TEDxBoulder 2011
Phil Plait: How to defend Earth from asteroids
Si të mbrojmë Tokën nga asteroidët
Filmed:
Readability: 3.3
2,350,842 views
Qfarë është 6 milje e gjerë dhe mund ti jap fund civilizimit përnjher? Një asteroid- dhe ka shumë të tillë atje. Me një sens humori dhe paraqitje te shkëlqyer, Phil Plait magjeps audiencën në TEDxBoulder, me gjitha mënyrat që asteroidët mund të dëmtojnë, dhe qfarë ne duhet të bëjmë që ti shmangim ata.
Phil Plait - Astronomer
Phil Plait blogs at Bad Astronomy, where he deconstructs misconceptions and explores the wonder of the universe. Full bio
Phil Plait blogs at Bad Astronomy, where he deconstructs misconceptions and explores the wonder of the universe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I want to talk to you about something
0
1000
2000
Dua të diskutoj me ju për diçka
00:18
kind of big.
1
3000
3000
të madhe.
00:21
We'll start here.
2
6000
3000
Do të fillojmë ketu.
00:24
65 million years ago
3
9000
3000
Para 65 milion vjetësh
00:27
the dinosaurs had a bad day.
4
12000
3000
dinosaurët patën një ditë të keqe.
00:30
(Laughter)
5
15000
3000
(të qeshura)
00:33
A chunk of rock six miles across,
6
18000
3000
Një copë shkëmbi me diametër prej gjashtë miljash
00:36
moving something like 50 times
7
21000
2000
duke lëvizur, perafërsisht 50 herë
00:38
the speed of a rifle bullet,
8
23000
2000
më shpejt se shpejtësia e plumbit te pushkës,
00:40
slammed into the Earth.
9
25000
2000
u përplas në Tokë.
00:42
It released its energy all at once,
10
27000
2000
Liroj enërgjinë e tij përnjëherësh,
00:44
and it was an explosion that was
11
29000
2000
dhe ishte një eksplodim
00:46
mind-numbing.
12
31000
2000
marramendës.
00:48
If you took every nuclear weapon ever built
13
33000
2000
Në qoftëse i kishit marrur të gjitha bombet atomike të ndërtuara ndonjëherë
00:50
at the height of the Cold War,
14
35000
2000
në kulmin e luftës së ftohtë,
00:52
lumped them together and blew them up
15
37000
2000
ti bashkonit dhe ti shpërthenit
00:54
at the same time,
16
39000
2000
në të njetën kohë,
00:56
that would be one one-millionth
17
41000
2000
ajo do të ishte sa një e milonta pjesë
00:58
of the energy released at that moment.
18
43000
4000
e energjisë së liruar në atë moment.
01:02
The dinosaurs had a really bad day.
19
47000
3000
Dinosaurët patën një ditë vërtet të keqe.
01:05
Okay?
20
50000
2000
Dakort?
01:07
Now, a six-mile-wide rock is very large.
21
52000
2000
Tani, një shkëmb me gjerësi prej gjashtë miljesh është shumë i madh.
01:09
We all live here in Boulder.
22
54000
2000
Ne të gjithë jetojmë këtu, në Boulder.
01:11
If you look out your window and you can see
23
56000
2000
Në qoftëse shikoni jasht dritares dhe mund të shihni
01:13
Long's Peak, you're probably familiar with it.
24
58000
2000
Long's Pik, me siguri jeni të familjarizur me të.
01:15
Now, scoop up Long's Peak, and put it out
25
60000
2000
Tani, bëni bashkë Long's Pik dhe nxjerrni jashtë
01:17
in space.
26
62000
2000
në gjithësi.
01:19
Take Meeker, Mt. Meeker. Lump that in there,
27
64000
2000
Merreni Meeker, malin Meeker. Bashkojini atë atje,
01:21
and put that in space as well,
28
66000
2000
dhe vendosni atë poashtu ne gjithësi,
01:23
and Mt. Everest, and K2,
29
68000
2000
dhe malin Everest, dhe K2,
01:25
and the Indian peaks.
30
70000
2000
dhe majat indiane.
01:27
Then you're starting to get an idea of
31
72000
2000
Pastaj filloni të keni idenë
01:29
how much rock we're talking about, okay?
32
74000
2000
se për sa shumë masë shkëmbore bëhet fjalë, dakort?
01:31
We know it was that big because of
33
76000
2000
Ne e dijmë se ishte aq i madh për shkak të
01:33
the impact it had and the crater it left.
34
78000
2000
ndikimit që kishte dhe kraterit që la.
01:35
It hit in what we now know as Yucatan,
35
80000
2000
Goditi në të ashtuquajturën Yucatan,
01:37
the Gulf of Mexico.
36
82000
2000
Gjiri i Meksikos.
01:39
You can see here, there's the
37
84000
2000
Mund ta shikoni këtu,
01:41
Yucatan Peninsula, if you recognize Cozumel
38
86000
2000
Jukatan Peninsula, nëse e njihni Kozumel
01:43
off the east coast there.
39
88000
2000
nga bregu lindor atje.
01:45
Here is how big of a crater was left.
40
90000
3000
Këtu shihet se cfarë madhësie krateri ka mbetur.
