TED2015
BJ Miller: What really matters at the end of life
BJ Miller: Co naprawdę się liczy przed śmiercią
Filmed:
Readability: 3.9
10,470,704 views
Czego życzymy sobie przed śmiercią? Dla wielu jest to po prostu komfort, szacunek, miłość. BJ Miller jest lekarzem hospicyjnym, który głęboko analizuje możliwości stworzenia godnego i wdzięcznego końca drogi dla swoich pacjentów. Zasmakujcie tej poruszającej prelekcji, w której padają wielkie i ważne pytania dotyczące tego, jak myślimy o śmierci i jak czcimy życie.
BJ Miller - Palliative care physician
Using empathy and a clear-eyed view of mortality, BJ Miller shines a light on healthcare’s most ignored facet: preparing for death. Full bio
Using empathy and a clear-eyed view of mortality, BJ Miller shines a light on healthcare’s most ignored facet: preparing for death. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Każdy musi mieć powód, żeby się obudzić.
00:13
Well, we all need a reason to wake up.
0
1999
3009
Ja potrzebowałem 11 tysięcy woltów.
00:18
For me, it just took 11,000 volts.
1
6898
2373
Jesteście zbyt kulturalni,
żeby zapytać, więc sam powiem.
żeby zapytać, więc sam powiem.
00:23
I know you're too polite to ask,
2
11068
1674
00:24
so I will tell you.
3
12766
1635
00:27
One night, sophomore year of college,
4
15354
2223
Pewnej nocy, na drugim roku studiów,
zaraz po Święcie Dziękczynienia,
zaraz po Święcie Dziękczynienia,
00:29
just back from Thanksgiving holiday,
5
17601
3698
wygłupialiśmy się z przyjaciółmi
niedaleko torów kolejowych.
niedaleko torów kolejowych.
00:33
a few of my friends and I
were horsing around,
were horsing around,
6
21323
2652
00:35
and we decided to climb atop
a parked commuter train.
a parked commuter train.
7
23999
3565
Postanowiliśmy wspiąć się
na jeden z podmiejskich pociągów,
na jeden z podmiejskich pociągów,
który stał na torach tuż pod
wiszącymi nad nim przewodami.
wiszącymi nad nim przewodami.
00:40
It was just sitting there,
with the wires that run overhead.
with the wires that run overhead.
8
28167
3114
00:43
Somehow, that seemed
like a great idea at the time.
like a great idea at the time.
9
31305
3102
Z jakiegoś powodu myślałem,
że to świetny pomysł.
że to świetny pomysł.
00:46
We'd certainly done stupider things.
10
34804
2482
Robiliśmy już głupsze rzeczy.
00:50
I scurried up the ladder on the back,
11
38270
3021
Wspiąłem się po drabinie z tyłu pociągu,
00:53
and when I stood up,
12
41315
1722
a kiedy wstałem,
prąd przeszył moje ramię,
00:55
the electrical current entered my arm,
13
43061
3582
00:58
blew down and out my feet,
and that was that.
and that was that.
14
46667
2540
zwalił mnie z nóg i stało się.
01:03
Would you believe that watch still works?
15
51699
2589
Uwierzylibyście,
że mój zegarek wciąż działa?
że mój zegarek wciąż działa?
01:08
Takes a licking!
16
56216
1207
W końcu to Timex.
(Śmiech)
01:09
(Laughter)
17
57447
1031
Teraz nosi go mój tata
w geście solidarności.
w geście solidarności.
01:10
My father wears it now in solidarity.
18
58502
2309
Tamtej nocy rozpoczął się
mój formalny związek ze śmiercią.
mój formalny związek ze śmiercią.
01:15
That night began my formal relationship
with death -- my death --
with death -- my death --
19
63295
6023
Rozpocząłem też długą podróż jako pacjent.
01:21
and it also began
my long run as a patient.
my long run as a patient.
20
69342
3808
01:25
It's a good word.
21
73174
1154
To ciekawe określenie.
Oznacza kogoś, kto cierpi.
01:26
It means one who suffers.
22
74352
1727
01:28
So I guess we're all patients.
23
76825
1441
Pewnie wszyscy jesteśmy pacjentami.
Amerykański system zdrowia
01:31
Now, the American health care system
24
79607
2366
01:33
has more than its fair share
of dysfunction --
of dysfunction --
25
81997
3121
posiada więcej dysfunkcji niż powinien,
01:37
to match its brilliance, to be sure.
26
85142
2060
które z pewnością dorównują
wspaniałej funkcji, jaką pełni.
wspaniałej funkcji, jaką pełni.
01:39
I'm a physician now,
a hospice and palliative medicine doc,
a hospice and palliative medicine doc,
27
87750
4452
Jestem lekarzem specjalizującym się
w opiece hospicyjnej i paliatywnej.
w opiece hospicyjnej i paliatywnej.
Wiem, jak wygląda opieka
z perspektywy obu stron.
z perspektywy obu stron.
01:44
so I've seen care from both sides.
28
92226
2246
Praktycznie każdy pracownik
opieki zdrowotnej chce jak najlepiej.
opieki zdrowotnej chce jak najlepiej.
01:47
And believe me: almost everyone
who goes into healthcare
who goes into healthcare
29
95076
3899
01:50
really means well -- I mean, truly.
30
98999
3137
Naprawdę.
01:54
But we who work in it
are also unwitting agents
are also unwitting agents
31
102874
3933
Niestety, nieświadomie
stajemy się pośrednikami systemu,
stajemy się pośrednikami systemu,
01:58
for a system that too often
does not serve.
does not serve.
32
106831
4244
który często nie pełni swojej funkcji.
Dlaczego?
02:03
Why?
33
111999
1157
Właściwie istnieje
całkiem prosta odpowiedź,
całkiem prosta odpowiedź,
02:05
Well, there's actually a pretty easy
answer to that question,
answer to that question,
34
113624
3381
02:09
and it explains a lot:
35
117029
2248
która wiele tłumaczy.
