ABOUT THE SPEAKER
Anil Ananthaswamy - Author, journalist
Anil Ananthaswamy specializes in writing about neuroscience and physics. He is the author of "The Man Who Wasn’t There," "The Edge of Physics" and the forthcoming "Through Two Doors at Once."

Why you should listen

Anil Ananthaswamy is a consultant for New Scientist in London. He has worked at the magazine in various capacities since 2000, most recently as deputy news editor. He is also a contributor to National Geographic News.

Ananthaswamy worked as a software engineer in Silicon Valley before training as a journalist at the University of California, Santa Cruz. He's the author of The Edge of Physics (published as The Edge of Reason by Penguin in India) and The Man Who Wasn’t There.

More profile about the speaker
Anil Ananthaswamy | Speaker | TED.com
INK Conference

Anil Ananthaswamy: What it takes to do extreme astrophysics

Anil Ananthaswamy: Co wiąże się z ekstremalną astrofizyką

Filmed:
572,135 views

Na całej planecie gigantyczne teleskopy i detektory szukają (i nasłuchują) wskazówek co do funkcjonowania naszego wszechświata. Na konferencji INK pisarz naukowy, Anil Ananthaswamy, oprowadza nas po tych wspaniałych instalacjach, zabierając nas w jedne z najbardziej oddalonych i najcichszych miejsc na Ziemi.
- Author, journalist
Anil Ananthaswamy specializes in writing about neuroscience and physics. He is the author of "The Man Who Wasn’t There," "The Edge of Physics" and the forthcoming "Through Two Doors at Once." Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:15
I would like to talk todaydzisiaj
0
0
2000
Chciałbym dziś opowiedzieć
00:17
about what I think is one of the greatestnajwiększy adventuresprzygody
1
2000
2000
o, jak myślę, jednej z najwspanialszych przygód,
00:19
humanczłowiek beingsIstoty have embarkedzaokrętowany uponna,
2
4000
2000
na jaką wyruszyli ludzie,
00:21
whichktóry is the questQuest to understandzrozumieć the universewszechświat
3
6000
3000
czyli misji zrozumienia wszechświata
00:24
and our placemiejsce in it.
4
9000
2000
i naszego w nim miejsca.
00:26
My ownwłasny interestzainteresowanie in this subjectPrzedmiot, and my passionpasja for it,
5
11000
3000
Moje zainteresowanie tym tematem oraz moja pasja z nim związana
00:29
beganrozpoczął się ratherraczej accidentallyprzypadkowo.
6
14000
2000
rozpoczęły się dosyć przypadkowo.
00:31
I had boughtkupiony a copyKopiuj of this bookksiążka,
7
16000
3000
Kupiłem egzemplarz tej książki,
00:34
"The UniverseWszechświat and DrDr. EinsteinEinstein" --
8
19000
2000
"Wszechświat i dr Einstein" --
00:36
a used paperbackksiążka w broszurowej oprawie from a secondhandSecondhand bookstoreKsięgarnia in SeattleSeattle.
9
21000
3000
używany z miękką okładką w antykwariacie w Seattle.
00:39
A fewkilka yearslat after that, in BangaloreBangalore,
10
24000
3000
Kilka lat później w Bangalore
00:42
I was findingodkrycie it hardciężko to fallspadek asleepwe śnie one night,
11
27000
2000
miałem trudności z zaśnięciem pewnej nocy
00:44
and I pickeddoborowy up this bookksiążka,
12
29000
2000
i wziąłem do ręki tę książkę,
00:46
thinkingmyślący it would put me to sleepsen in 10 minutesminuty.
13
31000
2000
myśląc, że pozwoli mi to zasnąć w 10 minut.
00:48
And as it happenedstało się,
14
33000
2000
A jak się okazało,
00:50
I readczytać it from midnightpółnocy to fivepięć in the morningranek in one shotstrzał.
15
35000
3000
przeczytałem ją od deski do deski od północy do piątej rano.
00:53
And I was left with this intenseintensywny feelinguczucie
16
38000
3000
I pozostałem z tym intensywnym uczuciem
00:56
of aweAWE and exhilarationradość
17
41000
2000
zachwytu i podniecenia
00:58
at the universewszechświat
18
43000
2000
nad wszechświatem
01:00
and our ownwłasny abilityzdolność to understandzrozumieć as much as we do.
19
45000
3000
i naszą zdolnością do zrozumienia tak wiele, jak potrafimy.
01:03
And that feelinguczucie hasn'tnie ma left me yetjeszcze.
20
48000
3000
To uczucie nie opuściło mnie do dziś.
01:06
That feelinguczucie was the triggercyngiel for me
21
51000
2000
To uczucie było dla mnie powodem do tego,
01:08
to actuallytak właściwie changezmiana my careerkariera --
22
53000
2000
by zmienić ścieżkę mojej kariery --
01:10
from beingistota a softwareoprogramowanie engineerinżynier to becomestają się a sciencenauka writerpisarz --
23
55000
3000
z bycia inżynierem oprogramowania na bycie pisarzem naukowym --
01:13
so that I could partakewziąć udział in the joyradość of sciencenauka,
24
58000
3000
tak bym mógł uczestniczyć w radości z nauki,
01:16
and alsorównież the joyradość of communicatingprzyległy it to othersinni.
25
61000
3000
a także z radości przekazywania jej innym.
01:19
And that feelinguczucie alsorównież led me
26
64000
2000
To uczucie doprowadziło mnie
01:21
to a pilgrimagePielgrzymka of sortssortuje,
27
66000
2000
do swego rodzaju pielgrzymki,
01:23
to go literallydosłownie to the endskończy się of the earthZiemia
28
68000
2000
aby znaleźć się dosłownie na krańcu świata,
01:25
to see telescopesteleskopy, detectorsczujki,
29
70000
3000
aby zobaczyć teleskopy, detektory,
01:28
instrumentsinstrumenty that people are buildingbudynek, or have builtwybudowany,
30
73000
3000
przyrządy budowane lub zbudowane przez człowieka
01:31
in orderzamówienie to probesonda the cosmoskosmos
31
76000
2000
w celu badania kosmosu
01:33
in greaterwiększy and greaterwiększy detailSzczegół.
32
78000
2000
coraz dokładniej.
