey. Ancaq digər tərəfdən də,
03:23
you don't need something six miles across
85
188000
3000
9.6 km-lik bir şeyin böyük zərərlər verməsinə də
03:26
to do a lot of damage.
86
191000
2000
çox ehtiyacımız yox.
03:28
There is a median point between tiny rock
87
193000
2000
Kiçik bir kayayla nəhəng bir qaya arasında
03:30
and gigantic rock, and in fact, if any of you
88
195000
2000
həssas bir nöqtə var.
03:32
have ever been to near Winslow, Arizona,
89
197000
3000
Winslow, Arizona yaxınlarına getdinizsə
03:35
there is a crater in the desert there that is
90
200000
3000
çöldəki krateri bilirsiniz.
03:38
so iconic that it is actually called Meteor Crater.
91
203000
4000
O qədər böyükdür ki, ona, "Meteor Krateri" deyilmişdir.
03:42
To give you a sense of scale, this is about a mile wide.
92
207000
3000
Gözünüzdə canlandırma üçün, təxminən 1.6 km genişliyindədir.
03:45
If you look up at the top, that's a parking lot,
93
210000
3000
Şəkilin üst tərəfindəki edən isə, bir park sahəsi
03:48
and those are recreational vehicles right there.
94
213000
3000
və park yerindekiler də karavanlar.
03:51
So it's about a mile across, 600 feet deep.
95
216000
3000
Bu, təxminən 1.6 km genişliyində və 183 metr dərinliyində bir çuxur.
03:54
The object that formed this was probably about
96
219000
3000
Bu çuxuru yaradan şey də,
03:57
30 to 50 yards across, so roughly the size
97
222000
3000
təxminən 27 elə 45 metr uzunluğunda;
04:00
of Mackey Auditorium here.
98
225000
3000
yəni az qala buradakı Mackey Oditoryumu qədər.
04:03
It came in at speeds that were tremendous,
99
228000
3000
Böyük bir sürətlə irəliləyərək
04:06
slammed into the ground, blew up,
100
231000
2000
yer üzünə vurdu, partlayış etdi
04:08
and exploded with the energy of roughly
101
233000
2000
və az qala 20 megatonluk
04:10
a 20-megaton nuclear bomb --
102
235000
2000
bir nüvə bombanın yaratdığı enerjiylə,
04:12
a very hefty bomb.
103
237000
2000
belə ağır bir bombanın təsiriylə partladı.
04:14
This was 50,000 years ago, so it may have
104
239000
2000
Bu, 50 min il əvvəl idi və ehtimalla o zaman
04:16
wiped out a few buffalo or antelope,
105
241000
2000
bir neçə bizonu və ya antilopu ortadan qaldırdı
04:18
or something like that out in the desert,
106
243000
3000
və ya çöldəki digər heyvan növlərinin bir hissəsini ...
04:21
but it probably would not have caused
107
246000
2000
Amma yenə də, qlobal təxribata
04:23
global devastation.
108
248000
2000
səbəb olacaq ölçüdə deyildi.
04:25
It turns out that these things don't have to
109
250000
2000
Ancaq bunların, böyük zərərlər verməsi üçün
04:27
hit the ground to do a lot of damage.
110
252000
3000
mütləq yer üzünə çarpması lazım deyil.
04:30
Now, in 1908, over Siberia, near the
111
255000
2000
Məsələn, 1908-ci ildə Sibirin
04:32
Tunguska region -- for those of you who are
112
257000
2000
Tunguska bölgəsi yaxınlarından bir nümunə ...
04:34
Dan Aykroyd fans and saw "Ghostbusters,"
113
259000
2000
Dan Aykroyd hayranıysanız və "Qarabasma Ovçuları" nı izlediyseniz,
04:36
when he talked about the greatest cross-dimensional rift
114
261000
3000
"1909'daki Sibir partlamasında sonrakı ən böyük
04:39
since the Siberia blast of 1909, where he got
115
264000
3000
boyutlararası partlama "dediyi yeri xatırlayırsınız.
04:42
the date wrong, but that's okay. (Laughter)
116
267000
2000
İşdə burada tarixi tutturamamıştır amma problem deyil təbii ki.
04:44
It was 1908. That's fine. I can live with that.
117
269000
3000
Yil 1908. Mənə xəbərdar et. Bununla yaşaya.
