ABOUT THE SPEAKER

Yuval Noah Harari - Historian, author
In his book "Homo Deus," Yuval Noah Harari explores the future of humankind: the destinies we may set for ourselves and the quests we'll undertake.

Why you should listen

In his book, Homo Deus: A Brief History of Tomorrow, Yuval Noah Harari explores the projects, dreams and nightmares that will shape the 21st century -- from overcoming death to creating artificial life. He maps the future and asks fundamental questions: Where do we go from here? How will we protect this fragile world from our own destructive powers? The book has sold four million copies since its publication in 2016.

Harari's previous book, Sapiens: A Brief History of Humankind, explores what made homo sapiens the most successful species on the planet. His answer: We are the only animal that can believe in things that exist purely in our imagination, such as gods, states, money, human rights, corporations and other fictions, and we have developed a unique ability to use these stories to unify and organize groups and ensure cooperation. Sapiens has sold eight million copies and been translated into more than 50 languages. Bill Gates, Mark Zuckerberg and President Barack Obama have recommended it as a must-read.

Harari lectures as a Professor of history at The Hebrew University of Jerusalem, where he specializes in world history, medieval history and military history. His current research focuses on macro-historical questions: What is the relationship between history and biology? What is the essential difference between Homo sapiens and other animals? Is there justice in history? Does history have a direction? Did people become happier as history unfolded? Harari has written for newspapers such as The Guardian, Financial Times, the Times, Nature magazine and the Wall Street Journal.

Harari's new book, 21 Lessons for the 21st Century, will take the pulse of our current global climate, focusing on the biggest questions of the present moment: What is really happening right now? What are today’s greatest challenges and choices? What should we pay attention to? The book will be published in multiple languages in September 2018.

More profile about the speaker
Yuval Noah Harari | Speaker | TED.com

TEDGlobalLondon

Yuval Noah Harari: What explains the rise of humans?

Yuval Noah Harari: လူသားပေါ်ထွန်းမှုကို ဘာက ရှင်းလင်းပြလဲ။

Filmed: 2015-06-12

Readability: 4.3

6,090,144 views

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ခုနှစ်သောင်းတုန်းက ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဘိုးဘေးတွေဟာ အခြားသတ္တဝါများ အားလုံးနဲ့အတူ အာဖရိက ထောင့်တစ်နေရာမှာ ကိုယ့်လုပ်ငန်းကိုသာ အရေးစိုက်နေကြတဲ့ မထင်မရှား သတ္တဝါတွေဖြစ်ခဲ့ကြပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အခုအခါမှာတော့ ကမ္ဘာဂြိုဟ်ကို လူသားတွေစိုးမိုးတာကို သဘောမတူတဲ့သူဆိုလို့ မရှိသလောက်ပါ။ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ တိုက်ကြီးတိုင်းကို ပျံ့နှံ့သွားတယ်၊ နောက်ပြီး ကျွန်တော်တို့ရဲ့ လုပ်ဆောင်မှုတွေက အခြားသော သတ္တဝါတွေရဲ့ ကံကြမ္မာကို (ဖြစ်နိုင်တာကတော့ ကမ္ဘာကြီးကိုယ်တိုင်ကိုရောပါ) ဆုံးဖြတ်ပေးနေတယ် ။အဲဒီကနေ ဒီကို ဘယ်လို ကျွန်တော်တို့ ရောက်ရှိခဲ့လဲ။ သမိုင်းပညာရှင် Yuval Noah Harari ကနေပြီး လူသားရယ်လို့ ပေါ်ထွန်းလာမှုအတွက် အံ့သြဖွယ် အကြောင်းရင်းကို ရှင်းလင်းတင်ပြထားပါတယ်။

Yuval Noah Harari - Historian, author
In his book "Homo Deus," Yuval Noah Harari explores the future of humankind: the destinies we may set for ourselves and the quests we'll undertake. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:13

Seventy-thousand years ago, our ancestors
were insignificant animals.

0

1309

5065

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ခုနှစ်သောင်းတုန်းက မှာ ကျွန်ုပ်
တို့ရဲ့ ဘိုးဘေးတွေဟာ မထင်မရှား သတ္တဝါတွေပါ။

00:18

The most important thing to know
about prehistoric humans

1

6398

4099

သမိုင်းမတင်မီ လူသားတွေအကြောင်းသိဖို့
အရေးကြီးဆုံးအရာက

00:22

is that they were unimportant.

2

10521

1952

သူတို့ဟာ အရေးမပါသူတွေဖြစ်ခဲ့တာပါ။

00:24

Their impact on the world was not
much greater than that of jellyfish

3

12497

5134

သူ့တို့ရဲ့ ကမ္ဘာ့အပေါ်သက်ရောက်မှုက
ရေခူတွေ၊ ပိုးစုန်းကြူးတွေနဲ့

00:29

or fireflies or woodpeckers.

4

17655

2361

သစ်တောက်ငှက်တွေလောက်
မကြီးမားခဲ့ပါဘူး။

00:32

Today, in contrast,
we control this planet.

5

20643

3583

ယနေ့ကျတော့ ပြောင်းပြန်ဖြစ်လျက်
ဒီဂြိုဟ်ကို ကျွန်ုပ်တို့ ထိန်းချုပ်ထားတယ်။

00:36

And the question is:

6

24853

1342

မေးခွန်းက-

00:38

How did we come from there to here?

7

26219

3122

ကျွန်တော်တို့ အဲဒီကနေ ဒီကို
ဘယ်လိုရောက်လာခဲ့ကြလဲ။

00:41

How did we turn ourselves
from insignificant apes,

8

29666

3652

အာဖရိကနဲ့ ထောင့်တစ်နေရာမှာ
ကိုယ့်ကိစ္စနဲ့ အလုပ်များနေခဲ့ကြတဲ့

00:45

minding their own business
in a corner of Africa,

9

33342

3147

မထင်မရှား မျောက် ဝံတွေကနေ
ကမ္ဘာဂြိုဟ်ကို စိုမိုးသူတွေအဖြစ်

00:48

into the rulers of planet Earth?

10

36513

2490

မိမိတို့ကိုယ်ကို
ဘယ်လိုပြောင်းလဲ နိုင်ခဲ့ကြတာလဲ၊

00:51

Usually, we look for the difference
between us and all the other animals

11

39876

5690

ကျွန်တော်တို့ဟာ ပုံမှန်အားဖြင့် ကျွန်ုပ်
တို့နဲ့ အခြားသတ္တဝါတွေကြား ခြားနားချက်ကို

00:57

on the individual level.

12

45590

1481

တစ်ဦးချင်းအဆင့်မှာ ရှာကြတယ်။

00:59

We want to believe -- I want to believe --

13

47412

2994

ကျွန်တော်တို့က၊ ကျွန်တော်ပါ၊
ယုံကြည်ချင်တာက

01:02

that there is something special about me,

14

50430

3548

ကျွန်တော်ထဲတွင်၊ ကျွန်တော့ ကိုယ်ခန္ဓာ
ကျွန်တော့ ဦးနှောက်နဲ့ပတ်သက်ပြီး

01:06

about my body, about my brain,

15

54002

3126

ခွေး (သို့) ဝက် (သို့)ချင်ပင်ဇီထက်

01:09

that makes me so superior
to a dog or a pig, or a chimpanzee.

16

57152

5283

ပိုသာအောင် ဖန်တီးပေးတဲ့
ထူးခြားချက် တစ်ခုခုရှိတယ် ဆိုတာပါ။

01:15

But the truth is that,
on the individual level,

17

63221

3261

ဒါပေမဲ့ အမှန်ကတော့
တစ်ဦးချင်းအဆင့်မှာ

01:18

I'm embarrassingly similar
to a chimpanzee.