01:35
So it tookwziął me from placesmiejsca like ChileChile --
33
80000
2000
Więc zabrało mnie z miejsc, takich jak Chile --
01:37
the AtacamaAtacama DesertPustynia in ChileChile --
34
82000
2000
Pustynia Atacama w Chile --
01:39
to SiberiaSiberia,
35
84000
2000
na Syberię,
01:41
to undergroundpod ziemią mineskopalnie
36
86000
2000
do podziemnych kopalń,
01:43
in the JapaneseJapoński AlpsAlpy, in NorthernPółnocnej AmericaAmeryka,
37
88000
2000
do Alp Japońskich, Ameryki Północnej,
01:45
all the way to AntarcticaAntarktyda
38
90000
2000
aż do Antarktydy,
01:47
and even to the SouthPołudniowa PolePolak.
39
92000
2000
a nawet na biegun południowy.
01:49
And todaydzisiaj I would like to sharedzielić with you
40
94000
2000
Dzisiaj chciałbym podzielić się z Wami
01:51
some imagesobrazy, some storieshistorie of these tripswycieczki.
41
96000
3000
pewnymi obrazami, pewnymi historiami z tych wypraw.
01:54
I have been basicallygruntownie spendingwydatki the last fewkilka yearslat
42
99000
2000
Ostatnie pięć lat spędziłem właściwie na
01:56
documentingdokumentowanie the effortsstarania
43
101000
2000
dokumentowaniu wysiłków
01:58
of some extremelyniezwykle intrepidnieustraszony menmężczyźni and womenkobiety
44
103000
3000
pewnych niesamowicie dzielnych mężczyzn i kobiet,
02:01
who are puttingwprowadzenie,
45
106000
2000
którzy kładą,
02:03
literallydosłownie at timesczasy, theirich liveszyje at stakestawka
46
108000
2000
czasami dosłownie, swoje życie na szali,
02:05
workingpracujący in some very remotezdalny and very hostilewrogi placesmiejsca
47
110000
3000
pracując w pewnych bardzo niedostępnych i nieprzyjaznych miejscach,
02:08
so that they maymoże gatherzbierać the faintestzielonego signalssygnały from the cosmoskosmos
48
113000
4000
żeby móc odebrać choćby najsłabszy sygnał z kosmosu
02:12
in orderzamówienie for us to understandzrozumieć this universewszechświat.
49
117000
3000
i żebyśmy mogli zrozumieć wszechświat.
02:15
And I first beginzaczynać with a piepie chartwykres --
50
120000
2000
Najpierw rozpocznę diagramem kołowym.
02:17
and I promiseobietnica this is the only piepie chartwykres
51
122000
2000
I obiecuję, że to jedyny taki diagram
02:19
in the wholecały presentationprezentacja --
52
124000
2000
w całej prezentacji.
02:21
but it setszestawy up the statestan of our knowledgewiedza, umiejętności of the cosmoskosmos.
53
126000
4000
Ale określa on stan naszej wiedzy o kosmosie.
02:25
All the theoriesteorie in physicsfizyka that we have todaydzisiaj
54
130000
3000
Wszystkie teorie fizyczne, jakie dziś mamy,
02:28
properlyprawidłowo explainwyjaśniać what is callednazywa normalnormalna mattermateria --
55
133000
2000
określają należycie to, co nazywamy normalną materią --
02:30
the stuffrzeczy that we're all madezrobiony of --
56
135000
2000
czyli to, z czego wszyscy się składamy --
02:32
and that's fourcztery percentprocent of the universewszechświat.
57
137000
2000
i są to cztery procenty wszechświata.
02:34
AstronomersAstronomowie and cosmologistsKosmologowie and physicistsfizycy think
58
139000
3000
Astronomowie, kosmologowie i fizycy uważają,
02:37
that there is something callednazywa darkciemny mattermateria in the universewszechświat,
59
142000
3000
że istnieje we wszechświecie coś takiego jak ciemna materia,
02:40
whichktóry makesczyni up 23 percentprocent of the universewszechświat,
60
145000
2000
która stanowi 23 procent wszechświata
02:42
and something callednazywa darkciemny energyenergia,
61
147000
2000
oraz coś zwanego ciemną energią,
02:44
whichktóry permeatesprzenika the fabrictkanina of space-timeczasoprzestrzeni,
62
149000
2000
która przenika czasoprzestrzeń
02:46
that makesczyni up anotherinne 73 percentprocent.
63
151000
2000
i stanowi kolejne 73 procent.
02:48
So if you look at this piepie chartwykres, 96 percentprocent of the universewszechświat,
64
153000
3000
Więc spoglądając na ten diagram, 96 procent wszechświata,
02:51
at this pointpunkt in our explorationbadanie of it,
65
156000
2000
w tej chwili naszej jego eksploracji,
02:53
is unknownnieznany or not well understoodzrozumiany.
66
158000
3000
jest zupełnie nieznane bądź nie rozumiane wystarczająco dobrze.
02:56
And mostwiększość of the experimentseksperymenty, telescopesteleskopy that I wentposzedł to see
67
161000
3000
Większość eksperymentów, teleskopów, które zobaczyłem,
02:59
are in some way addressingAdresowanie this questionpytanie,
68
164000
3000
w pewien sposób nawiązuje do tej kwestii,
03:02
these two twinbliźniak mysteriesarkana of darkciemny mattermateria and darkciemny energyenergia.
69
167000
3000
do tych dwóch bliźniaczych zagadek ciemnej materii i ciemnej energii.
03:05
I will take you first to an undergroundpod ziemią minekopalnia
70
170000
2000
Zabiorę was najpierw do podziemnej kopalni
03:07
in NorthernPółnocnej MinnesotaMinnesota
71
172000
2000
w Północnej Minnesocie,
03:09
where people are looking
72
174000
2000
gdzie ludzie poszukują
03:11
for something callednazywa darkciemny mattermateria.
73
176000
2000
czegoś zwanego ciemną materią.
03:13
And the ideapomysł here is that they are looking for a signznak
74
178000
3000
Pomysł jest taki, aby poszukiwać dowodów
03:16
of a darkciemny mattermateria particlecząstka hittinguderzanie one of theirich detectorsczujki.
75
181000
3000
zderzeń cząstek ciemnej materii z jednym z ich detektorów.
