TEDxMaastricht
Bart Knols: 3 new ways to kill mosquitoes
Bart Knols: Sivrisinekleri öldür, sıtmayı bitir
Filmed:
Readability: 3.7
327,786 views
Bir sivrisineğin sezgilerini kendisine karşı kullanabiliriz. TEDxMaastricht'te konuşmacı Bart Knols, sıtmayla savaşta takımının geliştirdiği yaratıcı çözümleri tanıtıyor -- bu çözümler arasında limburger peyniri ve öldürücü bir hap da bulunuyor. (TEDxMaastricht'te çekilmiştir.)
Bart Knols - Malariologist
Bart Knols is a doctor committed to killing mosquitoes and ending malaria. Full bio
Bart Knols is a doctor committed to killing mosquitoes and ending malaria. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
(Mosquito buzzing)
0
527
6454
(Sivrisinek vızıltısı)
00:25
(Swat)
1
10009
3025
(Sineklikle vuruş)
00:28
Gotcha.
2
13034
2983
Yakaladım.
00:31
Mosquitos. I hate them.
3
16017
3724
Sivrisinekler. Onlardan nefret ediyorum.
00:35
Don't you?
4
19741
1768
Ya siz?
00:37
That awful buzzing sound at night around your ears
5
21509
3091
Gecenin bir yarısı sizi tümüyle çılgına çeviren
00:40
that drives you absolutely crazy?
6
24600
2371
kulaklarınızdaki o berbat vızıldama sesi?
00:42
Knowing that she wants to stick a needle in your skin
7
26971
2214
Sivrisineğin derinize bir iğne saplamayı ve kanınızı emmeyi
00:45
and suck out your blood? That's awful, right?
8
29185
4086
istediğini bilmek? Berbat bir şey, değil mi?
00:49
In fact, there's only one good thing I can think of
9
33271
3381
Hatta, sivrisinekler hakkında düşünebildiğim sadece
00:52
when it gets to mosquitos.
10
36652
2380
tek iyi bir şey var.
00:54
When they fly into our bedroom at night,
11
39032
2711
Geceyarısı yatak odamıza girdiklerinde,
00:57
they prefer to bite my wife.
12
41743
3105
eşimi ısırmayı tercih ediyorlar.
01:00
But that's fascinating, right?
13
44848
1209
Ama bu büyüleyici, değil mi?
01:01
Why does she receive more bites than I do?
14
46057
4606
Eşim neden benden daha çok ısırılıyor?
01:06
And the answer is smell, the smell of her body.
15
50663
4192
Ve bunun cevabı koku, bedeninin kokusu.
01:10
And since we all smell different and produce chemicals
16
54855
2650
Ve her birimiz derimizde sivrisinekleri kendine çeken veya iten
01:13
on our skin that either attract or repel mosquitos,
17
57505
4477
farklı kimyasallar ürettiğimiz ve farklı koktuğumuz için,
01:17
some of us are just more attractive than others.
18
61982
3432
bazılarımız diğerlerinden çok daha çekici hale gelir.
01:21
So my wife smells nicer than I do, or I just
19
65414
3230
Yani eşim benden daha hoş kokuyor, ya da ben sadece
01:24
stink more than she does.
20
68644
2786
ondan daha kötü kokuyorum.
01:27
Either way, mosquitos find us in the dark
21
71430
3581
Her iki şekilde de, sivrisinekler bizi karanlıkta
01:30
by sniffing us out. They smell us.
22
75011
2735
koklayarak buluyorlar. Bizim kokumuzu alıyorlar.
01:33
And during my Ph.D, I wanted to know exactly
23
77746
2710
Ve doktoramı yaparken, sivrisineklerin, Afrika sıtmalı sivrisineklerinin
01:36
what chemicals from our skin mosquitos used,
24
80456
2756
geceleri bizi takip etmek için derimizden yayılan
01:39
African malarial mosquitos use to track us down at night.
25
83212
3781
hangi kimyasalları kullandıklarını bilmek istedim.
01:42
And there's a whole range of compounds that they do use.
26
86993
3568
Ve kullandıkları çok geniş bir bileşim yelpazesi var.
01:46
And this was not going to be an easy task.
27
90561
3027
Ve bu kolay bir görev olmayacaktı.