04:47
(Laughter)
118
272000
3000
(gülüş)
04:50
Another rock came into the Earth's atmosphere
119
275000
3000
Tunguska hadisəsində də, qaya atmosferə girmiş
04:53
and this one blew up above the ground, several
120
278000
2000
və yer üzünün kilometrlər üstündə,
04:55
miles up above the surface of the Earth.
121
280000
3000
havada partlamışdı.
04:58
The heat from the explosion set fire to the
122
283000
3000
Partlamanın istiliyiylə birlikdə
05:01
forest below it, and then the shock wave
123
286000
3000
qurudakı ağaclar yanmış və ardından gələn şok dalğası,
05:04
came down and knocked down trees for
124
289000
2000
yüzlərlə kvadrat metrə yayılan ağacları
05:06
hundreds of square miles, okay?
125
291000
3000
olduğu kimi devirmişdi.
05:09
This did a huge amount of damage.
126
294000
2000
Çox böyük bir ziyan meydana gəlmişdi.
05:11
And again, this was a rock probably roughly
127
296000
2000
Bu qaya, az qala
05:13
the size of this auditorium that we're sitting in.
128
298000
2000
içində olduğumuz oditoryum qədər geniş idi.
05:15
In Meteor Crater it was made of metal,
129
300000
2000
Meteor Krateri, ehtiva etdiyi metal elementlərin
05:17
and metal is much tougher, so it made it
130
302000
2000
ağırlığıyla birlikdə,
05:19
to the ground.
131
304000
2000
yer üzünə çatmışdı.
05:21
The one over Tunguska was probably made
132
306000
2000
Tunguska'daki, çox böyük ehtimalla
05:23
of rock, and that's much more crumbly, so it
133
308000
2000
qaya ağırlıqlı və asan parçalanan bir quruluşda idi.
05:25
blew up in the air. Either way, these are
134
310000
2000
Bu səbəblə də havada partladı. Hər iki şəkildə də,
05:27
tremendous explosions, 20 megatons.
135
312000
3000
bunlar, 20 megatonluk nəhəng patlamalardı.
05:30
Now, when these things blow up, they're not
136
315000
2000
Yenə də, buna bənzər partlayışlar,
05:32
going to do global ecological damage.
137
317000
3000
qlobal diametrdə bir ekoloji zərər verəcək səviyyədə deyildirlər.
05:35
They're not going to do something like
138
320000
2000
Heç olmasa "dinazavr qatili" nin verdiyi
05:37
the dinosaur-killer did.
139
322000
2000
zərər qədər olmayacaq.
05:39
They're just not big enough.
140
324000
2000
Çünki kifayət qədər böyük deyildirlər.
05:41
But they will do global economic damage,
141
326000
2000
Amma qlobal iqtisadiyyata zərər verəcəkləri qəti
05:43
because they don't have to hit, necessarily,
142
328000
2000
çünki bu cür bir ziyan yaratmaq üçün
05:45
to do this kind of damage.
143
330000
2000
mütləq çarpmaları lazım deyil.
05:47
They don't have to do global devastation.
144
332000
2000
Qlobal bir təxribat yaratmaları da lazım deyil.
05:49
If one of these things were to hit
145
334000
2000
Bunlara bənzər bir meteorit
05:51
pretty much anywhere, it would cause a panic.
146
336000
2000
hər hansı bir yerə dəysə, çaxnaşmaya səbəb olardı.
05:53
But if it came over a city, an important city --
147
338000
2000
Amma əgər bir şəhərin, hələ ki əhəmiyyətli bir şəhərin
05:55
not that any city is more important than others,
148
340000
2000
-Bir şəhər digərindən daha üstün olduğu üçün söyləmirəm;
05:57
but some of them we depend on them more
149
342000
2000
yalnız bəzilərinə, qlobal iqtisadiyyat baxımından
05:59
on the global economic basis -- that could do
150
344000
3000
daha çox bel bağladığımız üçün bildirirəm-
06:02
a huge amount of damage to us
151
347000
3000
üzərinə düşsə, sivilizasiya səviyyəsində
06:05
as a civilization.
152
350000
2000
hamımız təsirlənər.
06:07
So, now that I've scared the crap out of you ...
153
352000
3000
İndi, hər kəsin canına kopardığıma görə ...
06:10
(Laughter)
154
355000
2000
(gülüş)
06:12
what can we do about this? All right?
155
357000
2000
Bu mövzuda nə edə biləcəyimizi düşünə bilərik, deyilmi?
06:14
This is a potential threat.
156
359000
2000
Bu, potensial bir təhdid.
