TEDGlobalLondon
Yuval Noah Harari: What explains the rise of humans?
Yuval Noah Harari: Czym wytłumaczyć zaskakujący rozwój ludzkości?
Filmed:
Readability: 4.3
6,090,144 views
Siedemdziesiąt tysięcy lat temu nasi ludzcy przodkowie byli nic nie znaczącym gatunkiem zwierząt. Zajmowali się swoimi sprawami gdzieś w Afryce, żyjąc jak inne zwierzęta. Teraz jednak mało kto by nie przyznał, że ludzie zdominowali Ziemię. Rozprzestrzeniliśmy się na każdy kontynent, a nasze działania decydują o losie innych zwierząt (a może nawet całej planety). Jaka była nasza droga od prehistorii do chwili obecnej? Historyk Yuval Noah Harari sugeruje zaskakujący powód dla niezwykłego rozwoju ludzkości.
Yuval Noah Harari - Historian, author
In his book "Homo Deus," Yuval Noah Harari explores the future of humankind: the destinies we may set for ourselves and the quests we'll undertake. Full bio
In his book "Homo Deus," Yuval Noah Harari explores the future of humankind: the destinies we may set for ourselves and the quests we'll undertake. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Seventy-thousand years ago, our ancestors
were insignificant animals.
were insignificant animals.
0
1309
5065
70 000 lat temu nasi przodkowie
byli nic nie znaczącymi zwierzętami.
byli nic nie znaczącymi zwierzętami.
00:18
The most important thing to know
about prehistoric humans
about prehistoric humans
1
6398
4099
Najważniejsza informacja
o prehistorycznych ludziach
o prehistorycznych ludziach
00:22
is that they were unimportant.
2
10521
1952
to fakt, że byli nieistotni.
00:24
Their impact on the world was not
much greater than that of jellyfish
much greater than that of jellyfish
3
12497
5134
Wpływali na świat nie więcej niż meduzy,
00:29
or fireflies or woodpeckers.
4
17655
2361
świetliki czy dzięcioły.
00:32
Today, in contrast,
we control this planet.
we control this planet.
5
20643
3583
Z kolei teraz kontrolujemy całą planetę.
00:36
And the question is:
6
24853
1342
Powstaje pytanie:
00:38
How did we come from there to here?
7
26219
3122
jak przeszliśmy stamtąd do teraz?
00:41
How did we turn ourselves
from insignificant apes,
from insignificant apes,
8
29666
3652
Jak zmieniliśmy się z nieważnych małp,
00:45
minding their own business
in a corner of Africa,
in a corner of Africa,
9
33342
3147
które zajmowały się swoimi
sprawami gdzieś w Afryce,
sprawami gdzieś w Afryce,
00:48
into the rulers of planet Earth?
10
36513
2490
we władców Ziemi?
00:51
Usually, we look for the difference
between us and all the other animals
between us and all the other animals
11
39876
5690
Najczęściej patrzy się na różnice
między nami a zwierzętami
między nami a zwierzętami
00:57
on the individual level.
12
45590
1481
na poziomie jednostki.
00:59
We want to believe -- I want to believe --
13
47412
2994
Chcemy wierzyć, ja chcę wierzyć,
01:02
that there is something special about me,
14
50430
3548
że jest coś wyjątkowego we mnie,
01:06
about my body, about my brain,
15
54002
3126
w moim ciele, w moim mózgu,
01:09
that makes me so superior
to a dog or a pig, or a chimpanzee.
to a dog or a pig, or a chimpanzee.
16
57152
5283
przez co jestem lepszy
od psa, świni czy szympansa.
od psa, świni czy szympansa.
01:15
But the truth is that,
on the individual level,
on the individual level,
17
63221
3261
Prawda wygląda jednak tak,
że na poziomie jednostki
że na poziomie jednostki
01:18
I'm embarrassingly similar
to a chimpanzee.
to a chimpanzee.
18
66506
3031
jestem żenująco podobny do szympansa.
01:22
And if you take me and a chimpanzee
and put us together on some lonely island,
and put us together on some lonely island,
19
70029
5235
Gdyby wziąć mnie i szympansa
na jakąś bezludną wyspę,
na jakąś bezludną wyspę,
01:27
and we had to struggle for survival
to see who survives better,
to see who survives better,
20
75288
4248
gdzie musielibyśmy walczyć o przetrwanie,
żeby zobaczyć, kto sobie lepiej radzi,
żeby zobaczyć, kto sobie lepiej radzi,
01:31
I would definitely place my bet
on the chimpanzee, not on myself.
on the chimpanzee, not on myself.
21
79560
5216
założyłbym się,
że wygrałby szympans, nie ja.
że wygrałby szympans, nie ja.
01:37
And this is not something
wrong with me personally.
wrong with me personally.
22
85419
3026
Nie dlatego, że jest ze mną coś nie tak.
01:40
I guess if they took almost any one
of you, and placed you alone
of you, and placed you alone
23
88469
4126
Gdyby kogokolwiek z was zostawić samego
01:44
with a chimpanzee on some island,
24
92619
1965
na wyspie z szympansem,
01:46
the chimpanzee would do much better.
25
94608
2467
szympans radziłby sobie znacznie lepiej.
01:50
The real difference between humans
and all other animals
and all other animals
26
98823
4185
Prawdziwa różnica między ludźmi
a wszystkimi innymi zwierzętami
a wszystkimi innymi zwierzętami
01:55
is not on the individual level;
27
103032
2447
nie leży na poziomie jednostki,
01:57
it's on the collective level.
28
105503
1602
a na poziomie zbiorowości.
01:59
Humans control the planet
because they are the only animals
because they are the only animals
29
107518
4806
Ludzie kontrolują planetę,
ponieważ są jedynym gatunkiem
ponieważ są jedynym gatunkiem
02:04
that can cooperate both flexibly
and in very large numbers.
and in very large numbers.
