TEDxCaltech
Sean Carroll: Distant time and the hint of a multiverse
შონ ქეროლი: შორეული დრო და სიტყვა მულტი სამყაროზე
Filmed:
Readability: 4.2
1,776,253 views
TEDxCaltech-ზე კოსმოლოგ შონ ქეროლს შტურმი მიაქვს თავშესაქცევ და დასაფიქრებელ ტურზე, დროის ბუნების და სამყაროს შესახებ -- ერთი შეხედვით ადვილი კითხვა: საერთოდ რატომ არსებობს დრო? პოტენციური პასუხები უმიზნებენ გასაოცარ ხედვას სამყაროს ბუნებისა და ჩვენი ადგილს შესახებ.
Sean M. Carroll - Physicist, cosmologist
A physicist, cosmologist and gifted science communicator, Sean Carroll is asking himself -- and asking us to consider -- questions that get at the fundamental nature of the universe. Full bio
A physicist, cosmologist and gifted science communicator, Sean Carroll is asking himself -- and asking us to consider -- questions that get at the fundamental nature of the universe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
The universe
0
0
2000
სამყარო
00:17
is really big.
1
2000
2000
მართლაც დიდია
00:19
We live in a galaxy, the Milky Way Galaxy.
2
4000
3000
ჩვენ ვცხოვრობთ გალქატიკაში "რძიანი გზა"
00:22
There are about a hundred billion stars in the Milky Way Galaxy.
3
7000
3000
ჩვენ გალაქტიკაში ასი მილიარდი ვარსკვლავია
00:25
And if you take a camera
4
10000
2000
თუ მოიმარჯვებთ კამერას
00:27
and you point it at a random part of the sky,
5
12000
2000
და დაუმიზნებთ ცის რომელიმე შემთხვევით შერჩეულ ნაწილს
00:29
and you just keep the shutter open,
6
14000
2000
და საკეტს ღიად დატოვებთ
00:31
as long as your camera is attached to the Hubble Space Telescope,
7
16000
3000
სანამ თქვენი კამერა მიბმულია ჰაბლის კოსმოსურ ტელესკოპს,
00:34
it will see something like this.
8
19000
2000
ის დაინახავს ასეთ რამეს
00:36
Every one of these little blobs
9
21000
3000
ყოველი ეს პატარა ლაქა
00:39
is a galaxy roughly the size of our Milky Way --
10
24000
2000
გალაქტიკაა, უხეში მიახლოებით "რძიანი გზის" ზომის
00:41
a hundred billion stars in each of those blobs.
11
26000
3000
ყოველ ლაქაში ასობით მილიარდი ვარსკვლავია
00:44
There are approximately a hundred billion galaxies
12
29000
3000
დაკვირვებად სამყაროში, დაახლოებით
00:47
in the observable universe.
13
32000
2000
ასი მილიარდი გალაქტიკაა
00:49
100 billion is the only number you need to know.
14
34000
2000
100 მილიარდი სწორედ ის რიცხვია რომელიც უნდა იცოდე
00:51
The age of the universe, between now and the Big Bang,
15
36000
3000
სამყაროს ასაკი, დიდ აფეთქებასა და ახლანდელ დროს შორის
00:54
is a hundred billion in dog years.
16
39000
2000
არის ასი მილიარდი ძაღლის წელი.
00:56
(Laughter)
17
41000
2000
(სიცილი)
00:58
Which tells you something about our place in the universe.
18
43000
3000
რომელიც გვეუბნება რაღაცას სამყაროში ჩვენი ადგილის შესახებ.
01:01
One thing you can do with a picture like this is simply admire it.
19
46000
2000
ერთი რამ რაც შეგიძლია გააკეთო ასეთი სურათით არის რომ უბრალოდ აღფრთოვანდე მისით
01:03
It's extremely beautiful.
20
48000
2000
ის საოცრად ლამაზია.
01:05
I've often wondered, what is the evolutionary pressure
21
50000
3000
მე ხშირად მიკვირდა, რას წარმოადგენს ის ევოლუციური ზეწოლა
01:08
that made our ancestors in the Veldt adapt and evolve
22
53000
3000
რამაც სტეპებზე ჩვენ წინაპრებს ჩამოუყალიბა და განუვითარა გრძნობა
01:11
to really enjoy pictures of galaxies
23
56000
2000
რეალურად განეცადათ სიამოვნება გალაქტიკათა სურათებით
01:13
when they didn't have any.
24
58000
2000
მათ ხომ ასეთი ფიტოგრაფია არ ქონდათ.
01:15
But we would also like to understand it.
25
60000
2000
მაგრამ ჩვენ ასევე გვინდა გავიგოთ ეს.
01:17
As a cosmologist, I want to ask, why is the universe like this?
26
62000
4000
როგორც კოსმოლოგი, მე მინდა ვიკითხო. რატომაა სამყარო ასეთი?
01:21
One big clue we have is that the universe is changing with time.
27
66000
3000
ერთი დიდი გასაღები რომელიც გვაქვს არის ის რომ სამყარო დროში იცვლება.
01:24
If you looked at one of these galaxies and measured its velocity,
28
69000
3000
თუ შეხედავთ რომელიმე გალაქტიკას და გაზომავთ მის სიჩქარეს.
01:27
it would be moving away from you.
29
72000
2000
შეიტყობთ რომ ის თქვენ გშორდებათ
01:29
And if you look at a galaxy even farther away,
30
74000
2000
და თუ მოძებნით უფრო შორეული გალქტიკას
01:31
it would be moving away faster.
31
76000
2000
ის დაგშორდებათ უფრო სწრფად
01:33
So we say the universe is expanding.
32
78000
2000
ამიტომაც ჩვენ ვამბობთ სამყარო ფართოვდება
01:35
What that means, of course, is that, in the past,
33
80000
2000
რას ნიშნავს ეს, რათქმაუნდა იმას, რომ წარსულში
01:37
things were closer together.
34
82000
2000
ობიექტები იყო უფრო ახლოს ერთმანეთთან
01:39
In the past, the universe was more dense,
35
84000
2000
წარსულში სამყარო იყო უფრო მჭიდრო
01:41
and it was also hotter.
36
86000
2000
და ასევე უფრო ცხელი.
01:43
If you squeeze things together, the temperature goes up.
37
88000
2000
თუ შეკუმშავთ საგნებს ერთად, ტემპერატურა ზემოთ აიწევს.
01:45
That kind of makes sense to us.
38
90000
2000
ასეთი სახის არსი აქვს ჩვენთვის
01:47
The thing that doesn't make sense to us as much
39
92000
2000
ის რასაც ასეთივე არსი არ გააჩნია
01:49
is that the universe, at early times, near the Big Bang,
40
94000
3000
არის ადრეული სამყარო, დიდ აფეთქებასთან ახლოს.
01:52
was also very, very smooth.
41
97000
2000
ის იყო ასევე ძალიან, ძალიან გლუვი
01:54
You might think that that's not a surprise.
42
99000
2000
შესაძლოა იფიქროთ რომ ეს არ არის საკვირველი.
01:56
The air in this room is very smooth.
43
101000
2000
ჰაერი ამ ოთახში ძალიან გლუვია
01:58
You might say, "Well, maybe things just smoothed themselves out."
