TEDGlobal 2014
Alison Killing: There’s a better way to die, and architecture can help
Alison Killing: Ekziston një mënyrë më e mirë për të vdekur, dhe arkitektura mund të ndihmojë
Filmed:
Readability: 3.9
1,316,847 views
Në këtë prezantim të shkurtër dhe provokativ, arkitektja Alison Killing tregon për vendet ku vdekja dhe proçesi i të vdekurit ndodhin - varreza, spitale, shtëpi. Mënyra se si do vdesim po ndryshon, dhe ndoshta duhet të ndryshojë edhe arkitektura e vendit ku vdesim. Është një këndvështrim çuditërisht interesant për një aspekt të fshehtë në qytetin tonë, dhe në jetën tonë.
Alison Killing - Architect
An architect and urban designer, Alison Killing uses journalism, filmmaking and exhibitions to help people better understand the built environment. Full bio
An architect and urban designer, Alison Killing uses journalism, filmmaking and exhibitions to help people better understand the built environment. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I'd like to tell you a story
about death and architecture.
about death and architecture.
0
810
4031
Do të dëshiroja të ju tregoja një histori
për vdekjen dhe arkitekturën.
për vdekjen dhe arkitekturën.
00:16
A hundred years ago, we tended to die
of infectious diseases like pneumonia,
of infectious diseases like pneumonia,
1
4841
4630
Njëqind vjet më parë, ne rrezikonim të
vdisnim nga sëmundje ngjitëse si pneumonia,
vdisnim nga sëmundje ngjitëse si pneumonia,
e cila, nëse na mbante për gjatë
mund të na merrte shumë shpejt.
mund të na merrte shumë shpejt.
00:21
that, if they took hold,
would take us away quite quickly.
would take us away quite quickly.
2
9471
3297
Vdekja na gjente në shtëpi, në vetë
shtratet tona, të mbikqyrur nga familjet,
shtratet tona, të mbikqyrur nga familjet,
00:24
We tended to die at home,
in our own beds, looked after by family,
in our own beds, looked after by family,
3
12768
3734
00:28
although that was the default option
4
16502
1792
meqënëse kjo ishte zgjedhja e vetme,
00:30
because a lot of people
lacked access to medical care.
lacked access to medical care.
5
18294
2590
sepse shumë njerëz nuk kishin
qasje në përkujdesin shëndetsor.
qasje në përkujdesin shëndetsor.
Ndërsa pastaj në shekullin e 20-të
shume gjëra ndryshuan.
shume gjëra ndryshuan.
00:33
And then in the 20th century
a lot of things changed.
a lot of things changed.
6
21614
2779
Zhvilluam medikamente të reja
si penicilinën
si penicilinën
00:36
We developed new medicines like penicillin
7
24393
2097
00:38
so we could treat
those infectious diseases.
those infectious diseases.
8
26490
2485
ashtu që ne të mund t'i trajtonim
këto sëmundje ngjitëse.
këto sëmundje ngjitëse.
Medikamente të reja sikurse
teknologjia e rrezeve X u zbuluan
teknologjia e rrezeve X u zbuluan
00:40
New medical technologies
like x-ray machines were invented.
like x-ray machines were invented.
9
28975
3274
Dhe duke qënë se se ato ishin
kaq të mëdha dhe të shtrenjta,
kaq të mëdha dhe të shtrenjta,
00:44
And because they were
so big and expensive,
so big and expensive,
10
32249
2252
00:46
we needed large, centralized
buildings to keep them in,
buildings to keep them in,
11
34501
3018
na duheshin ndërtesa të mëdha
qëndrore, ku t'i mbanim ato,
qëndrore, ku t'i mbanim ato,
dhe kështu u krijuan
spitale tona moderne.
spitale tona moderne.
00:49
and they became our modern hospitals.