18

66506

3031

ကျွန်တော်ဟာ ချင်ပင်ဇီ အကောင်နဲ့
စိတ်ဓာတ်ကျလောက်အောင် တူနေတာပါ။

01:22

And if you take me and a chimpanzee
and put us together on some lonely island,

19

70029

5235

ကျွန်တော်နဲ့ ချင်ပင်ဇီတစ်ကောင်ကို ခေါ်ပြီး
လူသူကင်းမဲ့တဲ့ကျွန်းတစ်ကျွန်းမှာ အတူတူထား၊

01:27

and we had to struggle for survival
to see who survives better,

20

75288

4248

ဘယ်သူက ပိုကောင်းကောင်း ရှင်ကျန်တာသိဖို့
ရှင်ကျန်မှုအတွက် ရုန်းကန်ရတယ်ဆိုရင်

01:31

I would definitely place my bet
on the chimpanzee, not on myself.

21

79560

5216

ကျွန်တော်တော့ ကိုယ်ကိုယ်ကို မဟုတ်ဘဲ
ချင်ပင်ဇီဘက်ကနေ လောင်းမှာ ကျိန်းသေပဲ။

01:37

And this is not something
wrong with me personally.

22

85419

3026

ဒါက ပုဂ္ဂိုလ်ရေးအရ ကျွန်တော်
တစ်ခုခုလွဲမှားနေလို့ မဟုတ်ဘူးနော်။

01:40

I guess if they took almost any one
of you, and placed you alone

23

88469

4126

မှန်းရတာက သင် တစ်ယောက်တည်းကို
ချင်ပင်ဇီနဲ့အတူ

01:44

with a chimpanzee on some island,

24

92619

1965

ကျွန်းတစ်ကျွန်းမှာ ထားလိုက်မယ်ဆိုရင်၊

01:46

the chimpanzee would do much better.

25

94608

2467

ချင်ပင်ဇီက အများကြီး သာပါလိမ့်မယ်။

01:50

The real difference between humans
and all other animals

26

98823

4185

လူသားတွေနဲ့ အခြားသတ္တဝါအားလုံးကြား
တကယ့် ခြာ။နားချက်က

01:55

is not on the individual level;

27

103032

2447

တစ်ဦးချင်းအဆင်မှာမဟုတ်ပါဘူး၊

01:57

it's on the collective level.

28

105503

1602

အစုအဝေး အဆင့်မှာပါ။

01:59

Humans control the planet
because they are the only animals

29

107518

4806

လူတွေက ဂြိုဟ်ကို ထိန်းချုပ်တာက သူတို့ဟာ
ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်ရုံသာမက

02:04

that can cooperate both flexibly
and in very large numbers.

30

112348

5177

လူများစွာ ပါဝင် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်နိုင်တဲ့
တစ်ခုတည်းသော သတ္တဝါတွေဖြစ်လို့ပါ။

02:10

Now, there are other animals --

31

118167

1768

အခု အခြားသတ္တဝါတွေဖြစ်တဲ့

02:11

like the social insects,
the bees, the ants --

32

119959

3171

စုဝေးနေထိုင်တဲ့ အင်းဆက်တွေ
ပျားတွေ၊ပုရွက်ဆိတ်တွေလို

02:15

that can cooperate in large numbers,
but they don't do so flexibly.

33

123154

4572

တစ်ခဲနက် ပူပေါင်း လုပ်ဆောင်ကြပေမဲ့
အဲဒီလို ပြုမလွယ် ပြောင်းမလွယ်ကြဘူး။

02:20

Their cooperation is very rigid.

34

128099

2437

သူတို့ပူးဆောင်ဆောင်ရွက်မှုက
အရမ်း တင်းကျပ်ပါတယ်။

02:23

There is basically just one way
in which a beehive can function.

35

131012

4179

အခြေခံအာဖြင့်တော့ ပျားအုံတစ်အုံ
လုပ်ဆောင် ရှင်သန်ရေး နည်းတစ်ခုပါပဲ။

02:27

And if there's a new opportunity
or a new danger,

36

135215

3811

အခွင့်အလမ်းတစ်ခု (သို့)
အန္တရာယ်သစ်တစ်ခုရှိလာလျှင်

02:31

the bees cannot reinvent
the social system overnight.

37

139050

4543

ပျားတွေဟာ အစုအဝေးစနစ်ကို
ညတွင်းချင်း ပြန်မဖန်တီးနိုင်ပါဘူး။

02:35

They cannot, for example,
execute the queen

38

143617

2880

ဥပမာ သူတိုဟာ ဘုရင်မကို ကွပ်မျက်ပြီး
ပျားတွေရဲ့ သမ္မတနိုင်ငံ

02:38

and establish a republic of bees,

39

146521

1906

( သို့) ပျားလုပ်သားတွေရဲ့

02:40

or a communist dictatorship
of worker bees.

40

148451

3102

ကွန်မြူနစ် အာဏာရှင်စနစ်ကို
မတည်ထောင်နိုင်ကြဘူး၊

02:44

Other animals, like the social mammals --

41

152442

2343

အခြား အစုအဝေးနဲ့နေထိုင်တဲ့
နို့တိုက်သတ္တဝါတွေ

02:46

the wolves, the elephants,
the dolphins, the chimpanzees --

42

154809

3874

ဝေလငါးတွေ၊ ဆင်တွေ၊ လင်းပိုင်နဲ့
ချင်ပင်ဇီတွေလို အများကြီး ပိုပြီး

02:50

they can cooperate much more flexibly,

43

158707

2746

ပြုပြင်ပြောင်းလွယ်ကာ
ပူပေါင်းဆောင်ရွက်နိုင်ပေမဲ့

02:53

but they do so only in small numbers,

44

161477

3341

ဦးရေအနည်းငယ်နဲ့သာ လုပ်တတ်ကြတယ်။

02:56

because cooperation among chimpanzees

45

164842

2873

အကြောင်းက ချင်ပင်ဇီတွေအကြားက
ပူပေါင်းဆောင်ရွက်မှုဟာ

02:59

is based on intimate knowledge,
one of the other.

46

167739

4048

ရင်းနှီးတဲ့ အသိသုတကိုသာ အခြေခံ
ထားလို့ပါ။ ဒီအထဲက တစ်ဦးက

03:03

I'm a chimpanzee and you're a chimpanzee,

47

171811

2768

ငါက ချင်ပင်ဇီ၊ မင်းက ချင်ပင်ဇီ

03:06

and I want to cooperate with you.

48

174603

1803

မင်းနဲ့ငါ ပူပေါင်းဆောင်ရွက်ချင်တယ်၊

03:08

I need to know you personally.

49

176430

2595

မင်းကို ငါကိုယ်တိုင်ကိုယ်ကျ သိဖို့လိုတယ်။

03:11

What kind of chimpanzee are you?

50

179049

1770

မင်းက ဘယ်ချင်ပင်ဇီမျိုးလဲ။

03:12

Are you a nice chimpanzee?

51

180843

1413

မင်းက ချင်ပင်ဇီကောင်းလား။

03:14

Are you an evil chimpanzee?

52

182280

1653

မကောင်းဆိုးဝါး ချင်ပင်ဇီလား။

03:15

Are you trustworthy?

53

183957

1444

မင်းဟာ ယုံကြည်ထိုက်သူလား။

03:17

If I don't know you, how can I
cooperate with you?

54

185425

3053

မင်းကို ငါမသိရင် ငါဘယ်လို ပူးပေါင်း
ဆောင်ရွက်နိုင်မှာလဲ။

03:21

The only animal that can combine
the two abilities together

55

189676

3751

အရည်အသွေး နှစ်ခုလုံးကို ပေါင်းစပ်နိုင်ပြီး
ပြုလွယ်ပြောင်းလွယ်ပြီး

03:25

and cooperate both flexibly
and still do so in very large numbers

56

193451

5296

အရေအတွက်အများကြီးနဲ့
နှစ်ခုစလုံး လုပ်နိုင်တဲ့ သတ္တဝါဆိုလို့

03:30

is us, Homo sapiens.

57

198771

1630

ကျွန်တော်တို့ ခေတ်လူတွေပါပဲ။

03:32

One versus one, or even 10 versus 10,

58

200973

4131

တစ်ဦးချင်း (သို့) ဆယ်ယောက်ချင်းတောင်မှ

03:37

chimpanzees might be better than us.