03:19
And the reasonpowód why they have to go undergroundpod ziemią
76
184000
2000
Powodem, dla którego muszą udać się z tym pod ziemię,
03:21
is that, if you did this experimenteksperyment on the surfacepowierzchnia of the EarthZiemia,
77
186000
3000
jest to, że jeśli zrobiłoby się to doświadczenie na powierzchni Ziemi,
03:24
the samepodobnie experimenteksperyment would be swampedzapchana by signalssygnały
78
189000
2000
eksperyment zostałby zalany sygnałami,
03:26
that could be createdstworzony by things like cosmickosmiczny rayspromienie,
79
191000
2000
które mogły być wywołane przez promieniowanie kosmiczne,
03:28
ambientotoczenia radioradio activityczynność,
80
193000
2000
otaczającą aktywność radiową
03:30
even our ownwłasny bodiesciała. You mightmoc not believe it,
81
195000
3000
lub nawet nasze ciała. Możecie w to nie uwierzyć,
03:33
but even our ownwłasny bodiesciała are radioactiveradioaktywne enoughdość to disturbprzeszkadzać this experimenteksperyment.
82
198000
3000
ale nawet nasze własne ciała są wystarczająco radioaktywne, aby zaburzyć ten eksperyment.
03:36
So they go deepgłęboki insidewewnątrz mineskopalnie
83
201000
3000
Więc oni idą w głąb kopalń,
03:39
to find a kinduprzejmy of environmentalśrodowiskowy silencecisza
84
204000
2000
żeby znaleźć ciche środowisko,
03:41
that will allowdopuszczać them to hearsłyszeć
85
206000
2000
które pozwoli im usłyszeć
03:43
the pingping of a darkciemny mattermateria particlecząstka hittinguderzanie theirich detectorczujki.
86
208000
3000
odgłos cząsteczki ciemnej materii uderzającej w detektor.
03:46
And I wentposzedł to see one of these experimentseksperymenty,
87
211000
2000
Pojechałem obejrzeć jeden z takich eksperymentów
03:48
and this is actuallytak właściwie -- you can barelyledwo see it,
88
213000
2000
i to jest właściwie -- ledwo możecie to zobaczyć,
03:50
and the reasonpowód for that is it's entirelycałkowicie darkciemny in there --
89
215000
3000
powodem jest to, że jest tam całkowicie ciemno.
03:53
this is a cavernCavern that was left behindza by the minersgórników
90
218000
3000
To jaskinia porzucona przez górników,
03:56
who left this minekopalnia in 1960.
91
221000
2000
którzy opuścili tę kopalnię w 1960 r.
03:58
And physicistsfizycy cameoprawa ołowiana witrażu and startedRozpoczęty usingza pomocą it
92
223000
2000
Przyszli tu fizycy i zaczęli jej używać
04:00
sometimeczasami in the 1980s.
93
225000
2000
w latach 80-tych XX wieku.
04:02
And the minersgórników in the earlywcześnie partczęść of the last centurystulecie
94
227000
3000
Górnicy na początku zeszłego wieku
04:05
workedpracował, literallydosłownie, in candlelightprzy świecach.
95
230000
2000
pracowali dosłownie przy świetle świec.
04:07
And todaydzisiaj, you would see this insidewewnątrz the minekopalnia,
96
232000
2000
Dzisiaj, zobaczycie to wewnątrz kopalni,
04:09
halfpół a mileMila undergroundpod ziemią.
97
234000
2000
800 m pod ziemią.
04:11
This is one of the largestNajwiększa undergroundpod ziemią labslaboratoria in the worldświat.
98
236000
2000
To jedno z największych podziemnych laboratoriów na świecie.
04:13
And, amongpośród other things, they're looking for darkciemny mattermateria.
99
238000
3000
Oprócz innych rzeczy, szukają oni ciemnej materii.
04:16
There is anotherinne way to searchszukanie for darkciemny mattermateria,
100
241000
2000
To inny sposób poszukiwania ciemnej materii,
04:18
whichktóry is indirectlypośrednio.
101
243000
2000
który jest pośredni.
04:20
If darkciemny mattermateria existsistnieje in our universewszechświat,
102
245000
2000
Jeśli ciemna materia istnieje w naszym wszechświecie,
04:22
in our galaxygalaktyka,
103
247000
2000
w naszej galaktyce,
04:24
then these particlescząsteczki should be smashingSmashing togetherRazem
104
249000
2000
to te cząsteczki powinny zderzać się
04:26
and producingprodukujący other particlescząsteczki that we know about --
105
251000
3000
i wytwarzać nowe, znane nam cząsteczki --
04:29
one of them beingistota neutrinosneutrina.
106
254000
2000
jedne z nich to neutrina.
04:31
And neutrinosneutrina you can detectwykryć
107
256000
2000
Można wykryć neutrina
04:33
by the signaturepodpis they leavepozostawiać
108
258000
2000
dzięki podpisowi, który zostawiają,
04:35
when they hittrafienie waterwoda moleculesCząsteczki.
109
260000
2000
kiedy uderzają w cząsteczki wody.
04:37
When a neutrinoNeutrino hitstrafienia a waterwoda moleculecząsteczka
110
262000
2000
Gdy neutrino zderza się z cząsteczką wody,
04:39
it emitsemituje a kinduprzejmy of blueniebieski lightlekki,
111
264000
2000
emituje niebieskie światło,
04:41
a flashLampa błyskowa of blueniebieski lightlekki,
112
266000
2000
błysk niebieskiego światła,
04:43
and by looking for this blueniebieski lightlekki,
113
268000
2000
i szukając tego światła,
04:45
you can essentiallygłównie understandzrozumieć something about the neutrinoNeutrino
114
270000
2000
można zrozumieć coś o neutrinach,
04:47
and then, indirectlypośrednio, something about the darkciemny mattermateria
115
272000
3000
a potem, pośrednio, coś o ciemnej materii,
04:50
that mightmoc have createdstworzony this neutrinoNeutrino.
116
275000
2000
która być może wytworzyła to neutrino.
04:52
But you need very, very largeduży volumeskłęby of waterwoda
117
277000
3000
Ale potrzeba ogromnej ilości wody,
04:55
in orderzamówienie to do this.
118
280000
2000
żeby do tego doszło.
04:57
You need something like tenskilkadziesiąt of megatonsmegatony of waterwoda --
119
282000
2000
Potrzeba dziesiątek megaton wody --
04:59
almostprawie a gigatongigaton of waterwoda --
120
284000
2000
prawie gigatony wody --
05:01
in orderzamówienie to have any chanceszansa of catchinguchwyt this neutrinoNeutrino.