01:48
It was huge. To give you a sense of the scale,
41
93000
2000
Ishte gjigant. Që tiu jap një ndjesi te madhësisë,
01:50
okay, there you go. The scale here is
42
95000
2000
në rregull, ja ku është. Madhësia këtu është
01:52
50 miles on top, a hundred kilometers
43
97000
2000
50 milje në majë, njëqind kilometra
01:54
on the bottom. This thing was
44
99000
2000
në fund. Kjo gjë ishte
01:56
300 kilometers across -- 200 miles --
45
101000
2000
300 kilometra mespërmes -- 200 milje --
01:58
an enormous crater that excavated out
46
103000
2000
një krater gjigant që nxorri jashtë
02:00
vast amounts of earth that splashed around
47
105000
3000
një sasi të madhe të Tokës që u thërrmua përreth
02:03
the globe and set fires all over the planet,
48
108000
3000
globit dhe hapi zjarre kudo në planet,
02:06
threw up enough dust to block out the sun.
49
111000
3000
ngriti mjaft pluhur që ta bllokonte diellin.
02:09
It wiped out 75 percent of all species
50
114000
2000
Zhduku 75 për qind të gjitha krijesave
02:11
on Earth.
51
116000
2000
në Tokë.
02:13
Now, not all asteroids are that big.
52
118000
3000
Tani, nuk janë gjithë asteroidët aq të mëdhenj
02:16
Some of them are smaller.
53
121000
2000
Disa nga ta janë më të vegjël.
02:18
Here is one that came in
54
123000
3000
Këtu është një që u shfaq
02:21
over the United States
55
126000
2000
mbi SH.B.A
02:23
in October of 1992.
56
128000
2000
në Tetor të 1992.
02:25
It came in on a Friday night.
57
130000
2000
Erdhi në një mbrëmje të së premtes.
02:27
Why is that important?
58
132000
2000
Pse ajo ishte më rëndësi?
02:29
Because back then, video cameras were
59
134000
2000
Sepse në atë kohë, videokamerat sapo filluan
02:31
just starting to become popular, and people
60
136000
2000
të përhapeshin, dhe njerëzit
02:33
would bring them, parents would bring them,
61
138000
2000
do ti sjellnin, prindërit do i kishin
02:35
to their kids' football games to film their kids
62
140000
2000
në lojrat e futbollit të fëmijëve të tyre që ti filmonin ata
02:37
play football. And since this came in on a Friday,
63
142000
3000
gjatë lojës. Dhe meqenëse erdhi të premten,
02:40
they were able to get this great footage
64
145000
2000
ata ishin në gjendje ta kapnin këtë filmim
02:42
of this thing breaking up as it came in
65
147000
2000
deri sa ajo copëtohej rrugës
02:44
over West Virgina, Maryland, Pennsylvania
66
149000
2000
mbi Virgjinian Perendimor, Mariland, Pensilvani
02:46
and New Jersey until it did that
67
151000
2000
dhe Nju Xhersi deri sa shkaktoj atë
02:48
to a car in New York.
68
153000
2000
ndaj një makine në Nju Jork.
02:50
(Laughter)
69
155000
2000
(të qeshura)
02:52
Now, this is not a 200-mile-wide crater,
70
157000
3000
Tani, kjo nuk është krater i gjerë 200 milje,
02:55
but then again you can see the rock
71
160000
2000
por mund ta shihni shkëmbin
02:57
which is sitting right here,
72
162000
2000
i cili qëndron mu këtu,
02:59
about the size of a football, that hit
73
164000
2000
të një madhësia sa një top futbolli, i cili qëlloi
03:01
that car and did that damage.
74
166000
2000
atë makinë dhe bëri atë dëmë.
03:03
Now this thing was probably about the size
75
168000
2000
Tani kjo gjë ishte përafërsisht sa madhësia
03:05
of a school bus when it first came in.
76
170000
2000
a një autobusi shkolle kur mbërriti në fillim.
03:07
It broke up through atmospheric pressure,
77
172000
2000
U copëzua gjatë shtypjes atmosferike,
03:09
it crumbled, and then the pieces fell apart
78
174000
2000
u thërrmua, dhe pastaj copat u shpërbën
03:11
and did some damage.
79
176000
2000
dhe shkaktuan ca dëme.
03:13
Now, you wouldn't want that falling on your foot
80
178000
2000
Tani, ju me siguri nuk do ta dëshironit atë të bie në këmbën tuaj
03:15
or your head, because it would do that to it.
81
180000
2000
ose në kokën tuaj, sepse do të shkaktonte atë.
03:17
That would be bad.
82
182000
2000
Ajo po që do të ishte keq.
03:19
But it won't wipe out, you know, all life
83
184000
2000
Mirëpo nuk do të zhdukte, gjithë jetën
03:21
on Earth, so that's fine. But it turns out,
84
186000
2000
në Tokë, kështu që në rregull. Por rezulton që,
03:23
you don't need something six miles across
85
188000
3000
nuk ju nevojitet diqka me diametër prej gjashtë miljesh
03:26
to do a lot of damage.
86
191000
2000
të shkaktoj shumë dëme.
03:28
There is a median point between tiny rock
87
193000
2000
Është një pikë mesatare mes shkëmbit të vogël
03:30
and gigantic rock, and in fact, if any of you
88
195000
2000
dhe shkëmbit të madh, dhe në fakt, nëse ndonjëri nga ju
03:32
have ever been to near Winslow, Arizona,
89
197000
3000
ka qenë ndonjëherë afër Winslow të Arizonës
03:35
there is a crater in the desert there that is
90
200000
3000
është një krater në shkretëtirë atje, që është
03:38
so iconic that it is actually called Meteor Crater.
91
203000
4000
aq portretizuese sa që quhet Krateri i Metorit.
03:42
To give you a sense of scale, this is about a mile wide.
92
207000
3000
Për tiu japur një kuptim më të gjerë të madhësisë, ajo ishte e gjerë afër një milje.
03:45
If you look up at the top, that's a parking lot,
93
210000
3000
Në qoftë se shikoni sipër, gjendet një hapësirë parkimi,
03:48
and those are recreational vehicles right there.