02:11
because healthcare was designed
with diseases, not people, at its center.
with diseases, not people, at its center.
36
119301
5958
Ochrona zdrowia opiera się
na chorobach, nie na pacjentach.
na chorobach, nie na pacjentach.
02:18
Which is to say, of course,
it was badly designed.
it was badly designed.
37
126419
2906
Świadczy to oczywiście o złym systemie.
Efekty tego są najbardziej bolesne,
02:22
And nowhere are the effects
of bad design more heartbreaking
of bad design more heartbreaking
38
130158
6052
02:28
or the opportunity
for good design more compelling
for good design more compelling
39
136234
3335
a okazja do dopracowania
prawa jest najlepiej widoczna
prawa jest najlepiej widoczna
pod koniec życia,
02:31
than at the end of life,
40
139593
2141
kiedy wszystko jest
skondensowane i skoncentrowane.
skondensowane i skoncentrowane.
02:33
where things are so distilled
and concentrated.
and concentrated.
41
141758
3356
02:38
There are no do-overs.
42
146234
1786
Nie można sobie pozwolić na poprawki.
Moim dzisiejszym celem
jest przekroczenie granic
jest przekroczenie granic
02:42
My purpose today is
to reach out across disciplines
to reach out across disciplines
43
150073
4491
02:46
and invite design thinking
into this big conversation.
into this big conversation.
44
154588
4367
i włączenie konstruktywnego myślenia
do tej konwersacji.
do tej konwersacji.
02:51
That is, to bring intention and creativity
45
159495
5357
To znaczy włączenie zamysłu i kreatywności
do doświadczenia śmierci.
02:56
to the experience of dying.
46
164876
2769
03:01
We have a monumental
opportunity in front of us,
opportunity in front of us,
47
169235
4033
Mamy wielką okazję przed sobą,
03:05
before one of the few universal issues
48
173292
4341
przed jednym z kilku
uniwersalnych zagadnień,
uniwersalnych zagadnień,
03:09
as individuals as well as a civil society:
49
177657
3310
zarówno jako jednostka,
jak i społeczeństwo,
jak i społeczeństwo,
żeby przemyśleć
i dopracować to, jak umieramy.
i dopracować to, jak umieramy.
03:12
to rethink and redesign how it is we die.
50
180991
3916
Zacznijmy od końca.
03:19
So let's begin at the end.
51
187489
2590
Większość ludzi nie boi się bycia martwym,
03:23
For most people, the scariest thing
about death isn't being dead,
about death isn't being dead,
52
191611
3935
03:27
it's dying, suffering.
53
195570
1819
lecz umierania, cierpienia.
03:29
It's a key distinction.
54
197809
1375
To kluczowa różnica.
Zrozumienie tego może być bardzo pomocne
03:32
To get underneath this,
it can be very helpful
it can be very helpful
55
200461
2168
03:34
to tease out suffering
which is necessary as it is,
which is necessary as it is,
56
202653
4354
w rozdzieleniu cierpienia,
które jest potrzebne,
które jest potrzebne,
03:39
from suffering we can change.
57
207031
2665
od cierpienia, na które mamy wpływ.
Pierwsze jest naturalną
częścią naszego życia.
częścią naszego życia.
03:42
The former is a natural,
essential part of life, part of the deal,
essential part of life, part of the deal,
58
210317
5236
Jesteśmy powołani, żeby dostosować się
do tego i w tym wzrastać.
do tego i w tym wzrastać.
03:47
and to this we are called
to make space, adjust, grow.
to make space, adjust, grow.
59
215577
5114
03:55
It can be really good
to realize forces larger than ourselves.
to realize forces larger than ourselves.
60
223013
5346
Dobrze jest uświadomić sobie,
że są siły większe niż my sami.
że są siły większe niż my sami.
One utrzymują proporcje,
04:01
They bring proportionality,
61
229098
3124
04:04
like a cosmic right-sizing.
62
232246
2319
takie jak kosmiczna redukcja wielkości.
Kiedy straciłem kończyny,
04:08
After my limbs were gone,
63
236779
2434
04:11
that loss, for example,
became fact, fixed --
became fact, fixed --
64
239237
4586
ta strata stała się faktem,
04:15
necessarily part of my life,
65
243847
3313
nieodzowną częścią mojego życia.
04:19
and I learned that I could no more
reject this fact than reject myself.
reject this fact than reject myself.
66
247184
6116
Zrozumiałem, że odrzucając ten fakt,
musiałbym odrzucić siebie samego.
musiałbym odrzucić siebie samego.
04:27
It took me a while,
but I learned it eventually.
but I learned it eventually.
67
255173
2621
Zajęło mi to chwilę, ale to zrozumiałem.
04:30
Now, another great thing
about necessary suffering
about necessary suffering
68
258572
2444
Kolejna ważna rzecz
odnośnie konieczności cierpienia
odnośnie konieczności cierpienia
04:33
is that it is the very thing
69
261040
3508
to więź,
04:36
that unites caregiver and care receiver --
70
264572
5403
która łączy opiekuna i pacjenta.
To bycie człowiekiem.
04:41
human beings.
71
269999
1253
Uświadamiamy sobie,
że właśnie tu zaczyna się leczenie.
że właśnie tu zaczyna się leczenie.
04:45
This, we are finally realizing,
is where healing happens.
is where healing happens.
72
273089
3814
04:49
Yes, compassion -- literally,
as we learned yesterday --
as we learned yesterday --
73
277673
3520
Współczucie, dosłownie,
jak dowiedzieliśmy się wczoraj,
jak dowiedzieliśmy się wczoraj,
04:53
suffering together.
74
281217
1428
wspólne cierpienie.