30
112348
5177
który potrafi współpracować zarówno
elastycznie, jak i w znacznych liczbach.
elastycznie, jak i w znacznych liczbach.
02:10
Now, there are other animals --
31
118167
1768
Są oczywiście inne zwierzęta,
02:11
like the social insects,
the bees, the ants --
the bees, the ants --
32
119959
3171
takie jak owady społeczne,
pszczoły, mrówki,
pszczoły, mrówki,
02:15
that can cooperate in large numbers,
but they don't do so flexibly.
but they don't do so flexibly.
33
123154
4572
które potrafią zbiorowo współpracować,
ale nie robią tego elastycznie.
ale nie robią tego elastycznie.
02:20
Their cooperation is very rigid.
34
128099
2437
Ich współpraca jest ściśle ustalona.
02:23
There is basically just one way
in which a beehive can function.
in which a beehive can function.
35
131012
4179
Ul pszczół może funkcjonować
tylko w jeden sposób.
tylko w jeden sposób.
02:27
And if there's a new opportunity
or a new danger,
or a new danger,
36
135215
3811
Jeśli pojawi się nowa okazja
albo nowe zagrożenie,
albo nowe zagrożenie,
02:31
the bees cannot reinvent
the social system overnight.
the social system overnight.
37
139050
4543
pszczoły nie są w stanie
wymyślić nowego systemu.
wymyślić nowego systemu.
02:35
They cannot, for example,
execute the queen
execute the queen
38
143617
2880
Nie mogą, na przykład, obalić królowej
02:38
and establish a republic of bees,
39
146521
1906
i ustanowić republiki pszczół
02:40
or a communist dictatorship
of worker bees.
of worker bees.
40
148451
3102
albo komunistycznej dyktatury robotnic.
02:44
Other animals, like the social mammals --
41
152442
2343
Inne zwierzęta, takie jak społeczne ssaki,
02:46
the wolves, the elephants,
the dolphins, the chimpanzees --
the dolphins, the chimpanzees --
42
154809
3874
wilki, słonie, delfiny, szympansy,
02:50
they can cooperate much more flexibly,
43
158707
2746
mogą współpracować znacznie elastyczniej,
02:53
but they do so only in small numbers,
44
161477
3341
ale tylko w małych liczbach,
02:56
because cooperation among chimpanzees
45
164842
2873
ponieważ współpraca między szympansami
02:59
is based on intimate knowledge,
one of the other.
one of the other.
46
167739
4048
bazuje na osobistej znajomości.
03:03
I'm a chimpanzee and you're a chimpanzee,
47
171811
2768
Ja jestem szympansem
i ty jesteś szympansem,
i ty jesteś szympansem,
03:06
and I want to cooperate with you.
48
174603
1803
chcę z tobą współpracować.
03:08
I need to know you personally.
49
176430
2595
Muszę cię znać osobiście.
03:11
What kind of chimpanzee are you?
50
179049
1770
Jakim jesteś szympansem?
03:12
Are you a nice chimpanzee?
51
180843
1413
Czy jesteś miłym szympansem?
03:14
Are you an evil chimpanzee?
52
182280
1653
Czy jesteś złym szympansem?
03:15
Are you trustworthy?
53
183957
1444
Czy jesteś godny zaufania?
03:17
If I don't know you, how can I
cooperate with you?
cooperate with you?
54
185425
3053
Jeśli nie wiem, jak mogę
z tobą współpracować?
z tobą współpracować?
03:21
The only animal that can combine
the two abilities together
the two abilities together
55
189676
3751
Jedyny gatunek, który potrafi
połączyć te dwie zdolności
połączyć te dwie zdolności
03:25
and cooperate both flexibly
and still do so in very large numbers
and still do so in very large numbers
56
193451
5296
i współpracować elastycznie
w znacznych liczbach
w znacznych liczbach
03:30
is us, Homo sapiens.
57
198771
1630
to my, Homo sapiens.
03:32
One versus one, or even 10 versus 10,
58
200973
4131
Jeden na jednego,
nawet dziesięć na dziesięć,
nawet dziesięć na dziesięć,
03:37
chimpanzees might be better than us.
59
205128
2569
szympansy mogą być od nas lepsze.
03:40
But, if you pit 1,000 humans
against 1,000 chimpanzees,
against 1,000 chimpanzees,
60
208112
5179
Ale w walce tysiąca ludzi
z tysiącem szympansów
z tysiącem szympansów
03:45
the humans will win easily,
for the simple reason
for the simple reason
61
213315
3618
ludzie z łatwością wygrają,
z tego prostego powodu,
z tego prostego powodu,
03:48
that a thousand chimpanzees
cannot cooperate at all.
cannot cooperate at all.
62
216957
3733
że tysiąc szympansów
w ogóle nie potrafi współpracować.
w ogóle nie potrafi współpracować.
03:53
And if you now try to cram
100,000 chimpanzees
100,000 chimpanzees
63
221337
4051
Jeśli wepchnie się 100 000 szympansów
03:57
into Oxford Street,
or into Wembley Stadium,
or into Wembley Stadium,
64
225412
3616
na Oxford Street, Stadion Wembley,
04:01
or Tienanmen Square or the Vatican,
65
229052
2532
plac Tienanmen czy do Watykanu,
04:03
you will get chaos, complete chaos.
66
231608
2617
powstanie kompletny chaos.
04:06
Just imagine Wembley Stadium
with 100,000 chimpanzees.
with 100,000 chimpanzees.
67
234249
3859
Wystarczy pomyśleć o Stadionie
Wembley z 100 000 szympansów.
Wembley z 100 000 szympansów.
04:10
Complete madness.
68
238616
1190
Kompletne szaleństwo.
04:12
In contrast, humans normally
gather there in tens of thousands,
gather there in tens of thousands,
69
240219
5942
Ludzie z kolei bezproblemowo
zbierają się tam w dziesiątkach tysięcy
zbierają się tam w dziesiątkach tysięcy
04:18
and what we get is not chaos, usually.