01:49
And therefore, we set up various experiments.
28
93588
3105
Ve bundan dolayı, çeşitli deneyler hazırladık.
01:52
Why did we set up these experiments?
29
96693
2868
Neden bu deneyleri hazırladık?
01:55
Because half the world's population runs the risk
30
99561
3353
Çünkü dünya nüfusunun yarısı basit bir sivrisinek ısırığının
01:58
of contracting a killer disease like malaria
31
102914
3206
yol açabileceği sıtma gibi ölümcül bir hastalığa
02:02
through a simple mosquito bite.
32
106120
2702
yakalanma riski altında.
02:04
Every 30 seconds, somewhere on this planet,
33
108822
2367
Her 30 saniyede, dünya üzerinde bir yerde,
02:07
a child dies of malaria, and Paul Levy this morning,
34
111189
3671
bir çocuk sıtma yüzünden ölüyor ve bu sabah Paul Levy
02:10
he was talking about the metaphor of the 727 crashing into the United States.
35
114860
3847
Amerika Birleşik Devletleri'ne çarpan 727 hakkında bir metafor dile getiriyordu.
02:14
Well, in Africa, we have the equivalent of seven jumbo 747s
36
118707
5581
Afrika'da, her gün yedi büyük boy 747'nin çarpmasına denk
02:20
crashing every day.
37
124288
2801
olaylar yaşanıyor.
02:22
But perhaps if we can attract these mosquitos to traps,
38
127089
3241
Ama eğer bir ihtimal, bu sivrisinekleri kendi kokumuzu kullanarak
02:26
bait it with our smell, we may be able to stop transmission
39
130330
3701
tuzağa çekebilirsek, o zaman bu hastalığın yayılmasını
02:29
of disease.
40
134031
1830
durdurabiliriz.
02:31
Now solving this puzzle was not an easy thing,
41
135861
2248
Şimdi, bu yapbozu çözmek kolay değildi,
02:34
because we produce hundreds of different chemicals on the skin,
42
138109
3237
çünkü deri üzerinde yüzlerce farklı kimyasal üretiyoruz,
02:37
but we undertook some remarkable experiments
43
141346
2417
ama bu yapbozu gerçekten de çok çabuk çözmemizi sağlayan
02:39
that managed us to resolve this puzzle very quickly indeed.
44
143763
3792
bazı harikulade deneylere giriştik.
02:43
First, we observed that not all mosquito species
45
147555
3363
Başta, tüm sivrisinek türlerinin vücudun aynı bölümünden
02:46
bite on the same part of the body. Strange.
46
150918
3848
ısırmadığını gözlemledik. Tuhaf.
02:50
So we set up an experiment
47
154766
1619
Biz de çıplak bir gönüllüyü
02:52
whereby we put a naked volunteer in a large cage,
48
156385
3612
büyük bir kafesin içerisine koyarak bir deney hazırladık
02:55
and in that cage we released mosquitos
49
159997
3139
ve sivrisineklerin vücudun neresinden ısırdıklarını
02:59
to see where they were biting on the body of that person.
50
163136
3319
gözlemlemek için kafesin içine sivrisinekleri saldık.
03:02
And we found some remarkable differences.
51
166455
2599
Ve olağanüstü farklılıklar bulduk.
03:04
On the left here you see the bites
52
169054
2363
Burda solda, gönüllümüzü ısıran
03:07
by the Dutch malarial mosquito on this person.
53
171417
2925
Alman sıtmalı sivrisineklerinin ısırıklarını görüyorsunuz.
03:10
They had a very strong preference for biting on the face.
54
174342
3028
Çok güçlü bir şekilde yüz kısmından ısırmayı tercih ettiler.