44
103000
3000
შესაძლოა თქვათ. "კარგი, შეიძლება საგნები თავად გლუვდებიან"
02:01
But the conditions near the Big Bang are very, very different
45
106000
3000
მაგრამ დიდი აფეთქების ახლოს გარემოებები ძალიან ძალიან განსხვავდება
02:04
than the conditions of the air in this room.
46
109000
2000
ამ ოთახის ჰაერის მდგომარეობისგან
02:06
In particular, things were a lot denser.
47
111000
2000
უფრო ზუსტად: გაცილებით დიდია ყველაფრის სიმჭიდროვე
02:08
The gravitational pull of things
48
113000
2000
საგნების გრავიტაციული მიზიდვა
02:10
was a lot stronger near the Big Bang.
49
115000
2000
იყო გაცილებით ძლიერი, დიდი აფეთქების ახლოს.
02:12
What you have to think about
50
117000
2000
რაც უნდა იფიქროთ ამის შესახებ
02:14
is we have a universe with a hundred billion galaxies,
51
119000
2000
არის ის რომ ჩვენ გვაქვს სამყარო ასი მილიარდი გალაქტიკით
02:16
a hundred billion stars each.
52
121000
2000
ასოებით მილიარდი ვარსკვლავით თითოეულში.
02:18
At early times, those hundred billion galaxies
53
123000
3000
ადრეულ დროში, ეს ასი მილიარდი გალაქტიკა
02:21
were squeezed into a region about this big --
54
126000
3000
იყო მოქცეული აი ასეთი სიდიდის ზომაში
02:24
literally -- at early times.
55
129000
2000
სიტყვასიტყვით -- ადრეულ დროში
02:26
And you have to imagine doing that squeezing
56
131000
2000
და თქვენ უნდა წარმოიდგინოთ ამ შემჭიდროების მოხდენა
02:28
without any imperfections,
57
133000
2000
ყველანაირი ნაკლოვანების გარეშე,
02:30
without any little spots
58
135000
2000
ყველანაირი პატარა ლაქის გარეშე
02:32
where there were a few more atoms than somewhere else.
59
137000
2000
სადაც იქნებოდა უფრო მეტი ატომი, ვიდრე სადმე სხვაგან
02:34
Because if there had been, they would have collapsed under the gravitational pull
60
139000
3000
რადგან რომ ყოფილიყო, ისინი კოლაფსირდებოდნენ გრავიტაციული მიზიდულობის ქვეშ
02:37
into a huge black hole.
61
142000
2000
უზარმაზარ შავ ხვრელში
02:39
Keeping the universe very, very smooth at early times
62
144000
3000
შენარჩუნდებოდა ძალიან ძალიან გლუვი სამყარო იმ ადრეულ დროს
02:42
is not easy; it's a delicate arrangement.
63
147000
2000
ეს არ არის ადვილი; ეს დელიკატური მოწესრიგერბაა.
02:44
It's a clue
64
149000
2000
ეს არის გასაღები
02:46
that the early universe is not chosen randomly.
65
151000
2000
რომ ადრეული სამყარო არ არის შემთხვევით არჩეული
02:48
There is something that made it that way.
66
153000
2000
არსებობს რაღაც რამაც ასეთად შექმნა ის.
02:50
We would like to know what.
67
155000
2000
ჩვენ გვინდა გავიგოთ რა.
02:52
So part of our understanding of this was given to us by Ludwig Boltzmann,
68
157000
3000
ჩვენი გაგების ნაწილი მომდინარეობს ლუდვუგ ბოლცმანისგან
02:55
an Austrian physicist in the 19th century.
69
160000
3000
ავსტრიელი ფიზიკოსი 19-ე საუკუნეში.
02:58
And Boltzmann's contribution was that he helped us understand entropy.
70
163000
3000
ბოლცმანის წვლილი დაგვეხმარა რათა გაგვეგო ენტროპია.
03:01
You've heard of entropy.
71
166000
2000
გაგიგიათ ენტროპიის შესახებ.
03:03
It's the randomness, the disorder, the chaoticness of some systems.
72
168000
3000
ის რაღაც სისტემების შემთხვევითობა, უწესრიგობა და ქაოსურობაა.
03:06
Boltzmann gave us a formula --
73
171000
2000
ბოლცმანმა მოგვცა ფორმულა --
03:08
engraved on his tombstone now --
74
173000
2000
რომელიც ახლა მის საფლავის ქვაზეა გრავირებული --
03:10
that really quantifies what entropy is.
75
175000
2000
ის მართლაც აღწერს რა არის ენტროპია.
03:12
And it's basically just saying
76
177000
2000
არსებითად ის ამბობს
03:14
that entropy is the number of ways
77
179000
2000
რომ ენტროპია არის იმ გზათა რიცხვი, რომელიც
03:16
we can rearrange the constituents of a system so that you don't notice,
78
181000
3000
ჩვენ შეგვიძლია ხელახლა გადავაწყოთ სისტემის კონსტრუქციები, შეუმჩნევლად
03:19
so that macroscopically it looks the same.
79
184000
2000
რომ მიკროსოპიკულად ის იგივე დარჩეს.
03:21
If you have the air in this room,
80
186000
2000
თუ აიღებთ ჰაერს ამ ოთახში,
03:23
you don't notice each individual atom.
81
188000
3000
თქვენ ვერ შეამჩნევთ ყოველ ცალკეულ ატომს.
03:26
A low entropy configuration
82
191000
2000
დაბალი ენტროპიის კონფიგურაცია
03:28
is one in which there's only a few arrangements that look that way.
83
193000
2000
არის ის რომელშიც შესაძლებელია მხოლოდ რამდენიმე ხელახლა გადაწყობა, რომ იგივე დარჩეს
03:30
A high entropy arrangement
84
195000
2000
მაღალი ენტროპიის კონფიგურაცია
03:32
is one that there are many arrangements that look that way.
85
197000
2000
არის ის სადაც მრავალი გადაწყობის შედეგად იგივე დარჩება
03:34
This is a crucially important insight
86
199000
2000
ეს არის გადამწყვეტად მნიშვნელოვანი გაგება
03:36
because it helps us explain
87
201000
2000
რადგან ის გვეხმარება გავიგოთ
03:38
the second law of thermodynamics --
88
203000
2000
თერმოდინამიკის მეორე კანონი --
03:40
the law that says that entropy increases in the universe,
89
205000
3000
კანონი რომელიც ამბობს რომ ენტროპია იზრდება სამყაროში,
03:43
or in some isolated bit of the universe.
90
208000
2000
ან სამყაროს რომელიმე იზოლირებულ ნაწილში.
03:45
The reason why entropy increases
91
210000
2000
მიზეზი თუ რატომ იზრდება ენტროპია
03:47
is simply because there are many more ways
92
212000
3000
არის უბრალოდ ის რომ არსებობს ბევრი გზა
03:50
to be high entropy than to be low entropy.
93
215000
2000
იმისთვის რომ იყოს მაღალი ენტროპია ვიდრე დაბალი
03:52
That's a wonderful insight,
94
217000
2000
ეს საოცარი გამჭრიახობაა.
03:54
but it leaves something out.