12
37519
2299
Pas Luftës se Dytë Botërore,
00:51
After the Second World War,
13
39818
1423
00:53
a lot of countries set up
universal healthcare systems
universal healthcare systems
14
41241
2640
shumë vende themeluan sisteme
universale të kujdesit shëndetsor
universale të kujdesit shëndetsor
ashtu që kushdo mund të merrte
trajtimin e nevojshëm.
trajtimin e nevojshëm.
00:55
so that everyone who needed
treatment could get it.
treatment could get it.
15
43881
2647
Rezultati ishte zgjatja e jetës së
njeriut nga 45 në fillimin e shekullit
njeriut nga 45 në fillimin e shekullit
00:58
The result was that lifespans extended
from about 45 at the start of the century
from about 45 at the start of the century
16
46528
4249
deri ne dyfishin e saj këto ditë.
01:02
to almost double that today.
17
50777
2183
01:04
The 20th century was this time of huge
optimism about what science could offer,
optimism about what science could offer,
18
52960
4098
Me zhvillimin e shkencës, shekulli i 20-të
ishte një shekull mjaft shpresëdhënës,
ishte një shekull mjaft shpresëdhënës,
por me gjithë këtë vëmendje mbi jetën,
vdekja u harrua,
vdekja u harrua,
01:09
but with all of the focus on life,
death was forgotten,
death was forgotten,
19
57058
3727
madje edhe qasja jonë ndaj
vdekjes ndryshoi në mënyrë drastike.
vdekjes ndryshoi në mënyrë drastike.
01:12
even as our approach to death
changed dramatically.
changed dramatically.
20
60785
2405
Unë jam arkitekte,
01:15
Now, I'm an architect,
21
63580
1203
01:16
and for the past year and a half
I've been looking at these changes
I've been looking at these changes
22
64783
3242
dhe për një vit e gjysëm
po kërkoj për këto ndryshime
po kërkoj për këto ndryshime
dhe kuptimin që ato kanë për arkitekturen
në lidhje me vdekjen dhe të vdekurit
në lidhje me vdekjen dhe të vdekurit
01:20
and at what they mean for architecture
related to death and dying.
related to death and dying.
23
68025
3154
01:23
We now tend to die
of cancer and heart disease,
of cancer and heart disease,
24
71179
3233
Ne tani mund të vdesim nga
kanceri apo semundje zemre,
kanceri apo semundje zemre,
01:26
and what that means is that many of us
will have a long period of chronic illness
will have a long period of chronic illness
25
74412
3996
që do të thotë se shumë nga ne
do të përballemi një periudhë të gjatë
do të përballemi një periudhë të gjatë
me sëmundje kronike në fund të jetës.
01:30
at the end of our lives.
26
78408
1974
Gjatë kësaj periudhe,
01:32
During that period,
27
80382
1113
me shumë mundësi, ne do të kalojmë
mjaft kohë në spitale e azile.
mjaft kohë në spitale e azile.
01:33
we'll likely spend a lot of time
in hospitals and hospices and care homes.
in hospitals and hospices and care homes.
28
81495
5063
Ne të gjithë kemi qenë në
spitale moderne.
spitale moderne.
01:38
Now, we've all been in a modern hospital.
29
86558
2206
Ju i njihni ato drita floureshente
në korridoret pafund të gjata
në korridoret pafund të gjata
01:40
You know those fluorescent lights
and the endless corridors
and the endless corridors
30
88764
3390
dhe ata rreshta me karrige
të parehatshme.
të parehatshme.
01:44
and those rows of uncomfortable chairs.
31
92154
3018
Arkitektura e spitaleve
ka fituar një nam të keq.
ka fituar një nam të keq.
01:47
Hospital architecture
has earned its bad reputation.
has earned its bad reputation.
32
95172
3762
Por çuditërisht
nuk ka qenë gjithmonë kështu.
nuk ka qenë gjithmonë kështu.
01:50
But the surprising thing is,
it wasn't always like this.
it wasn't always like this.