06:16
Let me note that we have not had
157
361000
2000
Bunu ifadə keçməyin:
06:18
a giant impact like the dinosaur-killer
158
363000
2000
65 milyon il boyunca "dinazavr qatili" kimi
06:20
for 65 million years. They're very rare.
159
365000
3000
başqa bir partlama yaşamadıq. Bunlar çox nadir olar.
06:23
The smaller ones happen more often, but
160
368000
3000
Daha kiçikləri çox daha sıx olar
06:26
probably on the order of a millennium,
161
371000
2000
amma bu da, ehtimalla min illik fasilələrlə,
06:28
every few centuries or every few thousand
162
373000
2000
ya da bir neçə əsrdə, bir neçə min ildə bir olar.
06:30
years, but it's still something to be aware of.
163
375000
3000
Yenə də bu həqiqətin fərqində olmamız lazımdır.
06:33
Well, what do we do about them?
164
378000
2000
Yaxşı, bu mövzuda nə etməliyik?
06:35
The first thing we have to do is find them.
165
380000
2000
İlk iş, onları tapmaq olmalıdır.
06:37
This is an image of an asteroid that passed
166
382000
2000
Bu, 2009-ci ildə dərhal
06:39
us in 2009.
167
384000
2000
yanımızdan keçən bir asteroid.
06:41
It's right here.
168
386000
2000
Tam burada.
06:43
But you can see that it's extremely faint.
169
388000
2000
Çox müəyyən naməlum.
06:45
I don't even know if you can see that
170
390000
2000
Görüb görmədiyinizi bilmirəm amma
06:47
in the back row. These are just stars.
171
392000
2000
dərhal arxa sırada. Bunlar ulduzlar.
06:49
This is a rock that was about 30 yards across,
172
394000
2000
Bu da, 27 metr genişliyində bir qaya;
06:51
so roughly the size of the ones that blew up
173
396000
2000
yəni Tunguska üzərində partlayan
06:53
over Tunguska and hit Arizona 50,000 years ago.
174
398000
3000
və 50 min il əvvəl Arizonanın vuranla eyni ölçüdə.
06:56
These things are faint.
175
401000
2000
Bunlar çox siliktir.
06:58
They're hard to see, and the sky is really big.
176
403000
2000
Görməsi çox çətindir və səma da olduqca böyük onsuz da.
07:00
We have to find these things first.
177
405000
2000
Əvvəlcə bunları tapmamız lazımdır.
07:02
Well the good news is, we're looking for them.
178
407000
2000
Yaxşı xəbər bu: Onları axtarırıq.
07:04
NASA has devoted money to this.
179
409000
2000
NASA buna fond ayırmış vəziyyətdə.
07:06
The National Science Foundation, other
180
411000
2000
ABŞ Milli Elm Fondu və bəzi ölkələr
07:08
countries are very interested in doing this.
181
413000
2000
bu mövzuda olduqca həvəsli.
07:10
We're building telescopes that are looking
182
415000
2000
Təhdidləri axtarışa yarayan
07:12
for the threat. That's a great first step,
183
417000
2000
xüsusi teleskoplar edirik. İlk addım üçün bu möcüzə
07:14
but what's the second step? The second step
184
419000
2000
amma bir sonrakı addım nədir? İkincisi də,
07:16
is that we see one heading toward us,
185
421000
2000
artıq bizə doğru gələn bir qayanı görürük
07:18
we have to stop it. What do we do?
186
423000
2000
və bunu durdurmamız lazımdır. Nə edə bilərik?
07:20
You've probably heard about the asteroid
187
425000
2000
Birçoğunuz Apophis adlı asteroidin eşitmisiniz.
07:22
Apophis. If you haven't yet, you will.
188
427000
3000
Duymadıysanız, indi öyrənəcəksiniz.
07:25
If you've heard about the Mayan 2012
189
430000
2000
2012-ci ildəki Maya kıyametini duyduysanız,
07:27
apocalypse, you're going to hear about Apophis,
190
432000
2000
Apophisin də öyrənmiş olacaqsınız
07:29
because you're keyed in to all the doomsday
191
434000
2000
çünki çoxunuz, qiyamət günü ssenarilərinin
07:31
networks anyway.
192
436000
2000
çoxdan içinə düşmüş vəziyyətdəsiniz.
07:34
Apophis is an asteroid that was discovered in 2004.
193
439000
3000
Apophis, 2004-ci ildə kəşf edilmiş bir asteroid.