94
213000
3000
dhe ato janë mjete rekrative atje.
03:51
So it's about a mile across, 600 feet deep.
95
216000
3000
Pra është një milje mespërmes, 600 hapa(njësi matëse) e thellë.
03:54
The object that formed this was probably about
96
219000
3000
Objekti që e formoi këtë me siguri që ishte rreth
03:57
30 to 50 yards across, so roughly the size
97
222000
3000
30 deri 50 jard mespërmes, afërsisht me madhësinë
04:00
of Mackey Auditorium here.
98
225000
3000
e dhomës së auditoriumit Mackey këtu.
04:03
It came in at speeds that were tremendous,
99
228000
3000
Erdhi me shpejtësitë qe ishin të lahtarshme,
04:06
slammed into the ground, blew up,
100
231000
2000
u përplas në tokë, shpërtheu,
04:08
and exploded with the energy of roughly
101
233000
2000
dhe eksplodoi me energji afërsisht
04:10
a 20-megaton nuclear bomb --
102
235000
2000
20- megaton të një bombe atomike--
04:12
a very hefty bomb.
103
237000
2000
një bombë shumë e madhe.
04:14
This was 50,000 years ago, so it may have
104
239000
2000
Kjo ishte para 50,000 vjetësh, kështu që do të mund të
04:16
wiped out a few buffalo or antelope,
105
241000
2000
zhdukte disa bafolo ose antilopa,
04:18
or something like that out in the desert,
106
243000
3000
ose diqka të tillë në shkretëtirë,
04:21
but it probably would not have caused
107
246000
2000
por me siguri që nuk do të kishte shkaktuar
04:23
global devastation.
108
248000
2000
shkatërrim global.
04:25
It turns out that these things don't have to
109
250000
2000
Rezultoi që këto gjëra nuk duhet
04:27
hit the ground to do a lot of damage.
110
252000
3000
ta godasin tokën që të shkaktojnë shumë dëme.
04:30
Now, in 1908, over Siberia, near the
111
255000
2000
Tani, më 1908, mbi Siberi, afër
04:32
Tunguska region -- for those of you who are
112
257000
2000
regjionit Tunguska -- për ata që janë
04:34
Dan Aykroyd fans and saw "Ghostbusters,"
113
259000
2000
tifozë të Dan Aykoryd dhe kini shikuar "Ghostbuster",
04:36
when he talked about the greatest cross-dimensional rift
114
261000
3000
kur ai foli për qarjen më të madhe diametrike
04:39
since the Siberia blast of 1909, where he got
115
264000
3000
që nga shpërthimi Siberia më 1909, kur ai
04:42
the date wrong, but that's okay. (Laughter)
116
267000
2000
gaboi datën, por në rregull. (të qeshura)
04:44
It was 1908. That's fine. I can live with that.
117
269000
3000
Ishte 1908. Në rregull. Mund të jetoj edhe me të (gabimin).
04:47
(Laughter)
118
272000
3000
(të qeshura)
04:50
Another rock came into the Earth's atmosphere
119
275000
3000
Një shkëmb tjetër erdhi në atmosferën e Tokës
04:53
and this one blew up above the ground, several
120
278000
2000
dhe kjo shpërtheu mbi tokë, disa
04:55
miles up above the surface of the Earth.
121
280000
3000
milje mbi sipërfaqen e Tokës.
04:58
The heat from the explosion set fire to the
122
283000
3000
Nxehtësia e atij shpërthimi e vuri në flakë
05:01
forest below it, and then the shock wave
123
286000
3000
pyllin përfundi tij, dhe pastaj vala e shpërthimit
05:04
came down and knocked down trees for
124
289000
2000
erdhi dhe rrëzoi pemët për
05:06
hundreds of square miles, okay?
125
291000
3000
qindra milja katror, dakort?
05:09
This did a huge amount of damage.
126
294000
2000
Kjo shkaktoi dëme të mëdha.
05:11
And again, this was a rock probably roughly
127
296000
2000
Përsëri, ky ishte një shkëmb afërsisht
05:13
the size of this auditorium that we're sitting in.
128
298000
2000
sa madhësi e sallës që jemi të ulur këtu.
05:15
In Meteor Crater it was made of metal,
129
300000
2000
Krateri i Meteorit ishte i përbërë nga metali
05:17
and metal is much tougher, so it made it
130
302000
2000
dhe ai metal është më rezistent, kështu që arriti
05:19
to the ground.
131
304000
2000
tokën.
05:21
The one over Tunguska was probably made
132
306000
2000
Ai mbi Tunguska me siguri që ishte i përbërë
05:23
of rock, and that's much more crumbly, so it
133
308000
2000
nga shkëmbi, dhe ishte më i thërrmueshëm, kështu që
05:25
blew up in the air. Either way, these are
134
310000
2000
shpërtheu ne ajër. Sidoqoftë, këto janë
05:27
tremendous explosions, 20 megatons.
135
312000
3000
shpërthime të frikshme,prej 20 megatonësh.
05:30
Now, when these things blow up, they're not
136
315000
2000
Tash, kur këto gjëra shpërthejnë, ato nuk do të
05:32
going to do global ecological damage.
137
317000
3000
shkaktojnë dëmtim global ekologjik.
05:35
They're not going to do something like
138
320000
2000
Ato nuk do të bëjnë diqka
05:37
the dinosaur-killer did.
139
322000
2000
që vrasësi-dinosaur bëri.
05:39
They're just not big enough.
140
324000
2000
Ata nuk janë aq të mëdhenjë.