33
98934
3157
Ky është L'Ospedale degli Innocenti,
i ndërtuar në vitn 1419 nga Brunelleschi,
i ndërtuar në vitn 1419 nga Brunelleschi,
01:54
This is L'Ospedale degli Innocenti,
built in 1419 by Brunelleschi,
built in 1419 by Brunelleschi,
34
102091
4334
01:58
who was one of the most famous
and influential architects of his time.
and influential architects of his time.
35
106425
3747
që ishte një nga arkitektët më të famshëm
dhe me më ndikim në atë kohe.
dhe me më ndikim në atë kohe.
Dhe kur shikoj këtë ndërtesë
dhe mendoj për spitalet sot,
dhe mendoj për spitalet sot,
02:02
And when I look at this building
and then think about hospitals today,
and then think about hospitals today,
36
110172
3343
02:05
what amazes me is
this building's ambition.
this building's ambition.
37
113515
3088
çfarë më mahnit, është
qëllimi i kësaj ndërtese.
qëllimi i kësaj ndërtese.
Është me të vërtetë një
ndërtesë e mrekullueshme.
ndërtesë e mrekullueshme.
02:08
It's just a really great building.
38
116603
1649
02:10
It has these courtyards in the middle
39
118252
1834
Ka tri oborre në mes
02:12
so that all of the rooms
have daylight and fresh air,
have daylight and fresh air,
40
120086
2533
ashtu që të gjitha dhomat
të jenë plot dritë dhe ajër të pastër,
të jenë plot dritë dhe ajër të pastër,
02:14
and the rooms are big
and they have high ceilings,
and they have high ceilings,
41
122619
2413
dhe dhomat janë të mëdha
me tavane të larta,
me tavane të larta,
02:17
so they just feel
more comfortable to be in.
more comfortable to be in.
42
125032
2484
dhe të bëjnë të ndihesh
më rehat kur je brenda.
më rehat kur je brenda.
Dhe gjithashtu duket bukur.
02:19
And it's also beautiful.
43
127516
1765
02:21
Somehow, we've forgotten
that that's even possible for a hospital.
that that's even possible for a hospital.
44
129281
3831
Ne e kemi harruar disi,
që kjo është e mundur për një spital.
që kjo është e mundur për një spital.
Tani, nëse duam ndërtesa më të mira për të
vdekur, atëhere duhet të diskutojmë,
vdekur, atëhere duhet të diskutojmë,
02:25
Now, if we want better buildings
for dying, then we have to talk about it,
for dying, then we have to talk about it,
45
133112
4023
02:29
but because we find the subject
of death uncomfortable,
of death uncomfortable,
46
137135
2571
por pasi ne nuk ndjehemi rehat
të flasim për vdekjen
të flasim për vdekjen
ne nuk flasim rreth saj,
02:31
we don't talk about it,
47
139706
1440
02:33
and we don't question how we
as a society approach death.
as a society approach death.
48
141146
3312
dhe nuk e vëmë në pyetje se si
ne si shoqëri i afrohemi vdekjes.
ne si shoqëri i afrohemi vdekjes.
Një nga gjërat që më befason më së
shumti në kërkimet e mia,
shumti në kërkimet e mia,
02:36
One of the things that surprised me
most in my research, though,
most in my research, though,
49
144458
3174
është se sa ndryshojnë
në fakt qëndrimet.
në fakt qëndrimet.
02:39
is how changeable attitudes actually are.
50
147632
2685
02:42
This is the first crematorium in the U.K.,
51
150317
2392
Ky është krematoriumi i parë në
Mbretërinë e Bashkuar,
Mbretërinë e Bashkuar,
02:44
which was built in Woking in the 1870s.
52
152709
2809
që u ndërtua në Woking ne vitet 1870.
02:47
And when this was first built,
there were protests in the local village.
there were protests in the local village.
53
155518
3407
Dhe kur u ndertua për herë të parë,
në fshat kishte protesta.
në fshat kishte protesta.