07:37
It's roughly 250 yards across, so it's
194
442000
3000
Genişliyi, təxminən 250 metr,
07:40
pretty big -- big size, you know,
195
445000
2000
yəni olduqca böyük.
07:42
bigger than a football stadium -- and it's going to
196
447000
2000
Məsələn, bir futbol stadionunda daha böyük və
07:44
pass by the Earth in April of 2029.
197
449000
3000
2029-cu ildə Dünyanın yanından keçəcəyi bilinir.
07:47
And it's going to pass us so close that it's
198
452000
2000
O qədər yaxın keçəcək ki,
07:49
actually going to come underneath
199
454000
2000
hava vəziyyəti uydularımızın
07:51
our weather satellites.
200
456000
2000
dərhal altından dolanacaq.
07:53
The Earth's gravity is going to bend the orbit
201
458000
2000
Dünyadakı cazibə, bu qayanın orbitini
07:55
of this thing so much that if it's just right,
202
460000
3000
elə bükecek ki,
07:58
if it passes through this region of space,
203
463000
3000
kosmosun, bu "açar dəliyi" adı verilən,
08:01
this kidney bean-shaped region called
204
466000
2000
paxla şəklindəki bu bölgəsindən keçməsi vəziyyətində,
08:03
the keyhole, the Earth's gravity will bend it
205
468000
2000
Dünyadakı cazibə onu elə eğecek ki,
08:05
just enough that seven years later
206
470000
2000
yalnız yeddi il sonra,
08:07
on April 13, which is a Friday, I'll note,
207
472000
2000
hətta tam da Cümə gününə bərabər gələn
08:09
in the year 2036 ... (Laughter)
208
474000
3000
13 Aprel 2036da ...
08:12
-- you can't plan that kind of stuff --
209
477000
3000
-Belə bir rastlantıyı planlaması belə çox çətin-
08:15
Apophis is going to hit us. And it's
210
480000
2000
Apophis bizə çarpacaq.
08:17
250 meters across, so it would do
211
482000
2000
250 metr genişliyindəki bu meteorit,
08:19
unbelievable damage.
212
484000
2000
inanılmaz bir zərər verəcək.
08:21
Now the good news is that the odds of it
213
486000
2000
Amma yaxşı xəbər bu ki, belə bir şeyin
08:23
actually passing through this keyhole and
214
488000
2000
bu "açar dəliyi" ndən keçərək,
08:25
hitting us next go-around are one in a million,
215
490000
2000
sonra bizə çarpma ehtimalı milyonda bir;
08:27
roughly -- very, very low odds, so I personally
216
492000
2000
yəni çox çox aşağı bir ehtimal. Mən, şəxsən
08:29
am not lying awake at night worrying about this at all.
217
494000
2000
bunu düşünərək yuxusuz gecələr geçirmiyorum.
08:31
I don't think Apophis is a problem.
218
496000
2000
Əslində Apophis, bizim üçün gizli bir lütf
08:33
In fact, Apophis is a blessing in disguise,
219
498000
2000
çünki o, bənzər təhlükələrə qarşı
08:35
because it woke us up to the dangers
220
500000
2000
çünkü o, benzer tehlikelere karşı
08:37
of these things.
221
502000
2000
gözümüzü açdı.
08:39
This thing was discovered just a few years
222
504000
2000
Bu meteorit, bir neçə il əvvəl kəşf edildi
08:41
ago and could hit us a few years from now.
223
506000
2000
və bundan bir neçə il sonra bizə ilə toqquşa bilərdi.
08:43
It won't, but it gives us a chance to study
224
508000
2000
Artıq çarpmayacaq amma bizə,
08:45
these kinds of asteroids. We didn't really
225
510000
2000
bu cür asteroid üzərində iş fürsəti verdi.
08:47
necessarily understand these keyholes, and
226
512000
2000
Bu "açar dəlikləri" ni tam olaraq anlaya bilmirdim
08:49
now we do and it turns out
227
514000
2000
amma indi anlayırıq və bunun,
08:51
that's really important, because how do you
228
516000
2000
çox əhəmiyyətli bir addım olduğunu gördük.
08:53
stop an asteroid like this?
229
518000
2000
Əks halda belə bir asteroid necə durdurursunuz ki?
08:55
Well, let me ask you, what happens if you're
230
520000
2000
İndi sizə soruşuram:
08:57
standing in the middle of the road and a car's
231
522000
2000
yolun ortasında dikilseniz və bir avtomobil
08:59
headed for you? What do you do? You do this.