05:41
But they will do global economic damage,
141
326000
2000
Mirëpo, do të shkaktojnë dëmtime botërore ekonomike,
05:43
because they don't have to hit, necessarily,
142
328000
2000
sepse nuk duhet medeomos të godasin,
05:45
to do this kind of damage.
143
330000
2000
që të shkaktojnë kësi lloj dëmtimesh.
05:47
They don't have to do global devastation.
144
332000
2000
Nuk kanë nevojë që të bëjnë shkatërrim botëror.
05:49
If one of these things were to hit
145
334000
2000
Nëse një nga këto do të qëllonte
05:51
pretty much anywhere, it would cause a panic.
146
336000
2000
kudo qoftë, do të ndjellte panik.
05:53
But if it came over a city, an important city --
147
338000
2000
Mirëpo nëse kishte ardhur mbi një qytet, qytet të rëndësishëm --
05:55
not that any city is more important than others,
148
340000
2000
jo pse ndonjë qytet është më i rëndësishëm se tjerët,
05:57
but some of them we depend on them more
149
342000
2000
por prej disa prejt tyre ne varemi më shumë
05:59
on the global economic basis -- that could do
150
344000
3000
në bazë ekonomike globale -- do të shkaktonte
06:02
a huge amount of damage to us
151
347000
3000
një dëmë marramendës për neve
06:05
as a civilization.
152
350000
2000
si civilizim.
06:07
So, now that I've scared the crap out of you ...
153
352000
3000
Tani, që iu futa frikën në palc ..
06:10
(Laughter)
154
355000
2000
(të qeshura)
06:12
what can we do about this? All right?
155
357000
2000
Qfarë mund të bëjmë për këtë? Dakort?
06:14
This is a potential threat.
156
359000
2000
Ky është një rrezik potencial.
06:16
Let me note that we have not had
157
361000
2000
Më leni të theksoj që ne nuk kemi pasur
06:18
a giant impact like the dinosaur-killer
158
363000
2000
përplasje gjigande siq ishte vrasësi-dinosaur
06:20
for 65 million years. They're very rare.
159
365000
3000
tash e 65 milon vjetë. Ato janë shumë të rralla.
06:23
The smaller ones happen more often, but
160
368000
3000
Më të vogla, ndodhin më shpesh, por
06:26
probably on the order of a millennium,
161
371000
2000
me siguri në baza mijëvjeqare,
06:28
every few centuries or every few thousand
162
373000
2000
çdo shekuj or disa mijëra
06:30
years, but it's still something to be aware of.
163
375000
3000
vite, mirëpo është diqka që duhet ta kemi parasysh.
06:33
Well, what do we do about them?
164
378000
2000
Pra, qfarë bëjmë neve pë ta?
06:35
The first thing we have to do is find them.
165
380000
2000
Gjëja e parë që duhet të bëjmë, është ti gjejmë ata.
06:37
This is an image of an asteroid that passed
166
382000
2000
Ky është imazh i një asteroidi, që kaloi
06:39
us in 2009.
167
384000
2000
nga ne në 2009.
06:41
It's right here.
168
386000
2000
Është mu këtu.
06:43
But you can see that it's extremely faint.
169
388000
2000
Por siq mund ta shihni është shumë i mekur.
06:45
I don't even know if you can see that
170
390000
2000
Nuk e di nëse mund ta shikoni atë
06:47
in the back row. These are just stars.
171
392000
2000
në rreshtin prapa. Këta thjesht janë yje.
06:49
This is a rock that was about 30 yards across,
172
394000
2000
Ky ishte një shkëmb që kishte diametër prej 30 jardëve
06:51
so roughly the size of the ones that blew up
173
396000
2000
afërsisht se madhësisë të atij që shpërtheu
06:53
over Tunguska and hit Arizona 50,000 years ago.
174
398000
3000
mbi Tunguska dhe goditi Arizonën para 50,000 vjetëve.
06:56
These things are faint.
175
401000
2000
Këto gjëra janë të zbehta.
06:58
They're hard to see, and the sky is really big.
176
403000
2000
Janë vështirë të shikueshme dhe qielli është vërtetë shum i madh.
07:00
We have to find these things first.
177
405000
2000
Së pari ne duhet ti gjejmë këto gjëra.
07:02
Well the good news is, we're looking for them.
178
407000
2000
Lajmi i mirë është, që jemi duke kërkuar për ta.
07:04
NASA has devoted money to this.
179
409000
2000
NASA ka ndarë para për këtë.
07:06
The National Science Foundation, other
180
411000
2000
Fondacioni Nacional i Shkencës,
07:08
countries are very interested in doing this.
181
413000
2000
vende të tjera janë shumë të interesuara për këtë.
07:10
We're building telescopes that are looking
182
415000
2000
Ne jemi duke ndërtuar teleskopa që janë duke kërkuar
07:12
for the threat. That's a great first step,
183
417000
2000
për kërcnimin. Ky është hapi i parë, i madh,
07:14
but what's the second step? The second step
184
419000
2000
por cili është hapi i dytë? Hapi i dytë
07:16
is that we see one heading toward us,
185
421000
2000
është që ne po shohim një duke ardhur nga ne,
07:18
we have to stop it. What do we do?
186
423000
2000
ne duhet ta ndalojmë atë. Qfarë bëjmë ne?
07:20
You've probably heard about the asteroid
187
425000
2000
Me siguri keni dëgjuar për asteroidin
07:22
Apophis. If you haven't yet, you will.
188
427000
3000
Apofis. Nëse nuk keni dëgjuar, atëherë do të dëgjoni.
07:25
If you've heard about the Mayan 2012
189
430000
2000
Nëse keni dëgjuar për apokalipsin Majan 2012
07:27
apocalypse, you're going to hear about Apophis,
190
432000
2000
ju do të dëgjoni për Apofis,
07:29
because you're keyed in to all the doomsday
191
434000
2000
sepse ju jeni te akorduar ne te gjitha lidhjet
07:31
networks anyway.