95
219000
2000
მაგრამ ის რაღაცას გარეთ ტოვებს
03:56
This insight that entropy increases, by the way,
96
221000
2000
მიგნება რომ ენტროპია იზრდება, სხვათაშორის
03:58
is what's behind what we call the arrow of time,
97
223000
3000
არის ის რის მიღმაც როგორც ვეძახით დროის ისარია.
04:01
the difference between the past and the future.
98
226000
2000
განსხვავება წარსულსა და მომავალს შორის.
04:03
Every difference that there is
99
228000
2000
ყოველი განსხვავება, რომელიც აქ არის
04:05
between the past and the future
100
230000
2000
წარსულსა და მომავალს შორის
04:07
is because entropy is increasing --
101
232000
2000
გამომდინარეობს იქიდან რომ ენტროპია იზრდება --
04:09
the fact that you can remember the past, but not the future.
102
234000
3000
ფაქტი ისაა რომ თქვენ შეგიძლიათ გახსოვდეთ წარსული მაგრამ არა მომავალი.
04:12
The fact that you are born, and then you live, and then you die,
103
237000
3000
ფაქტია რომ თქვენ დაიბადეთ, ცხოვრობთ და შემდეგ მოკვდებით.
04:15
always in that order,
104
240000
2000
ყოველთვის ასეა წესის მიხედვით.
04:17
that's because entropy is increasing.
105
242000
2000
ეს იმიტომ რომ ენტროპია იზრდება
04:19
Boltzmann explained that if you start with low entropy,
106
244000
2000
ბოლცმანმა ახსნა რომ თუ თქვენ დაიწყეთ დაბალი ენტროპიით,
04:21
it's very natural for it to increase
107
246000
2000
ძალიან ბუნებრივია რომ ის გაიზრდება
04:23
because there's more ways to be high entropy.
108
248000
3000
რადგან უფრო მეტი გზაა რათა იყოს მაღალი ენტროპია
04:26
What he didn't explain
109
251000
2000
ის რაც მან ვერ ახსნა
04:28
was why the entropy was ever low in the first place.
110
253000
3000
იყო ის თუ რატომ არის ენტროპია პირველად დაბალი
04:31
The fact that the entropy of the universe was low
111
256000
2000
ფაქტი რომ სამყაროს ენტროპია იყო დაბალი
04:33
was a reflection of the fact
112
258000
2000
იყო იმ ფაქტის ანარეკლი
04:35
that the early universe was very, very smooth.
113
260000
2000
რომ ადრეული სამყარო იყო ძალიან, ძალიან გლუვი.
04:37
We'd like to understand that.
114
262000
2000
ჩვენ გვინდა გავიგოთ ეს.
04:39
That's our job as cosmologists.
115
264000
2000
ესაა ჩვენი საქმე, როგორც კოსმოლოგების.
04:41
Unfortunately, it's actually not a problem
116
266000
2000
საუბედუროდ. ეს ფაქტიურად ის პრობლემა არაა
04:43
that we've been giving enough attention to.
117
268000
2000
რომელსაც საკმარისი ყურადღება დავუთმეთ.
04:45
It's not one of the first things people would say,
118
270000
2000
ის არაა რომელიმე პირველთაგანი რომელსაც ხალხი იტყოდა.
04:47
if you asked a modern cosmologist,
119
272000
2000
თუ კითხავდით თანამედროვე კოსმოლოგს
04:49
"What are the problems we're trying to address?"
120
274000
2000
"რა პრობლემებია რომლებზეც ვცდილობთ მივუთითოთ?"
04:51
One of the people who did understand that this was a problem
121
276000
2000
ერთ ერთი პირველი მათგანი, რომელმაც გააცნობიერა რომ ეს იყო პრობლემა
04:53
was Richard Feynman.
122
278000
2000
იყო რიჩარდ ფეინმანი.
04:55
50 years ago, he gave a series of a bunch of different lectures.
123
280000
2000
50 წლის წინ. მან ჩაატარა მთელი რიგი განსხვავებული ლექციებისა.
04:57
He gave the popular lectures
124
282000
2000
პოპულარული ლექციები
04:59
that became "The Character of Physical Law."
125
284000
2000
რომელიც გახდა "ფიზიკური კანონის ხასიათი"
05:01
He gave lectures to Caltech undergrads
126
286000
2000
მან ჩაუტარა ლექციები კალიფორნიის ტენოლოგიების ინსტიტუტის ბოლო კურსის სტუდენტებს
05:03
that became "The Feynman Lectures on Physics."
127
288000
2000
რომელიც ცნობილია "ფეინმენის ფიზიკის ლექციები"
05:05
He gave lectures to Caltech graduate students
128
290000
2000
მან ჩაუტარა ლექციები კურსდამთავრებულებს
05:07
that became "The Feynman Lectures on Gravitation."
129
292000
2000
რომელიც ცნობილია "ფეინმენის ლექციები გრავიტაციაზე."
05:09
In every one of these books, every one of these sets of lectures,
130
294000
3000
თითოეულ ამ წიგნში, ყოველ ლექციაზე,
05:12
he emphasized this puzzle:
131
297000
2000
ის ხაზს უსმევდა ამ თავსატეხს:
05:14
Why did the early universe have such a small entropy?
132
299000
3000
რატომ ქონდა ადრეულ სამყაროს ასეთი დაბალი ენტროპია?
05:17
So he says -- I'm not going to do the accent --
133
302000
2000
ის ამბობს -- მე არ ვაპირებ აქცენტი გავაკეთო --
05:19
he says, "For some reason, the universe, at one time,
134
304000
3000
ის ამბობს "რაღაც მიზეზით სამყაროს ერთ დროს,
05:22
had a very low entropy for its energy content,
135
307000
3000
მისი ენერგიის შემცველობისთვის. ქონდა ძალიან დაბალი ენტროპია,
05:25
and since then the entropy has increased.
136
310000
2000
და მას შემდეგ ენტროპია იზრდება.
05:27
The arrow of time cannot be completely understood
137
312000
3000
დროის ისარი შეუძლებელია მთლიანად გაგებული იქნეს
05:30
until the mystery of the beginnings of the history of the universe
138
315000
3000
სანამ სამყაროს დასაწყისის მისტერია
05:33
are reduced still further
139
318000
2000
ისევ შორს ინაცვლებს
05:35
from speculation to understanding."
140
320000
2000
სპეკულაციიდან გაგებამდე."
05:37
So that's our job.
141
322000
2000
მოკლედ ეს ჩვენი საქმეა.
05:39
We want to know -- this is 50 years ago, "Surely," you're thinking,
142
324000
2000
ჩვენ გვინდა ვიცოდეთ ეს იყო 50 წლის წინ. "რათქმაუნდა" თქვენ ფიქრობთ.½
05:41
"we've figured it out by now."
143
326000
2000
"ჩვენ ახლა ეს გამოვარკვიეთ."
05:43
It's not true that we've figured it out by now.
144
328000
2000
არ არის მართალი რომ ახლა ჩვენ ეს გამოვარკვიეთ.
05:45
The reason the problem has gotten worse,
145
330000
2000
მიზეზი რის გამოც პრობლემა უარესი გახდა.
05:47
rather than better,
146
332000
2000
ვიდრე უკეთესი.