121
286000
3000
żeby mieć szansę złapania tego neutrino.
05:04
And where in the worldświat would you find suchtaki waterwoda?
122
289000
2000
Gdzie można znaleźć takie ilości wody?
05:06
Well the RussiansRosjanie have a tankczołg in theirich ownwłasny backyardpodwórko.
123
291000
3000
Rosjanie mają taki zbiornik na własnym podwórku.
05:09
This is LakeJezioro BaikalBajkał.
124
294000
2000
To jezioro Bajkał.
05:11
It is the largestNajwiększa lakejezioro in the worldświat. It's 800 kmkm long.
125
296000
3000
To największe jezioro na świecie. Ma długość 800 km.
05:14
It's about 40 to 50 kmkm wideszeroki
126
299000
2000
Ma około 40-50 km szerokości
05:16
in mostwiększość placesmiejsca,
127
301000
2000
w większości miejsc
05:18
and one to two kilometerskilometrów deepgłęboki.
128
303000
2000
i jest głębokie na 1 do 2 kilometrów.
05:20
And what the RussiansRosjanie are doing
129
305000
2000
Robota Rosjan polega na tym,
05:22
is they're buildingbudynek these detectorsczujki
130
307000
2000
że budują te dekektory
05:24
and immersingzanurzenie them about a kilometerkilometr beneathpod the surfacepowierzchnia of the lakejezioro
131
309000
3000
i zanurzają je na głębokość kilometra,
05:27
so that they can watch for these flasheslampy błyskowe of blueniebieski lightlekki.
132
312000
3000
dzięki czemu mogą wypatrywać błysków niebieskiego światła.
05:30
And this is the scenescena that greetedpozdrowiony me when I landedwylądował there.
133
315000
3000
Ta scena powitała mnie, gdy tam wylądowałem.
05:33
This is LakeJezioro BaikalBajkał
134
318000
2000
To jest jezioro Bajkał
05:35
in the peakszczyt of the SiberianSyberyjski winterzimowy.
135
320000
2000
w środku syberyjskiej zimy.
05:37
The lakejezioro is entirelycałkowicie frozenmrożony.
136
322000
2000
Jezioro jest całkowicie zamarznięte.
05:39
And the linelinia of blackczarny dotskropki
137
324000
3000
A linia czarnych punktów,
05:42
that you see in the backgroundtło,
138
327000
2000
którą widzicie w tle,
05:44
that's the icelód campobóz where the physicistsfizycy are workingpracujący.
139
329000
2000
do lodowego obozu, gdzie pracują fizycy.
05:46
The reasonpowód why they have to work in winterzimowy
140
331000
2000
Powodem, dla którego pracują w zimie,
05:48
is because they don't have the moneypieniądze to work in summerlato and springwiosna,
141
333000
3000
jest to, że nie mają pieniędzy na pracę latem i wiosną.
05:51
whichktóry, if they did that,
142
336000
2000
ponieważ żeby pracować,
05:53
they would need shipsstatki and submersiblespodwodne to do theirich work.
143
338000
2000
potrzebowaliby statków i łodzi podwodnych.
05:55
So they wait untilaż do winterzimowy --
144
340000
2000
Więc czekają aż do zimy --
05:57
the lakejezioro is completelycałkowicie frozenmrożony over --
145
342000
2000
jezioro jest całe zamarznięte --
05:59
and they use this meter-thickmiernik grubości icelód
146
344000
2000
i używają lodu o grubości metra
06:01
as a platformPlatforma on whichktóry to establishustalić theirich icelód campobóz and do theirich work.
147
346000
3000
jako platformy, na której zakładają swój obóz i pracują.
06:04
So this is the RussiansRosjanie workingpracujący on the icelód
148
349000
4000
To są więc Rosjanie pracujący na lodzie
06:08
in the peakszczyt of the SiberianSyberyjski winterzimowy.
149
353000
2000
w środku syberyjskiej zimy.
06:10
They have to drillwiercić holesdziury in the icelód,
150
355000
2000
Muszą wiercić dziury w lodzie,
06:12
divenurkować down into the waterwoda -- coldzimno, coldzimno waterwoda --
151
357000
2000
nurkować w wodzie -- bardzo zimnej wodzie --
06:14
to get holdutrzymać of the instrumentinstrument, bringprzynieść it up,
152
359000
3000
żeby utrzymać narzędzia, podnieść je,
06:17
do any repairsnaprawy and maintenancekonserwacja that they need to do,
153
362000
3000
naprawiać je i konserwować,
06:20
put it back and get out before the icelód meltstopi się.
154
365000
2000
odłożyć i wyjechać zanim stopnieje lód.
06:22
Because that phasefazy of solidsolidny icelód laststrwa for two monthsmiesiące
155
367000
2000
Ponieważ ta faza lodu trwa dwa miesiące
06:24
and it's fullpełny of cracksspękanie.
156
369000
2000
i jest pełna spękań.
06:26
And you have to imaginewyobrażać sobie, there's an entireCały sea-likemorze jak lakejezioro
157
371000
3000
Musicie sobie wyobrazić, że pod spodem porusza się
06:29
underneathpod spodem, movingw ruchu.
158
374000
2000
jezioro wielkości morza.
06:31
I still don't understandzrozumieć this one RussianRosyjski man
159
376000
3000
Do tej pory nie rozumiem tego Rosjanina
06:34
workingpracujący in his baregoły chestKlatka piersiowa,
160
379000
2000
pracującego z gołą klatką piersiową,
06:36
but that tellsmówi you how hardciężko he was workingpracujący.
161
381000
3000
ale to mówi wiele o tym, jak ciężko on pracował.
06:39
And these people, a handfulgarść of people,
162
384000
2000
I ci ludzie, garstka ludzi,
06:41
have been workingpracujący for 20 yearslat,
163
386000
2000
pracowali przez 20 lat,
06:43
looking for particlescząsteczki that maymoże or maymoże not exististnieć.
164
388000
2000
szukając cząsteczek, które może istnieją, a może nie.
06:45
And they have dedicateddedykowane theirich liveszyje to it.
165
390000
3000
Poświęcili temu swoje życie.
06:48
And just to give you an ideapomysł,
166
393000
2000
Żeby Wam to zobrazować,
06:50
they have spentwydany 20 millionmilion over 20 yearslat.