70
246185
3064
i zwykle nie ma chaosu.
04:21
What we get is extremely sophisticated
and effective networks of cooperation.
and effective networks of cooperation.
71
249273
6087
Powstaje za to niezwykle skomplikowana
i efektywna sieć współpracy.
i efektywna sieć współpracy.
04:28
All the huge achievements
of humankind throughout history,
of humankind throughout history,
72
256554
4590
Wszystkie wielkie osiągnięcia
ludzkości w historii,
ludzkości w historii,
04:33
whether it's building the pyramids
or flying to the moon,
or flying to the moon,
73
261168
3283
takie jak budowa piramid
czy loty na Księżyc,
czy loty na Księżyc,
04:36
have been based not
on individual abilities,
on individual abilities,
74
264475
2575
dokonały się nie dzięki
indywidualnym zdolnościom,
indywidualnym zdolnościom,
04:39
but on this ability to cooperate
flexibly in large numbers.
flexibly in large numbers.
75
267074
3825
ale dzięki zdolności
do elastycznej współpracy mas.
do elastycznej współpracy mas.
04:43
Think even about this very talk
that I'm giving now:
that I'm giving now:
76
271465
3657
Pomyślcie o tej prelekcji.
04:47
I'm standing here in front of an audience
of about 300 or 400 people,
of about 300 or 400 people,
77
275146
5984
Stoję przed publicznością
liczącą około 300 lub 400 osób,
liczącą około 300 lub 400 osób,
04:53
most of you are complete strangers to me.
78
281154
3124
większości z was w ogóle nie znam.
04:56
Similarly, I don't really know
all the people who have organized
all the people who have organized
79
284928
4984
Nie znam też wszystkich ludzi,
którzy organizowali
którzy organizowali
05:01
and worked on this event.
80
289936
1627
i pracowali przy tej konferencji.
05:03
I don't know the pilot
and the crew members of the plane
and the crew members of the plane
81
291994
3793
Nie znam pilota i załogi samoloty,
05:07
that brought me over here,
yesterday, to London.
yesterday, to London.
82
295811
2911
który mnie wczoraj
przywiózł tutaj, do Londynu.
przywiózł tutaj, do Londynu.
05:11
I don't know the people
who invented and manufactured
who invented and manufactured
83
299286
3723
Nie znam ludzi,
którzy wynaleźli i wyprodukowali
którzy wynaleźli i wyprodukowali
05:15
this microphone and these cameras,
which are recording what I'm saying.
which are recording what I'm saying.
84
303033
4510
ten mikrofon i te kamery,
które nagrywają moje słowa.
które nagrywają moje słowa.
05:20
I don't know the people
who wrote all the books and articles
who wrote all the books and articles
85
308123
3537
Nie znam ludzi, którzy napisali
wszystkie książki i artykuły,
wszystkie książki i artykuły,
05:23
that I read in preparation for this talk.
86
311684
2393
które przeczytałem,
przygotowując prelekcję.
przygotowując prelekcję.
05:26
And I certainly don't know all the people
87
314495
2810
Z całą pewnością nie znam
też wszystkich ludzi,
też wszystkich ludzi,
05:29
who might be watching this talk
over the Internet,
over the Internet,
88
317329
3219
którzy będą oglądać
tę prelekcję przez internet,
tę prelekcję przez internet,
05:32
somewhere in Buenos Aires or in New Delhi.
89
320572
3027
gdzieś w Buenos Aires czy Nowym Delhi.
05:36
Nevertheless, even though
we don't know each other,
we don't know each other,
90
324162
3509
Mimo tego, że nie znamy się nawzajem,
05:39
we can work together to create
this global exchange of ideas.
this global exchange of ideas.
91
327695
5853
możemy wspólnie dokonać
tej globalnej wymiany myśli.
tej globalnej wymiany myśli.
05:46
This is something chimpanzees cannot do.
92
334081
3051
Tego nie potrafią robić szympansy.
05:49
They communicate, of course,
93
337156
1814
Mogą się komunikować, oczywiście,
05:50
but you will never catch a chimpanzee
traveling to some distant chimpanzee band
traveling to some distant chimpanzee band
94
338994
5799
ale nigdy nie zobaczymy szympansa
podróżującego do odległych szympansów,
podróżującego do odległych szympansów,
05:56
to give them a talk about bananas
or about elephants,
or about elephants,
95
344817
4120
żeby dać im wykład na temat bananów, słoni
06:00
or anything else that might
interest chimpanzees.
interest chimpanzees.
96
348961
3008
czy czegoś innego, co mogłoby
zainteresować szympansy.
zainteresować szympansy.
06:05
Now cooperation is, of course,
not always nice;
not always nice;
97
353389
3490
Współpraca oczywiście
nie zawsze jest fajna.
nie zawsze jest fajna.
06:08
all the horrible things humans
have been doing throughout history --
have been doing throughout history --
98
356903
4025
Wszystkie straszliwe rzeczy,
które ludzie zrobili w swojej historii,
które ludzie zrobili w swojej historii,
06:12
and we have been doing
some very horrible things --
some very horrible things --
99
360952
2739
a zrobiliśmy parę strasznych rzeczy,
06:15
all those things are also based
on large-scale cooperation.
on large-scale cooperation.
100
363715
5149
wszystko to bazowało
na współpracy na wielką skalę.
na współpracy na wielką skalę.
06:20
Prisons are a system of cooperation;
101
368888
2596
Więzienie to system współpracy,
06:23
slaughterhouses are a system
of cooperation;
of cooperation;
102
371508
2990
rzeźnia to system współpracy,
06:26
concentration camps
are a system of cooperation.
are a system of cooperation.
103
374522
3004
obóz koncentracyjny to system współpracy.
06:29
Chimpanzees don't have slaughterhouses
and prisons and concentration camps.
and prisons and concentration camps.