232
524000
2000
sizə doğru gəlsə ... Nə edərdiniz? Kənara çekilirdiniz.
09:01
Right? Move. The car goes past you.
233
526000
2000
Deyilmi? Hərəkət edərdiniz və avtomobil yanınızdan keçərdi.
09:03
But we can't move the Earth, at least
234
528000
2000
Amma biz Dünyanı yerindən oynatamayız, heç olmasa zəhmətsizcə ...
09:05
not easily, but we can move a small asteroid.
235
530000
2000
Amma kiçik bir asteroid oynada bilərsiniz.
09:07
And it turns out, we've even done it.
236
532000
2000
Əslində bunu çoxdan etmişik belə.
09:09
In the year 2005, NASA launched a probe
237
534000
3000
2005-ci ildə NASA, Deep Impact (Derin Darbe) adlı
09:12
called Deep Impact, which slammed into --
238
537000
3000
bir kəşf vasitəsi atdı. Bu vasitənin bir parçası da,
09:15
slammed a piece of itself into the nucleus of a comet.
239
540000
3000
özünü kuyruklı ulduzun nüvəsinə yerləşdirdi.
09:18
Comets are very much like asteroids.
240
543000
2000
Quyruqlu ulduzlar da asteroid bənzər.
09:20
The purpose wasn't to push it out of the way.
241
545000
2000
Buradakı məqsəd, onun rotasını dəyişdirmək deyildi.
09:22
The purpose was to make a crater to excavate
242
547000
2000
Məqsəd, quyruqlu ulduzun səthində bir çuxur açaraq
09:24
the material and see what was underneath
243
549000
2000
dərinlərdəki materialı
09:26
the surface of this comet, which we learned
244
551000
2000
ortaya çıxarmaq idi.
09:28
quite a bit about.
245
553000
2000
Bunu da bir az bacardıq yəqin.
09:30
We did move the comet a little tiny bit,
246
555000
2000
Quyruqlu ulduzu bir az olsun hərəkət ettirebildik,
09:32
not very much, but that wasn't the point.
247
557000
2000
çox deyil amma hədəf də bu deyildi onsuz da.
09:34
However, think about this.
248
559000
2000
Amma bu baxımdan baxın.
09:36
This thing is orbiting the sun at
249
561000
2000
Bu quyruqlu ulduz, günəşin orbitində
09:38
10 miles per second, 20 miles per second.
250
563000
2000
saniyədə 32 km sürətlə dönürdü.
09:40
We shot a space probe at it and hit it. Okay?
251
565000
2000
Biz də ona bir kosmos vasitəsi atıb üzərinə yerləşdirdik.
09:42
Imagine how hard that must be, and we did it.
252
567000
3000
Nə qədər çətin olduğunu bir düşünün və biz bunu bacardıq.
09:45
That means we can do it again.
253
570000
3000
Yəni, bunu bir dəfə daha edə bilərik.
09:48
If we need, if we see an asteroid that's coming
254
573000
2000
Bizə doğru yaxınlaşan bir meteorit görəndə,
09:50
toward us, and it's headed right for us,
255
575000
2000
tam da üstümüzə gəlirsə və
09:52
and we have two years to go, boom! We hit it.
256
577000
3000
qarşımızda iki il varsa, bam! Onu partladar.
09:55
You can try to -- you know, if you watch
257
580000
2000
Əslində filmlərdə gördüyünüz kimi,
09:57
the movies, you might think about,
258
582000
2000
səbəb nüvə silahı kullanmadığımızı
09:59
why don't we use a nuclear weapon?
259
584000
2000
düşünə bilərsiniz.
10:01
It's like, well, you can try that, but the problem is timing.
260
586000
2000
Bunu təcrübəyə bilərsən təbii amma burada əhəmiyyətli olan zamanlama.
10:03
You shoot a nuclear weapon at this thing,
261
588000
2000
Quyruqlu ulduzu nüvə silahla vura bilərsiniz
10:05
you have to blow it up within a few milliseconds
262
590000
2000
amma bunu, bir neçə mili saniyə dözümlülüklə partlatmanın lazımdır;
10:07
of tolerance or else you'll just miss it.
263
592000
2000
əks halda görmür.
10:09
And there are a lot of other problems
264
594000
2000
Başqa bir çox problem də var təbii.
10:11
with that. It's very hard to do.
265
596000
2000
Bir dəfə çox çətin bir iş.
10:13
But just hitting something? That's pretty easy.
266
598000
2000
Amma bir şeyi vurmaq ... O çox asan.