04:56
Now, on the systems side,
on the other hand,
on the other hand,
75
284672
3338
Z punktu widzenia systemu
takie cierpienie
jest niepotrzebne, wymyślone.
jest niepotrzebne, wymyślone.
05:00
so much of the suffering
is unnecessary, invented.
is unnecessary, invented.
76
288034
3858
Jest bezcelowe.
05:04
It serves no good purpose.
77
292376
2274
05:06
But the good news is,
since this brand of suffering is made up,
since this brand of suffering is made up,
78
294674
4301
Dobra wiadomość jest taka,
że skoro takie cierpienie jest wymyślone,
że skoro takie cierpienie jest wymyślone,
możemy je zmienić.
05:10
well, we can change it.
79
298999
1484
Mamy wpływ na sposób, w jaki umieramy.
05:13
How we die is indeed
something we can affect.
something we can affect.
80
301681
2654
05:18
Making the system sensitive
to this fundamental distinction
to this fundamental distinction
81
306446
4053
Uwrażliwienie systemu
na tę podstawową różnicę
na tę podstawową różnicę
między potrzebnym a zbędnym cierpieniem
05:22
between necessary
and unnecessary suffering
and unnecessary suffering
82
310523
3452
05:25
gives us our first of three
design cues for the day.
design cues for the day.
83
313999
3690
daje nam pierwszą z trzech
zaplanowanych na dziś wskazówek.
zaplanowanych na dziś wskazówek.
05:30
After all, our role as caregivers,
as people who care,
as people who care,
84
318299
4529
W końcu naszym zadaniem jako opiekunów
05:34
is to relieve suffering --
not add to the pile.
not add to the pile.
85
322852
4662
jest ulżyć cierpieniu, a nie zwiększać je.
05:42
True to the tenets of palliative care,
86
330292
1871
Zgodnie z założeniem opieki paliatywnej
05:44
I function as something
of a reflective advocate,
of a reflective advocate,
87
332187
3673
pełnię funkcję moralnego obrońcy,
05:47
as much as prescribing physician.
88
335884
2119
ale również lekarza.
05:51
Quick aside: palliative care -- a very
important field but poorly understood --
important field but poorly understood --
89
339177
6021
Przy okazji.
Opieka paliatywna, bardzo ważna,
ale niewłaściwie rozumiana,
ale niewłaściwie rozumiana,
dotyczy opieki na łożu śmierci,
ale nie ogranicz się do niej.
ale nie ogranicz się do niej.
05:57
while it includes, it is not
limited to end of life care.
limited to end of life care.
90
345222
2954
06:00
It is not limited to hospice.
91
348200
1841
Nie jest jedynie formą hospicjum.
06:02
It's simply about comfort
and living well at any stage.
and living well at any stage.
92
350811
3457
Jej rolą jest zapewnienie komfortu
na każdym etapie życia.
na każdym etapie życia.
06:06
So please know that you don't
have to be dying anytime soon
have to be dying anytime soon
93
354999
3039
Nie trzeba być umierającym,
żeby skorzystać z opieki paliatywnej.
06:10
to benefit from palliative care.
94
358062
1687
06:13
Now, let me introduce you to Frank.
95
361450
2280
Pozwólcie, że przedstawię Franka.
To powinno wszystko wyjaśnić.
06:17
Sort of makes this point.
96
365768
1215
06:19
I've been seeing Frank now for years.
97
367007
2030
Widuję Franka od lat.
06:21
He's living with advancing prostate cancer
on top of long-standing HIV.
on top of long-standing HIV.
98
369061
4194
Żyje z zaawansowanym nowotworem
prostaty w końcowym etapie HIV.
prostaty w końcowym etapie HIV.
Pracujemy nad jego bólem kości
oraz zmęczeniem,
oraz zmęczeniem,
06:26
We work on his bone pain and his fatigue,
99
374197
1986
06:28
but most of the time we spend thinking
out loud together about his life --
out loud together about his life --
100
376207
4714
ale większość czasu spędzamy,
rozprawiając o jego życiu.
rozprawiając o jego życiu.
Tak naprawdę, o naszym życiu.
06:32
really, about our lives.
101
380945
1365
06:35
In this way, Frank grieves.
102
383071
1660
To pogrąża Franka w smutku.
06:37
In this way, he keeps up with
his losses as they roll in,
his losses as they roll in,
103
385207
3779
Akceptuje wszystkie straty,
które mu się przydarzają,
które mu się przydarzają,
jest gotowy na kolejny krok.
06:41
so that he's ready to take in
the next moment.
the next moment.
104
389010
3149
06:45
Loss is one thing,
but regret, quite another.
but regret, quite another.
105
393524
4171
Strata to jedno, żal to coś innego.
06:51
Frank has always been an adventurer --
106
399243
1957
Frank zawsze był poszukiwaczem przygód.
06:53
he looks like something
out of a Norman Rockwell painting --
out of a Norman Rockwell painting --
107
401224
2841
Przypomina postać z obrazów
Normana Rockwella.
Normana Rockwella.
06:56
and no fan of regret.
108
404089
1564
Nie był miłośnikiem żalu.
Nie było w tym nic dziwnego,
gdy któregoś dnia przyszedł do kliniki,
gdy któregoś dnia przyszedł do kliniki,
06:58
So it wasn't surprising
when he came into clinic one day,
when he came into clinic one day,
109
406566
2681
mówiąc, że chce udać się
na spływ rzeką Kolorado.
na spływ rzeką Kolorado.
07:01
saying he wanted to raft
down the Colorado River.
down the Colorado River.
110
409271
2736
Czy był to dobry pomysł?
07:05
Was this a good idea?
111
413142
1675
07:07
With all the risks to his safety
and his health, some would say no.
and his health, some would say no.
112
415268
4204
Biorąc pod uwagę jego bezpieczeństwo
i zdrowie, wielu powiedziałoby, że nie.
i zdrowie, wielu powiedziałoby, że nie.