59

205128

2569

ချင်ပင်ဇီတွေဟာ ကျွန်တော်တို့ထက်
သာနိုင်လောက်ပါတယ်။

03:40

But, if you pit 1,000 humans
against 1,000 chimpanzees,

60

208112

5179

ဒါပေမဲ့ လူ ၁၀၀၀ နဲ့ ချင်ပင်ဇီ ၁၀၀၀
ထိပ်တိုက်ပေးလိုက်ရင်တော့

03:45

the humans will win easily,
for the simple reason

61

213315

3618

လူသားတွေက အလွယ်ကလေး နိုင်သွားမှာပါ။
ရိုးစင်းတဲ့ အကြောင်းရင်းက

03:48

that a thousand chimpanzees
cannot cooperate at all.

62

216957

3733

ချင်ပင်ဇီ ၁၀၀၀ ဟာ လုံးဝကို
ပူးပေါင်းမဆောင်ရွက်တတ်လို့ပါ။

03:53

And if you now try to cram
100,000 chimpanzees

63

221337

4051

ချင်ပင်ဇီ တစ်သိန်းကို Oxford လမ်း
(သို့) Wembley အာကစားရုံ (သို့)

03:57

into Oxford Street,
or into Wembley Stadium,

64

225412

3616

Tienanmen ရင်ပြင် (သို့)

04:01

or Tienanmen Square or the Vatican,

65

229052

2532

Vatican မှာ ပြွတ်သိပ်ထည့်ဖို့ ကြိုးစားရင်

04:03

you will get chaos, complete chaos.

66

231608

2617

ခင်ဗျားတော့ ဖရိုဖဲပဲ၊ လုံးဝကို
မရိုဖရဲဖြစ်မှုကို ရလိမ့်မယ်။

04:06

Just imagine Wembley Stadium
with 100,000 chimpanzees.

67

234249

3859

ချငိပင်ဇီ တစ်သိန်းနဲ့ Wembley
အားကစားရုံကို စိတ်ကူးကြည့်လိုက်ပါ။

04:10

Complete madness.

68

238616

1190

လုံးဝ ရူးမိုက်မှုပဲလေ။

04:12

In contrast, humans normally
gather there in tens of thousands,

69

240219

5942

ဆန့်ကျင်ဘက်အနေနဲ့ လူတွေဟာ ပုံမှန်အားဖြင့်
သောင်းချီပြီး အဲဒီမှာစုဝေးကာ

04:18

and what we get is not chaos, usually.

70

246185

3064

ရလဒ်က အမြဲလိုလို ဖရိုဖရဲဖြစ်တာမျိုး
မဟုတ်ပါဘူး။

04:21

What we get is extremely sophisticated
and effective networks of cooperation.

71

249273

6087

အင်မတန်ကို ဆန်းပြားပြီး ထိရောက်လှတဲ့
ပူပေါင်းဆောင်ရွက်မှု ကွန်ရက်တွေရတာပါ။

04:28

All the huge achievements
of humankind throughout history,

72

256554

4590

သမိုင်းတစ်လျှောက် လူသားရဲ့
ဧရာမ အောင်မြင်မှုတွေ အားလုံးဟာ

04:33

whether it's building the pyramids
or flying to the moon,

73

261168

3283

ပိရမစ်တွေဆောက်တာဖြစ်ဖြစ်၊
လကမ္ဘာဆီ ပျံသန်းတာဖြစ်ဖြစ်

04:36

have been based not
on individual abilities,

74

264475

2575

တစ်ဦးချင်း အရည်အသွေးတွေအပေါ်
မူတည်ခြင်း မဟုတ်ခဲ့ပဲ

04:39

but on this ability to cooperate
flexibly in large numbers.

75

267074

3825

ပြုပြင်ပြောင်းလွယ်စွာ တစ်ခဲနက်
ပူးပေါင်းတဲ့ အရည်အချင်းတွေကိုမူတည်ခဲ့တာပါ။

04:43

Think even about this very talk
that I'm giving now:

76

271465

3657

ကျွန်တော် အခုပြောနေတဲ့ ဒီဟောပြောချက်
အကြောင်းကိုတောင် တွေးကြည့်လိုက်ပါ။

04:47

I'm standing here in front of an audience
of about 300 or 400 people,

77

275146

5984

ကျွန်တော် အခု ပရိတ်သတ် ၃၀၀၊ ၄၀၀
လောက်ရဲ့ ရှေ့မှာ မတ်တပ်ရပ်နေတယ်၊

04:53

most of you are complete strangers to me.

78

281154

3124

ကျွန်တော့အတွက် ခင်ဗျားတို့ အားလုံးဟာ
လုံးဝ သူစိမ်းတွေပါ။

04:56

Similarly, I don't really know
all the people who have organized

79

284928

4984

အလားတူပဲ ဒီပွဲကို စီစဉ်ပြီး လုပ်ဆောင်ကြတဲ့
လူတွေကိုလည်း

05:01

and worked on this event.

80

289936

1627

ကျွန်တော် တကယ်မသိဘူး။

05:03

I don't know the pilot
and the crew members of the plane

81

291994

3793

မနေ့က ဟောဒီ လန်ဒန်ထိ ကျွန်တော့ကို
သယ်ဆောင်လာခဲ့တဲ့ လေယာဉ်ရဲ့

05:07

that brought me over here,
yesterday, to London.

82

295811

2911

လေယာဉ်မှူးနဲ့ ဝန်ထမ်းအဖွဲ့ကို
ကျွန်တော်မသိခဲ့ဘူး။

05:11

I don't know the people
who invented and manufactured

83

299286

3723

ကျွန်တော် ပြောနေတာတွေကို ဖမ်းယူရိုက်ကူး
နေတဲ့ ဒီမိုက်ကရိုဖုန်း၊ ဒီကင်မရာတွေကို

05:15

this microphone and these cameras,
which are recording what I'm saying.

84

303033

4510

တီထွင်၊ထုတ်လုပ်ခဲ့တဲ့သူတွေကို
ကျွန်တော်မသိဘူး။

05:20

I don't know the people
who wrote all the books and articles

85

308123

3537

ဒီဟောပြောချက်အတွက် ပြင်ဆင်ရာမှာ
ဖတ်ခဲ့တဲ့ စာအုပ်တွေ၊ ဆောင်းပါးတွေကို

05:23

that I read in preparation for this talk.

86

311684

2393

ရေးခဲ့တဲ့လူတွေကို ကျွန်တော် မသိဘူး။

05:26

And I certainly don't know all the people

87

314495

2810

Buenos Aires (သို့) New Delhi တစ်နေရာရာက

05:29

who might be watching this talk
over the Internet,

88

317329

3219

အင်တာနက်ကနေ ဒီဟောပြောချက်ကို
ကြည့်ရှုနေကြမယ့်လူတွေအားလုံးကို

05:32

somewhere in Buenos Aires or in New Delhi.

89

320572

3027

ကျွန်တော် အသေအချာ မသိဘူး။

05:36

Nevertheless, even though
we don't know each other,

90

324162

3509

ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့အချင်းချင်း
မသိကြဘူးဆိုတာတောင်မှ

05:39

we can work together to create
this global exchange of ideas.

91

327695

5853

ဒီကမ္ဘာ့ စိတ်ကူးဖလှယ်ရေးကို ဖန်တီးဖို့
ကျွန်တော်တို့ အတူတူလုပ်နိုင်ခဲ့ကြတယ်။

05:46

This is something chimpanzees cannot do.

92

334081

3051

ဒါက ချင်ပင်ဇီတွေ မလုပ်နိုင်တဲ့အရာပါ။

05:49

They communicate, of course,

93

337156

1814

တကယ်က သူတို့ ဆက်သွယ်ကြပေမဲ့

05:50

but you will never catch a chimpanzee
traveling to some distant chimpanzee band

94

338994

5799

ချင်ပင်ဇီတစ်ကောင်က အဝေးက ချင်ပင်ဇီအုပ်ကို
ငှက်ပျောသီးတွေ (သို့) ဆင်တွေအကြောင်း

05:56

to give them a talk about bananas
or about elephants,

95

344817

4120

(သို့) ချင်ပင်ဇီတွေ စိတ်ဝင်စား
လောက်တာ တစ်ခုခု

06:00

or anything else that might
interest chimpanzees.