10:15
I think even NASA can do that,
267
600000
2000
NASA-nın belə bunu edə biləcəyini düşünürəm,
10:17
and they proved that they can. (Laughter)
268
602000
2000
hətta edə bildiklərini də sübut etdilər belə. (gülüş)
10:19
The problem is, what happens if you hit
269
604000
2000
Əsl problem bu: Bir asteroid vurdunuz
10:21
this asteroid, you've changed the orbit,
270
606000
2000
və asteroidin orbitini dəyişdirdiniz.
10:23
you measure the orbit and then you find out,
271
608000
2000
Orbiti hesapladığınızda, bir baxdınız ki,
10:25
oh, yeah, we just pushed it into a keyhole,
272
610000
2000
onu çoxdan "açar dəliyi" nə sokmuşsunuz
10:27
and now it's going to hit us in three years.
273
612000
2000
və bu vəziyyətdə bizə çarpması üçün yalnız üç il qalmış.
10:29
Well, my opinion is, fine. Okay?
274
614000
2000
Məncə hava yenə xoş.
10:31
It's not hitting us in six months. That's good.
275
616000
2000
En azından altı ay içinde bize çarpmayacak. Bu iyi.
10:33
Now we have three years to do something else.
276
618000
3000
Şimdi başka bir çözüm için üç yılımız var demek.
10:36
And you can hit it again. That's kind of
277
621000
2000
Onu yeniden vurabilirsiniz ama bu, biraz sakarlık olur.
10:38
ham-fisted. You might just push it into a third
278
623000
2000
Bunu yapmamak için, onu, üçüncü bir anahtar deliğine
10:40
keyhole or whatever, so you don't do that.
279
625000
2000
ya da başqa bir rotaya istiqamətləndirər.
10:42
And this is the part, it's the part I just love.
280
627000
4000
Ən sevdiyim hissə də bu işdə.
10:46
(Laughter)
281
631000
2000
(gülüş)
10:48
After the big macho "Rrrrrrr BAM! We're
282
633000
2000
Böyük, maço bir "Rrrrrrr BAM!" efektiyle
10:50
gonna hit this thing in the face,"
283
635000
2000
"Üzünə okkalı bir yumruq" endirdikdən dərhal sonra
10:52
then we bring in the velvet gloves.
284
637000
3000
böyük bir mərhəmətlə yaxınlaşar.
10:55
(Laughter)
285
640000
3000
(gülüş)
10:58
There's a group of scientists and engineers
286
643000
2000
Bir qrup elm insanı, mühəndis
11:00
and astronauts and they call themselves
287
645000
2000
və astronavt, özlərinə,
11:02
The B612 Foundation. For those of you
288
647000
2000
"B612 Foundation" adını verdilər.
11:04
who've read "The Little Prince,"
289
649000
2000
"Kiçik Şahzadə" i oxumuş olanların
11:06
you understand that reference, I hope. The little prince
290
651000
2000
bu göndərməyi anlayacaklarını ümid edirəm.
11:08
who lived on an asteroid, it was called B612.
291
653000
2000
Kiçik şahzadənin yaşadığı asteroidin adı B162'ydi.
11:10
These are smart guys -- men and women --
292
655000
2000
Bunlar, daha əvvəl də dediyim kimi,
11:12
astronauts, like I said, engineers.
293
657000
2000
bir-birindən ağıllı, qadın və kişi avtronavtlar, mühəndislər.
11:14
Rusty Schweickart, who was an Apollo 9
294
659000
2000
Apollo 9 astronotlarından biri olan
11:16
astronaut, is on this. Dan Durda, my friend
295
661000
2000
Schweickart da bu qrupun içində.
11:18
who made this image, works here at
296
663000
2000
Bu görünüşü alan yoldaşım Dan Durda da
11:20
Southwest Research Institute in Boulder,
297
665000
2000
Boulder'daki Walnut Streetdə iştirak edən Southwest Araşdırma İnstitutunda çalışır.
11:22
on Walnut Street. He created this image for this,
298
667000
2000
Bu görünüşü bu məqsədlə aldı
11:24
and he's actually one of the astronomers
299
669000
2000
və institut üçün çalışan astronomlardan biri.
11:26
who works for them. If we see an asteroid
300
671000
2000
Dünyaya vurmaq üzrə olan
11:28
that's going to hit the Earth and we have
301
673000
2000
bir meteorit görəndə, kafi zamanımız varsa,
11:30
enough time, we can hit it to move it into
302
675000
3000
onu, daha yaxşı bir orbitə oturtmaq üçün vura bilər.