192
436000
2000
për fundin e botes.
07:34
Apophis is an asteroid that was discovered in 2004.
193
439000
3000
Apofis është një asteroid që është zbuluar me 2004.
07:37
It's roughly 250 yards across, so it's
194
442000
3000
Është përafërsisht 250 jard mespërmes, kështu që është
07:40
pretty big -- big size, you know,
195
445000
2000
mjaft i madh -- madhesi e madhe,
07:42
bigger than a football stadium -- and it's going to
196
447000
2000
me e madhe se nje stadium futbolli -- dhe do të
07:44
pass by the Earth in April of 2029.
197
449000
3000
kalojë përgjatë Tokës në Prill të 2029.
07:47
And it's going to pass us so close that it's
198
452000
2000
Dhe do të na kalojë neve shumë afër sa që
07:49
actually going to come underneath
199
454000
2000
do te vijë perfundi
07:51
our weather satellites.
200
456000
2000
satelitëve tanë të motit.
07:53
The Earth's gravity is going to bend the orbit
201
458000
2000
Graviteti i botës do të kthejë orbitën
07:55
of this thing so much that if it's just right,
202
460000
3000
a kësaj gjëje aq shumë sa që,
07:58
if it passes through this region of space,
203
463000
3000
nëse kalon pergjatë këtij regjioni hapsinor,
08:01
this kidney bean-shaped region called
204
466000
2000
ky rajon në formë fasuleje-veshke i quajtur
08:03
the keyhole, the Earth's gravity will bend it
205
468000
2000
"vrimë qelësi" (gravitacionale), Toka do ta përkulte atë
08:05
just enough that seven years later
206
470000
2000
mjaftueshëm ashtu që pas 7 vjetësh
08:07
on April 13, which is a Friday, I'll note,
207
472000
2000
më 13 Prill, që tiu perkujtoj është e premte
08:09
in the year 2036 ... (Laughter)
208
474000
3000
të vitit 2036 ... (të qeshura)
08:12
-- you can't plan that kind of stuff --
209
477000
3000
-- ju nuk mund ti planifikoni kësi gjëra --
08:15
Apophis is going to hit us. And it's
210
480000
2000
Apofis do të na godas. Dhe është
08:17
250 meters across, so it would do
211
482000
2000
me diametër prej 250 metra, kështu që do te shkaktonte
08:19
unbelievable damage.
212
484000
2000
dëme të pa imagjinueshme.
08:21
Now the good news is that the odds of it
213
486000
2000
Tani lajmi i mirë është se mundësia që
08:23
actually passing through this keyhole and
214
488000
2000
të kaloj përmes kësaj vrime dhe
08:25
hitting us next go-around are one in a million,
215
490000
2000
pastaj të na godas neve është një në një milion,
08:27
roughly -- very, very low odds, so I personally
216
492000
2000
përafërsisht -- shumë, shumë pak mundësi, kështu që personalisht
08:29
am not lying awake at night worrying about this at all.
217
494000
2000
nuk rri zgjuar natën duke u shqetësuar për këtë, fare.
08:31
I don't think Apophis is a problem.
218
496000
2000
Nuk mendoj që Apofis është një problem.
08:33
In fact, Apophis is a blessing in disguise,
219
498000
2000
Në fakt, Apofis është një bekim që na duhej,
08:35
because it woke us up to the dangers
220
500000
2000
sepse na zgjoi karshi rreziqeve
08:37
of these things.
221
502000
2000
të këtyre gjërave.
08:39
This thing was discovered just a few years
222
504000
2000
Kjo gjë është zbuluar vetëm para ca vjetësh
08:41
ago and could hit us a few years from now.
223
506000
2000
dhe mund të na godiste disa vite pas nga e tashmja.
08:43
It won't, but it gives us a chance to study
224
508000
2000
Nuk do ta bëj një gjë të tillë, por na jep neve një shancë ti studiojemë
08:45
these kinds of asteroids. We didn't really
225
510000
2000
kësij lloj asteroidesh. Ne me të vërtetë nuk
08:47
necessarily understand these keyholes, and
226
512000
2000
i kuptuam këto vrima, dhe
08:49
now we do and it turns out
227
514000
2000
tani që ne i kuptojmë rezultoi
08:51
that's really important, because how do you
228
516000
2000
që është me shumë rëndësi, sepse si do ta
08:53
stop an asteroid like this?
229
518000
2000
ndalonit një asteroid si ky?
08:55
Well, let me ask you, what happens if you're
230
520000
2000
Mirë, më lejoni tiu bëj një pyetje, qfarë ndodh nëse jeni
08:57
standing in the middle of the road and a car's
231
522000
2000
duke qëndruar në mes të rrugës dhe një makinë
08:59
headed for you? What do you do? You do this.
232
524000
2000
është duke ardhur drejt teje? Si veproni? Ju bëni kështu.
09:01
Right? Move. The car goes past you.
233
526000
2000
Apo jo? Shmangesh. Makina kalon prapa teje.
09:03
But we can't move the Earth, at least
234
528000
2000
Por nuk mund ta lëzim Tokën, së paku
09:05
not easily, but we can move a small asteroid.
235
530000
2000
jo shumë lehtë, mirëpo ne mund ta zhvendosim një asteroid të vogël.
09:07
And it turns out, we've even done it.
236
532000
2000
Dhe ka rezultuar, që veqse e kemi bërë.