05:49
is because in 1998
147
334000
2000
არის ეს. 1988 წელს
05:51
we learned something crucial about the universe that we didn't know before.
148
336000
3000
ჩვენ გავიგეთ რაღაც გადამწყვეტი სამყაროს შესახებ, რაც აქამდე არ ვიცოდით.
05:54
We learned that it's accelerating.
149
339000
2000
ჩვენ გავიგეთ რომ ის აჩქარებით ფართოვდება.
05:56
The universe is not only expanding.
150
341000
2000
სამყარო არა მხოლოდ ფართოვდება.
05:58
If you look at the galaxy, it's moving away.
151
343000
2000
თუ უყურებთ გალაქტიკას. ის გშორდებათ.
06:00
If you come back a billion years later and look at it again,
152
345000
2000
თუ დაბრუნდებით მილიარდი წლის შემდეგ და შეხედავთ მას ისევ,
06:02
it will be moving away faster.
153
347000
3000
ის დაგშორდებათ უფრო სწრაფად.
06:05
Individual galaxies are speeding away from us faster and faster
154
350000
3000
თითოეული მათგანი იფანტება ჩვენგან უფრო და უფრო სწრაფად
06:08
so we say the universe is accelerating.
155
353000
2000
ამიტომ ჩვენ ვამბობს სამყარო აჩქარებით ფართოვდება.
06:10
Unlike the low entropy of the early universe,
156
355000
2000
განსხვავებით ადრეული სამყაროს დაბალი ენტროპიისა,
06:12
even though we don't know the answer for this,
157
357000
2000
თუმცა ჩვენ ამის პასუხიც არ ვიცით,
06:14
we at least have a good theory that can explain it,
158
359000
2000
მაგრამ გვაქვს საბოლოოდ კარგი თეორია რათა ავხსნათ.
06:16
if that theory is right,
159
361000
2000
თუ ეს თეორია მართებულია.
06:18
and that's the theory of dark energy.
160
363000
2000
ეს არის ბნელი ენერგიის თეორია.
06:20
It's just the idea that empty space itself has energy.
161
365000
3000
ეს არის იდეა, რომ თავად ცარიელ სივრცეს აქვს ენერგია.
06:23
In every little cubic centimeter of space,
162
368000
3000
სივრცის ყოველ კუბურ სანტიმეტრს.
06:26
whether or not there's stuff,
163
371000
2000
ისე თუ ასე ეს მასალაა
06:28
whether or not there's particles, matter, radiation or whatever,
164
373000
2000
ასე თუ ისე აქ არის ნაწილაკები, მატერია, რადიაცია ან რომელიმე,
06:30
there's still energy, even in the space itself.
165
375000
3000
აქ ისევ ენერგიაა, თუნდაც მხოლოდ სივრცეში.
06:33
And this energy, according to Einstein,
166
378000
2000
და ეს ენერგია აინშტაინის მიხედვით,
06:35
exerts a push on the universe.
167
380000
3000
უბიძგებს საყაროს
06:38
It is a perpetual impulse
168
383000
2000
ეს არის სამუდამო იმპულსი
06:40
that pushes galaxies apart from each other.
169
385000
2000
რაც განიზიდავს გალაქტიკებს ერთმანეთისგან.
06:42
Because dark energy, unlike matter or radiation,
170
387000
3000
რადგან ბნელი ენერგია, მატერიისა და რადიაციისგან განსხვავებით
06:45
does not dilute away as the universe expands.
171
390000
3000
არ არის გაზავებული სამყაროს გაფართოებასთან ერთად.
06:48
The amount of energy in each cubic centimeter
172
393000
2000
ენერგიის რაოდენობა, ყოველ კუბურ სანტიმეტრზე
06:50
remains the same,
173
395000
2000
რჩება იგივე,
06:52
even as the universe gets bigger and bigger.
174
397000
2000
მიუხედავად იმისა რომ სამყარო უფრო დიდი და დიდი ხდება.
06:54
This has crucial implications
175
399000
3000
ამას გადამწყვეტი შედეგი აქვს
06:57
for what the universe is going to do in the future.
176
402000
3000
რას იზამს სამყარო მომავალში.
07:00
For one thing, the universe will expand forever.
177
405000
2000
ერთის მხრივ, სამყარო გაფართოვდება სამუდამოდ.
07:02
Back when I was your age,
178
407000
2000
მაშინ როცა მე თქვენი ასაკის ვიყავი,
07:04
we didn't know what the universe was going to do.
179
409000
2000
ჩვენ არ ვიცოდით რას იზამდა სამყარო.
07:06
Some people thought that the universe would recollapse in the future.
180
411000
3000
ზოგი ფიქრობდა რომ სამყარო მომავალში ისევ კოლფასირდებოდა.
07:09
Einstein was fond of this idea.
181
414000
2000
აინშტაინს უყვარდა ეს იდეა.
07:11
But if there's dark energy, and the dark energy does not go away,
182
416000
3000
მაგრამ აქ ბნელი ენერგიაა და ის არსად წავა
07:14
the universe is just going to keep expanding forever and ever and ever.
183
419000
3000
სამყარო განაგრძობს გაფართოებას სამუდამოდ.
07:17
14 billion years in the past,
184
422000
2000
14 მილიარდი წელი წარსულში,
07:19
100 billion dog years,
185
424000
2000
100 მილიარდი ძაღლის წელი,
07:21
but an infinite number of years into the future.
186
426000
3000
მაგრამ უსასრული რიცხვი წლებისა მომავალში.
07:24
Meanwhile, for all intents and purposes,
187
429000
3000
ამასობაში ყველა განზრახვით და მიზნით,
07:27
space looks finite to us.
188
432000
2000
ჩვენთვის სივრცე სასრული ჩანს
07:29
Space may be finite or infinite,
189
434000
2000
სივრცე შეიძლება იყოს სასრული ან უსასრულო,
07:31
but because the universe is accelerating,
190
436000
2000
მაგრამ რადგან სამყარო აჩქარებით ფართოვდება.
07:33
there are parts of it we cannot see
191
438000
2000
არის ადგილები რისი დანახვაც ჩვენ არ შეგვიძლია
07:35
and never will see.
192
440000
2000
და ვერასდროს დავინახავთ.
07:37
There's a finite region of space that we have access to,
193
442000
2000
არსებობს სივრცის სასრული რეგიონი რომელსაც ვწვდებით.
07:39
surrounded by a horizon.
194
444000
2000
რომელიც გარშემორტყმულია ჰორიზონტით.
07:41
So even though time goes on forever,
195
446000
2000
ასე რომ თუნდაც მუდამ გაგრძელდეს დრო,
07:43
space is limited to us.
196
448000
2000
სივრცე ლიმიტირებულია ჩვენთვის.
07:45
Finally, empty space has a temperature.
197
450000
3000
საბოლოოდ, ცარიელ სივრცეს გააჩნია ტემპერატურა.
07:48
In the 1970s, Stephen Hawking told us
198
453000
2000
1970-იანებში სტივენ ჰოკინგმა გვითხრა
07:50
that a black hole, even though you think it's black,
199
455000
2000
რომ შავი ხვრელი, თუმცა ფიქრობ რომ ის შავია,
07:52
it actually emits radiation
200
457000
2000
ფაქტიურად გამოყოფს რადიაციას
07:54
when you take into account quantum mechanics.