11:33
a better orbit. But then what we do is we launch
303
678000
3000
Amma sonra, bir və ya iki tonluq bir
11:36
a probe that has to weigh a ton or two.
304
681000
2000
kosmos vasitəsi fırlatmamız lazımdır.
11:38
It doesn't have to be huge -- couple of tons,
305
683000
3000
Çox böyük olmaq məcburiyyətində deyil-bir neçə tonluq kiçik bir şey-
11:41
not that big -- and you park it near the asteroid.
306
686000
3000
və sonrasında bunu götaşının yaxınında park etməmiz lazımdır.
11:44
You don't land on it, because these things are
307
689000
2000
Üzərinə eniş edə bilməzsiniz çünki başıaşağı devrilebilirler.
11:46
tumbling end over end. It's very hard to land on them.
308
691000
2000
Tam üstünə enmək çətin iş.
11:48
Instead you get near it.
309
693000
2000
Onun yerinə, ona yanaşır.
11:50
The gravity of the asteroid pulls on the probe,
310
695000
2000
Meteoritin cazibə, kosmos vasitəsini özünə çəkər
11:52
and the probe has a couple of tons of mass.
311
697000
3000
və onsuz da vasitənin da bir neçə tonluq kütləsi
11:55
It has a little tiny bit of gravity, but it's enough
312
700000
2000
Cazibə qüvvəsi çox güclü olmasa da,
11:57
that it can pull the asteroid, and you have your
313
702000
2000
asteroid çəkəcək qədər kifayətdir.
11:59
rockets set up, so you can -- oh, you can barely
314
704000
2000
Sonra, roketlerinizi hazırlamış
12:01
see it here, but there's rocket plumes -- and you
315
706000
2000
-Burada çətin də olsa raket dumanlarını görə bilərsiniz.
12:03
basically, these guys are connected by their
316
708000
2000
Bunlar, öz yerçekimleriyle bağlanarlar
12:05
own gravity, and if you move the probe very
317
710000
3000
və siz də kosmos vasitəsini çox yavaşca,
12:08
slowly, very, very gently, you can very easily
318
713000
4000
yavaşca hərəkət ettirirseniz, böyük bir ustalıqla
12:12
finesse that rock into a safe orbit.
319
717000
3000
meteoriti etibarlı bir orbitə oturtabilirsiniz.
12:15
You can even put in orbit around the Earth
320
720000
2000
Hətta onu, Dünyanın orbitinə belə oturdub
12:17
where we could mine it, although that's a
321
722000
2000
mina çıxara bilərik. Təbii bu, tam fərqli bir mövzu.
12:19
whole other thing. I won't go into that.
322
724000
2000
Oraya girməyəcəyəm belə.
12:21
(Laughter)
323
726000
2000
(gülüş)
12:23
But we'd be rich!
324
728000
2000
Amma zəngin olardıq!
12:25
(Laughter)
325
730000
5000
(gülüş)
12:30
So think about this, right?
326
735000
2000
Bunu bir düşünün deyərəm.
12:32
There are these giant rocks flying out there,
327
737000
2000
Yukarılarda bir yerdə uçuşan qayalar var
12:34
and they're hitting us, and they're doing
328
739000
2000
və bunlar, bizə çarparaq
12:36
damage to us, but we've figured out how to do
329
741000
2000
böyük zərərlər verirlər amma biz də artıq nə etməmiz
12:38
this, and all the pieces are in place to do this.
330
743000
3000
lazım olduğunu bilirik; bunun üçün əlimizdə hər şey var.
12:41
We have astronomers in place with telescopes
331
746000
2000
Onları teleskoplarla arayan astronomlarımız var.
12:43
looking for them. We have smart people,
332
748000
2000
Bu mövzu ilə maraqlanan və
12:45
very, very smart people, who are concerned
333
750000
2000
problemə istiqamətli həllər inkişaf etdirən
12:47
about this and figuring out how to fix the
334
752000
2000
çox amma çox ağıllı insanlarımız var.
12:49
problem, and we have the technology to do this.
335
754000
3000
Və bunu edəcək texnologiyamız də var.
12:52
This probe actually can't use chemical rockets.
336
757000
2000
Bu kosmos vasitəsi kimyəvi raketlər istifadə edə bilməz.
12:54
Chemical rockets provide too much thrust, too
337
759000
2000
Kimyəvi raketlər böyük bir itiş gücü yaradaraq
12:56
much push. The probe would just shoot away.