96

348961

3008

ဟောပြောဖို့ ခရီးတွက်တာတော့
ဘယ်တော့မှ သင်တွေ့မိမှာမဟုတ်ဘူ၊။

06:05

Now cooperation is, of course,
not always nice;

97

353389

3490

ကဲ တကယ်က ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ခြင်းဟာ
အမြဲတော့ မကောင်းဘူး၊

06:08

all the horrible things humans
have been doing throughout history --

98

356903

4025

သမိုင်းတစ်လျှောက်မှာ လူသားတွေလုပ်ခဲ့ကြတဲ့
ကြောက်မက်ဖွယ်ရာအားလုံး၊

06:12

and we have been doing
some very horrible things --

99

360952

2739

ကျွန်တော်တို့ လုပ်ခဲ့ကြတဲ့
ကြောက်မယ်ဖွယ်ရာတစ်ချို့ပေါ့၊

06:15

all those things are also based
on large-scale cooperation.

100

363715

5149

ဒါတွေအားလုံးဟာ အကြီးစား ပူးပေါင်း
ဆောင်ရွက်မှုမှာလည်း အခြေခံပါတယ်။

06:20

Prisons are a system of cooperation;

101

368888

2596

အကျဉ်းထောင်တွေဟာ ပူးပေါင်း
ဆောင်ရွက်မှုရဲ့ စနစ်တစ်ခုပါ၊

06:23

slaughterhouses are a system
of cooperation;

102

371508

2990

သားသတ်ရုံတွေဟာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုရဲ့
စနစ်တစ်ခုပါ၊

06:26

concentration camps
are a system of cooperation.

103

374522

3004

စစ်အကျဉ်းစခန်းတွေဟာ
ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုရဲ့ စနစ်တစ်ခုပါ။

06:29

Chimpanzees don't have slaughterhouses
and prisons and concentration camps.

104

377907

5180

ချင်ပင်ဇီတွေမှာ သာသတ်ရုံတွေ၊
အကျဉ်းထောင်တွေ၊ စစ်အကျဉ်းစခန်းတွေမရှိဘူး။

06:36

Now suppose I've managed
to convince you perhaps that yes,

105

384183

3830

ကဲ ကျွန်တော်က ခင်ဗျားတို့ကို ဒါဟုတ်လောက်
တယ်လို့ သိမ်းသွင်းနိုင်တယ်ဆိုပါစို့

06:40

we control the world because we can
cooperate flexibly in large numbers.

106

388037

5058

ကမ္ဘာကိုကျုပ်တို့ ထိန်းချုပ်တာက အလုံးအရင်း
နဲ့ ပြုလွယ်ပြောင်းလွယ် ပူးပေါင်းနိုင်လို့

06:45

The next question that immediately arises

107

393516

2948

စပ်စုတတ်တဲ့နားထောင်သူရဲ့ စိတ်ထဲမှာ
ချက်ချင်းပေါ်လာတဲ့

06:48

in the mind of an inquisitive listener is:

108

396488

2883

နောက်ထပ်မေးခွန်းက

06:51

How, exactly, do we do it?

109

399395

2284

ဒါကို ဘယ်လောက် အတိအကျ
ကျွန်တော်တို့လုပ်လဲ။

06:54

What enables us alone, of all the animals,
to cooperate in such a way?

110

402083

5782

သတ္တဝါအားလုံးအနက် ကျွန်တော်တို့ချည်း
ဒီနည်းနဲ့ ပူးပေါင်းဖို့ဘာက ထောက်ကူပေးလဲ။

07:01

The answer is our imagination.

111

409714

2546

အဖြေကတော့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ စိတ်ကူးပါ။

07:04

We can cooperate flexibly
with countless numbers of strangers,

112

412998

5432

မရေနိုင်အောင်များတဲ့ သူစိမ်းတွေနဲ့
ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ် ပူးပေါင်းနိုင်တယ်၊

07:10

because we alone, of all
the animals on the planet,

113

418454

3696

အကြောင်းက ကမ္ဘာပေါ်က သတ္တဝါ
အားလုံးထဲမှာ ကျွန်တော်တို့ချည်းပဲ

07:14

can create and believe fictions,
fictional stories.

114

422174

4623

ထွင်လုံးတွေ၊ စိတ်ကူးယဉ်ဇာတ်လမ်းတွေ
ဖန်တီး၊ ယုံကြည်တတ်ကြလို့ပါ။

07:19

And as long as everybody believes
in the same fiction,

115

427326

4588

လူတိုင်းဟာ တူညီတဲ့ ထွင်လုံးကို
ယုံကြည်နေသရွေ့၊

07:23

everybody obeys and follows
the same rules,

116

431938

3542

လူတိုင်းဟာ တူညီတဲ့ စည်းမျဉ်းတွေ၊
တူညီတဲ့ စံတွေ၊ တူညီတဲ့ တန်ဖိုးတွေကို

07:27

the same norms, the same values.

117

435504

2289

နာခံ၊ လိုက်နာနေသရွေ့ပါ။

07:30

All other animals use
their communication system

118

438639

3899

အခြားသတ္တဝါတွေအားလုံးဟာ
၎င်းတို့ရဲ့ ဆက်သွယ်ရေးစနစ်ကို

07:34

only to describe reality.

119

442562

2496

ဒိဌဖြစ်ရပ်ကို သရုပ်ဖော်ဖို့ပဲ သုံးပါတယ်၊

07:37

A chimpanzee may say, "Look!
There's a lion, let's run away!"

120

445590

4217

ချင်ပင်ဇီတစ်ကောင် ပြောလောက်တာက
"ကြည့်စမ်း၊ ခြင်္သေ့တစ်ကောင်၊ ပြေးကြစို့"

07:41

Or, "Look! There's a banana tree
over there! Let's go and get bananas!"

121

449831

4106

ဒါမှမဟုတ် "ကြည့်စမ်း၊ ငှက်ပျောပင်တစ်ပင်၊
ငှက်ပျောသီးတွေ သွားခူးရအောင်။"

07:45

Humans, in contrast, use their language
not merely to describe reality,

122

453961

6277

ဆန့်ကျင်ဘက်က လူသားတွေက သူတို့ဘာသာစကားကို
ဒိဌဖြစ်ရပ်ကို သရုပ်ဖော်ဖို့သက်သက်မက၊

07:52

but also to create new realities,
fictional realities.

123

460262

4524

ဖြစ်တည်မှုအသစ်တွေ၊ စိတ်ကူးယဉ်ဖြစ်တည်မှု
တွေကိုပါ သရုပ်ဖော်ဖို့ အသုံးပြုကြတယ်။

07:57

A human can say, "Look,
there is a god above the clouds!

124

465278

3954

လူသားတစ်ဦးပြောနိုင်တာ "ကြည့်စမ်း၊
တိမ်တွေအထက်မှာ နတ်တစ်ပါးကွ၊

08:01

And if you don't do what I tell you to do,

125

469256

2080

ငါပြောတာ မင်းမလုပ်ရင်

08:03

when you die, God will punish you
and send you to hell."

126

471360

3205

မင်းသေတဲ့အခါ ဘုရားသခင်က
အပြစ်ပေးပြီး မင်းကို ငရဲကို ပို့လိမ့်မယ်။"

08:06

And if you all believe this story
that I've invented,

127

474986

3772

ကျွန်တော်ဖန်တီးထားတဲ့ ဒီဇာတ်လမ်းကို
သင်တို့အားလုံး ယုံကြည်တယ်ဆိုရင်

08:10

then you will follow the same
norms and laws and values,

128

478782

3815

တူညီတဲ့ စံတွေ၊ ဥပဒေတွေ၊ တန်ဖိုးတွေကို
သင်တို့လိုက်နာမယ်၊

08:14

and you can cooperate.

129

482621

1292

သင်တို့ ပူးပေါင်းနိုင်တယ်။

08:16

This is something only humans can do.

130

484278

2350

ဒါက လူသားတွေသာ လုပ်နိုင်တာပါ။

08:19

You can never convince a chimpanzee
to give you a banana

131

487207

3841

ချင်ပင်ဇီတစ်ကောင်ကို မျှော်လင့်ချက်
ပေးပြီး ကိုယ့်ကို ငှက်ပျာသီးပေးဖို့

08:23

by promising him, "... after you die,
you'll go to chimpanzee heaven ..."