104
377907
5180
Szympansy nie mają rzeźni, więzień
czy obozów koncentracyjnych.
czy obozów koncentracyjnych.
06:36
Now suppose I've managed
to convince you perhaps that yes,
to convince you perhaps that yes,
105
384183
3830
Myślę, że zdołałem was już przekonać,
że faktycznie kontrolujemy ten świat,
że faktycznie kontrolujemy ten świat,
06:40
we control the world because we can
cooperate flexibly in large numbers.
cooperate flexibly in large numbers.
106
388037
5058
ponieważ potrafimy elastycznie
współpracować w dużych liczbach.
współpracować w dużych liczbach.
06:45
The next question that immediately arises
107
393516
2948
Natychmiast powstaje następne pytanie
06:48
in the mind of an inquisitive listener is:
108
396488
2883
w umyśle ciekawskiego słuchacza:
06:51
How, exactly, do we do it?
109
399395
2284
Jak właściwie ludzie to robią?
06:54
What enables us alone, of all the animals,
to cooperate in such a way?
to cooperate in such a way?
110
402083
5782
Dzięki czemu my, jako jedyny gatunek,
współpracujemy w ten sposób?
współpracujemy w ten sposób?
07:01
The answer is our imagination.
111
409714
2546
Odpowiedzią jest nasza wyobraźnia.
07:04
We can cooperate flexibly
with countless numbers of strangers,
with countless numbers of strangers,
112
412998
5432
Potrafimy elastycznie współpracować
z niezliczoną liczbą nieznajomych,
z niezliczoną liczbą nieznajomych,
07:10
because we alone, of all
the animals on the planet,
the animals on the planet,
113
418454
3696
bo tylko my pośród wszystkich
gatunków na planecie
gatunków na planecie
07:14
can create and believe fictions,
fictional stories.
fictional stories.
114
422174
4623
potrafimy tworzyć
i wierzyć w fikcyjne historie.
i wierzyć w fikcyjne historie.
07:19
And as long as everybody believes
in the same fiction,
in the same fiction,
115
427326
4588
Jeśli tylko wszyscy wierzą
w tę samą fikcję,
w tę samą fikcję,
07:23
everybody obeys and follows
the same rules,
the same rules,
116
431938
3542
wszyscy będą żyli
według takich samych zasad,
według takich samych zasad,
07:27
the same norms, the same values.
117
435504
2289
norm i wartości.
07:30
All other animals use
their communication system
their communication system
118
438639
3899
Wszystkie zwierzęta używają
swoich systemów komunikacji
swoich systemów komunikacji
07:34
only to describe reality.
119
442562
2496
tylko do opisywania rzeczywistości.
07:37
A chimpanzee may say, "Look!
There's a lion, let's run away!"
There's a lion, let's run away!"
120
445590
4217
Szympans może powiedzieć:
"Spójrz, tam jest lew, uciekajmy!".
"Spójrz, tam jest lew, uciekajmy!".
07:41
Or, "Look! There's a banana tree
over there! Let's go and get bananas!"
over there! Let's go and get bananas!"
121
449831
4106
Albo " Spójrz, tam jest bananowiec,
chodźmy zjeść banany!".
chodźmy zjeść banany!".
07:45
Humans, in contrast, use their language
not merely to describe reality,
not merely to describe reality,
122
453961
6277
Ludzie z kolei używają mowy
nie tylko do opisywania rzeczywistości,
nie tylko do opisywania rzeczywistości,
07:52
but also to create new realities,
fictional realities.
fictional realities.
123
460262
4524
ale także do tworzenia nowych,
fikcyjnych rzeczywistości.
fikcyjnych rzeczywistości.
07:57
A human can say, "Look,
there is a god above the clouds!
there is a god above the clouds!
124
465278
3954
Człowiek może powiedzieć:
"Spójrz, w chmurach jest Bóg!
"Spójrz, w chmurach jest Bóg!
08:01
And if you don't do what I tell you to do,
125
469256
2080
Jeśli nie zrobisz tego, co ci każę,
08:03
when you die, God will punish you
and send you to hell."
and send you to hell."
126
471360
3205
to kiedy umrzesz,
Bóg wyśle cię za karę do piekła".
Bóg wyśle cię za karę do piekła".
08:06
And if you all believe this story
that I've invented,
that I've invented,
127
474986
3772
Jeśli wszyscy uwierzycie
w tę historię, którą wymyśliłem,
w tę historię, którą wymyśliłem,
08:10
then you will follow the same
norms and laws and values,
norms and laws and values,
128
478782
3815
będziecie uznawać te same
normy, zasady i wartości,
normy, zasady i wartości,
08:14
and you can cooperate.
129
482621
1292
co umożliwi współpracę.
08:16
This is something only humans can do.
130
484278
2350
Tylko ludzie potrafią to robić.
08:19
You can never convince a chimpanzee
to give you a banana
to give you a banana
131
487207
3841
Nigdy nie przekona się szympansa
do oddania banana
do oddania banana
08:23
by promising him, "... after you die,
you'll go to chimpanzee heaven ..."
you'll go to chimpanzee heaven ..."
132
491072
3793
przez obietnicę, że po śmierci
pójdzie do szympansiego nieba,
pójdzie do szympansiego nieba,
08:26
(Laughter)
133
494889
1023
(Śmiech)
08:27
"... and you'll receive lots and lots
of bananas for your good deeds.
of bananas for your good deeds.
134
495936
3262
gdzie dostanie mnóstwo bananów
za swoje dobre uczynki,
za swoje dobre uczynki,
08:31
So now give me this banana."
135
499222
1422
więc niech da banana".
08:32
No chimpanzee will ever
believe such a story.
believe such a story.
136
500668
2758
Żaden szympans nigdy
nie uwierzy w tę historię.
nie uwierzy w tę historię.