03:13
In contrast, the African malarial mosquito
55
177370
2462
Tersine, Afrika sıtmalı sivrisinekleri bu kişinin
03:15
had a very strong preference for biting the ankles and feet of this person,
56
179832
5805
bilekleri ve ayaklarını ısırmaya yönelik bir tercih sergilediler
03:21
and that of course we should have known all along
57
185637
2465
ve tabii ki bunu en başından bilmemiz gerekirdi
03:24
because they're called mosqui-toes, you see? (Laughter)
58
188102
4472
çünkü onların adı mosqui-toes (ayak parmakları), ya? (Kahkahalar)
03:28
That's right. (Applause)
59
192574
3107
Bu doğru. (Alkışlar)
03:31
And so we started focusing on the smell of feet,
60
195681
5653
Ve böylece ayak kokusu üzerine, insan ayağının
03:37
on the smell of human feet,
61
201334
1572
kokusu üzerine yoğunlaşmaya başladık,
03:38
until we came across a remarkable statement in the literature
62
202906
3702
ta ki literatürde söylenen inanılmaz bir sözle, tersinden ziyade
03:42
that said that cheese smells after feet
63
206608
3658
peynirin ayak gibi koktuğuna dair o inanılmaz
03:46
rather than the reverse. Think of it.
64
210266
4082
sözle karşılaşana kadar. Bir düşünün.
03:50
And this triggered us to do a remarkable experiment.
65
214348
2259
Ve bu bizi olağanüstü bir deney yapmak için tetikledi.
03:52
We tried, with a tiny little piece of Limburger cheese,
66
216607
4379
Fena halde ayak kokan Limburger peynirinden
03:56
which smells badly after feet,
67
220986
2672
çok küçük bir parça alarak
03:59
to attract African malaria mosquitos.
68
223658
2497
Afrika sıtmalı sivrisineklerini çekmeyi denedik.
04:02
And you know what? It worked.
69
226155
2732
Ve biliyor musunuz? İşe yaradı.
04:04
In fact, it worked so well that now we have a synthetic mixture
70
228887
5335
Hatta, o kadar işe yaradı ki şu anda Limburger peyniri aromasının
04:10
of the aroma of Limburger cheese that we're using in Tanzania
71
234222
4514
Tanzanya'da kullanılan yapay bir karışımına sahibiz
04:14
and has been shown there to be two to three times
72
238736
2112
ve bu karışımın orda sivrisineklere, insanlardan
04:16
more attractive to mosquitos than humans.
73
240848
3882
iki ya da üç defa daha çekici geldiği görüldü.
04:20
Limburg, be proud of your cheese,
74
244730
3521
Limburg, peynirinle gurur duy,
04:24
as it is now used in the fight against malaria.
75
248251
3197
çünkü o şimdi sıtmaya karşı savaşta kullanılıyor.
04:27
(Applause)
76
251448
6796
(Alkışlar)
04:34
That's the cheese, just to show you.
77
258244
2934
İşte peynir bu, göstermek istedim.
04:37
My second story is remarkable as well.
78
261178
3179
İkinci hikayem de aynı şekilde olağanüstü.
04:40
It's about man's best friend. It's about dogs.
79
264357
3615
Bu sefer insanın en iyi dostu hakkında. Köpekler hakkında.
04:43
And I will show you
80
267972
993
Ve size köpekleri
04:44
how we can use dogs in the fight against malaria.
81
268965
3137
sıtmaya karşı savaşta nasıl kullanabileceğimizi göstereceğim.
04:48
One of the best ways of killing mosquitos
82
272102
3668
Sivrisinekleri öldürmenin en iyi yollarından biri
04:51
is not to wait until they fly around like adults
83
275770
2955
yetişkinlerinin etrafta uçup insanları ısırmalarını
04:54
and bite people and transmit disease.
84
278725
3087
ve hastalığı yaymalarını beklememek.
04:57
It's to kill them when they're still in the water as larvae.
85
281812
3903
Onları henüz suda birer larvalarken öldürmek.
05:01
Why? Because they are just like the CIA.
86
285715
4725
Niçin? Çünkü onlar aynı CIA gibiler.
05:06
In that pool of water, these larvae are concentrated.
87
290440
4152
Su havuzu içindeyken, bu larvalar yoğunlaşmış haldeler.
05:10
They're all together there. They are immobile.
88
294592
2682
Orda hep birlikteler. Hareketsiz duruyorlar.
05:13
They can't escape from that water. They can't fly.
89
297274
3168
Sudan kaçamazlar. Uçamazlar.
05:16
And they're accessible. You can actually walk up
90
300442
3457
Ve erişilebilirler. Sahiden kalkıp bu havuza gidebilir
05:19
to that pool and you can kill them there, right?
91
303899
4259
ve onları orda öldürebilirsiniz, öyle değil mi?