132

491072

3793

ဘယ်တော့မှ မသိမ်းသွင်းနိုင်ဘူး၊
"မင်းသေရင် ချင်ပင်ဇီ ကောင်းကင်ဘုံရောက်မယ်"

08:26

(Laughter)

133

494889

1023

(ရယ်သံများ)

08:27

"... and you'll receive lots and lots
of bananas for your good deeds.

134

495936

3262

"မင်းရဲ့ကောင်းမှုတွေကြောင့် ငှက်ပျောသီးတွေ
အများကြီးရလိမ့်မယ်၊

08:31

So now give me this banana."

135

499222

1422

ဒီတော့ ငှက်ပျောသီး ငါ့ကိုပေး"

08:32

No chimpanzee will ever
believe such a story.

136

500668

2758

ဒီလိုဇာတ်လမ်းကို ဘယ်ချင်ပင်ဇီမှ
ယုံမှာမဟုတ်ဘူး။

08:35

Only humans believe such stories,

137

503776

2690

ဒီလိုဇာတ်လမ်းတွေကို
လူသားတွေပဲ ယုံတာပါ၊

08:38

which is why we control the world,

138

506490

2083

ဒါကြောင့် ကျုပ်တို့က ကမ္ဘာကို
ထိန်းချုပ်တာ၊

08:40

whereas the chimpanzees are locked up
in zoos and research laboratories.

139

508597

4845

ချင်ပင်ဇီတွေကျတော့ တိရိစ္ဆာန်ရုံတွေ၊
သုတေသနစမ်းသပ်ခန်းတွေမှာ ပိတ်လှောင်ခံရတယ်။

08:46

Now you may find it acceptable that yes,

140

514904

2940

ကဲ သင့်အနေနဲ့ ဒါကို လက်ခံသင့်တယ်လို့
မြင်မိနိုင်ပါတယ်။

08:49

in the religious field, humans cooperate
by believing in the same fictions.

141

517868

6140

ဘာသာရေးနယ်ပယ်မှာ လူသားတွဟာ တူညီတဲ့ထွင်လုံး
တွေကို ယုံကြည်ရင်း ပူပေါင်းဆောင်ရွက်ကြတယ်။

08:56

Millions of people come together
to build a cathedral or a mosque

142

524032

4952

သန်းချီတဲ့လူတွေဟာ ဘုရားရှိခိုးကျောင်းကြီး
(သို့) ဗလီတစ်ခုဆေက်ဖို့ အတူစုစည်းကြတယ်၊

09:01

or fight in a crusade or a jihad, because
they all believe in the same stories

143

529008

5742

(သို့) ဘုရာသခင်၊ ကောင်းကင်ဘုံ၊ငရဲ အကြောင်း
တူညီတဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေကို ယုံကြည်တဲ့အတွက်

09:06

about God and heaven and hell.

144

534774

2713

ခရူးဆိတ်(သို့) ဂျီဟတ်မှာ ဝင်တိုက်ကြတယ်။

09:09

But what I want to emphasize
is that exactly the same mechanism

145

537979

5239

ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်အလေးထားချင်တာက
ဒါဟာ ဘာသာရေးနယ်ပယ်တွင်သာမက

09:15

underlies all other forms
of mass-scale human cooperation,

146

543242

5864

အလုံးအရင်းနဲ လူသား ပူပေါင်းဆောင်ရွက်မှုရဲ့
အခြားသောပုံစံတွေကို ထင်ရှားစေတဲ့

09:21

not only in the religious field.

147

549130

2520

အလားတူ ယန္တရားတစ်ခုဖြစ်တယ်ဆိုတာပါ။

09:23

Take, for example, the legal field.

148

551674

2278

တရာရေးဆိုင်ရာ နယ်ပယ်ကို နမူနာကြည့်ပါ။

09:26

Most legal systems today in the world
are based on a belief in human rights.

149

554531

5977

ယနေ့ ကမ္ဘာမှာ တရားရေး စနစ်အများစုဟာ
လူအခွင့်အရေးကို ယုံကြည်မုအပေါ်အခြေခံတယ်။

09:33

But what are human rights?

150

561247

1777

ဒါပေမဲ့ လူ့အခွင့်ရေးဆိုတာဘာလဲ။

09:35

Human rights, just like God and heaven,
are just a story that we've invented.

151

563596

4702

လူ့အခွင့်အရေးဆိုတာ ဘုရားသခင်၊ကောင်းကင်ဘုံ
လိုမျိုး ထွင်ထားတဲ့ ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ်ပါ။

09:40

They are not an objective reality;

152

568322

2318

ဒါတွေဟာ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့
ဖြစ်တည်မှုမဟုတ်ဘူး၊

09:42

they are not some biological effect
about homo sapiens.

153

570664

3666

ခေတ်လူသားတွေနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ဇီဝပိုင်း
သက်ရောက်မှု မဟုတ်ဘူး။

09:46

Take a human being,
cut him open, look inside,

154

574719

3799

လူသားတစ်ဦးကို ခေါ်၊ သူ့ကို ပိုင်းဖြတ်၊
ဖွင့်ပြီး အတွင်းဘက်ကို ကြည့်ပါ။

09:50

you will find the heart, the kidneys,
neurons, hormones, DNA,

155

578542

5127

နှလုံး၊ ကျောက်ကပ်၊ နူရွန်းတွေ၊ ဟိုမုန်း၊
DNA ကို တွေ့ရလိမ့်မယ်၊

09:55

but you won't find any rights.

156

583693

1888

ဒါပေမဲ့ ဘာအခွင့်အရေးမှ
တွေ့မှာမဟုတ်ဘူး။

09:58

The only place you find rights
are in the stories

157

586200

3921

အခွင့်အရေးဆိုတာတွေကို သင်တွေ့နိုင်တဲ့
တစ်ခုတည်းသောနေရာက ဇာတ်လမ်းတွေထဲမှာပါ၊

10:02

that we have invented and spread around
over the last few centuries.

158

590145

4133

လွန်ခဲ့တဲ့ ရာစုအနည်းငယ်က ကျွန်တော်တို့
ထွင်ပြီး၊ ပျံ့နှံ့အောင်လုပ်ထားတာတွေပါ။

10:06

They may be very positive stories,
very good stories,

159

594607

4930

ဒါတွေဟာ သိပ်အပြုသဘောဆောင်တဲ့၊
သိပ်ကောင်းတဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေဖြစ်နိုင်ပါတယ်၊

10:11

but they're still just fictional stories
that we've invented.

160

599561

3563

ဒါပေမဲ့ ဒါတွေဟာ ကျွန်တော်တို့ ထွင်ထားတဲ့
စိတ်ကူးယဉ်ဇာတလမ်းတွေ ဖြစ်နေဆဲပါပဲ။

10:15

The same is true of the political field.

161

603664

2520

နိုင်ငံရေးနယ်ပယ်မှာလည်း
အလားတူမှန်ပါတယ်။

10:18

The most important factors
in modern politics are states and nations.

162

606565

6370

ခေတ်သစ်နိုင်ငံရေးမှာ အရေးပါဆုံး
အကြောင်းခံတွေက ပြည်နယ်တွေနဲ့ နိုင်ငံတွေပါ။

10:25

But what are states and nations?

163

613333

1800

ဒါပေမဲ့ ပြည်နယ်တွေ နိုင်ငံတွေက
ဘာတွေလဲ

10:27

They are not an objective reality.

164

615593

2125

ဒါတွေက ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှု
မဟုတ်ဘူး။

10:29

A mountain is an objective reality.

165

617742

2713

တောင်တစ်လုံးဟာ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့
ဖြစ်တည်မှုပါ။

10:32

You can see it, you can touch it,
you can ever smell it.

166

620479

3284

မြင်နိုင်တယ်၊ ထိနိုငိတယ်၊
အနံ့တောင် ရှူလို့ရတယ်။

10:36

But a nation or a state,

167

624223

1772

ဒါပေမဲ့ အစ္စရေး၊ အီရန်နဲ့ ဂျာမနီလို

10:38

like Israel or Iran or France or Germany,

168

626019

3780

ပြည်နယ်တစ်ခုနဲ့ နိုင်ငံတစ်ခုတို့ကျတော့

10:41

this is just a story that we've invented

169

629823

2740

ဒါက ကျွန်တော်တို့ထွင်ထားတဲ့
ဇာတ်လမ်းဖြစ်ပြီး

10:44

and became extremely attached to.