167
395000
3000
wydali na to 20 mln przez 20 lat.
06:53
It's very harshszorstki conditionswarunki.
168
398000
2000
To są bardzo surowe warunki.
06:55
They work on a shoestringShoestring budgetbudżet.
169
400000
2000
Pracują z niewielkim budżetem.
06:57
The toiletsWC there are literallydosłownie holesdziury in the groundziemia
170
402000
2000
Ubikacje to dosłownie dziury w ziemi
06:59
coveredpokryty with a woodendrewniane shackbuda.
171
404000
3000
przykryte drewnianą budą.
07:02
And it's that basicpodstawowy,
172
407000
2000
To absolutne minimum,
07:04
but they do this everykażdy yearrok.
173
409000
2000
ale oni robią tak co roku.
07:06
From SiberiaSiberia to the AtacamaAtacama DesertPustynia in ChileChile,
174
411000
3000
Od Syberii do Pustyni Atacama w Chile,
07:09
to see something callednazywa The Very LargeDuży TelescopeTeleskop.
175
414000
2000
żeby zobaczyć coś zwanego Bardzo Dużym Teleskopem.
07:11
The Very LargeDuży TelescopeTeleskop
176
416000
2000
Bardzo Duży Teleskop
07:13
is one of these things that astronomersastronomowie do --
177
418000
2000
to jedna z rzeczy, którymi zajmują się astronomowie --
07:15
they nameNazwa theirich telescopesteleskopy ratherraczej unimaginativelyunimaginatively.
178
420000
2000
nazywają swoje teleskopy raczej bez fantazji.
07:17
I can tell you for a factfakt,
179
422000
2000
Faktem jest to,
07:19
that the nextNastępny one that they're planningplanowanie is callednazywa The ExtremelyNiezwykle LargeDuży TelescopeTeleskop.
180
424000
3000
że następny, który planują, nazwą Ekstremalnie Dużym Teleskopem.
07:22
(LaughterŚmiech)
181
427000
2000
(Śmiech)
07:24
And you wouldn'tnie believe it,
182
429000
2000
Nie uwierzycie,
07:26
but the one after that is going to be callednazywa The OverwhelminglyZdecydowanie LargeDuży TelescopeTeleskop.
183
431000
3000
ale kolejny nazwą Niezwykle Dużym Teleskopem.
07:29
But nonethelessniemniej jednak,
184
434000
2000
Niemniej jednak,
07:31
it's an extraordinaryniezwykły piecekawałek of engineeringInżynieria.
185
436000
2000
to niezwykły kawałek inżynierii.
07:33
These are fourcztery 8.2 metermetr telescopesteleskopy.
186
438000
3000
To cztery 8,2-metrowe teleskopy.
07:36
And these telescopesteleskopy, amongpośród other things,
187
441000
2000
I m.in. te teleskopy
07:38
they're beingistota used to studybadanie
188
443000
2000
są używane do badania,
07:40
how the expansionekspansja of the universewszechświat is changingwymiana pieniędzy with time.
189
445000
3000
jak rozszerzanie się wszechświata zmienia się z biegiem czasu.
07:43
And the more you understandzrozumieć that,
190
448000
2000
Im bardziej to rozumiecie,
07:45
the better you would understandzrozumieć
191
450000
2000
tym lepiej zrozumielibyście, o co chodzi
07:47
what this darkciemny energyenergia that the universewszechświat is madezrobiony of is all about.
192
452000
3000
z ciemną energią -- z której składa się wszechświat.
07:50
And one piecekawałek of engineeringInżynieria that I want to leavepozostawiać you with
193
455000
3000
Jednym z zagadnień inżynierii, które chcę z Wami zostawić,
07:53
as regardspozdrowienia this telescopeteleskop
194
458000
2000
dotyczących tego teleskopu,
07:55
is the mirrorlustro.
195
460000
2000
jest lustro.
07:57
EachKażdy mirrorlustro, there are fourcztery of them,
196
462000
2000
Każde lustro, są tam cztery,
07:59
is madezrobiony of a singlepojedynczy piecekawałek of glassszkło,
197
464000
2000
jest zrobione z pojedynczego kawałka szkła,
08:01
a monolithicmonolityczny piecekawałek of high-techwysoka technologia ceramicceramiczne,
198
466000
2000
monolitycznego kawałka najnowocześniejszej ceramiki,
08:03
that has been groundziemia down and polishedbłyszczący to suchtaki accuracyprecyzja
199
468000
3000
którą rozdrobniono i wypolerowano z taka dokładnością,
08:06
that the only way to understandzrozumieć what that is
200
471000
3000
że jedynym sposobem zrozumienia, czym to jest,
08:09
is [to] imaginewyobrażać sobie a cityMiasto like ParisParyż,
201
474000
2000
jest wyobrażenie sobie miasta takiego jak Paryż
08:11
with all its buildingsBudynki and the EiffelEiffel TowerWieża,
202
476000
3000
z jego wszystkimi budynkami i Wieżą Eiffla;
08:14
if you grindgrind down ParisParyż to that kinduprzejmy of accuracyprecyzja,
203
479000
3000
jeśli rozdrobnilibyście Paryż z taką dokładnością,
08:17
you would be left with bumpsguzy that are one millimetermilimetr highwysoki.
204
482000
4000
otrzymalibyście drobinki o wielkości 1 milimetra.
08:21
And that's the kinduprzejmy of polishingpolerowanie that these mirrorslustra have enduredprzetrwał.
205
486000
3000
Właśnie tak polerowane są te lustra.
08:24
An extraordinaryniezwykły setzestaw of telescopesteleskopy.
206
489000
2000
Niezwykły zestaw teleskopów.
08:26
Here'sTutaj jest anotherinne viewwidok of the samepodobnie.
207
491000
2000
To inny widok tego samego.
08:28
The reasonpowód why you have to buildbudować these telescopesteleskopy
208
493000
2000
Powodem, dla którego trzeba budować te teleskopy
08:30
in placesmiejsca like the AtacamaAtacama DesertPustynia
209
495000
2000
w miejscach takich, jak Pustynia Atacama,
08:32
is because of the highwysoki altitudeWysokość desertpustynia.
210
497000
3000
jest jej położenie wysoko nad poziomem morza.