201
459000
2000
როდესაც მას მიუსადაგებ კვანტურ მექანიკას.
07:56
The curvature of space-time around the black hole
202
461000
3000
სივრცე დროის სიმრუდე შავი ხვრელის გარშემო
07:59
brings to life the quantum mechanical fluctuation,
203
464000
3000
ხდება კვანტურ მექანიკური ფლუქტუაციები
08:02
and the black hole radiates.
204
467000
2000
და შავი ხვრელი ანათებს.
08:04
A precisely similar calculation by Hawking and Gary Gibbons
205
469000
3000
ზუსტად იგივე გამოთვლებმა ჰოკინგისა და გარი გიბონსის
08:07
showed that if you have dark energy in empty space,
206
472000
3000
აჩვენეს რომ თუ გაქვს ბნელი ენერგია ცარიელ სივრცეში
08:10
then the whole universe radiates.
207
475000
3000
მაშინ მთელი სამყარო გაანათებს
08:13
The energy of empty space
208
478000
2000
ცარიელი სივრცის ენერგია
08:15
brings to life quantum fluctuations.
209
480000
2000
ახდენს კვანტურ ფლუქტუაციებს.
08:17
And so even though the universe will last forever,
210
482000
2000
და თუნდაც სამყარო არსებობა გაგრძელდეს მუდამ,
08:19
and ordinary matter and radiation will dilute away,
211
484000
3000
და ჩვეულებვრივი მატერია და რადიაცია გაუხშოვდეს,
08:22
there will always be some radiation,
212
487000
2000
ყოველთვის იქნება რაღაც რადიაცია,
08:24
some thermal fluctuations,
213
489000
2000
რაღაც თერმული ფლუქტუაციები,
08:26
even in empty space.
214
491000
2000
თუნდაც ცარიელ სივრცეში.
08:28
So what this means
215
493000
2000
მოკლედ ეს ნიშნავს
08:30
is that the universe is like a box of gas
216
495000
2000
რომ სამყარო არის გაზის ყუთივით
08:32
that lasts forever.
217
497000
2000
რომელიც მუდამ იქნება.
08:34
Well what is the implication of that?
218
499000
2000
მოკლედ რას გულისხმობს ეს?
08:36
That implication was studied by Boltzmann back in the 19th century.
219
501000
3000
მის აზრს სწავლობდა ბოლცმანი 19 საუკუნეში.
08:39
He said, well, entropy increases
220
504000
3000
მან თქვა, ენტროპია იზრდება
08:42
because there are many, many more ways
221
507000
2000
რადგან არსებობს ბევრი ბევრი გზა
08:44
for the universe to be high entropy, rather than low entropy.
222
509000
3000
იმისთვის რომ სამყარო იყოს მაღალი ენტროპიის, ვიდრე დაბალი ენტროპიის.
08:47
But that's a probabilistic statement.
223
512000
3000
მაგრამ ეს ალბათური მტკიცებაა.
08:50
It will probably increase,
224
515000
2000
ის ალბათ გაიზრდება,
08:52
and the probability is enormously huge.
225
517000
2000
და ალბათობა ძალზედ დიდია
08:54
It's not something you have to worry about --
226
519000
2000
არ ღირს შეწუხება იმაზე, რომ ჰაერი
08:56
the air in this room all gathering over one part of the room and suffocating us.
227
521000
4000
უცებ შეიკვრება ამ ოთახის ერთ ნაწილში და ჩვენ გავიგუდებით.
09:00
It's very, very unlikely.
228
525000
2000
ეს ძალიან ძალიან საეჭვოა.
09:02
Except if they locked the doors
229
527000
2000
მაგრამ თუ დაკეტავდნენ კარებს
09:04
and kept us here literally forever,
230
529000
2000
და გამოგვკეტავდნენ აქ სამუდამოდ,
09:06
that would happen.
231
531000
2000
ეს მოხდებოდა.
09:08
Everything that is allowed,
232
533000
2000
ყველაფერი ეს დაშვებულია
09:10
every configuration that is allowed to be obtained by the molecules in this room,
233
535000
3000
ყოველ კონფიგურაციას, რომელიც მოლეკულებს შეუძლია მიიღონ ამ ოთახში
09:13
would eventually be obtained.
234
538000
2000
ბოლოს დაბოლოს იქნება მიღწეული.
09:15
So Boltzmann says, look, you could start with a universe
235
540000
3000
მოკლედ ბოლცმანმა თქვა, შეიძლება სამყარო, დასაწყისში
09:18
that was in thermal equilibrium.
236
543000
2000
იმყოფებოდა თერმულ წონასწორობაში.
09:20
He didn't know about the Big Bang. He didn't know about the expansion of the universe.
237
545000
3000
მან არ იცოდა დიდი აფეთქების შესახებ. მან არ იცოდა სამყაროს გაფართოების შესახებ.
09:23
He thought that space and time were explained by Isaac Newton --
238
548000
3000
ის ფიქრობდა რომ სივრცე და დროს აიხსნებოდა ისააკ ნიუტონით --
09:26
they were absolute; they just stuck there forever.
239
551000
2000
ისინი იყო აბსოლიტური, ისინი სამუდამოდ დარჩებოდნენ ასეთი.
09:28
So his idea of a natural universe
240
553000
2000
მისი ეს იდეა ჭეშმარიტ სამყაროზე
09:30
was one in which the air molecules were just spread out evenly everywhere --
241
555000
3000
იყო ისეთი სადაც ჰაერის მოლეკულები ყველგან თანაბრად იყო გადანაწილებული,
09:33
the everything molecules.
242
558000
2000
ყველაფრის მოლეკულები.
09:35
But if you're Boltzmann, you know that if you wait long enough,
243
560000
3000
მაგრამ თუ თქვენ ბოლცმანი ხართ, გეცოდინებათ რომ თუ საკმარისად დიდ ხანს დაიცდით
09:38
the random fluctuations of those molecules
244
563000
3000
ამ მოლეკულების შემთხვევითი ფლუქტუაციები
09:41
will occasionally bring them
245
566000
2000
თუმცა შეუძლიათ მოიყვანონ ისინი
09:43
into lower entropy configurations.
246
568000
2000
დაბალი ენტროპიის კონფიგურაციაში.
09:45
And then, of course, in the natural course of things,
247
570000
2000
და შემდეგ, რათქმაუნდა, საგნების ჭეშმარიტ მიმდინარეობაში,
09:47
they will expand back.
248
572000
2000
ისინი უკან გაფართოვდებიან.
09:49
So it's not that entropy must always increase --
249
574000
2000
ასე რომ ენტროპია ყოველთვის არ უნდა იზრდებოდეს --
09:51
you can get fluctuations into lower entropy,
250
576000
3000
შესაძლებელია გქონდეთ ფლუქტუაციები დაბალ ენტროპიაში,
09:54
more organized situations.
251
579000
2000
უფრო ორგანიზებულ სიტუაციებში.
09:56
Well if that's true,
252
581000
2000
თუ ეს მართალია.