170

632587

1974

အလွန်အမင်း ဆက်နွယ်လာတယ်။

10:46

The same is true of the economic field.

171

634949

2504

စီးပွားရေးနယ်ပယ်မှာလည်း
အလားတူမှန်ပါတယ်။

10:49

The most important actors today
in the global economy

172

637892

3706

ယနေ့ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ စီးပွားရေးမှာ
အရေးပါဆုံး သရုပ်ဆောင်တွေဟာ

10:53

are companies and corporations.

173

641622

2262

ကုမ္ပဏီတွေနဲ့ စီးပွားရေး
လုပ်ငန်းကြီးတွေပါ။

10:56

Many of you today, perhaps, work
for a corporation,

174

644407

3731

ဒီနေ့ သင်တို့အများအပြားဟာ  Google (
(သို့) Toyota (သို့) McDonald လို

11:00

like Google or Toyota or McDonald's.

175

648162

3050

လုပ်ငန်းကြီးတစ်ခုမှာ အလုပ်လုပ်တာ
ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

11:03

What exactly are these things?

176

651577

1818

ဒါတွေက အတိအကျဆို ဘာတွေလဲ။

11:05

They are what lawyers call legal fictions.

177

653982

3947

သူတိုတွေဟာ ရှေ့နေလို့ခေါ်တဲ့
တရားရေးဆိုင်ရာ ထွင်လုံးတွေပါ။

11:10

They are stories invented and maintained

178

658359

3476

ဒါတွေဟာ ရှေ့နေလို့ခေါ်ကြတဲ့ တန်ခိုးရှိတဲ့
ဝိဇ္ဇာတွေ တီထွင်၊ပံ့ပိုးထားတဲ့

11:13

by the powerful wizards we call lawyers.

179

661859

3333

ဇာတ်လမ်းတွေပါ။

11:17

(Laughter)

180

665216

1445

(ရယ်သံများ)

11:18

And what do corporations do all day?

181

666685

3419

စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေက
တစ်နေ့လုံး ဘာလုပ်လဲ။

11:22

Mostly, they try to make money.

182

670128

2853

အများစုကတော့ ငွေရှာဖို့ ကြိုးစားတယ်။

11:25

Yet, what is money?

183

673411

1333

ဒါပေမဲ့ ငွေဆိုတာဘာလဲ။

11:26

Again, money is not an objective reality;
it has no objective value.

184

674768

5166

ထပ်ပြီး ငွေဟာ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှု
မဟုတ်ဘူ။၊ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ တန်ဖိုးမရှိဘူး။

11:31

Take this green piece
of paper, the dollar bill.

185

679958

3317

ဒီစက္ကူအစိမ်းကို၊
ဒေါ်လာငွေစက္ကူကို ကြည့်ပါ။

11:35

Look at it -- it has no value.

186

683299

2377

ဒါကို ကြည့်ပါ၊ တန်ဖိုးမရှိဘူး။

11:37

You cannot eat it, you cannot drink it,

187

685700

2234

စားလို့မရဘူး၊ သောက်လို့မရဘူး၊

11:39

you cannot wear it.

188

687958

1292

ဝတ်ဆင်လို့မရဘူး။

11:41

But then came along
these master storytellers --

189

689633

4041

ဒါပေမဲ့ ဒါက ပုံပြောဆရာကြီးတွေနဲ့
ပါလာခဲ့တယ်၊

11:45

the big bankers,

190

693698

1484

ဘဏ်လုပ်ငန်းရှင်ကြီးတွေ၊

11:47

the finance ministers,

191

695206

1440

ဘဏ္ဍာရေးဝန်ကြီးတွေ၊

11:48

the prime ministers --

192

696670

1354

ဝန်ကြီးချုပ်တွေပေါ့

11:50

and they tell us a very convincing story:

193

698048

2478

သူတို့က သိပ်ကိုဘဝင်ကျစေတဲ့
ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ် ပြောပြတယ်။

11:52

"Look, you see this green piece of paper?

194

700550

1958

"ကြည့်၊ ဒီစက္ကူအစိမ်းကို သင်မြင်ရတယ်။

11:54

It is actually worth 10 bananas."

195

702532

2583

ဒါက ငှက်ပျာသီး ၁၀ လုံးတန်ပါတယ်။

11:57

And if I believe it, and you believe it,

196

705591

2109

ဒါကို ကျွန်တော်ယုံကြည်ရင် သင်လည်ယုံကြည်ရင်

11:59

and everybody believes it,

197

707724

1516

လူတိုင်းလည်း ယုံကြည်ကာ

12:01

it actually works.

198

709264

1864

ဒါက တကယ် အလုပ်ဖြစ်ရင်

12:03

I can take this worthless piece of paper,

199

711152

2913

ဒီတန်ဖိုးမရှိတဲ့ စက္ကူကိုယူပြီး

12:06

go to the supermarket,

200

714089

1637

ဆူပါမားကက်ကိုသွားကာ

12:07

give it to a complete stranger
whom I've never met before,

201

715750

4007

ကိုယ်တစ်ခါမှ အရင်က မဆုံဖူးတဲ့
သူစိမ်းသက်သက်တစ်ယောက်ကိုပေးပြီး

12:11

and get, in exchange, real bananas
which I can actually eat.

202

719781

4685

ဖလှယ်တဲ့အနေနဲ့ ကိုယ်တကယ်စားလို့ရတဲ့
ငှက်ပျာသီးအစစ်တွေ ရနိုင်ပါတယ်။

12:16

This is something amazing.

203

724870

1721

ဒါက အံ့သြစရာပါ။

12:18

You could never do it with chimpanzees.

204

726615

2078

ဒါကို ချင်ပင်ဇီတွေနဲ့
လုံးဝ လုပ်လို့မရဘူး။

12:20

Chimpanzees trade, of course:

205

728717

1945

တကယ်က ချင်ပင်ဇီတွေ အပေးအယူလုပ်တာပါ။

12:22

"Yes, you give me a coconut,
I'll give you a banana."

206

730686

2750

"ဟုတ်တယ်၊ ကျွန်တော့ကို အုန်းသီးပေးရင်
ငှက်ပျောသီး ပေးမယ်။"

12:25

That can work.

207

733460

1238

ဒါက အလုပ်ဖြစ်နိုင်တယ်။

12:26

But, you give me
a worthless piece of paper

208

734722

2992

ဒါပေမဲ့ သင်က တန်ဖိုးမရှိတဲ့ စက္ကူပေးပြီး

12:29

and you except me to give you a banana?

209

737738

2014

သင့်ကို ငှက်ပျောသီပေးမယ်လို့
မျှော်လင့်လား

12:31

No way!

210

739776

1152

မရဘူးလေ။

12:32

What do you think I am, a human?

211

740952

1581

ကျုပ်ကို ဘာထင်လို့လဲ၊ လူသားဗျ။

12:34

(Laughter)

212

742557

2373

(ရယ်သံများ)

12:36

Money, in fact, is
the most successful story

213

744954

4119

တကယ်တော့ လူသားတွ တီထွင်ပြီး၊
ပြောခဲ့ရာမှာ

12:41

ever invented and told by humans,

214

749097

2656

ငွေဟာ အအောင်မြင်ဆုံး ဇာတ်လမ်းပဲ။

12:43

because it is the only story
everybody believes.

215

751777

4343

အကြောင်းက ဒါက လူတိုင်းယုံကြည်တဲ့
တစ်ခုတည်းသော ဇာတ်လမ်းပဲလေ။

12:48

Not everybody believes in God,

216

756692

2790

ဘုရာသခင်ကို လူတိုင်း မယုံကြည်ဘူး၊

12:51

not everybody believes in human rights,

217

759506

3025

လူ့အခွင့်အရေးကို လူတိုင်း မယုံကြည်ဘူး၊

12:54

not everybody believes in nationalism,

218

762555

2785

အမျိုးသားရေးဝါဒကို လူတိုင်း မယုံကြည်ပေမဲ့

12:57

but everybody believes in money,
and in the dollar bill.