08:35
The drysuchy airpowietrze is really good for telescopesteleskopy,
211
500000
3000
Suche powietrze jest naprawdę dobre dla teleskopów,
08:38
and alsorównież, the cloudChmura coverpokrywa is belowponiżej the summitszczyt of these mountainsgóry
212
503000
2000
a chmury znajdują się poniżej szczytu góry,
08:40
so that the telescopesteleskopy have
213
505000
2000
więc teleskopy mają
08:42
about 300 daysdni of clearjasny skiesnieba.
214
507000
2000
około 300 dni bezchmurnego nieba.
08:44
FinallyWreszcie, I want to take you to AntarcticaAntarktyda.
215
509000
2000
W końcu chcę Was zabrać na Antarktydę.
08:46
I want to spendwydać mostwiększość of my time on this partczęść of the worldświat.
216
511000
4000
Chcę spędzić większość czasu przy tej części świata.
08:50
This is cosmology'sKosmologia 's finalfinał frontiergranica.
217
515000
2000
To ostatnia granica kosmologii.
08:52
Some of the mostwiększość amazingniesamowity experimentseksperymenty,
218
517000
2000
Niektóre z najwspanialszych eksperymentów,
08:54
some of the mostwiększość extremeskrajny experimentseksperymenty,
219
519000
2000
niektóre z najbardziej ekstremalnych eksperymentów
08:56
are beingistota doneGotowe in AntarcticaAntarktyda.
220
521000
2000
przeprowadza się na Antarktydzie.
08:58
I was there to viewwidok something callednazywa a long-durationdługie balloonbalon flightlot,
221
523000
3000
Oglądałem tam tzw. długi lot balonem,
09:01
whichktóry basicallygruntownie takes telescopesteleskopy and instrumentsinstrumenty
222
526000
3000
który zabiera teleskopy i urządzenia
09:04
all the way to the uppergórny atmosphereatmosfera,
223
529000
2000
w górną część atmosfery,
09:06
the uppergórny stratospherestratosfery, 40 kmkm up.
224
531000
3000
górną część stratosfery, 40 km wzwyż.
09:09
And that's where they do theirich experimentseksperymenty,
225
534000
2000
I tam właśnie przeprowadzają swoje eksperymenty,
09:11
and then the balloonbalon, the payloadładunek, is broughtprzyniósł down.
226
536000
3000
a potem balon, jego ładunek, jest sprowadzany na ziemię.
09:14
So this is us landinglądowanie on the RossRoss IceLód ShelfPółka in AntarcticaAntarktyda.
227
539000
3000
To my, gdy lądujemy na lodowcu szelfowym Rossa na Antarktydzie.
09:17
That's an AmericanAmerykański C-C-17 cargoładunek planesamolot
228
542000
2000
To amerykański samolot transportowy C-17,
09:19
that flewlatał us from NewNowy ZealandZelandia
229
544000
2000
którym lecieliśmy z Nowej Zelandii
09:21
to McMurdoMcMurdo in AntarcticaAntarktyda.
230
546000
2000
do McMurdo na Antarktydzie.
09:23
And here we are about to boardtablica our busautobus.
231
548000
2000
Tutaj za chwilę wsiądziemy do autobusu.
09:25
And I don't know if you can readczytać the letteringliterowanie,
232
550000
2000
Nie wiem, czy możecie przeczytać tytuł,
09:27
but it saysmówi, "IvanIvan the TerribusTerribus."
233
552000
3000
ale brzmi on: "Ivan Strasznybus".
09:30
And that's takingnabierający us to McMurdoMcMurdo.
234
555000
3000
I on zabiera nas do McMurdo.
09:33
And this is the scenescena that greetspozdrawia you in McMurdoMcMurdo.
235
558000
3000
To jest sceneria, która wita Was w McMurdo.
09:36
And you barelyledwo mightmoc be ablezdolny to make out
236
561000
2000
Ledwo można zauważyć
09:38
this hutChata here.
237
563000
2000
tę chatę.
09:40
This hutChata was builtwybudowany by RobertRobert FalconSokół ScottScott and his menmężczyźni
238
565000
3000
Została ona zbudowana przez Roberta Falcona Scotta i jego ludzi,
09:43
when they first cameoprawa ołowiana witrażu to AntarcticaAntarktyda
239
568000
2000
kiedy po raz pierwszy przybyli na Antarktydę
09:45
on theirich first expeditionwyprawa to go to the SouthPołudniowa PolePolak.
240
570000
2000
podczas pierwszej podróży na biegun południowy.
09:47
Because it's so coldzimno,
241
572000
2000
Z powodu zimna
09:49
the entireCały contentszawartość of that hutChata is still as they left it,
242
574000
3000
wszystko wewnątrz chatki jest takie, jakie zostawili,
09:52
with the remnantsresztki of the last mealposiłek they cookedgotowany still there.
243
577000
3000
razem z resztkami ostatniego posiłku, który ugotowali.
09:55
It's an extraordinaryniezwykły placemiejsce.
244
580000
2000
To niezwykłe miejsce.
09:57
This is McMurdoMcMurdo itselfsamo. About a thousandtysiąc people work here in summerlato,
245
582000
3000
To McMurdo. W lecie pracuje tu około tysiąca ludzi,
10:00
and about 200 in winterzimowy
246
585000
2000
a w zimie 200,
10:02
when it's completelycałkowicie darkciemny for sixsześć monthsmiesiące.
247
587000
2000
kiedy przez 6 miesięcy jest kompletnie ciemno.
10:04
I was here to see the launchuruchomić
248
589000
2000
Byłem tam, kiedy włączano
10:06
of this particularszczególny typerodzaj of instrumentinstrument.
249
591000
2000
to szczególne urządzenie.
10:08
This is a cosmickosmiczny rayRay experimenteksperyment
250
593000
2000
To eksperyment z promieniowaniem kosmicznym,
10:10
that has been launcheduruchomiona all the way to the upper-stratospheregórny stratosferze
251
595000
3000
które sięgały górnych warstw stratosfery
10:13
to an altitudeWysokość of 40 kmkm.
252
598000
2000
na wysokość 40 km.
10:15
What I want you to imaginewyobrażać sobie is this is two tonsmnóstwo in weightwaga.
253
600000
3000
Chcę, żebyście wyobrazili sobie ten ciężar o wielkości 2 ton.