07:11
Many did, but he went for it,
while he still could.
while he still could.
113
419496
3566
Jednak on to zrobił zanim byłoby za późno.
To była wspaniała, niesamowita wycieczka:
07:15
It was a glorious, marvelous trip:
114
423999
3611
lodowata woda, upalne
suche powietrze, skorpiony, węże,
suche powietrze, skorpiony, węże,
07:20
freezing water, blistering dry heat,
scorpions, snakes,
scorpions, snakes,
115
428928
5322
07:26
wildlife howling off the flaming walls
of the Grand Canyon --
of the Grand Canyon --
116
434274
5431
dzikie wycie z prażących ścian
Wielkiego Kanionu.
Wielkiego Kanionu.
07:31
all the glorious side of the world
beyond our control.
beyond our control.
117
439729
3544
Cała ta niesamowita część świata
poza naszą kontrolą.
poza naszą kontrolą.
07:36
Frank's decision, while maybe dramatic,
118
444492
1890
Decyzja Franka, chociaż dramatyczna,
jest rodzajem decyzji,
jaką wielu z nas by podjęło,
jaką wielu z nas by podjęło,
07:38
is exactly the kind
so many of us would make,
so many of us would make,
119
446406
2287
07:40
if we only had the support to figure out
what is best for ourselves over time.
what is best for ourselves over time.
120
448717
6197
jeśli wiedzielibyśmy,
co jest dla nas najlepsze.
co jest dla nas najlepsze.
07:49
So much of what we're talking about today
is a shift in perspective.
is a shift in perspective.
121
457291
3369
Większość z tego, o czym dziś mówimy,
to zmiana perspektywy.
to zmiana perspektywy.
07:54
After my accident,
when I went back to college,
when I went back to college,
122
462723
2252
Po moim wypadku,
kiedy wróciłem na uczelnię,
kiedy wróciłem na uczelnię,
zmieniłem kierunek studiów
na historię sztuki.
na historię sztuki.
07:56
I changed my major to art history.
123
464999
2366
Studiując sztukę wizualną,
nauczyłem się patrzeć.
nauczyłem się patrzeć.
08:00
Studying visual art, I figured
I'd learn something about how to see --
I'd learn something about how to see --
124
468095
4300
To naprawdę ważna lekcja
dla dzieciaka, który nie mógł zmienić
dla dzieciaka, który nie mógł zmienić
08:05
a really potent lesson
for a kid who couldn't change
for a kid who couldn't change
125
473705
3374
tego wszystkiego, co widział.
08:09
so much of what he was seeing.
126
477103
2041
08:12
Perspective, that kind of alchemy
we humans get to play with,
we humans get to play with,
127
480602
3738
Perspektywa to rodzaj alchemii,
którą musimy nauczyć się używać,
którą musimy nauczyć się używać,
zmieniając boleść w kwiat.
08:16
turning anguish into a flower.
128
484364
2510
Teraz pracuję w niesamowitym
miejscu w San Francisco,
miejscu w San Francisco,
08:21
Flash forward: now I work
at an amazing place in San Francisco
at an amazing place in San Francisco
129
489999
3792
08:25
called the Zen Hospice Project,
130
493815
2239
zwanym Zen Hospice Project,
08:28
where we have a little ritual
that helps with this shift in perspective.
that helps with this shift in perspective.
131
496078
3620
gdzie mamy własny sposób
pomagania w zmienianiu perspektywy.
pomagania w zmienianiu perspektywy.
08:32
When one of our residents dies,
132
500405
3061
Kiedy jeden z pacjentów umiera,
08:35
the mortuary men come, and as we're
wheeling the body out through the garden,
wheeling the body out through the garden,
133
503490
4470
przychodzi pracownik kostnicy.
Kiedy wywozimy zmarłego przez ogród
w kierunku bramy, zatrzymujemy się.
w kierunku bramy, zatrzymujemy się.
08:39
heading for the gate, we pause.
134
507984
2030
Każdy kto chce,
08:42
Anyone who wants --
135
510038
2185
inni pacjenci, rodzina,
pielęgniarki, wolontariusze,
pielęgniarki, wolontariusze,
08:44
fellow residents, family,
nurses, volunteers,
nurses, volunteers,
136
512247
2724
08:46
the hearse drivers too, now --
137
514995
2444
kierowcy karawanu również,
dedykują zmarłemu jakąś historię,
piosenkę lub chwilę ciszy,
piosenkę lub chwilę ciszy,
08:49
shares a story or a song or silence,
138
517463
4427
08:53
as we sprinkle the body
with flower petals.
with flower petals.
139
521914
2788
posypując jego ciało płatkami kwiatów.
08:57
It takes a few minutes;
140
525282
2304
Zajmuje to kilka minut.
To miły, prosty sposób
na wejście w żałobę z pełnią ciepła,
na wejście w żałobę z pełnią ciepła,
08:59
it's a sweet, simple parting image
to usher in grief with warmth,
to usher in grief with warmth,
141
527610
5365
09:04
rather than repugnance.
142
532999
1711
a nie awersji.
Kontrastuje to z typową
szpitalną scenerią,
szpitalną scenerią,
09:08
Contrast that with the typical experience
in the hospital setting,
in the hospital setting,
143
536060
5046
09:13
much like this -- floodlit room
lined with tubes and beeping machines
lined with tubes and beeping machines
144
541130
4864
oświetlonego pokoju pełnego rurek,
odgłosów włączonych sprzętów,
odgłosów włączonych sprzętów,
09:18
and blinking lights that don't stop
even when the patient's life has.
even when the patient's life has.
145
546018
4168
pulsującym światłem, które nie gaśnie,
nawet kiedy pacjent umrze.
nawet kiedy pacjent umrze.