219

765364

3743

လူတိုင်း ငွေနဲ့ ဒေါ်လာငွေစက္ကူကို ယုံတယ်။

13:01

Take, even, Osama Bin Laden.

220

769514

1981

ဥပမာ Osama Bin Laden တောင်နော်၊

13:03

He hated American politics
and American religion

221

771519

3687

သူဟာ အမေရိကန် နိုင်ငံရေး၊
အမေရိကန် ဘာသာရေးနဲ့

13:07

and American culture,

222

775230

1449

အမေရိကန် ယဉ်ကျေးမှုကိုမုန်းတယ်

13:08

but he had no objection
to American dollars.

223

776703

2806

ဒါပေမဲ့ အမေရိကန်ဒေါ်လာကျတော့
မကန့်ကွက်ဘူးလေ။

13:11

He was quite fond of them, actually.

224

779533

2095

တကယ်ဆို အတော့ကို နှစ်သက်တာပါ။

13:13

(Laughter)

225

781652

1903

(ရယ်သံများ)

13:16

To conclude, then:

226

784166

1700

ဒီတော့ နိဂုံးချုပ်ရရင်

13:17

We humans control the world
because we live in a dual reality.

227

785890

5768

လူသားတွေဟာ ကမ္ဘာကို ထိန်းချုပ်တာက
ကျွန်တော်တို့ဟာ ဒွိဖြစ်တည်မှုမှာနေလို့ပါ။

13:24

All other animals live
in an objective reality.

228

792531

3913

အခြားသတ္တဝါတွေက ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့
ဖြစ်တည်မှုတစ်ခုမှာ နေထိုင်တယ်။

13:28

Their reality consists
of objective entities,

229

796992

4552

သူတို့ရဲ့ဖြစ်တည်မှုဟာ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့
သီးခြားအရာတွေပါဝင်တယ်၊

13:33

like rivers and trees
and lions and elephants.

230

801568

3943

ဥပမာ မြစ်တွေ၊ သစ်ပင်တွေ၊
ခြင်္သေ့တွေနဲ့ ဆင်တွေပေါ့။

13:38

We humans, we also live
in an objective reality.

231

806067

3683

ကျွန်တော်တို့ လူသားတွေလည်း ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်
ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှုတစ်ခုမှာ နေထိုင်တယ်။

13:41

In our world, too, there are rivers
and trees and lions and elephants.

232

809774

5068

ကျွန်တော်တို့ကမ္ဘာမှာလည်း မြစ်တွေ၊
သစ်ပင်တွေ၊ခြင်္သေ့တွေနဲ့ ဆင်တွေရှိပါတယ်။

13:47

But over the centuries,

233

815421

1845

ဒါပေမဲ့ ရာစုနှစ်တွေအကြာမှာ

13:49

we have constructed on top
of this objective reality

234

817290

4727

ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှုထက်မှာ
စိတ်ကူးယဉ်တဲ့ ဖြစ်တည်မှု ဒုတိယအလွာကို

13:54

a second layer of fictional reality,

235

822041

3493

တည်ဆောက်ခဲ့တယ်၊

13:57

a reality made of fictional entities,

236

825558

3564

စိတ်ကူးယဉ် သီးခြားအရာတွေနဲ့
ဖန်တီးထားတဲ့ ဖြစ်တည်မှုတစ်ခုပေါ့

14:01

like nations, like gods,
like money, like corporations.

237

829146

4533

ဥပမာ နိုင်ငံတွေ၊ ဘုရားတွေ၊
ငွေတို့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတို့ပေါ့။

14:06

And what is amazing is that
as history unfolded,

238

834481

4634

အံ့သြစရာကောင်းတာက
သမိုင်းကဖွင့်ဟတဲ့အတိုင်းပဲ

14:11

this fictional reality became
more and more powerful

239

839139

5396

ယနေ့မှာ ကမ္ဘာ့အင်အားအကြီးဆုံးတွေဟာ
ဒီစိတ်ကူးယဉ် သီးခြားအရာတွေ

14:16

so that today, the most powerful
forces in the world

240

844559

4501

ဖြစ်အောင်ကို ဒီစိတ်ကူးယဉ်ဖြစ်တည်မှုဟာ

14:21

are these fictional entities.

241

849084

1965

ပိုပိုပြီး အားကောင်းလာခဲ့တယ်။

14:23

Today, the very survival of rivers
and trees and lions and elephants

242

851715

6794

ယနေ့မှာ မြစ်တွေ၊ သစ်ပင်တွေ၊ခြင်္သေ့တွေနဲ့
ဆင်တွေရဲ့ ဆက်လက်ရှင်ကျန်မှုဟာ

14:30

depends on the decisions and wishes
of fictional entities,

243

858533

5105

စိတ်ကူးယဉ်သီးခြာအရာတွေရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်
တွေနဲ့ ဆန္ဒတွေအပေါ် မူတည်ပါတယ်။

14:35

like the United States, like Google,
like the World Bank --

244

863662

4537

ဥပမာ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ ဂူဂဲလ်နဲ့
ကမ္ဘာ့ဘဏ်တို့လို

14:40

entities that exist only
in our own imagination.

245

868223

4039

ကျွန်တော်တို့ စိတ်ကူးထဲမှာပဲ
တည်ရှိတဲ့ သီးခြားအရာတွေပေါ့ဗျာ။

14:44

Thank you.

246

872929

1152

ကျေးဇူးပါ။

14:46

(Applause)

247

874105

4571

(လက်ခုပ်သံများ)

14:56

Bruno Giussani: Yuval, you have
a new book out.

248

884299

2210

Bruno Giussani: Yuval
ခင်ဗျား စာအုပ်သစ်ထွက်တယ်။

14:58

After Sapiens, you wrote another one,

249

886533

1803

Sapiens ပြီးတော့ နောက်တစ်အုပ် ရေးတယ်၊

15:00

and it's out in Hebrew, but not
yet translated into ...

250

888360

2587

ဒါက ဟီဗရူးဘာသာနဲ့
ဘာသာတော့ မပြန်ရသေးဘူးနော်။

15:02

Yuval Noah Harari: I'm working on
the translation as we speak.

251

890971

2929

Yuval Noah Harari: ကျွန်တော်ပြောနေတုန်း
ဘာသာပြန်တာ လုပ်နေတယ်။

15:05

BG: In the book, if I
understand it correctly,

252

893924

2168

BG: ဒီစာအုပ်မှာ ကျွန်တော် နားလည်တာ
မှန်ရင်

15:08

you argue that the amazing breakthroughs
that we are experiencing right now

253

896116

5629

ခင်ဗျား ငြင်းခုတာက ကျွန်တော်တို့ အခု
တွေ့ကြုံနေရတဲ့ ထိုးဖောက်ကျော်လွှားမှုတွေဟာ

15:13

not only will potentially
make our lives better,

254

901769

2259

ဘဝတွေကို ပိုကောင်းဖို့
အလားအလာဖြစ်စေတာမက

15:16

but they will create -- and I quote you --

255

904052

2236

ခင်ဗျားပြောတာကိုးကားရရင်

15:18

"... new classes and new class struggles,
just as the industrial revolution did."

256

906312

4618

"စက်မှုတော်လှန်ရေးလို လူတန်းစာသစ်တွေ၊
လူတန်းစားသစ် ရုန်းကန်မှုတွေပါ ဖန်တီးမယ််"

15:22

Can you elaborate for us?

257

910954

1223

အသေးစိတ်ရှင်းပြနိုင်မလား။

15:24

YNH: Yes. In the industrial revolution,

258

912670

1924

YNH: ဟုတ်ကဲ့၊ စက်မှုတော်လှန်ရေးမှာ

15:26

we saw the creation of a new class
of the urban proletariat.

259

914618

4902

မြို့ပြပစ္စည်းမဲ့လူတန်းစားသစ် ဖန်တီးမှု
ကိုမြင်ခဲ့ကြတယ်။

15:31

And much of the political and social
history of the last 200 years involved

260

919544

5110

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၂၀၀ ရဲ များစွာသော
နိုင်ငံရေးနဲ့ လူမှုရေးသမိုင်းမှာ

15:36

what to do with this class,
and the new problems and opportunities.