10:18
So you're usingza pomocą a balloonbalon
254
603000
2000
Więc używacie balonu,
10:20
to carrynieść something that is two tonsmnóstwo
255
605000
2000
aby wynieść coś ważącego 2 tony
10:22
all the way to an altitudeWysokość of 40 kmkm.
256
607000
3000
aż na wysokość 40 km.
10:25
And the engineersinżynierowie, the technicianstechnicy, the physicistsfizycy
257
610000
3000
I inżynierowie, technicy, fizycy
10:28
have all got to assemblegromadzić on the RossRoss IceLód ShelfPółka,
258
613000
3000
muszą złożyć to wszystko na lodowcu szelfowym Rossa,
10:31
because AntarcticaAntarktyda -- I won'tprzyzwyczajenie go into the reasonspowody why --
259
616000
3000
ponieważ Antarktyda -- nie będę się rozwodził dlaczego --
10:34
but it's one of the mostwiększość favorablekorzystny placesmiejsca for doing these balloonbalon launchesuruchamia się,
260
619000
2000
ale jest to jedno z najlepszych miejsc na starty tych balonów,
10:36
exceptz wyjątkiem for the weatherpogoda.
261
621000
2000
za wyjątkiem pogody.
10:38
The weatherpogoda, as you can imaginewyobrażać sobie,
262
623000
2000
Pogoda, jak możecie sobie wyobrazić,
10:40
this is summerlato, and you're standingna stojąco on 200 ftFT of icelód.
263
625000
2000
to jest lato i stoicie na 60 m lodu.
10:42
And there's a volcanowulkan behindza,
264
627000
2000
W tle jest wulkan,
10:44
whichktóry has glacierslodowce at the very topTop.
265
629000
2000
na którego szczycie jest lodowiec.
10:46
And what they have to do
266
631000
2000
Muszą oni
10:48
is they have to assemblegromadzić the entireCały balloonbalon --
267
633000
2000
poskładać cały balon --
10:50
the fabrictkanina, parachutespadochron and everything -- on the icelód
268
635000
3000
tkaninę, spadochron itd. -- na lodzie,
10:53
and then fillwypełniać it up with heliumHel.
269
638000
2000
a potem napełnić go helem.
10:55
And that processproces takes about two hoursgodziny.
270
640000
2000
Ten proces zajmuje około 2 godzin.
10:57
And the weatherpogoda can changezmiana as they're puttingwprowadzenie togetherRazem this wholecały assemblymontaż.
271
642000
3000
Pogoda może się zmienić w czasie, gdy składa się wszystko razem.
11:00
For instanceinstancja, here they are layingUkładanie down the balloonbalon fabrictkanina behindza,
272
645000
3000
Na przykład tutaj kładą tkaninę na balon w tyle,
11:03
whichktóry is eventuallyostatecznie going to be filledwypełniony up with heliumHel.
273
648000
3000
którą potem napełni się helem.
11:06
Those two truckssamochody ciężarowe you see at the very endkoniec
274
651000
2000
Każda z tych dwóch ciężarówek, które widać w tle,
11:08
carrynieść 12 tanksczołgi eachkażdy of compressedsprężony heliumHel.
275
653000
3000
przewozi 12 zbiorników skompresowanego helu.
11:11
Now, in casewalizka the weatherpogoda changeszmiany before the launchuruchomić,
276
656000
3000
Jeśli pogoda zmieni się przed startem,
11:14
they have to actuallytak właściwie packpakiet everything back up into theirich boxespudła
277
659000
3000
będą musieli spakować wszystko z powrotem do pudeł
11:17
and take it out back to McMurdoMcMurdo StationStacja.
278
662000
3000
i zabrać to do stacji McMurdo.
11:20
And this particularszczególny balloonbalon,
279
665000
2000
I ten szczególny balon,
11:22
because it has to launchuruchomić two tonsmnóstwo of weightwaga,
280
667000
2000
z powodu tego, że musi unieść ciężar dwóch ton,
11:24
is an extremelyniezwykle hugeolbrzymi balloonbalon.
281
669000
3000
jest niezwykle ogromnym balonem.
11:27
The fabrictkanina alonesam weighsważy two tonsmnóstwo.
282
672000
2000
Sama tkanina waży 2 tony.
11:29
In orderzamówienie to minimizezminimalizować the weightwaga,
283
674000
3000
W celu zminimalizowania wagi
11:32
it's very thincienki, it's as thincienki as a sandwichkanapka wrapperotoki.
284
677000
2000
jest ona bardzo cienka, taka, jak papier śniadaniowy.
11:34
And if they have to packpakiet it back,
285
679000
2000
I jeśli muszą spakować to z powrotem,
11:36
they have to put it into boxespudła
286
681000
2000
muszą włożyć to w pudła
11:38
and stampznaczek on it so that it fitspasuje into the boxpudełko again --
287
683000
3000
i udeptać, żeby mogło się tam znów zmieścić --
11:41
exceptz wyjątkiem, when they did it first,
288
686000
2000
tyle tylko, że w przeciwieństwie do
11:43
it would have been doneGotowe in TexasTexas.
289
688000
2000
wcześniejszych doświadczeń w Teksasie
11:45
Here, they can't do it with the kinduprzejmy shoesbuty they're wearingma na sobie,
290
690000
3000
tutaj nie można tego zrobić z takimi butami, jakie noszą,
11:48
so they have to take theirich shoesbuty off,
291
693000
2000
więc muszą oni zdjąć swoje buty,
11:50
get barefootboso into the boxespudła, in this coldzimno,
292
695000
2000
wejść na bosaka w zimnie do tych pudeł
11:52
and do that kinduprzejmy of work.
293
697000
2000
i zrobić swoje.
11:54
That's the kinduprzejmy of dedicationpoświęcenie these people have.
294
699000
2000
To jest właśnie poświęcenie tych ludzi.
11:56
Here'sTutaj jest the balloonbalon beingistota filledwypełniony up with heliumHel,
295
701000
2000
To jest balon napełniany helem,
11:58
and you can see it's a gorgeouswspaniały sightwidok.
296
703000
2000
jak widzicie, wygląda to przepięknie.
12:00
Here'sTutaj jest a scenescena
297
705000
2000
Tutaj jest scena,
12:02
that showsprzedstawia you the balloonbalon and the payloadładunek end-to-endend-to-end.
298
707000
2000
która przedstawia balon i ładunek od końca do końca.