Djegia e trupit nuk pranohej nga shoqëria
dhe 99.8% e njerëzve varroseshin.
dhe 99.8% e njerëzve varroseshin.
02:50
Cremation wasn't socially acceptable,
and 99.8 percent of people got buried.
and 99.8 percent of people got buried.
54
158925
4883
Edhe tani, vetëm 100 vjet më vonë,
tre te katertat prej trupave tanë digjen.
tre te katertat prej trupave tanë digjen.
02:55
And yet, only a hundred years later,
three quarters of us get cremated.
three quarters of us get cremated.
55
163808
3776
02:59
People are actually really open
to changing things
to changing things
56
167584
2527
Njerëzit janë shumë të hapur
për të pranuar këto ndryshime.
për të pranuar këto ndryshime.
03:02
if they're given the chance
to talk about them.
to talk about them.
57
170111
2401
nëse atyre u jepet mundësia
të flasin për to.
të flasin për to.
Pra kjo bisedë
mbi vdekjen dhe arkitekturën
mbi vdekjen dhe arkitekturën
03:04
So this conversation
about death and architecture
about death and architecture
58
172512
3323
ishte ajo se çfarë doja të filloja
kur bëra ekspozitën time të parë mbi të
kur bëra ekspozitën time të parë mbi të
03:07
was what I wanted to start
when I did my first exhibition on it
when I did my first exhibition on it
59
175835
3159
në Venecie në Qershor,
e cila u quajt ''Vdekja në Venecie.''
e cila u quajt ''Vdekja në Venecie.''
03:10
in Venice in June,
which was called "Death in Venice."
which was called "Death in Venice."
60
178994
3226
03:14
It was designed to be quite playful
61
182220
3274
Ishte e projektuar ashtu që të ishte
mjaft argëtuese
mjaft argëtuese
03:17
so that people would
literally engage with it.
literally engage with it.
62
185494
2198
ashtu që njerëzit
vërtetë t'i kushtonin vëmendje.
vërtetë t'i kushtonin vëmendje.
Kjo është një nga ekspozitat tona,
e cila është një hartë interaktive e Londrës
e cila është një hartë interaktive e Londrës
03:19
This is one of our exhibits,
which is an interactive map of London
which is an interactive map of London
63
187692
3255
që tregon se sa shumë prej pasurive
të patundshme në këtë qytet
të patundshme në këtë qytet
03:22
that shows just how much
of the real estate in the city
of the real estate in the city
64
190947
2675
shfrytëzohen për vdekjen dhe te vdekurit.
03:25
is given over to death and dying,
65
193622
1879
dhe kur ju lëvizni dorën nëpër hartë,
03:27
and as you wave your hand across the map,
66
195501
2369
03:29
the name of that piece of real estate,
the building or cemetery, is revealed.
the building or cemetery, is revealed.
67
197870
4829
shfaqet emri i asaj pasurie të patundshme,
i ndërtesës ose varrezës,
i ndërtesës ose varrezës,
Një tjetër ekspozitë e jona
ishte një seri kartolinash
ishte një seri kartolinash
03:34
Another of our exhibits
was a series of postcards
was a series of postcards
68
202699
2508
03:37
that people could take away with them.
69
205207
1997
që njerëzit mund t'i merrnin me vete.
Dhe ato tregonin shtëpi dhe spitale
03:39
And they showed people's homes
and hospitals
and hospitals
70
207204
2461
varreza dhe morgje,
03:41
and cemeteries and mortuaries,
71
209665
2415
dhe secila prej tyre tregonte histori
të hapësirave të ndryshme
të hapësirave të ndryshme
03:44
and they tell the story
of the different spaces
of the different spaces
72
212080
2461
përmes së cilave do të kalojmë,
në anën tjetër të vdekjes.
në anën tjetër të vdekjes.
03:46
that we pass through
on either side of death.
on either side of death.