08:35
Only humans believe such stories,
137
503776
2690
Tylko ludzie wierzą w takie historie,
08:38
which is why we control the world,
138
506490
2083
dzięki czemu kontrolujemy świat,
08:40
whereas the chimpanzees are locked up
in zoos and research laboratories.
in zoos and research laboratories.
139
508597
4845
podczas gdy szympansy są
zamykane w zoo i w laboratoriach.
zamykane w zoo i w laboratoriach.
08:46
Now you may find it acceptable that yes,
140
514904
2940
Wielu z was pewnie łatwo akceptuje to,
08:49
in the religious field, humans cooperate
by believing in the same fictions.
by believing in the same fictions.
141
517868
6140
że na polu religii ludzie współpracują
dzięki wierze w te same fikcje.
dzięki wierze w te same fikcje.
08:56
Millions of people come together
to build a cathedral or a mosque
to build a cathedral or a mosque
142
524032
4952
Miliony ludzie razem
budują katedrę czy meczet,
budują katedrę czy meczet,
09:01
or fight in a crusade or a jihad, because
they all believe in the same stories
they all believe in the same stories
143
529008
5742
walczą w krucjacie czy jihadzie,
ponieważ wierzą w te same historie
ponieważ wierzą w te same historie
09:06
about God and heaven and hell.
144
534774
2713
o Bogu, niebie i piekle.
09:09
But what I want to emphasize
is that exactly the same mechanism
is that exactly the same mechanism
145
537979
5239
Chce jednak podkreślić,
że dokładnie taki sam mechanizm
że dokładnie taki sam mechanizm
09:15
underlies all other forms
of mass-scale human cooperation,
of mass-scale human cooperation,
146
543242
5864
odpowiada za wszystkie formy
współpracy ludzkiej na masową skalę,
współpracy ludzkiej na masową skalę,
09:21
not only in the religious field.
147
549130
2520
nie tylko w przypadku religii.
09:23
Take, for example, the legal field.
148
551674
2278
Weźmy, na przykład, prawo.
09:26
Most legal systems today in the world
are based on a belief in human rights.
are based on a belief in human rights.
149
554531
5977
Większość systemów prawnych w dzisiejszych
czasach bazuje na prawach człowieka.
czasach bazuje na prawach człowieka.
09:33
But what are human rights?
150
561247
1777
Ale czym są prawa człowieka?
09:35
Human rights, just like God and heaven,
are just a story that we've invented.
are just a story that we've invented.
151
563596
4702
Prawa człowieka, podobnie jak Bóg i niebo,
to tylko historie, które wymyśliliśmy.
to tylko historie, które wymyśliliśmy.
09:40
They are not an objective reality;
152
568322
2318
Nie są obiektywną rzeczywistością.
09:42
they are not some biological effect
about homo sapiens.
about homo sapiens.
153
570664
3666
Nie są jakimś efektem
biologii Homo sapiens.
biologii Homo sapiens.
09:46
Take a human being,
cut him open, look inside,
cut him open, look inside,
154
574719
3799
Weźmy człowieka, rozetnijmy go,
zajrzyjmy do środka.
zajrzyjmy do środka.
09:50
you will find the heart, the kidneys,
neurons, hormones, DNA,
neurons, hormones, DNA,
155
578542
5127
Znajdziemy serce, nerki,
neurony, hormony, DNA,
neurony, hormony, DNA,
09:55
but you won't find any rights.
156
583693
1888
ale nie znajdziemy żadnych praw.
09:58
The only place you find rights
are in the stories
are in the stories
157
586200
3921
Można je znaleźć tylko w historiach,
10:02
that we have invented and spread around
over the last few centuries.
over the last few centuries.
158
590145
4133
które wymyślono i rozprzestrzeniono
przez ostatnie kilka stuleci.
przez ostatnie kilka stuleci.
10:06
They may be very positive stories,
very good stories,
very good stories,
159
594607
4930
Może i są to bardzo dobre,
pozytywne historie,
pozytywne historie,
10:11
but they're still just fictional stories
that we've invented.
that we've invented.
160
599561
3563
ale to nadal tylko fikcja,
którą wymyśliliśmy.
którą wymyśliliśmy.
10:15
The same is true of the political field.
161
603664
2520
Tak samo jest w polityce.
10:18
The most important factors
in modern politics are states and nations.
in modern politics are states and nations.
162
606565
6370
Najważniejszymi czynnikami
w polityce są państwa i narody.
w polityce są państwa i narody.
10:25
But what are states and nations?
163
613333
1800
Czym jednak są państwa i narody?
10:27
They are not an objective reality.
164
615593
2125
Nie są obiektywną rzeczywistością.
10:29
A mountain is an objective reality.
165
617742
2713
Góra jest obiektywną rzeczywistością.
10:32
You can see it, you can touch it,
you can ever smell it.
you can ever smell it.
166
620479
3284
Można ją zobaczyć,
dotknąć, nawet powąchać.
dotknąć, nawet powąchać.
10:36
But a nation or a state,
167
624223
1772
Ale naród czy państwo,
10:38
like Israel or Iran or France or Germany,
168
626019
3780
jak Izrael, Iran, Francja czy Niemcy,
10:41
this is just a story that we've invented
169
629823
2740
to tylko historie, które wymyśliliśmy
10:44
and became extremely attached to.
170
632587
1974
i do których się bardzo przywiązaliśmy.
10:46
The same is true of the economic field.
171
634949
2504
Tak samo w ekonomii.
10:49
The most important actors today
in the global economy
in the global economy
172
637892
3706
Najważniejszymi aktorami
na scenie ekonomii
na scenie ekonomii
10:53
are companies and corporations.
173
641622
2262
są firmy i korporacje.
10:56
Many of you today, perhaps, work
for a corporation,
for a corporation,
174
644407
3731
Wielu z was zapewne
pracuje dla korporacji,
pracuje dla korporacji,
11:00
like Google or Toyota or McDonald's.
175
648162
3050
takiej jak Google, Toyota czy McDonald's.