09:23
Cleaning crew swoops in,
the body's whisked away,
the body's whisked away,
146
551419
3026
Ekipa sprzątająca wkracza,
ciało zostaje zabrane,
ciało zostaje zabrane,
09:26
and it all feels as though that person
had never really existed.
had never really existed.
147
554469
5028
i wydaje się, jakby ta osoba
nigdy nie istniała.
nigdy nie istniała.
09:33
Well-intended, of course,
in the name of sterility,
in the name of sterility,
148
561070
2623
W dobrej wierze, oczywiście,
w imię sterylności,
w imię sterylności,
ale szpitale zwykle atakują nasze zmysły.
09:35
but hospitals tend to assault our senses,
149
563717
3496
09:39
and the most we might hope for
within those walls is numbness --
within those walls is numbness --
150
567237
5504
Zamknięci w czterech ścianach szpitala
możemy liczyć tylko na otępienie,
możemy liczyć tylko na otępienie,
09:44
anesthetic, literally
the opposite of aesthetic.
the opposite of aesthetic.
151
572765
4242
znieczulenie, czyli dosłowne
przeciwieństwo czułości.
przeciwieństwo czułości.
Jestem wdzięczny
szpitalom za to, co robią.
szpitalom za to, co robią.
09:50
I revere hospitals for what they can do;
I am alive because of them.
I am alive because of them.
152
578499
4305
Dzięki nim żyję.
09:56
But we ask too much of our hospitals.
153
584096
2117
Ale wymagamy od nich zbyt wiele.
To miejsca dla ciężkich urazów
i uleczalnych chorób.
i uleczalnych chorób.
09:59
They are places for acute trauma
and treatable illness.
and treatable illness.
154
587436
3593
10:03
They are no place to live and die;
that's not what they were designed for.
that's not what they were designed for.
155
591053
4025
To nie miejsce, gdzie można żyć i umrzeć.
Nie do tego zostały stworzone.
Nie do tego zostały stworzone.
10:10
Now mind you -- I am not
giving up on the notion
giving up on the notion
156
598078
2300
Jednak nie tracę nadziei,
że te instytucje
mogą stać się bardziej ludzkie.
mogą stać się bardziej ludzkie.
10:12
that our institutions
can become more humane.
can become more humane.
157
600402
3210
Piękno można znaleźć wszędzie.
10:16
Beauty can be found anywhere.
158
604057
2381
10:21
I spent a few months in a burn unit
159
609092
2272
Spędziłem kilka miesięcy
na oddziale leczenia oparzeń
na oddziale leczenia oparzeń
10:23
at St. Barnabas Hospital
in Livingston, New Jersey,
in Livingston, New Jersey,
160
611388
2748
w szpitalu św. Barnaby
w Livingston, w New Jersey,
w Livingston, w New Jersey,
10:26
where I got really
great care at every turn,
great care at every turn,
161
614160
4157
gdzie na każdym kroku
otrzymywałem świetną opiekę,
otrzymywałem świetną opiekę,
10:30
including good
palliative care for my pain.
palliative care for my pain.
162
618341
2197
łącznie z dobrą opieką paliatywną
przy leczeniu bólu.
przy leczeniu bólu.
10:33
And one night, it began to snow outside.
163
621415
2845
Pewnej nocy zaczął padać śnieg.
Pamiętam, jak pielęgniarki
skarżyły się na jazdę przez śnieg.
skarżyły się na jazdę przez śnieg.
10:37
I remember my nurses
complaining about driving through it.
complaining about driving through it.
164
625426
3915
W moim pokoju nie było żadnego okna,
10:42
And there was no window in my room,
165
630103
2184
10:44
but it was great to just imagine it
coming down all sticky.
coming down all sticky.
166
632311
3306
ale samo wyobrażenie spadającego,
lepkiego śniegu było cudowne.
lepkiego śniegu było cudowne.
Następnego dnia jedna z pielęgniarek
przemyciła dla mnie śnieżkę.
przemyciła dla mnie śnieżkę.
10:49
Next day, one of my nurses
smuggled in a snowball for me.
smuggled in a snowball for me.
167
637299
3934
10:53
She brought it in to the unit.
168
641257
1633
Wniosła ją na oddział.
10:56
I cannot tell you the rapture I felt
holding that in my hand,
holding that in my hand,
169
644731
5408
Zachwyt jaki czułem, trzymając śnieg
w dłoniach, jest nie do opisania.
w dłoniach, jest nie do opisania.
Chłód kapiący na moje palące ciało,
11:02
and the coldness dripping
onto my burning skin;
onto my burning skin;
170
650163
3049
11:05
the miracle of it all,
171
653236
2310
cud tej chwili,
11:07
the fascination as I watched it melt
and turn into water.
and turn into water.
172
655570
3759
fascynacja, kiedy patrzyłem,
jak lód się topi i zmienia w wodę.
jak lód się topi i zmienia w wodę.
11:15
In that moment,
173
663293
2131
W tamtej chwili
bycie częścią tej planety
we wszechświecie liczyło się bardziej,
we wszechświecie liczyło się bardziej,
11:17
just being any part of this planet
in this universe mattered more to me
in this universe mattered more to me
174
665448
4488
11:21
than whether I lived or died.
175
669960
2099
niż to, czy przeżyję, czy umrę.
11:24
That little snowball packed
all the inspiration I needed
all the inspiration I needed
176
672083
3123
Ta kulka śnieżna niosła ze sobą
inspirację, jakiej potrzebowałem,
inspirację, jakiej potrzebowałem,
11:27
to both try to live
and be OK if I did not.
and be OK if I did not.
177
675230
3205
żeby żyć lub pogodzić się ze śmiercią.
W szpitalu to jest bezcenna chwila.
11:31
In a hospital, that's a stolen moment.
178
679176
2884
Podczas swojej pracy poznałem wielu ludzi,
11:36
In my work over the years,
I've known many people
I've known many people
179
684356
3389
którzy byli gotowi na śmierć.