73
214541
2833
Ne dëshironim t'i tregojmë
se vendi ku ndërrojmë jetë
se vendi ku ndërrojmë jetë
03:49
We wanted to show
that where we die
that where we die
74
217374
2345
është pjesa kryesore e mënyrës
se si vdesim.
se si vdesim.
03:51
is a key part of how we die.
75
219719
3251
03:54
Now, the strangest thing was the way
that visitors reacted to the exhibition,
that visitors reacted to the exhibition,
76
222970
4783
Tani, gjëja më e çuditshme ishte mënyra
se si vizitorët reaguan ndaj ekspozitës,
se si vizitorët reaguan ndaj ekspozitës,
veçanërisht ndaj efektit audio-visual.
03:59
especially the audio-visual works.
77
227753
2368
04:02
We had people dancing
and running and jumping
and running and jumping
78
230121
3692
Kishte njerëz që kërcenin,
vraponin apo hidheshin përpjetë
vraponin apo hidheshin përpjetë
04:05
as they tried to activate
the exhibits in different ways,
the exhibits in different ways,
79
233813
2995
duke u munduar të aktivizonin
efektet në mënyra të ndryshme,
efektet në mënyra të ndryshme,
dhe për një moment
ata do të ndalnin
ata do të ndalnin
04:08
and at a certain point
they would kind of stop
they would kind of stop
80
236808
2444
dhe do të kujtoheshin se ekspozita
kishte të bënte me vdekjen,
kishte të bënte me vdekjen,
04:11
and remember that they were in
an exhibition about death,
an exhibition about death,
81
239252
2734
04:13
and that maybe that's not
how you're supposed to act.
how you're supposed to act.
82
241986
2624
dhe ndoshta kjo nuk ishte mënyra
se si supozohet të sillemi.
se si supozohet të sillemi.
04:16
But actually, I would question
whether there is one way
whether there is one way
83
244610
2647
Por në të vërtetë, unë do ta vija në
pyetje nëse ekziston një mënyrë
pyetje nëse ekziston një mënyrë
04:19
that you're supposed to act around death,
84
247257
2275
se si duhet të sillemi rreth vdekjes,
04:21
and if there's not, I'd ask you to think
about what you think a good death is,
about what you think a good death is,
85
249532
4551
dhe nëse kjo nuk është, do të doja që ju
të mendoni si do ishte një vdekje e mirë,
të mendoni si do ishte një vdekje e mirë,
dhe të mendoni se si mund të ishte
arkitektura që e bën një vdekje të mire
arkitektura që e bën një vdekje të mire
04:26
and what you think that architecture
that supports a good death might be like,
that supports a good death might be like,
86
254083
3669
dhe a nuk do të ishte më pak
si kjo dhe pak më shumë si kjo?
si kjo dhe pak më shumë si kjo?
04:29
and mightn't it be a little less like this
and a little more like this?
and a little more like this?
87
257752
4728
04:34
Thank you.
88
262480
2214
Ju faleminderit.
(Duartrokitje)
04:36
(Applause)
89
264694
2020
ABOUT THE SPEAKER
Alison Killing - ArchitectAn architect and urban designer, Alison Killing uses journalism, filmmaking and exhibitions to help people better understand the built environment.
Why you should listen
Alison Killing is an architect and urban designer working to engage people with their built environment, via design of buildings and urban strategies, film making, exhibitions and events. She explores the relationship between death and modern architecture, looking at how cities are rebuilt after disaster.
Recent projects include Death in the City (and its first iteration, Death in Venice, which was shown as an independent event during the opening week of the Venice Architecture Biennale), a touring exhibition about death and modern architecture; work with the International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies on better rebuilding after disaster and how to integrate relevant urban design tools into humanitarian response; and a study of financial models for arts and community projects temporarily using vacant buildings to help these projects become self-sustaining.
Alison Killing | Speaker | TED.com