09:58
Boltzmann then goes onto invent
253
583000
2000
ბოლცმანს თავში მოსდის
10:00
two very modern-sounding ideas --
254
585000
2000
ორი ძალიან თანამედროვე სახის იდეა --
10:02
the multiverse and the anthropic principle.
255
587000
3000
მულტი სამყარო და ანთროპული პრინციპი.
10:05
He says, the problem with thermal equilibrium
256
590000
2000
ის ამბობს, თერმული წონასწორობის პრობლემა
10:07
is that we can't live there.
257
592000
2000
არის ის რომ ჩვენ არ შეგვიძლია იქ ცხოვრება.
10:09
Remember, life itself depends on the arrow of time.
258
594000
3000
გახსოვდეთ, თვით სიცოცხლე დამოკიდებულია დროის ისარზე.
10:12
We would not be able to process information,
259
597000
2000
ჩვენ არ შეგვეძლება დავამუშაოთ ინფორმაცია,
10:14
metabolize, walk and talk,
260
599000
2000
მეტაბოლიზმი, სიარული და საუბარი.
10:16
if we lived in thermal equilibrium.
261
601000
2000
თუ ვიცხოვრებდით თერმულ წონასწორობაში.
10:18
So if you imagine a very, very big universe,
262
603000
2000
თუ წარმოიდგენთ ძალიან დიდ, უზარმაზარ სამყაროს,
10:20
an infinitely big universe,
263
605000
2000
უსასრულოდ დიდ სამყაროს,
10:22
with randomly bumping into each other particles,
264
607000
2000
ნაწილაკების შემთხვევითი შეჯახებებით
10:24
there will occasionally be small fluctuations in the lower entropy states,
265
609000
3000
იქ დაბალი ენტროპიის რეგიონებში იქნება შემთხვევითი პატარა ფლუქტუაციები
10:27
and then they relax back.
266
612000
2000
და შემდეგ ისინი უკან გაიფანტებიან.
10:29
But there will also be large fluctuations.
267
614000
2000
მაგრამ ასევე იქნება დიდი ფლუქტუაციებიც.
10:31
Occasionally, you will make a planet
268
616000
2000
შემთხვევითობით, თქვენ მიიღებთ პლანეტას
10:33
or a star or a galaxy
269
618000
2000
ან ვარსკვლავს, ან გალაქტიკას
10:35
or a hundred billion galaxies.
270
620000
2000
ან ას მილიარდ გალაქტიკას.
10:37
So Boltzmann says,
271
622000
2000
ბოლცმანი ამბობს,
10:39
we will only live in the part of the multiverse,
272
624000
3000
ჩვვენ მხოლოდ ვცხოვრობთ მულტი სამყაროს ნაწილში,
10:42
in the part of this infinitely big set of fluctuating particles,
273
627000
3000
ფლუქტუაციური ნაწილაკების უსასრულოდ დიდი ნაკრების ნაწილში
10:45
where life is possible.
274
630000
2000
სადაც სიცოცხლე შესაძლებელია.
10:47
That's the region where entropy is low.
275
632000
2000
ეს არის რეგიონი სადაც ენტროპია დაბალია.
10:49
Maybe our universe is just one of those things
276
634000
3000
შეიძლება ჩვენი სამყარო ერთ ერთი მათგანია
10:52
that happens from time to time.
277
637000
2000
რომელიც ხდება დრო და დრო.
10:54
Now your homework assignment
278
639000
2000
აი თქვენი საშინაო დავალება --
10:56
is to really think about this, to contemplate what it means.
279
641000
2000
რეალურად დაფიქრდეთ ამაზე, განჭვრიტოთ რას ნიშნავს ეს
10:58
Carl Sagan once famously said
280
643000
2000
კარლ სეიგანმა ერთხელ თქვა თავისი ცნობილი ფრაზა
11:00
that "in order to make an apple pie,
281
645000
2000
რომ "თუ გინდა შექმნათ ვაშლის ნამცხვარი,
11:02
you must first invent the universe."
282
647000
3000
პირველად თქვენ სამყარო უნდა გამოიგონოთ."
11:05
But he was not right.
283
650000
2000
თუმცა ის არ იყო მართალი.
11:07
In Boltzmann's scenario, if you want to make an apple pie,
284
652000
3000
ბოლცმანის სცენარით, თუ გსურთ შექმნათ ვაშლის ნამცხვარი,
11:10
you just wait for the random motion of atoms
285
655000
3000
თქვენ უნდა მოიცადოთ ატომების შემთხვევით მოძრაობას
11:13
to make you an apple pie.
286
658000
2000
რათა შექმნათ ვაშლის ნამცხვარი.
11:15
That will happen much more frequently
287
660000
2000
ეს მოხდება უფრო ხშირაად
11:17
than the random motions of atoms
288
662000
2000
ვიდრე ატომების შემთხვევითი მოძრაობა
11:19
making you an apple orchard
289
664000
2000
შეგაქმნევინებთ ვაშლის ხეების ბაღს
11:21
and some sugar and an oven,
290
666000
2000
შაქარს და ღუმელს,
11:23
and then making you an apple pie.
291
668000
2000
და მხოლოდ შემდეგ ვაშლის ნამცხვარს.
11:25
So this scenario makes predictions.
292
670000
3000
ეს სცენარი წინასწარმეტყველებს.
11:28
And the predictions are
293
673000
2000
ეს წინასწარმეტყველებებია
11:30
that the fluctuations that make us are minimal.
294
675000
3000
ის რომ ფლუქტუაციები რომელმაც ჩვენ შეგვქმნა მინიმალურია
11:33
Even if you imagine that this room we are in now
295
678000
3000
თუ კი წარმოიდგენთ რომ ეს ოთახი რომელშიც ჩვენ ვართ ეხლა
11:36
exists and is real and here we are,
296
681000
2000
არსებობს და ნამდვილია და აგერ ჩვენ ვართ
11:38
and we have, not only our memories,
297
683000
2000
და ჩვენ გვაქვს, არა მხოლოდ ჩვენი მეხსიერება,
11:40
but our impression that outside there's something
298
685000
2000
არამედ ჩვენი აღქმა რომ გარეთ რაღაც არის
11:42
called Caltech and the United States and the Milky Way Galaxy,
299
687000
4000
რომელსაც ქვია კალიფორნიის ტექ.ინსტიტუტი, აშშ და რძიანი გზის გალაქტიკა.
11:46
it's much easier for all those impressions to randomly fluctuate into your brain
300
691000
3000
ამ შთაბეჭდილებებით უფრო ადვილია რათა მოხდეს თქვენ ტვინში შემთხვევითი ფლუქტუაციები
11:49
than for them actually to randomly fluctuate
301
694000
2000
ვიდრე ფაქტობრივად მთლიანად შემთხვევითი ფლუქტუაციები
11:51
into Caltech, the United States and the galaxy.
302
696000
3000
"კალტექ"-ში (კალიფორნიის ტექ ინსტიტუტი) შტატებში და გალაქტიკაში.
11:54
The good news is that,
303
699000
2000
კარგი ამბავი ისაა რომ,
11:56
therefore, this scenario does not work; it is not right.
304
701000
3000
ამის გამო ეს სცენარი არ მუშაობს; ის არაა სწორი.