11:39
who were ready to go, ready to die.
180
687769
1827
11:43
Not because they had found
some final peace or transcendence,
some final peace or transcendence,
181
691192
4783
Nie dlatego, że znaleźli spokój
lub transcendencję,
lub transcendencję,
ale ponieważ byli tak zniesmaczeni
tym, jakie stało się ich życie,
tym, jakie stało się ich życie,
11:47
but because they were so repulsed
by what their lives had become --
by what their lives had become --
182
695999
4309
11:54
in a word, cut off, or ugly.
183
702553
4549
jednym słowem, odcięte lub brzydkie.
Już jest rekordowa liczba osób żyjących
z przewlekłymi i nieuleczalnymi chorobami,
z przewlekłymi i nieuleczalnymi chorobami,
12:03
There are already record numbers of us
living with chronic and terminal illness,
living with chronic and terminal illness,
184
711394
6086
w każdym wieku, aż do późnej starości.
12:09
and into ever older age.
185
717504
1452
12:11
And we are nowhere near ready
or prepared for this silver tsunami.
or prepared for this silver tsunami.
186
719947
4800
Nie jesteśmy przygotowani
na zalewającą nas falę pacjentów.
na zalewającą nas falę pacjentów.
Potrzebujemy na tyle
dynamicznej infrastruktury,
dynamicznej infrastruktury,
12:19
We need an infrastructure
dynamic enough to handle
dynamic enough to handle
187
727335
3261
żeby mogła podołać
potężnym zmianom w populacji.
potężnym zmianom w populacji.
12:22
these seismic shifts in our population.
188
730620
4064
Czas stworzyć coś nowego i niezbędnego.
12:27
Now is the time to create
something new, something vital.
something new, something vital.
189
735637
3020
Wiem, że możemy, bo musimy.
12:30
I know we can because we have to.
190
738681
2360
12:33
The alternative is just unacceptable.
191
741065
2022
Alternatywa jest nie do przyjęcia.
Znamy kluczowe składniki:
12:35
And the key ingredients are known:
192
743651
1882
12:37
policy, education and training,
193
745557
3674
polityka, edukacja i szkolenia,
systemy i ich tradycyjne zastosowanie.
12:41
systems, bricks and mortar.
194
749255
2062
12:44
We have tons of input
for designers of all stripes to work with.
for designers of all stripes to work with.
195
752642
3806
Mamy mnóstwo materiału
dla projektantów każdej dziedziny.
dla projektantów każdej dziedziny.
12:49
We know, for example, from research
196
757123
1881
Na przykład wiemy z badań,
co jest najważniejsze dla ludzi,
którzy są bliżej śmierci:
którzy są bliżej śmierci:
12:51
what's most important to people
who are closer to death:
who are closer to death:
197
759028
3486
komfort, poczucie, że nie są ciężarem
dla tych, których kochają,
dla tych, których kochają,
12:54
comfort; feeling unburdened
and unburdening to those they love;
and unburdening to those they love;
198
762538
6965
13:01
existential peace; and a sense
of wonderment and spirituality.
of wonderment and spirituality.
199
769527
5242
spokój egzystencjalny,
uczucie zadziwienia i duchowości.
uczucie zadziwienia i duchowości.
13:08
Over Zen Hospice's nearly 30 years,
200
776896
3758
W Hospicjum Zen w ciągu 30 lat
13:12
we've learned much more
from our residents in subtle detail.
from our residents in subtle detail.
201
780678
3643
nauczyliśmy się dużo więcej
od naszych pacjentów.
od naszych pacjentów.
13:17
Little things aren't so little.
202
785662
2465
Małe rzeczy wcale nie są takie małe.
13:21
Take Janette.
203
789499
1174
Spójrzmy na Janette.
Oddychanie przez ALS
sprawiało jej coraz większy problem.
sprawiało jej coraz większy problem.
13:22
She finds it harder to breathe
one day to the next due to ALS.
one day to the next due to ALS.
204
790697
3487
Wiecie co?
13:26
Well, guess what?
205
794208
1150
13:28
She wants to start smoking again --
206
796121
3378
Znowu chce zacząć palić.
13:31
and French cigarettes, if you please.
207
799523
2928
Najlepiej francuskie papierosy.
13:36
Not out of some self-destructive bent,
208
804786
2223
Nie z jakiegoś samodestruktywnego powodu,
ale żeby mogła poczuć, że ma płuca.
13:39
but to feel her lungs filled
while she has them.
while she has them.
209
807033
3959
13:44
Priorities change.
210
812786
1197
Priorytety się zmieniają.
Lub Kate, która chce wiedzieć,
13:47
Or Kate -- she just wants to know
211
815556
2471
13:50
her dog Austin is lying
at the foot of her bed,
at the foot of her bed,
212
818051
4035
że jej pies Austin leży przy jej łóżku,
i że może czuć jego zimny pysk
przy swojej suchej skórze
przy swojej suchej skórze
13:54
his cold muzzle against her dry skin,
213
822110
3717
13:57
instead of more chemotherapy
coursing through her veins --
coursing through her veins --
214
825851
2723
zamiast chemioterapii
przepływającej przez jej żyły.
przepływającej przez jej żyły.
Dokonała tego.
14:00
she's done that.
215
828598
1181
Zmysłowe, estetyczne zadowolenie,
14:02
Sensuous, aesthetic gratification,
where in a moment, in an instant,
where in a moment, in an instant,
216
830849
5016
gdzie na moment jesteśmy nagrodzeni
za to, że po prostu jesteśmy.
za to, że po prostu jesteśmy.
14:07
we are rewarded for just being.
217
835889
3352
Tak wiele z tego sprowadza się
do kochania życia, zmysłowo i fizycznie,
do kochania życia, zmysłowo i fizycznie,
14:15
So much of it comes down to
loving our time by way of the senses,
loving our time by way of the senses,
218
843373
4282
14:19
by way of the body -- the very thing
doing the living and the dying.
doing the living and the dying.