09:09
In the year 2005, NASA launched a probe
237
534000
3000
Në vitin 2005, NASA nisi një sondë
09:12
called Deep Impact, which slammed into --
238
537000
3000
të quajtur Dip Impakt, e cila u përplas në --
09:15
slammed a piece of itself into the nucleus of a comet.
239
540000
3000
një pjesë e saj u përplas në nukleusin e një komete.
09:18
Comets are very much like asteroids.
240
543000
2000
Kometat janë shumë të ngjajshme me asteroidët.
09:20
The purpose wasn't to push it out of the way.
241
545000
2000
Qëllimi nuk ishte ta shmangnin nga rruga.
09:22
The purpose was to make a crater to excavate
242
547000
2000
Qëllimi ishte ta bënte një krater ta gërmonte
09:24
the material and see what was underneath
243
549000
2000
materialin dhe të shiqonte qfarë fshishej brenda
09:26
the surface of this comet, which we learned
244
551000
2000
sipërfaqes së kësaj komete, për të cilën mësuam
09:28
quite a bit about.
245
553000
2000
mjaft.
09:30
We did move the comet a little tiny bit,
246
555000
2000
Ne lëzim kometën shumë pak,
09:32
not very much, but that wasn't the point.
247
557000
2000
jo shumë, por ajo ishte poenta.
09:34
However, think about this.
248
559000
2000
Sidoqoftë, ke parasysh këtë.
09:36
This thing is orbiting the sun at
249
561000
2000
Kjo gjë është duke u sillur rreth diellit për
09:38
10 miles per second, 20 miles per second.
250
563000
2000
10 milje në sekon, 20 milje për sekond.
09:40
We shot a space probe at it and hit it. Okay?
251
565000
2000
Ne lëshuam një sondë hapsinore dhe qëlluam atë. Dakort?
09:42
Imagine how hard that must be, and we did it.
252
567000
3000
Paramendoni se sa vështirë do të ishte ajo, dhe ne arritëm.
09:45
That means we can do it again.
253
570000
3000
Kjo do të thotë se ne mund ta bëjmë prapë.
09:48
If we need, if we see an asteroid that's coming
254
573000
2000
Nëse na nevojitet, dhe shikojmë që një asteroid është duke ardhur
09:50
toward us, and it's headed right for us,
255
575000
2000
nga ne, dhe është drejtuar direkt nga ne,
09:52
and we have two years to go, boom! We hit it.
256
577000
3000
dhe i kemi 2 vite kohë, bum! Ne e qëllojmë atë.
09:55
You can try to -- you know, if you watch
257
580000
2000
Ju mund të provoni të -- e dini, nëse i shikoni
09:57
the movies, you might think about,
258
582000
2000
filmat, ju mund të mendoni,
09:59
why don't we use a nuclear weapon?
259
584000
2000
pse ne nuk i përdorim bombat atomike?
10:01
It's like, well, you can try that, but the problem is timing.
260
586000
2000
Mirë, ju mund ta provoni atë, por problemi është koha.
10:03
You shoot a nuclear weapon at this thing,
261
588000
2000
E lëshoni bombën atomike në këtë gjë,
10:05
you have to blow it up within a few milliseconds
262
590000
2000
ju duhet ta shpërtheni brenda disa milisekondave
10:07
of tolerance or else you'll just miss it.
263
592000
2000
tolerancë, përndryshe ju nuk do ta godisnit në shenjë.
10:09
And there are a lot of other problems
264
594000
2000
Dhe janë shumë probleme të tjera
10:11
with that. It's very hard to do.
265
596000
2000
me të. Eshtë shumë vështirë ta beni.
10:13
But just hitting something? That's pretty easy.
266
598000
2000
Por vetëm të qëlloni diqka? Ajo është mjaft e lehtë.
10:15
I think even NASA can do that,
267
600000
2000
Mendoj që edhe NASA mund ta bëj këtë,
10:17
and they proved that they can. (Laughter)
268
602000
2000
dhe ata e dëshmuan që mund ta bëjnë.(të qeshura)
10:19
The problem is, what happens if you hit
269
604000
2000
Problemi qëndron, qfarë ndodh nëse ju qëlloni
10:21
this asteroid, you've changed the orbit,
270
606000
2000
këtë asteroid, ju keni ndryshuar trajektoren e orbitës,
10:23
you measure the orbit and then you find out,
271
608000
2000
ju e matni orbitën dhe zbuloni,
10:25
oh, yeah, we just pushed it into a keyhole,
272
610000
2000
oh, dakort, ne sapo e futëm në vrimën gravitacionale,
10:27
and now it's going to hit us in three years.
273
612000
2000
dhe tani do të na qëlloj neve për tre vite.
10:29
Well, my opinion is, fine. Okay?
274
614000
2000
Mirë, mendimi im është, në rregull. Dakort?
10:31
It's not hitting us in six months. That's good.
275
616000
2000
Nuk do të na qëlloj për gjashtë muaj. Shumë mirë.
10:33
Now we have three years to do something else.
276
618000
3000
Tani ne kemi tre vjet të bëjmë diqka tjetër.
10:36
And you can hit it again. That's kind of
277
621000
2000
Dhe ju mund ta qëllonit përsëri. Ajo do të ishte
10:38
ham-fisted. You might just push it into a third
278
623000
2000
diqka e ngathët. Ju mund ta shtynit në një vrimë të tretë
10:40
keyhole or whatever, so you don't do that.
279
625000
2000
ose qfarëdo qoftë, kështu që ju nuk do ta bënit atë.
10:42
And this is the part, it's the part I just love.
280
627000
4000
Dhe kjo është pjesa, pjesa që thjesht e adhuroj.