11:03
What exactly are these things?
176
651577
1818
Czym one właściwie są?
11:05
They are what lawyers call legal fictions.
177
653982
3947
Prawnicy nazywają je prawną fikcją.
11:10
They are stories invented and maintained
178
658359
3476
Są to historie wymyślone i utrzymywane
11:13
by the powerful wizards we call lawyers.
179
661859
3333
przez potężnych szamanów
zwanych prawnikami.
zwanych prawnikami.
11:17
(Laughter)
180
665216
1445
(Śmiech)
11:18
And what do corporations do all day?
181
666685
3419
A co robią korporacje przez cały dzień?
11:22
Mostly, they try to make money.
182
670128
2853
Głównie próbują zarobić pieniądze.
11:25
Yet, what is money?
183
673411
1333
Właśnie, czym są pieniądze?
11:26
Again, money is not an objective reality;
it has no objective value.
it has no objective value.
184
674768
5166
Pieniądze też nie są
obiektywną rzeczywistością.
obiektywną rzeczywistością.
11:31
Take this green piece
of paper, the dollar bill.
of paper, the dollar bill.
185
679958
3317
Spójrzcie na zielony
kawałek papieru, dolara.
kawałek papieru, dolara.
11:35
Look at it -- it has no value.
186
683299
2377
Nie ma żadnej wartości.
11:37
You cannot eat it, you cannot drink it,
187
685700
2234
Nie da się go zjeść, wypić,
11:39
you cannot wear it.
188
687958
1292
nie da się w niego ubrać.
11:41
But then came along
these master storytellers --
these master storytellers --
189
689633
4041
Ale przyszli mistrzowie opowieści,
11:45
the big bankers,
190
693698
1484
wielcy bankierzy,
11:47
the finance ministers,
191
695206
1440
ministrowie finansów,
11:48
the prime ministers --
192
696670
1354
premierzy,
11:50
and they tell us a very convincing story:
193
698048
2478
wszyscy opowiadają nam
bardzo wiarygodną historię.
bardzo wiarygodną historię.
11:52
"Look, you see this green piece of paper?
194
700550
1958
"Spójrz, widzisz ten zielony papierek?
11:54
It is actually worth 10 bananas."
195
702532
2583
Jest wart dziesięć bananów".
11:57
And if I believe it, and you believe it,
196
705591
2109
Jeśli ja w to uwierzę, wy w to uwierzycie
11:59
and everybody believes it,
197
707724
1516
i każdy w to uwierzy,
12:01
it actually works.
198
709264
1864
to będzie to działać.
12:03
I can take this worthless piece of paper,
199
711152
2913
Mogę wziąć ten bezużyteczny papierek,
12:06
go to the supermarket,
200
714089
1637
pójść do supermarketu,
12:07
give it to a complete stranger
whom I've never met before,
whom I've never met before,
201
715750
4007
dać go kompletnie nieznanej osobie,
której nigdy nie spotkałem,
której nigdy nie spotkałem,
12:11
and get, in exchange, real bananas
which I can actually eat.
which I can actually eat.
202
719781
4685
i w zamian dostać prawdziwe
banany, które mogę zjeść.
banany, które mogę zjeść.
12:16
This is something amazing.
203
724870
1721
To coś niesamowitego.
12:18
You could never do it with chimpanzees.
204
726615
2078
Nigdy by się to nie udało z szympansami.
12:20
Chimpanzees trade, of course:
205
728717
1945
Szympansy handlują, oczywiście.
12:22
"Yes, you give me a coconut,
I'll give you a banana."
I'll give you a banana."
206
730686
2750
"Dasz mi kokosa, ja ci dam banana".
12:25
That can work.
207
733460
1238
To by się udało.
12:26
But, you give me
a worthless piece of paper
a worthless piece of paper
208
734722
2992
Ale dawać bezużyteczny papierek
12:29
and you except me to give you a banana?
209
737738
2014
i oczekiwać, że dam ci banana?
12:31
No way!
210
739776
1152
Nie ma mowy!
12:32
What do you think I am, a human?
211
740952
1581
Za kogo mnie masz, za człowieka?
12:34
(Laughter)
212
742557
2373
(Śmiech)
12:36
Money, in fact, is
the most successful story
the most successful story
213
744954
4119
Pieniądze to najbardziej udana historia,
12:41
ever invented and told by humans,
214
749097
2656
jaką ludzie kiedykolwiek wymyślili,
12:43
because it is the only story
everybody believes.
everybody believes.
215
751777
4343
ponieważ to jedyna historia,
w którą każdy wierzy.
w którą każdy wierzy.
12:48
Not everybody believes in God,
216
756692
2790
Nie wszyscy wierzą w Boga,
12:51
not everybody believes in human rights,
217
759506
3025
nie wszyscy wierzą w prawa człowieka,
12:54
not everybody believes in nationalism,
218
762555
2785
nie wszyscy wierzą w państwa,
12:57
but everybody believes in money,
and in the dollar bill.
and in the dollar bill.
219
765364
3743
ale wszyscy wierzą w pieniądze i w dolara.
13:01
Take, even, Osama Bin Laden.
220
769514
1981
Na przykład Osama Bin Laden.
13:03
He hated American politics
and American religion
and American religion
221
771519
3687
Nienawidził amerykańskiej polityki,
amerykańskiej religii,
amerykańskiej religii,
13:07
and American culture,
222
775230
1449
amerykańskiej kultury,
13:08
but he had no objection
to American dollars.
to American dollars.
223
776703
2806
ale nie miał problemów
z amerykańskimi dolarami.
z amerykańskimi dolarami.
13:11
He was quite fond of them, actually.
224
779533
2095
Nawet je całkiem lubił.
13:13
(Laughter)
225
781652
1903
(Śmiech)
13:16
To conclude, then:
226
784166
1700
Podsumowując:
13:17
We humans control the world
because we live in a dual reality.
because we live in a dual reality.