11:59
This scenario predicts that we should be a minimal fluctuation.
305
704000
3000
ეს სცენარი წინასწარმეტყველებს რომ ჩვენ უნდა ვიყოთ მინიმალური ფლუქტუაციების შედეგი
12:02
Even if you left our galaxy out,
306
707000
2000
მაშინაც კი თუ დატოვებთ ჩვენ გალაქტიკას,
12:04
you would not get a hundred billion other galaxies.
307
709000
2000
თქვენ ვერ მიიღებთ ას მილიარდ სხვა გალაქტიკას.
12:06
And Feynman also understood this.
308
711000
2000
და ფეინმანსაც ესმოდა ეს.
12:08
Feynman says, "From the hypothesis that the world is a fluctuation,
309
713000
4000
ფეინმანი ამბობს, "ჰიპოთეზიდან სადაც სამყარო ფლუქტუაციაა,
12:12
all the predictions are that
310
717000
2000
ყველა ეს წინასწარმეტყველება არის ის რომ
12:14
if we look at a part of the world we've never seen before,
311
719000
2000
თუ ჩვენ ვნახავთ სამყაროს იმ ნაწილს რომელიც აქამდე არ გვინახავს,
12:16
we will find it mixed up, and not like the piece we've just looked at --
312
721000
2000
ჩვენ აღმოვაჩენთ, მას არეულს და არა ისეთ ნაწილს რომელსაც ვხედავთ --
12:18
high entropy.
313
723000
2000
მაღალ ენტროპიაზე.
12:20
If our order were due to a fluctuation,
314
725000
2000
თუ ჩვენი წესრიგი ფლუქტუაციებიდან გამომდინარეობს,
12:22
we would not expect order anywhere but where we have just noticed it.
315
727000
2000
ჩვენ ვერ გვექნება წესრიგის მოლოდინი, გარდა იმ ადგილებისა სადაც შევამჩნიეთ ის.
12:24
We therefore conclude the universe is not a fluctuation."
316
729000
4000
ამის გამო ჩვენ გავაკეთეთ დასკვნა სამყარო არაა ფლუქტუაცია."
12:28
So that's good. The question is then what is the right answer?
317
733000
3000
კარგი.მაშინ კითხვა ასეთია - რა არის სწორი პასუხი?
12:31
If the universe is not a fluctuation,
318
736000
2000
თუ სამყარო არაა ფლუქტუაცია,
12:33
why did the early universe have a low entropy?
319
738000
3000
რატომ ქონდა ადრეულ სამყაროს დაბალი ენტროპია?
12:36
And I would love to tell you the answer, but I'm running out of time.
320
741000
3000
და მე დიდი სიამოვნებით გეტყოდით პასუხს, მაგრამ დრო მითავდება.
12:39
(Laughter)
321
744000
2000
(სიცილი)
12:41
Here is the universe that we tell you about,
322
746000
2000
აქ არის სამყარო რომელის შესახებაც გეტყვით,
12:43
versus the universe that really exists.
323
748000
2000
სამყაროს წინააღმდეგ რომელიც მართლაც არსებობს --
12:45
I just showed you this picture.
324
750000
2000
მე გაჩვენეთ ეს სურათი.
12:47
The universe is expanding for the last 10 billion years or so.
325
752000
2000
სამყარო ფართოვდება ბოლო 10 მილიარდი წლის განმავლობაში ან უფრო მეტი
12:49
It's cooling off.
326
754000
2000
ის ცივდება.
12:51
But we now know enough about the future of the universe
327
756000
2000
თუმცა თუ ჩვენ ვიცით საკმარისი სამყაროს მომავალზე
12:53
to say a lot more.
328
758000
2000
რათა ვთქვათ უფრო მეტი.
12:55
If the dark energy remains around,
329
760000
2000
თუ ბნელი ენერგია დარჩება ირგვლივ,
12:57
the stars around us will use up their nuclear fuel, they will stop burning.
330
762000
3000
ვარსკვლავები გამოიყენებენ თავის ბირთვულ საწვავს, შეწყვეტენ ნათებას
13:00
They will fall into black holes.
331
765000
2000
ისინი მოხვდებიან შავ ხვრელებში.
13:02
We will live in a universe
332
767000
2000
ჩვენ ვიცხოვრებთ სამყაროში
13:04
with nothing in it but black holes.
333
769000
2000
რომელშიც შავი ხვრელების გარდა არაფერი იქნება
13:06
That universe will last 10 to the 100 years --
334
771000
4000
ეს სამყარო იარსებებს 10 ხარისხად 100 წელს --
13:10
a lot longer than our little universe has lived.
335
775000
2000
გაცილებით მეტ ხანს ვიდრე ჩვენმა პატარა სამყარომ იცოცხლა აქამდე.
13:12
The future is much longer than the past.
336
777000
2000
მომავალი გაცილებით გრძელია ვიდრე წარსული.
13:14
But even black holes don't last forever.
337
779000
2000
მაგრამ შავი ხვრელებიც კი ვერ იქნებიან მუდამ.
13:16
They will evaporate,
338
781000
2000
ისინი აორთქლებიან,
13:18
and we will be left with nothing but empty space.
339
783000
2000
და ჩვენ დავრჩებით ცარიელი სივრცის ამარა.
13:20
That empty space lasts essentially forever.
340
785000
4000
ცარიელი სივრცე არსებითად დარჩება სამუდამოდ.
13:24
However, you notice, since empty space gives off radiation,
341
789000
3000
თუმცა, შეამჩნევთ, სანამ ცარიელი სივრცე ასხივებს რადიაციას,
13:27
there's actually thermal fluctuations,
342
792000
2000
ფაქტიურად აქ არის თერმული ფლუქტუაციები,
13:29
and it cycles around
343
794000
2000
და ის ციკლურად მეორდება
13:31
all the different possible combinations
344
796000
2000
ყველა სხვადასხვა შესაძლო კომბინაციებით
13:33
of the degrees of freedom that exist in empty space.
345
798000
3000
თავისუფალი ხარისხით, რომელც არსებობს ცარიელ სივრცეში.
13:36
So even though the universe lasts forever,
346
801000
2000
თუმცა თუნდაც სამყარომ მუდამ იარსებოს,
13:38
there's only a finite number of things
347
803000
2000
არსებობს მხოლოდ სასრული რაოდენობის საგნები
13:40
that can possibly happen in the universe.
348
805000
2000
რაც შესაძლებელია მოხდეს სამყაროში
13:42
They all happen over a period of time
349
807000
2000
ყოველი მათგანი ხდება დროის პერიოდში
13:44
equal to 10 to the 10 to the 120 years.
350
809000
3000
რომელიც უდრის 10 ხარისხად 10 ხარისხად 120 წელს.
13:47
So here's two questions for you.
351
812000
2000
თქვენთან ორი კითხვა მაქვს.
13:49
Number one: If the universe lasts for 10 to the 10 to the 120 years,
352
814000
3000
პირველი: თუ სამყარო იარსებებს 10 ხარისხად 10 ხარისხად 120 წელს,
13:52
why are we born
353
817000
2000
რატომ გავჩნდით ჩვენ
13:54
in the first 14 billion years of it,
354
819000
3000
მის პირველ 14 მილიარდ წელიწადში,
13:57
in the warm, comfortable afterglow of the Big Bang?