12:04
So the balloonbalon is beingistota filledwypełniony up with heliumHel on the left-handlewa ręka sidebok,
299
709000
3000
Tak więc balon jest napełniany helem po lewej stronie,
12:07
and the fabrictkanina actuallytak właściwie runsdziała all the way to the middleśrodkowy
300
712000
3000
a tkanina ciągnie się aż do środka,
12:10
where there's a piecekawałek of electronicselektronika and explosivesMateriały wybuchowe
301
715000
3000
gdzie znajduje się elektronika i materiały wybuchowe
12:13
beingistota connectedpołączony to a parachutespadochron,
302
718000
2000
połączone ze spadochronem,
12:15
and then the parachutespadochron is then connectedpołączony to the payloadładunek.
303
720000
2000
a spadochron jest połączony z ładunkiem.
12:17
And rememberZapamiętaj, all this wiringSchemat połączeń is beingistota doneGotowe
304
722000
2000
I pamiętajcie, cała ta instalacja jest robiona
12:19
by people in extremeskrajny coldzimno, in sub-zeroponiżej zera temperaturestemperatury.
305
724000
3000
przez ludzi w ekstremalnym zimnie, w temperaturach poniżej zera.
12:22
They're wearingma na sobie about 15 kgkg of clothingodzież and stuffrzeczy,
306
727000
3000
Noszą oni około 15 kg ubrań i innych rzeczy,
12:25
but they have to take theirich glovesRękawice off in orderzamówienie to do that.
307
730000
3000
ale muszą zdjąć swoje rękawiczki, żeby to zrobić.
12:28
And I would like to sharedzielić with you a launchuruchomić.
308
733000
3000
Chciałbym pokazać Wam start.
12:31
(VideoWideo) RadioRadia: Okay, releasewydanie the balloonbalon,
309
736000
2000
(Video) Radio: OK, wypuśćcie balon,
12:33
releasewydanie the balloonbalon, releasewydanie the balloonbalon.
310
738000
3000
wypuśćcie balon, wypuśćcie balon.
13:04
AnilAnil AnanthaswamyAnanthaswamy: And I'll finallywreszcie like to leavepozostawiać you with two imagesobrazy.
311
769000
3000
Anil Ananthaswamy: I na koniec dwa obrazy.
13:07
This is an observatoryObserwatorium in the HimalayasHimalaje, in LadakhLadakh in IndiaIndie.
312
772000
3000
To obserwatorium w Himalajach, w Ladakh w Indiach.
13:10
And the thing I want you to look at here
313
775000
2000
Chciałbym, żebyście popatrzyli
13:12
is the telescopeteleskop on the right-handprawa ręka sidebok.
314
777000
2000
na teleskop po prawej stronie.
13:14
And on the fardaleko left there
315
779000
2000
A daleko po lewej stronie
13:16
is a 400 year-oldletni BuddhistBuddyjski monasteryklasztor.
316
781000
2000
jest 400-letni klasztor buddyjski.
13:18
This is a close-upzbliżenie of the BuddhistBuddyjski monasteryklasztor.
317
783000
2000
To zbliżenie buddyjskiego klasztoru.
13:20
And I was struckpowalony by the juxtapositionzestawienie
318
785000
3000
Uderzyło mnie zestawienie
13:23
of these two enormousogromny disciplinesdyscypliny that humanityludzkość has.
319
788000
3000
tych dwóch olbrzymich dyscyplin ludzkości.
13:26
One is exploringodkrywanie the cosmoskosmos on the outsidena zewnątrz,
320
791000
3000
Jedna to odkrywanie kosmosu na zewnątrz,
13:29
and the other one is exploringodkrywanie our interiorwnętrze beingistota.
321
794000
2000
a druga to odkrywanie naszego wnętrza.
13:31
And bothobie requirewymagać silencecisza of some sortsortować.
322
796000
3000
Obie wymagają pewnego rodzaju ciszy.
13:34
And what struckpowalony me was
323
799000
2000
Uderzyło mnie to,
13:36
everykażdy placemiejsce that I wentposzedł to to see these telescopesteleskopy,
324
801000
2000
że w każdym miejscu, gdzie oglądałem te teleskopy,
13:38
the astronomersastronomowie and cosmologistsKosmologowie
325
803000
2000
astronomowie i kosmologiowie
13:40
are in searchszukanie of a certainpewny kinduprzejmy of silencecisza,
326
805000
2000
szukają jakiegoś rodzaju ciszy,
13:42
whetherczy it's silencecisza from radioradio pollutionskażenie
327
807000
2000
czy to spokój od fal radiowych,
13:44
or lightlekki pollutionskażenie or whatevercokolwiek.
328
809000
3000
czy zanieczyszczenia światłem, czy czegoś innego.
13:47
And it was very obviousoczywisty
329
812000
2000
Bardzo oczywiste było to,
13:49
that, if we destroyzniszczyć these silentcichy placesmiejsca on EarthZiemia,
330
814000
2000
że jeśli zniszczymy te ciche miejsca na Ziemi,
13:51
we will be stuckutknął on a planetplaneta withoutbez the abilityzdolność to look outwardsna zewnątrz,
331
816000
3000
utkwimy na planecie bez możliwości patrzenia na zewnątrz,
13:54
because we will not be ablezdolny to understandzrozumieć the signalssygnały that come from outerzewnętrzny spaceprzestrzeń.
332
819000
3000
ponieważ nie będziemy mogli zrozumieć sygnałów z kosmosu.
13:57
Thank you.
333
822000
2000
Dziękuję.
13:59
(ApplauseAplauz)
334
824000
3000
(Oklaski)
Translated by Magdalena Ignacok
Reviewed by Filip Jaromczyk

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Anil Ananthaswamy - Author, journalist
Anil Ananthaswamy specializes in writing about neuroscience and physics. He is the author of "The Man Who Wasn’t There," "The Edge of Physics" and the forthcoming "Through Two Doors at Once."

Why you should listen

Anil Ananthaswamy is a consultant for New Scientist in London. He has worked at the magazine in various capacities since 2000, most recently as deputy news editor. He is also a contributor to National Geographic News.

Ananthaswamy worked as a software engineer in Silicon Valley before training as a journalist at the University of California, Santa Cruz. He's the author of The Edge of Physics (published as The Edge of Reason by Penguin in India) and The Man Who Wasn’t There.

More profile about the speaker
Anil Ananthaswamy | Speaker | TED.com