05:24
So the problem that we face with this is that,
92
308158
3872
Böyle bir kişinin tüm bu üreme yerlerini bulmasını
05:27
throughout the landscape, all these pools of water
93
312030
3161
ve buralara böcek ilacı dökmesini zorlaştıran,
05:31
with the larvae, they are scattered all over the place,
94
315191
2723
karşılaştığımız bu problem, tüm bu alan boyunca bulunan
05:33
which makes it very hard for an inspector like this
95
317914
2908
tüm bu su havuzlarının larvalarla dolu olması,
05:36
to actually find all these breeding sites and treat them with insecticides.
96
320822
3978
bunların her türlü yere dağılmış olmaları.
05:40
And last year we thought very, very hard,
97
324800
2531
Ve geçen yıl çok, çok fazla düşündük,
05:43
how can we resolve this problem? Until we realized
98
327331
3375
bu problemi nasıl çözebilirdik? Ta ki aynı bizim gibi,
05:46
that just like us, we have a unique smell,
99
330706
3263
bizim eşsiz bir kokumuzun olması gibi,
05:49
that mosquito larvae also have a very unique smell.
100
333969
4511
sivrisinek larvalarının da oldukça eşsiz bir kokusu olduğunu keşfedene kadar.
05:54
And so we set up another crazy experiment,
101
338480
2093
Ve böylece başka çılgın bir deney hazırladık,
05:56
because we collected the smell of these larvae,
102
340573
2072
çünkü bu larvaların kokularını topladık
05:58
put it on pieces of cloth, and then did something very remarkable.
103
342645
4366
ve bez parçalarına koyduk, ve sonra olağanüstü bir şey yaptık.
06:02
Here we have a bar with four holes,
104
347011
2393
Burda dört deliği olan bir çubuğumuz var
06:05
and we put the smell of these larvae in the left hole.
105
349404
2803
ve bu larvaların kokusunu soldaki deliğe yerleştirdik.
06:08
Ooh, that was very quick.
106
352207
1075
Aha, oldukça çabuk oldu.
06:09
And then you see the dog. It's called Tweed. It's a border collie.
107
353282
2444
Ve şimdi köpeği görüyorsunuz. Adı Tweed. Border collie cinsi bir köpek.
06:11
He's examining these holes, and now he's got it already.
108
355726
2915
Delikleri kontrol ediyor ve çoktan etti bile.
06:14
He's going back to check the control holes again,
109
358641
2497
Kontrol deliklerini tekrar koklamaya başlıyor,
06:17
but he's coming back to the first one,
110
361138
1483
ama ilk deliğe geri geliyor
06:18
and now he's locking into that smell,
111
362621
2657
ve şimdi de o kokuya kilitleniyor,
06:21
which means that now we can use dogs
112
365278
2230
yani anlaşılıyor ki artık sahadaki sivrisinek
06:23
with these inspectors to much better find
113
367508
2328
üreme bölgelerini çok daha etkili bir biçimde
06:25
the breeding sites of mosquitos in the field,
114
369836
2384
bulabilmek için köpekleri kullanabiliriz
06:28
and therefore have a much bigger impact on malaria.
115
372220
2869
ve böylece sıtma üzerinde çok daha büyük bir etkimiz olabilir.
06:30
This lady is Ellen van der Zweep. She's one of the best dog-trainers in the world,
116
375089
3714
Bu kadının adı Ellen van der Zweep. Dünyadaki en iyi köpek eğitimcilerinden biri,
06:34
and she believes that we can do a lot more.
117
378803
2875
ve ona göre bundan çok daha fazlasını başarabiliriz.
06:37
Since we also know that people that carry malaria parasites
118
381678
3718
Sıtma paraziti taşıyan insanların, taşımayan insanlara göre
06:41
smell different compared to people that are uninfected,
119
385396
2976
farklı bir koku yaydıklarını da bildiğimizden dolayı,
06:44
she's convinced that we can train dogs
120
388372
2306
ona göre köpekleri, bu paraziti taşıyan insanları
06:46
to find people that carry the parasite.
121
390678
3690
bulacak şekilde eğitmemiz mümkün.