355
822000
3000
თბილ, კომფორტულ დიდი აფეთქების დაისის შემდეგ?
14:00
Why aren't we in empty space?
356
825000
2000
რატომ არ ვართ ცარიელ სივრცეში?
14:02
You might say, "Well there's nothing there to be living,"
357
827000
2000
შესაძლოა თქვათ, "იქ არაფერია სიცოცხლისთვის ვარგისი,"
14:04
but that's not right.
358
829000
2000
მაგრამ ეს არაა მართალი.
14:06
You could be a random fluctuation out of the nothingness.
359
831000
2000
თქვენ შესაძლებელია ყოფილიყავით შემთხვევითი ფლუქტუაცია არაფრისგან.
14:08
Why aren't you?
360
833000
2000
რატომ არ ხართ?
14:10
More homework assignment for you.
361
835000
3000
უფრო მეტი საშინაო დავალება თქვენთვის.
14:13
So like I said, I don't actually know the answer.
362
838000
2000
როგორც ვთქვი, ფაქტიურად მე არ ვიცი პასუხი.
14:15
I'm going to give you my favorite scenario.
363
840000
2000
მე გაჩვენებთ ჩემ ფავორიტ სცენარს.
14:17
Either it's just like that. There is no explanation.
364
842000
3000
შეიძლება ეს უბრალოდ ასეა. არ არსებობს არავითარი ახსნა.
14:20
This is a brute fact about the universe
365
845000
2000
ეს სამყაროს სასტიკი ფაქტია,
14:22
that you should learn to accept and stop asking questions.
366
847000
3000
რომელიც უნდა ისწავლო, რომ მიიღო და შეწყვიტო კითხვების დასმა.
14:26
Or maybe the Big Bang
367
851000
2000
ან შეიძლება დიდი აფეთქება
14:28
is not the beginning of the universe.
368
853000
2000
არ არის სამყაროს დასაწყისი.
14:30
An egg, an unbroken egg, is a low entropy configuration,
369
855000
3000
კვერცხი, გაუტეხელი კვერცხი წარმოადგენს სამყაროს დაბალი ენტროპიის კონფიგურაციას,
14:33
and yet, when we open our refrigerator,
370
858000
2000
და მაინც, როცა ვაღებთ ჩვენ მაცივარს,
14:35
we do not go, "Hah, how surprising to find
371
860000
2000
არ წამოვიყვირებთ, "ჰა რა მოულოდნელია აღმოაჩინო
14:37
this low entropy configuration in our refrigerator."
372
862000
2000
ეს დაბალ ენტროპიული კონფიგურაცია ჩვენ მაცივარში."
14:39
That's because an egg is not a closed system;
373
864000
3000
ეს იმიტომ რომ კვერცხი არ არის ჩაკეტილი სისტემა;
14:42
it comes out of a chicken.
374
867000
2000
მას ქათამი დებს.
14:44
Maybe the universe comes out of a universal chicken.
375
869000
4000
შესაძლოა სამყარო მოდის უნივერსალური ქათმიდან.
14:48
Maybe there is something that naturally,
376
873000
2000
შესაძლოა არსებობს რაღაც რაც ბუნებრივად
14:50
through the growth of the laws of physics,
377
875000
3000
ფიზიკის კანონების ჩამოყალიბებით
14:53
gives rise to universe like ours
378
878000
2000
საშუალებას აძლევს ჩვენნაირი სამყაროს წარმოშობას
14:55
in low entropy configurations.
379
880000
2000
დაბალი ენტროპიის კონფიგურაციით.
14:57
If that's true, it would happen more than once;
380
882000
2000
თუ ეს მართალია, ის მოხდებოდა ერთზე ბევრად მეტჯერ;
14:59
we would be part of a much bigger multiverse.
381
884000
3000
ჩვვენ ვიქნებოდით მულტი სამყაროს ნაწილი.
15:02
That's my favorite scenario.
382
887000
2000
ეს არის ჩემი ფავორიტი სცენარი.
15:04
So the organizers asked me to end with a bold speculation.
383
889000
3000
ორგანიზატორებმა მთხოვეს დამემთავრებინა თამამი მოსაზრებით.
15:07
My bold speculation
384
892000
2000
ჩემი თამამი მოსაზრება
15:09
is that I will be absolutely vindicated by history.
385
894000
3000
არის ის რომ მე აბსოლიტურად დაცული ვიქნები ისტორიით.
15:12
And 50 years from now,
386
897000
2000
და 50 წლის შემდეგ,
15:14
all of my current wild ideas will be accepted as truths
387
899000
3000
და ჩემი ყველა გიჟური იდეა მიღებული იქნება ჭეშმარიტებად
15:17
by the scientific and external communities.
388
902000
3000
სამეცნიერო და გარე საზოგადოების მიერ.
15:20
We will all believe that our little universe
389
905000
2000
ჩვენ ყველა დავიჯერებთ რომ ჩვენი პატარა სამყარო
15:22
is just a small part of a much larger multiverse.
390
907000
3000
მხოლოდ პატარა ნაწილია ბევრად დიდი მულტი სამყაროსი.
15:25
And even better, we will understand what happened at the Big Bang
391
910000
3000
და კიდევ უკეთესი, ჩვენ გავიგებთ რა მოხდა დიდი აფეთქებისას
15:28
in terms of a theory
392
913000
2000
თეორიის მიხედვით
15:30
that we will be able to compare to observations.
393
915000
2000
შეგვეძლება შევადაროთ დაკვირვებებს
15:32
This is a prediction. I might be wrong.
394
917000
2000
ეს წინასწარმეტყველებაა. შეიძლება ვცდები
15:34
But we've been thinking as a human race
395
919000
2000
მაგრამ ჩვენ ვფიქრობდით როგორც ადამიანური რასა
15:36
about what the universe was like,
396
921000
2000
იმის შესახებ თუ როგორი იყო სამყარო,
15:38
why it came to be in the way it did for many, many years.
397
923000
3000
რატომ იყო ის ისეთი როგორიც იყო მრავალი მრავალი წლის განმავლობაში.
15:41
It's exciting to think we may finally know the answer someday.
398
926000
3000
ამაღელვებელია ფიქრი რომ ჩვენ შეიძლება ოდესმე საბოლოოდ ვიცოდეთ პასუხი.
15:44
Thank you.
399
929000
2000
მადლობა
15:46
(Applause)
400
931000
2000
(აპლოდისმენტები)
ABOUT THE SPEAKER
Sean M. Carroll - Physicist, cosmologistA physicist, cosmologist and gifted science communicator, Sean Carroll is asking himself -- and asking us to consider -- questions that get at the fundamental nature of the universe.
Why you should listen
Sean Carroll is a theoretical physicist at Caltech in Pasadena, California, where he researches theoretical aspects of cosmology, field theory and gravitation -- exploring the nature of fundamental physics by studying the structure and evolution of the universe.
His book on cosmology and the arrow of time, From Eternity to Here: The Quest for the Ultimate Theory of Time, was published in 2010. He keeps a regular blog at Cosmic Variance.
Sean M. Carroll | Speaker | TED.com