10:46
(Laughter)
281
631000
2000
(të qeshura)
10:48
After the big macho "Rrrrrrr BAM! We're
282
633000
2000
Pas maqos së madhe "Rrrrrr BAM"! Ne do ta
10:50
gonna hit this thing in the face,"
283
635000
2000
qëllojmë këtë gjë mu në fytyrë,"
10:52
then we bring in the velvet gloves.
284
637000
3000
dhe pastaj ne i sjellim
10:55
(Laughter)
285
640000
3000
(të qeshura)
10:58
There's a group of scientists and engineers
286
643000
2000
është një grup shkencëtarësh dhe inxhinierëve
11:00
and astronauts and they call themselves
287
645000
2000
dhe astronautëve dhe ata e quajnë vetën e tyre
11:02
The B612 Foundation. For those of you
288
647000
2000
Fondacioni B612. Pë ju
11:04
who've read "The Little Prince,"
289
649000
2000
që keni lexuar "The Little Prince"("Prince i Vogël")
11:06
you understand that reference, I hope. The little prince
290
651000
2000
shpresoj që e kuptoni atë referim. Princi i vogël
11:08
who lived on an asteroid, it was called B612.
291
653000
2000
i cili jetoj ne një asteroid, quhej B612.
11:10
These are smart guys -- men and women --
292
655000
2000
Këta janë njerëz të menqur -- burra dhe gra --
11:12
astronauts, like I said, engineers.
293
657000
2000
astronautë, siq thashë, inxhinierë.
11:14
Rusty Schweickart, who was an Apollo 9
294
659000
2000
Rusty Schweickart, i cili ishte astronautë në Apollo 9
11:16
astronaut, is on this. Dan Durda, my friend
295
661000
2000
bënë pjesë në këtë. Dan Durda, miku im
11:18
who made this image, works here at
296
663000
2000
që realizoj këtë imazh, punon këtu tek
11:20
Southwest Research Institute in Boulder,
297
665000
2000
Instituti jugperendimor i kërkimeve në Boulder,
11:22
on Walnut Street. He created this image for this,
298
667000
2000
në Rrugën Walnut. Ai krijoi këtë imazh për këtu,
11:24
and he's actually one of the astronomers
299
669000
2000
dhe aktualisht ai është një nga astronautët
11:26
who works for them. If we see an asteroid
300
671000
2000
që punojnë për ta. Në qoftë se shikojmë një asteroid
11:28
that's going to hit the Earth and we have
301
673000
2000
që do ta godas Tokën dhe ne kemi
11:30
enough time, we can hit it to move it into
302
675000
3000
mjaft kohë, ne mund ta godasim atë që të lëviz në
11:33
a better orbit. But then what we do is we launch
303
678000
3000
një orbit më të mirë.
11:36
a probe that has to weigh a ton or two.
304
681000
2000
një sond që peshon një apo dy tonë.
11:38
It doesn't have to be huge -- couple of tons,
305
683000
3000
Nuk nevojitet që të jetë gjigande -- disa tonësh
11:41
not that big -- and you park it near the asteroid.
306
686000
3000
jo aq e madhe -- dhe mund ta vendosni afër asteroidit.
11:44
You don't land on it, because these things are
307
689000
2000
Ju nuk zbarkoni në të, sepse këto gjëra janë
11:46
tumbling end over end. It's very hard to land on them.
308
691000
2000
të paqëndrueshme nga të gjitha anët. është shumë vështirë të zbarkonit në to.
11:48
Instead you get near it.
309
693000
2000
Në vend të asaj ju, ju afroni asaj.
11:50
The gravity of the asteroid pulls on the probe,
310
695000
2000
Graviteti i asteroidit tërheq sondën,
11:52
and the probe has a couple of tons of mass.
311
697000
3000
dhe sonda ka masën prej disa tonësh.
11:55
It has a little tiny bit of gravity, but it's enough
312
700000
2000
Ka një gravitet mjaft të vogël, por ajo është e mjaftueshme
11:57
that it can pull the asteroid, and you have your
313
702000
2000
që ta tërheq një asteroid, dhe ju keni
11:59
rockets set up, so you can -- oh, you can barely
314
704000
2000
raketën të vendosur, kështu që ju mund -- oh, ju vështirë që mund
12:01
see it here, but there's rocket plumes -- and you
315
706000
2000
ta shihni këtu, por atje është -- dhe ju
12:03
basically, these guys are connected by their
316
708000
2000
në fakt, këta quna janë të lidhur për
12:05
own gravity, and if you move the probe very
317
710000
3000
gravitetin e vet, dhe nëse ju e lëvizni sondën shumë
12:08
slowly, very, very gently, you can very easily
318
713000
4000
ngadalë, shumë, shumë butësisht, ju shumë me lehtësi mund
12:12
finesse that rock into a safe orbit.
319
717000
3000
ta drejtoni atë shkëmb në një orbitë të sigurt.
12:15
You can even put in orbit around the Earth
320
720000
2000
Ju mund poashtu ta vendosni në një orbitë rreth Tokës
12:17
where we could mine it, although that's a
321
722000
2000
ku ne mund ta gërmonim atë, edhe pse ajo është një gjë
12:19
whole other thing. I won't go into that.
322
724000
2000
krejtësisht tjetër. Nuk dua të kaloj andej.
12:21
(Laughter)
323
726000
2000
(të qeshura)
12:23
But we'd be rich!
324
728000
2000
Por ne do të ishim të pasur.
12:25
(Laughter)
325
730000
5000
(të qeshura)
12:30
So think about this, right?
326
735000
2000
Pra mendoni një qik për këtë, në rregull?