219
847679
5292
tego, co sprawia, że żyjemy i umieramy.
Prawdopodobnie
najcieplejszym pomieszczeniem
najcieplejszym pomieszczeniem
14:26
Probably the most poignant room
220
854258
1559
14:27
in the Zen Hospice guest house
is our kitchen,
is our kitchen,
221
855841
2253
w całym hospicjum Zen jest kuchnia,
14:30
which is a little strange when you realize
222
858118
2037
co może być troszkę dziwne,
kiedy uzmysłowimy sobie,
kiedy uzmysłowimy sobie,
14:32
that so many of our residents
can eat very little, if anything at all.
can eat very little, if anything at all.
223
860179
3813
że nasi pacjenci
niewiele mogą jeść, o ile w ogóle.
niewiele mogą jeść, o ile w ogóle.
14:36
But we realize we are providing
sustenance on several levels:
sustenance on several levels:
224
864016
5870
Ale rozumiemy, że zapewniamy
pożywienie na kilku poziomach:
pożywienie na kilku poziomach:
zapach, symboliczna płaszczyzna.
14:41
smell, a symbolic plane.
225
869910
3066
Obok wielu trudnych obowiązków,
które na nas spoczywają,
które na nas spoczywają,
14:46
Seriously, with all the heavy-duty stuff
happening under our roof,
happening under our roof,
226
874356
4917
jedno z najbardziej sprawdzonych
i prawdziwych działań, jakie znamy,
i prawdziwych działań, jakie znamy,
14:51
one of the most tried and true
interventions we know of,
interventions we know of,
227
879297
3734
14:55
is to bake cookies.
228
883055
3493
to pieczenie ciasteczek.
Tak długo jak posiadamy zmysły,
15:10
As long as we have our senses --
229
898144
1604
15:11
even just one --
230
899772
2012
nawet tylko jeden,
15:13
we have at least
the possibility of accessing
the possibility of accessing
231
901808
3409
mamy przynajmniej
możliwość dostępu do tego,
możliwość dostępu do tego,
15:17
what makes us feel human, connected.
232
905241
3168
co czyni nas ludźmi, co nas łączy.
Wyobraźcie sobie pokrętność tego pojęcia
15:22
Imagine the ripples of this notion
233
910999
2786
dla wielu ludzi żyjących
i umierających z demencją.
i umierających z demencją.
15:25
for the millions of people
living and dying with dementia.
living and dying with dementia.
234
913809
2785
15:29
Primal sensorial delights that say
the things we don't have words for,
the things we don't have words for,
235
917554
4265
Pierwotne, zmysłowe rozkosze
wyrażające to, co nie potrafimy nazwać,
wyrażające to, co nie potrafimy nazwać,
impulsy sprawiające, że ciągle istniejemy,
15:33
impulses that make us stay present --
236
921843
2874
bez potrzeby odwoływania się
do przeszłości czy przyszłości.
do przeszłości czy przyszłości.
15:36
no need for a past or a future.
237
924741
2805
Jeśli pierwszą wskazówką było usunięcie
zbędnego cierpienia z systemu,
zbędnego cierpienia z systemu,
15:42
So, if teasing unnecessary suffering out
of the system was our first design cue,
of the system was our first design cue,
238
930280
6194
15:50
then tending to dignity
by way of the senses,
by way of the senses,
239
938559
2704
to walka o godność
przy pomocy zmysłów i ciała,
przy pomocy zmysłów i ciała,
15:53
by way of the body --
the aesthetic realm --
the aesthetic realm --
240
941287
3792
sfera estetyczna,
15:57
is design cue number two.
241
945103
1857
staje się drugą wskazówką.
To wiedzie nas do trzeciego
i ostatniego aspektu na dziś.
i ostatniego aspektu na dziś.
15:59
Now this gets us quickly to the third
and final bit for today;
and final bit for today;
242
947944
3806
Musimy podnieść celowniki
i ustawić je na dobre samopoczucie,
i ustawić je na dobre samopoczucie,
16:03
namely, we need to lift our sights,
to set our sights on well-being,
to set our sights on well-being,
243
951774
6864
żeby życie, zdrowie i opieka zdrowotna
16:10
so that life and health and healthcare
244
958662
3313
16:13
can become about making life
more wonderful,
more wonderful,
245
961999
2385
mogły upiększyć nasze życie,
a nie tylko sprawić,
żeby było mniej straszne.
żeby było mniej straszne.
16:16
rather than just less horrible.
246
964408
2444
Dobroczynność.
16:20
Beneficence.
247
968196
1156
Widzimy ją, zauważając różnicę
16:22
Here, this gets right at the distinction
248
970999
2135
16:25
between a disease-centered and a patient-
or human-centered model of care,
or human-centered model of care,
249
973158
5134
między modelem opieki skupionym
na chorobie a skupionym na pacjencie.
na chorobie a skupionym na pacjencie.
16:30
and here is where caring
becomes a creative, generative,
becomes a creative, generative,
250
978316
3461
Tutaj opiekowanie się
zaczyna być kreatywne, twórcze,
zaczyna być kreatywne, twórcze,
a nawet zabawne.
16:33
even playful act.
251
981801
1842
"Zabawa" może brzmieć
trochę śmiesznie w tym kontekście.
trochę śmiesznie w tym kontekście.
16:36
"Play" may sound like a funny word here.
252
984657
2000
Ale jest to również jedna
z najwyższych form adaptacji.
z najwyższych form adaptacji.
16:39
But it is also one of our
highest forms of adaptation.
highest forms of adaptation.
253
987687
2904
Pomyślcie, jakie trzeba spełnić
podstawowe potrzeby, żeby być człowiekiem.
podstawowe potrzeby, żeby być człowiekiem.