227
785890
5768
ludzie kontrolują świat,
bo żyją w podwójnej rzeczywistości.
bo żyją w podwójnej rzeczywistości.
13:24
All other animals live
in an objective reality.
in an objective reality.
228
792531
3913
Wszystkie zwierzęta żyją
w obiektywnej rzeczywistości.
w obiektywnej rzeczywistości.
13:28
Their reality consists
of objective entities,
of objective entities,
229
796992
4552
Ich rzeczywistość składa się
z obiektywnych składników,
z obiektywnych składników,
13:33
like rivers and trees
and lions and elephants.
and lions and elephants.
230
801568
3943
takich jak rzeki, drzewa, lwy czy słonie.
13:38
We humans, we also live
in an objective reality.
in an objective reality.
231
806067
3683
Ludzie także żyją
w obiektywnej rzeczywistości.
w obiektywnej rzeczywistości.
13:41
In our world, too, there are rivers
and trees and lions and elephants.
and trees and lions and elephants.
232
809774
5068
W naszym świecie też są
rzeki, drzewa, lwy i słonie.
rzeki, drzewa, lwy i słonie.
13:47
But over the centuries,
233
815421
1845
Ale przez stulecia
13:49
we have constructed on top
of this objective reality
of this objective reality
234
817290
4727
skonstruowaliśmy
na obiektywnej rzeczywistości
na obiektywnej rzeczywistości
13:54
a second layer of fictional reality,
235
822041
3493
drugą warstwę fikcyjnej rzeczywistości,
13:57
a reality made of fictional entities,
236
825558
3564
składającą się z fikcyjnych składników,
14:01
like nations, like gods,
like money, like corporations.
like money, like corporations.
237
829146
4533
takich jak państwa, bogowie,
pieniądze czy korporacje.
pieniądze czy korporacje.
14:06
And what is amazing is that
as history unfolded,
as history unfolded,
238
834481
4634
Niezwykłe jest to,
że wraz z postępem historii
że wraz z postępem historii
14:11
this fictional reality became
more and more powerful
more and more powerful
239
839139
5396
ta fikcyjna rzeczywistość
stawała się coraz potężniejsza,
stawała się coraz potężniejsza,
14:16
so that today, the most powerful
forces in the world
forces in the world
240
844559
4501
więc dziś najpotężniejsze siły na świecie
14:21
are these fictional entities.
241
849084
1965
są fikcyjne.
14:23
Today, the very survival of rivers
and trees and lions and elephants
and trees and lions and elephants
242
851715
6794
Dzisiaj przetrwanie rzek,
drzew, lwów i słoni
drzew, lwów i słoni
14:30
depends on the decisions and wishes
of fictional entities,
of fictional entities,
243
858533
5105
zależy od decyzji i zachcianek
fikcyjnych bytów,
fikcyjnych bytów,
14:35
like the United States, like Google,
like the World Bank --
like the World Bank --
244
863662
4537
takich jak USA, Google, Bank Światowy,
14:40
entities that exist only
in our own imagination.
in our own imagination.
245
868223
4039
które istnieją tylko w naszej wyobraźni.
14:44
Thank you.
246
872929
1152
Dziękuję.
14:46
(Applause)
247
874105
4571
(Brawa)
14:56
Bruno Giussani: Yuval, you have
a new book out.
a new book out.
248
884299
2210
Bruno Giussani: Yuval,
napisałeś nową książkę.
napisałeś nową książkę.
14:58
After Sapiens, you wrote another one,
249
886533
1803
Po "Sapiens" napisałeś kolejną,
15:00
and it's out in Hebrew, but not
yet translated into ...
yet translated into ...
250
888360
2587
jest już wydana po hebrajsku,
ale jeszcze nie po...
ale jeszcze nie po...
15:02
Yuval Noah Harari: I'm working on
the translation as we speak.
the translation as we speak.
251
890971
2929
Yuval Noah Harari: Właśnie
pracuję nad tłumaczeniem.
pracuję nad tłumaczeniem.
15:05
BG: In the book, if I
understand it correctly,
understand it correctly,
252
893924
2168
BG: W tej książce, jeśli dobrze rozumiem,
15:08
you argue that the amazing breakthroughs
that we are experiencing right now
that we are experiencing right now
253
896116
5629
twierdzisz, że niesamowite przełomy,
które się teraz odbywają,
które się teraz odbywają,
15:13
not only will potentially
make our lives better,
make our lives better,
254
901769
2259
nie tylko polepszą nam życie,
15:16
but they will create -- and I quote you --
255
904052
2236
ale też stworzą, i tu cytuję:
15:18
"... new classes and new class struggles,
just as the industrial revolution did."
just as the industrial revolution did."
256
906312
4618
"... nowe klasy i nowe walki klas,
tak jak rewolucja przemysłowa".
tak jak rewolucja przemysłowa".
15:22
Can you elaborate for us?
257
910954
1223
Mógłbyś wyjaśnić?
15:24
YNH: Yes. In the industrial revolution,
258
912670
1924
YNH: Tak.
W czasie rewolucji przemysłowej
15:26
we saw the creation of a new class
of the urban proletariat.
of the urban proletariat.
259
914618
4902
powstała nowa klasa
społeczna, proletariat.
społeczna, proletariat.
15:31
And much of the political and social
history of the last 200 years involved
history of the last 200 years involved
260
919544
5110
Większa część historii ostatnich
200 lat była związana z tym,
200 lat była związana z tym,
15:36
what to do with this class,
and the new problems and opportunities.
and the new problems and opportunities.
261
924678
3626
co zrobić z tą klasą, z nowymi
problemami i możliwościami.
problemami i możliwościami.
15:40
Now, we see the creation of a new
massive class of useless people.
massive class of useless people.
262
928328
4632
Teraz można zaobserwować tworzenie się
wielkiej klasy ludzi bezużytecznych.
wielkiej klasy ludzi bezużytecznych.