12:32
There are these giant rocks flying out there,
327
737000
2000
Janë ata shkëmbi gjigand duke fluturuar atje,
12:34
and they're hitting us, and they're doing
328
739000
2000
dhe po na godasin neve, dhe ata po
12:36
damage to us, but we've figured out how to do
329
741000
2000
na shkaktojnë dëme neve, por ne kemi arritur ta zgjidhim
12:38
this, and all the pieces are in place to do this.
330
743000
3000
këtë, dhe kemi gjitha gjërat ta bëjmë këtë.
12:41
We have astronomers in place with telescopes
331
746000
2000
Ne kemi astronomë të vendosur me teleskopë
12:43
looking for them. We have smart people,
332
748000
2000
duke i kërkuar ata. Ne kemi njerëz të menqur,
12:45
very, very smart people, who are concerned
333
750000
2000
shumë, shumë të menqur, të cilët janë të brengosur
12:47
about this and figuring out how to fix the
334
752000
2000
për këtë dhe ta gjejnë mënyrën se si ta zgjidhin
12:49
problem, and we have the technology to do this.
335
754000
3000
problemin, dhe ne kemi teknologjinë ta bëjmë këtë.
12:52
This probe actually can't use chemical rockets.
336
757000
2000
Në fakt kjo sondë nuk mund ti përdor raketat kimike.
12:54
Chemical rockets provide too much thrust, too
337
759000
2000
Raketat kimike japin shumë vrull, gjithashtu
12:56
much push. The probe would just shoot away.
338
761000
2000
më shumë shtytje. Sonda do të hidhej gabim.
12:58
We invented something called an ion drive,
339
763000
2000
Ne zbuluam diqka që quhet shtytja ionike,
13:00
which is a very, very, very low-thrust engine.
340
765000
3000
i cila është motor me forcë shtytjeje shumë, shumë, shumë të vogël.
13:03
It generates the force a piece of paper would
341
768000
2000
Generon me forcë që një copë letre do ta kishte
13:05
have on your hand, incredibly light,
342
770000
2000
në duar tuaja, shumë të lehtë,
13:07
but it can run for months and years,
343
772000
3000
por mund të qëndroj për muaj e vite,
13:10
providing that very gentle push.
344
775000
3000
duke ofruar atë shtytje të lehtë.
13:13
If anybody here is a fan of the original "Star Trek,"
345
778000
2000
Nëse ndonjëri nga ju në sallë admiron "Star Trek"-un origjinal
13:15
they ran across an alien ship that had
346
780000
2000
ata kaluan përgjatë një anije alienësh që kishin
13:17
an ion drive, and Spock said,
347
782000
2000
një shtyje jonike dhe Spoki tha,
13:19
"They're very technically sophisticated.
348
784000
2000
"Ata janë shumë të sofistikuar teknikisht.
13:21
They're a hundred years ahead of us with this drive."
349
786000
2000
Me këtë mjet ata janë qindra vite përpara nesh."
13:23
Yeah, we have an ion drive now. (Laughter)
350
788000
2000
Por, ne kemi një mjet me shtytje jonike tani.(të qeshura)
13:25
We don't have the Enterprise, but
351
790000
2000
Ne nuk kemi Enterpise-in, por
13:27
we've got an ion drive now.
352
792000
2000
kemi mjetin me shtytje jonike tani.
13:29
(Applause)
353
794000
3000
(aplauza)
13:32
Spock.
354
797000
2000
Spock.
13:34
(Laughter)
355
799000
3000
(të qeshura)
13:37
So ...
356
802000
2000
Pra..
13:39
that's the difference, that's the difference
357
804000
2000
Ai është dallimi, ai është dallimi
13:41
between us and the dinosaurs.
358
806000
2000
mes nesh dhe dinosaurëve.
13:43
This happened to them.
359
808000
2000
Kjo ju ndodhi atyre.
13:45
It doesn't have to happen to us.
360
810000
2000
Nuk ka nevojë që të na ndodh edhe neve.
13:47
The difference between the dinosaurs and us
361
812000
3000
Dallimi mes dinosaurëve dhe nesh
13:50
is that we have a space program
362
815000
2000
është që ne kemi një program për gjithësi
13:52
and we can vote,
363
817000
2000
dhe ne mund të votojmë,
13:54
and so we can change our future.
364
819000
3000
kështu që ne mund ta ndryshojmë të ardhmen tonë.
13:57
(Laughter)
365
822000
1000
(të qeshura)
13:58
We have the ability to change our future.
366
823000
3000
Ne kemi aftësinë të ndërrojmë të ardhmen tonë.
14:01
65 million years from now,
367
826000
2000
65 milion vjet nga ky çast,
14:03
we don't have to have our bones
368
828000
2000
ne nuk kemi nevojë qe eshtrat tona
14:05
collecting dust in a museum.
369
830000
2000
të mbulohen nga pluhuri në muze.
14:07
Thank you very much.
370
832000
2000
Ju faleminderit shumë.
14:09
(Applause)
371
834000
1000
(aplauza)
ABOUT THE SPEAKER
Phil Plait - AstronomerPhil Plait blogs at Bad Astronomy, where he deconstructs misconceptions and explores the wonder of the universe.
Why you should listen
Phil Plait is the Bad Astronomer. Not a bad astronomer, but a blogger for Slate who debunks myths and misconceptions about astronomy -- and also writes about the beauty, wonder and importance of fundamental research.
He worked for six years on the Hubble Space Telescope, and directed public outreach for the Fermi Gamma-ray Space Telescope. He is a past president of the James Randi Educational Foundation, and was the host of Phil Plait's Bad Universe, a documentary series on the Discovery Channel.
Read more from Phil Plait in the Huffington Post's special TEDWeekends feature, "Asteroids: Getting Ready" >>
Phil Plait | Speaker | TED.com