338
761000
2000
kosmos vasitəsinin tarazlığını poza bilər.
12:58
We invented something called an ion drive,
339
763000
2000
Biz də, ion mühərriki adı verilən, çox amma çox yüngül
13:00
which is a very, very, very low-thrust engine.
340
765000
3000
itiş gücü olan aşağı təzyiqli bir mühərrik inkişaf etdirdik.
13:03
It generates the force a piece of paper would
341
768000
2000
Bir kağızın əlinizdə yaratdığı təzyiq qədər
13:05
have on your hand, incredibly light,
342
770000
2000
bir güc tətbiq edir; çox yüngül.
13:07
but it can run for months and years,
343
772000
3000
Nəzakətli itiş reallaşdığında də,
13:10
providing that very gentle push.
344
775000
3000
aylarla, hətta illərcə işləyə bilir.
13:13
If anybody here is a fan of the original "Star Trek,"
345
778000
2000
Bu salonda orijinal "Star Trek" pərəstişkarı varsa, onlar bilər.
13:15
they ran across an alien ship that had
346
780000
2000
İon mühərriki olan, yadplanetlilərin istifadə etdiyi bir kosmos vasitəsinin peşindediler
13:17
an ion drive, and Spock said,
347
782000
2000
və Spock belə deyir:
13:19
"They're very technically sophisticated.
348
784000
2000
"Çox inkişaf etmiş texnologiyaları var.
13:21
They're a hundred years ahead of us with this drive."
349
786000
2000
Bu mühərriklə, bizim yüz il önümüzdeler "
13:23
Yeah, we have an ion drive now. (Laughter)
350
788000
2000
Yaşasın! Artıq bizim də ion Mühərrikimiz var.
13:25
We don't have the Enterprise, but
351
790000
2000
Bizim "Atılgan" ımız, Enterprise adında bir gəmimiz yox bəlkə
13:27
we've got an ion drive now.
352
792000
2000
amma artıq ion motorlarımız var.
13:29
(Applause)
353
794000
3000
(Alqışlar)
13:32
Spock.
354
797000
2000
Spock.
13:34
(Laughter)
355
799000
3000
(gülüş)
13:37
So ...
356
802000
2000
İşte...
13:39
that's the difference, that's the difference
357
804000
2000
İnsanlar və dinozavrlar arasındakı
13:41
between us and the dinosaurs.
358
806000
2000
fərqi da bu.
13:43
This happened to them.
359
808000
2000
Onların başına gələn,
13:45
It doesn't have to happen to us.
360
810000
2000
bizim də başımıza gəlmək məcburiyyətində deyil.
13:47
The difference between the dinosaurs and us
361
812000
3000
Dinazorlarla Aramızdakı fərqi bu:
13:50
is that we have a space program
362
815000
2000
Bizim kosmos programlarımız var
13:52
and we can vote,
363
817000
2000
və səs istifadə edə;
13:54
and so we can change our future.
364
819000
3000
yəni, gələcəyimizi değiştirebiliyoruz.
13:57
(Laughter)
365
822000
1000
(gülüş)
13:58
We have the ability to change our future.
366
823000
3000
Gələcəyimizi şekillendirebilme becerimiz var.
14:01
65 million years from now,
367
826000
2000
Bundan 65 milyon il sonra,
14:03
we don't have to have our bones
368
828000
2000
kemiklerimizi, bir muzeydə toz tutarkən
14:05
collecting dust in a museum.
369
830000
2000
görmək məcburiyyətində qalmayacağı.
14:07
Thank you very much.
370
832000
2000
Çox təşəkkür edirəm.
14:09
(Applause)
371
834000
1000
(Alqışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Phil Plait - AstronomerPhil Plait blogs at Bad Astronomy, where he deconstructs misconceptions and explores the wonder of the universe.
Why you should listen
Phil Plait is the Bad Astronomer. Not a bad astronomer, but a blogger for Slate who debunks myths and misconceptions about astronomy -- and also writes about the beauty, wonder and importance of fundamental research.
He worked for six years on the Hubble Space Telescope, and directed public outreach for the Fermi Gamma-ray Space Telescope. He is a past president of the James Randi Educational Foundation, and was the host of Phil Plait's Bad Universe, a documentary series on the Discovery Channel.
Read more from Phil Plait in the Huffington Post's special TEDWeekends feature, "Asteroids: Getting Ready" >>
Phil Plait | Speaker | TED.com