261

924678

3626

ဒီလူတန်းစားနဲ့ ပတ်သက်တာတွေ၊ ပြဿနာနဲ့
အခွင့်အလမ်းသစ်တွေ ပါဝင်ခဲ့တယ်။

15:40

Now, we see the creation of a new
massive class of useless people.

262

928328

4632

ကဲ အသုံးမကျတဲ့ လူတွေရဲ့ ကြီးမားတဲ့
လူတန်းစားသစ် ဖန်တီးခြင်းကိုမြင်ခဲ့တယ်လေ။

15:44

(Laughter)

263

932984

1001

(ရယ်သံများ)

15:46

As computers become better and better
in more and more fields,

264

934009

5361

ကွန်ပြူတာတွေဟာ ကောင်းသထက်ကောင်းကာ
နယ်ပယ်တွေ များသထက်များလာလေလေ၊

15:51

there is a distinct possibility that
computers will out-perform us

265

939394

4892

ကွန်ပြူတာတွေဟာ အလုပ်အများစုမှာ
ကျွန်တော်တို့ထက် ပိုစွမ်းဆောင်ကာ

15:56

in most tasks and will make
humans redundant.

266

944310

3603

လူသား ဝန်ထမ်းလျှော့ပေါ့တာဖြစ်စေမယ့်
ထင်ရှားတဲ့ အလားအလာတစ်ခုရှိတယ်။

15:59

And then the big political
and economic question

267

947937

2737

နောက် ၂၁ ရာစုရဲ့ ကြီးမားတဲ့
နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေးဆိုင်ရာ

16:02

of the 21st century will be,

268

950698

2363

မေးခွန်းတစ်ခု ရှိလိမ့်မယ်။

16:05

"What do we need humans for?",

269

953085

2162

"လူသားတွေအတွက် ကျွန်တော်တို့
ဘာလိုအပ်လဲ။"

16:07

or at least, "What do we need
so many humans for?"

270

955271

3367

ဒါမှမဟုတ် အနည်းဆုံး များစွာသော
လူသားတွေအတွက် ကျွန်တေ်တို့ဘာလိုအပ်လဲ"

16:10

BG: Do you have an answer in the book?

271

958662

2458

BG: ဒီစာအုပ်ထဲမှာ အဖြေတစ်ခု ထည်ထားလား။

16:13

YNH: At present, the best guess
we have is to keep them happy

272

961144

4020

YNH: လက်ရှိ ရှိနေတဲ့ အကောင်းဆုံး
မှန်းဆချက်က ဆေးတွေ၊ ကွန်ပြူတာဂိမ်းတွေနဲ့

16:17

with drugs and computer games ...

273

965188

1797

သူတို့ကို ဆက်ပျော်စေဖို့ပဲ။

16:19

(Laughter)

274

967009

1001

(ရယ်သံများ)

16:20

but this doesn't sound
like a very appealing future.

275

968034

3271

ဒါပေမဲ့ နှစ်သက်ဖွယ်အနာဂတ်တစ်ခုတော့
ဟုတ်ပုံမရဘူး။

16:23

BG: Ok, so you're basically saying
in the book and now,

276

971329

2809

BG: ကောင်းပြီ၊ အရင်းခံအားဖြင့်
စာအုပ်ထဲမှာ အခုပြောနေတာက

16:26

that for all the discussion
about the growing evidence

277

974162

2786

သိသာတဲ့ စီးပွားရေး မညီမျှမှုရဲ့
တိုးလာနေတဲ့ သာဓကအကြောင်း

16:28

of significant economic inequality,
we are just kind of at the beginning

278

976972

3763

ဆွေးနွေးမှုအားလုံးအတွက်
ကျွန်တော်တို့ဟာ ဖြစ်စဉ်ရဲ

16:32

of the process?

279

980759

1157

အစပိုင်းလို ဖြစ်နေတာလား။

16:34

YNH: Again, it's not a prophecy;

280

982225

1526

YNH: ထပ်ပြီး ဟောကိန်း မဟုတ်ရင်

16:35

it's seeing all kinds
of possibilities before us.

281

983775

3943

ကျွန်တော်တို့ရှေ့မှာ ဖြစ်နိုင်ခြေမျိုးစုံ
မြင်နေရခြင်းပါ။

16:39

One possibility is this creation
of a new massive class of useless people.

282

987742

4982

ဖြစ်နိုင်ခြေတစ်ခုက ကြီးမားတဲ့ အသုံးမကျတဲ့
လူတန်းစားသစ်တစ်ရပ် ဖန်တီးခြင်းပါ။

16:44

Another possibility is
the division of humankind

283

992748

3140

နောက်ဖြစ်နိုင်ခြေက မတူတဲ့
ဇီဝဆိုင်ရာ လူတန်းစားခွဲခြားတဲ့စနစ်တွေမှာ

16:47

into different biological castes,

284

995912

2991

လူသားမျိုးနွယ် ကွဲပြားမှုပါ၊

16:50

with the rich being upgraded
into virtual gods,

285

998927

4291

လူချမ်းသာတွေကို နတ်ဘုရားတွေနီးနီး
အဆင့်မြှင့်တင်ပေးနေပြီး

16:55

and the poor being degraded
to this level of useless people.

286

1003242

4308

ဆင်းရဲသားတွေကို အသုံးမကျတဲ့လူတွေရဲ့
ဒီအဆင့်ကို ကျဆင်းနေစေတာနဲ့အတူပါ။

16:59

BG: I feel there is another TED talk
coming up in a year or two.

287

1007574

3022

BG: တစ်နှစ်၊ နှစ်နှစ်မှာ နောက်
TED talk ဖြစ်လာမယ်လို့ ခံစားမိတယ်

17:02

Thank you, Yuval, for making the trip.

288

1010620

1822

ဒီခရီး အတွက် ကျေးဇူးပါ Yuval

17:04

YNH: Thanks!

289

1012466

1156

YNH: ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

17:05

(Applause)

290

1013646

1665

(လက်ခုပ်သံများ)

Translated by sann tint
Reviewed by Myo Aung

ABOUT THE SPEAKER

Yuval Noah Harari - Historian, author
In his book "Homo Deus," Yuval Noah Harari explores the future of humankind: the destinies we may set for ourselves and the quests we'll undertake.

Why you should listen

In his book, Homo Deus: A Brief History of Tomorrow, Yuval Noah Harari explores the projects, dreams and nightmares that will shape the 21st century -- from overcoming death to creating artificial life. He maps the future and asks fundamental questions: Where do we go from here? How will we protect this fragile world from our own destructive powers? The book has sold four million copies since its publication in 2016.

Harari's previous book, Sapiens: A Brief History of Humankind, explores what made homo sapiens the most successful species on the planet. His answer: We are the only animal that can believe in things that exist purely in our imagination, such as gods, states, money, human rights, corporations and other fictions, and we have developed a unique ability to use these stories to unify and organize groups and ensure cooperation. Sapiens has sold eight million copies and been translated into more than 50 languages. Bill Gates, Mark Zuckerberg and President Barack Obama have recommended it as a must-read.

Harari lectures as a Professor of history at The Hebrew University of Jerusalem, where he specializes in world history, medieval history and military history. His current research focuses on macro-historical questions: What is the relationship between history and biology? What is the essential difference between Homo sapiens and other animals? Is there justice in history? Does history have a direction? Did people become happier as history unfolded? Harari has written for newspapers such as The Guardian, Financial Times, the Times, Nature magazine and the Wall Street Journal.

Harari's new book, 21 Lessons for the 21st Century, will take the pulse of our current global climate, focusing on the biggest questions of the present moment: What is really happening right now? What are today’s greatest challenges and choices? What should we pay attention to? The book will be published in multiple languages in September 2018.

More profile about the speaker
Yuval Noah Harari | Speaker | TED.com

THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM

Yuval Noah Harari: လူသားပေါ်ထွန်းမှုကို ဘာက ရှင်းလင်းပြလဲ။ | TED Talk | TED.com