16:42
Consider every major compulsory effort
it takes to be human.
it takes to be human.
254
990615
4659
Potrzeba jedzenia zrodziła kuchnię.
16:47
The need for food has birthed cuisine.
255
995298
2503
Potrzeba schronienia
dała początek architekturze.
dała początek architekturze.
16:49
The need for shelter
has given rise to architecture.
has given rise to architecture.
256
997825
2588
Potrzeba okrycia, modzie.
16:52
The need for cover, fashion.
257
1000437
2206
Pod wpływem zegara
16:54
And for being subjected to the clock,
258
1002667
2731
16:57
well, we invented music.
259
1005422
3527
stworzyliśmy muzykę.
17:03
So, since dying
is a necessary part of life,
is a necessary part of life,
260
1011766
3209
Odkąd umieranie
jest niezbędną częścią życia,
jest niezbędną częścią życia,
co możemy stworzyć na jego podstawie?
17:06
what might we create with this fact?
261
1014999
2631
17:12
By "play" I am in no way suggesting
we take a light approach to dying
we take a light approach to dying
262
1020054
3376
Poprzez "zabawę" nie sugeruję,
żeby z lekkością podchodzić do umierania
żeby z lekkością podchodzić do umierania
17:15
or that we mandate
any particular way of dying.
any particular way of dying.
263
1023454
2639
czy uprzywilejować jakiś sposób umierania.
Istnieją góry smutku,
których nie możemy poruszyć,
których nie możemy poruszyć,
17:18
There are mountains of sorrow
that cannot move,
that cannot move,
264
1026117
2858
17:20
and one way or another,
we will all kneel there.
we will all kneel there.
265
1028999
3067
a koniec końców,
wszyscy padniemy u ich stóp.
wszyscy padniemy u ich stóp.
Proszę raczej o to,
żeby stworzyć przestrzeń,
żeby stworzyć przestrzeń,
17:24
Rather, I am asking that we make space --
266
1032999
3501
fizyczne i psychiczne miejsce,
żeby pozwolić życiu iść swoją drogą,
żeby pozwolić życiu iść swoją drogą,
17:28
physical, psychic room, to allow life
to play itself all the way out --
to play itself all the way out --
267
1036524
5743
a nie schodzić mu z drogi.
17:34
so that rather than just
getting out of the way,
getting out of the way,
268
1042291
3357
17:37
aging and dying can become
a process of crescendo through to the end.
a process of crescendo through to the end.
269
1045672
4817
Starzenie się i umieranie może stać się
stopniowym procesem prowadzącym do końca.
stopniowym procesem prowadzącym do końca.
17:44
We can't solve for death.
270
1052931
3841
Nie możemy uniknąć śmierci.
Wiem, że niektórzy z was nad tym pracują.
17:50
I know some of you are working on this.
271
1058283
2307
(Śmiech)
17:52
(Laughter)
272
1060614
3675
17:57
Meanwhile, we can --
273
1065003
1812
W międzyczasie, możemy...
(Śmiech)
17:58
(Laughter)
274
1066839
2016
Możemy wyjść jej na przeciw.
18:00
We can design towards it.
275
1068879
2306
Część mnie umarła wcześniej.
18:04
Parts of me died early on,
276
1072042
1375
18:05
and that's something we can all say
one way or another.
one way or another.
277
1073441
2764
Każdy z nas może coś podobnego odczuć.
Musiałem przeprojektować
życie z powodu tego faktu.
życie z powodu tego faktu.
18:08
I got to redesign my life
around this fact,
around this fact,
278
1076583
2641
To było wyzwalające,
18:11
and I tell you it has been a liberation
279
1079248
3340
kiedy zdałem sobie sprawę, że zawsze
można znaleźć piękno lub sens
można znaleźć piękno lub sens
18:14
to realize you can always find
a shock of beauty or meaning
a shock of beauty or meaning
280
1082612
3155
18:17
in what life you have left,
281
1085791
2267
w życiu, które ci zostało.
Tak jak śnieżka, która istnieje
w odpowiednim momencie,
w odpowiednim momencie,
18:20
like that snowball lasting
for a perfect moment,
for a perfect moment,
282
1088082
2764
topniejąc przez cały czas.
18:22
all the while melting away.
283
1090870
2298
18:26
If we love such moments ferociously,
284
1094700
6019
Jeśli do szaleństwa
pokochamy takie momenty,
pokochamy takie momenty,
18:32
then maybe we can learn to live well --
285
1100743
2272
może uda nam się nauczyć, jak dobrze żyć,
18:35
not in spite of death,
286
1103039
2087
nie wbrew śmierci,
ale ze względu na nią.
18:37
but because of it.
287
1105150
1586
Niech śmierć nas poruszy,
18:42
Let death be what takes us,
288
1110520
2176
a nie brak wyobraźni.
18:44
not lack of imagination.
289
1112720
2862
Dziękuję.
18:48
Thank you.
290
1116868
1152
(Brawa)
18:50
(Applause)
291
1118044
7920
ABOUT THE SPEAKER
BJ Miller - Palliative care physicianUsing empathy and a clear-eyed view of mortality, BJ Miller shines a light on healthcare’s most ignored facet: preparing for death.
Why you should listen
Palliative care specialist BJ Miller helps patients face their own deaths realistically, comfortably, and on their own terms. Miller is cultivating a model for palliative care organizations around the world, and emphasizing healthcare’s quixotic relationship to the inevitability of death. He is a hospice and palliative medicine physician and sees patients and families at the UCSF Helen Diller Family Comprehensive Cancer Center.
Miller’s passion for palliative care stems from personal experience -- a shock sustained while a Princeton undergraduate cost him three limbs and nearly killed him. But his experiences form the foundation of a hard-won empathy for patients who are running out of time.
BJ Miller | Speaker | TED.com