15:44
(Laughter)
263
932984
1001
(Śmiech)
15:46
As computers become better and better
in more and more fields,
in more and more fields,
264
934009
5361
Komputery stają się coraz lepsze
w coraz większej ilości dziedzin,
w coraz większej ilości dziedzin,
15:51
there is a distinct possibility that
computers will out-perform us
computers will out-perform us
265
939394
4892
więc bardzo możliwe,
że komputery prześcigną nas
w większości zadań,
w większości zadań,
15:56
in most tasks and will make
humans redundant.
humans redundant.
266
944310
3603
przez co ludzie staną się zbędni.
15:59
And then the big political
and economic question
and economic question
267
947937
2737
Wielkim politycznym
i ekonomicznym pytaniem
i ekonomicznym pytaniem
16:02
of the 21st century will be,
268
950698
2363
XXI wieku będzie:
16:05
"What do we need humans for?",
269
953085
2162
"Po co nam są ludzie?",
16:07
or at least, "What do we need
so many humans for?"
so many humans for?"
270
955271
3367
albo "Po co nam aż tylu ludzi?".
16:10
BG: Do you have an answer in the book?
271
958662
2458
BG: Czy w swojej książce
podałeś odpowiedź?
podałeś odpowiedź?
16:13
YNH: At present, the best guess
we have is to keep them happy
we have is to keep them happy
272
961144
4020
YNH: W tej chwili najlepszym pomysłem
jest uszczęśliwianie ich
jest uszczęśliwianie ich
16:17
with drugs and computer games ...
273
965188
1797
narkotykami i grami komputerowymi...
16:19
(Laughter)
274
967009
1001
(Śmiech)
16:20
but this doesn't sound
like a very appealing future.
like a very appealing future.
275
968034
3271
Ale nie brzmi to zbyt zachęcająco.
16:23
BG: Ok, so you're basically saying
in the book and now,
in the book and now,
276
971329
2809
BG: Mówisz więc w swojej książce i teraz,
16:26
that for all the discussion
about the growing evidence
about the growing evidence
277
974162
2786
że mimo całej tej dyskusji
na temat nowych dowodów
na temat nowych dowodów
16:28
of significant economic inequality,
we are just kind of at the beginning
we are just kind of at the beginning
278
976972
3763
na rosnące nierówności ekonomiczne,
jesteśmy dopiero na początku
jesteśmy dopiero na początku
16:32
of the process?
279
980759
1157
całego procesu?
16:34
YNH: Again, it's not a prophecy;
280
982225
1526
YNH: Nie jest to przepowiednia.
16:35
it's seeing all kinds
of possibilities before us.
of possibilities before us.
281
983775
3943
Książka wymienia cały szereg
możliwych przyszłości.
możliwych przyszłości.
16:39
One possibility is this creation
of a new massive class of useless people.
of a new massive class of useless people.
282
987742
4982
Jedną możliwością jest powstanie nowej,
potężnej klasy bezużytecznych ludzi.
potężnej klasy bezużytecznych ludzi.
16:44
Another possibility is
the division of humankind
the division of humankind
283
992748
3140
Inną możliwością jest podział ludzkości
16:47
into different biological castes,
284
995912
2991
na różne biologiczne kasty,
16:50
with the rich being upgraded
into virtual gods,
into virtual gods,
285
998927
4291
bogatych, którzy zmienią się
w wirtualnych bogów,
w wirtualnych bogów,
16:55
and the poor being degraded
to this level of useless people.
to this level of useless people.
286
1003242
4308
i biednych, zdegradowanych
do poziomu bezużytecznych ludzi.
do poziomu bezużytecznych ludzi.
16:59
BG: I feel there is another TED talk
coming up in a year or two.
coming up in a year or two.
287
1007574
3022
BG: Czuję, że zbliża się następna
prelekcja TED za rok czy dwa.
prelekcja TED za rok czy dwa.
17:02
Thank you, Yuval, for making the trip.
288
1010620
1822
Dzięki za przyjazd do nas, Yuval.
17:04
YNH: Thanks!
289
1012466
1156
YNH: Dziękuję!
17:05
(Applause)
290
1013646
1665
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Yuval Noah Harari - Historian, authorIn his book "Homo Deus," Yuval Noah Harari explores the future of humankind: the destinies we may set for ourselves and the quests we'll undertake.
Why you should listen
In his book, Homo Deus: A Brief History of Tomorrow, Yuval Noah Harari explores the projects, dreams and nightmares that will shape the 21st century -- from overcoming death to creating artificial life. He maps the future and asks fundamental questions: Where do we go from here? How will we protect this fragile world from our own destructive powers? The book has sold four million copies since its publication in 2016.
Harari's previous book, Sapiens: A Brief History of Humankind, explores what made homo sapiens the most successful species on the planet. His answer: We are the only animal that can believe in things that exist purely in our imagination, such as gods, states, money, human rights, corporations and other fictions, and we have developed a unique ability to use these stories to unify and organize groups and ensure cooperation. Sapiens has sold eight million copies and been translated into more than 50 languages. Bill Gates, Mark Zuckerberg and President Barack Obama have recommended it as a must-read.
Harari lectures as a Professor of history at The Hebrew University of Jerusalem, where he specializes in world history, medieval history and military history. His current research focuses on macro-historical questions: What is the relationship between history and biology? What is the essential difference between Homo sapiens and other animals? Is there justice in history? Does history have a direction? Did people become happier as history unfolded? Harari has written for newspapers such as The Guardian, Financial Times, the Times, Nature magazine and the Wall Street Journal.
Harari's new book, 21 Lessons for the 21st Century, will take the pulse of our current global climate, focusing on the biggest questions of the present moment: What is really happening right now? What are today’s greatest challenges and choices? What should we pay attention to? The book will be published in multiple languages in September 2018.
Yuval Noah Harari | Speaker | TED.com