06:50
That means that in a population where malaria
122
394368
2183
Bunun anlamı, sıtmanın güç kaybettiği ve
06:52
has gone down all the way, and there's few people remaining with parasites,
123
396551
3893
bu paraziti taşıyan oldukça az insanın bulunduğu bir popülasyonda,
06:56
that the dogs can find these people,
124
400444
1579
köpekler bu insanları tespit edebilir
06:57
we can treat them with anti-malarial drugs, and give the final blow to malaria.
125
402023
4239
ve bu kimseleri sıtmaya karşı ilaçla tedavi ederek sıtmaya son darbemizi vurabiliriz.
07:02
Man's best friend in the fight against malaria.
126
406262
3508
İnsanın en iyi dostu, sıtmaya karşı savaşıyor.
07:05
My third story is perhaps even more remarkable,
127
409770
3038
Üçüncü hikayem belki daha da olağanüstü
07:08
and, I should say, has never been shown to the public until today.
128
412808
4849
ve, söylemeliyim ki, bugüne dek kimseye gösterilmedi.
07:13
Yeah.
129
417657
2070
Evet.
07:15
It's a crazy story, but I believe it's perhaps the best
130
419727
3206
Çılgın bir hikaye, ama sivrisineklere karşı en iyi
07:18
and ultimate revenge against mosquitos ever.
131
422933
3319
ve nihai intikamı almamızı sağlayacağına inanıyorum.
07:22
In fact, people have told me that now they will enjoy
132
426252
3174
Hatta, insanlar bana artık sivrisinekler tarafından ısırılmaktan
07:25
being bitten by mosquitos.
133
429426
3062
hoşlandıklarını söylüyorlar.
07:28
And the question of course is, what would make someone
134
432488
2708
Ve tabii ki burdaki soru, sivrisinekler tarafından ısırılmayı
07:31
enjoy being bitten by mosquitos?
135
435196
2610
güzel kılan şey ne olabilir?
07:33
And the answer
136
437806
1260
Ve cevabı,
07:34
I have right here in my pocket,
137
439066
4117
hemen burda cebimde,
07:39
if I get it.
138
443183
2710
eğer çıkarabilirsem.
07:41
It's a tablet, a simple tablet,
139
445893
3346
Bu bir hap, basit bir hap
07:45
and when I take it with water,
140
449239
2882
ve bunu suyla yuttuğum zaman,
07:48
it does miracles.
141
452121
4275
mucizeler gerçekleştiriyor.
07:52
Thank you.
142
456396
1673
Teşekkür ederim.
07:56
(Drinking)
143
460287
3742
(İçiyor)
07:59
Now let me show you how this works.
144
464029
4016
Şimdi size nasıl çalıştığını göstereyim.
08:03
Here in this box I have a cage
145
468045
3017
Burdaki kutunun içerisinde,
08:06
with several hundred hungry
146
471062
4794
hepsini serbest bırakmaya hazırlandığım
08:11
female mosquitos
147
475856
4467
yüzlerce aç, dişi
08:16
that I'm just about to release. (Laughter)
148
480323
3888
sivrisinekle dolu bir kafes var. (Kahkahalar)
08:20
Just kidding, just kidding.
149
484211
3120
Sadece şaka, sadece şaka.
08:23
What I'm going to show you is I'm gonna stick my arm into it
150
487331
2892
Size göstereceğim şey şu: kolumu içeriye sokacağım
08:26
and I will show you how quickly they will bite.
151
490223
2715
ve size nasıl da çabucak ısırdıklarını göstereceğim.
08:28
Here we go.
152
492938
1997
Başlayalım.
08:30
Don't worry, I do this all the time in the lab.
153
494935
3422
Merak etmeyin, bunu laboratuvarda sürekli yapıyorum.
08:34
There we go. Okay.
154
498357
3802
İşte böyle. Tamam.
08:38
Now, on the video, on the video here,
155
502159
5043
Şimdi, videoda, burdaki videoda,
08:43
I'm going to show you exactly the same thing,
156
507202
1368
size tamamıyla aynı şeyi göstereceğim,
08:44
except that what I'm showing you on the video
157
508570
2759
videoda gösterdiklerimin tek farkı, videodakilerin
08:47
happened one hour after I took the tablet.
158
511329
3566
hapı aldıktan bir saat sonra çekilmiş olması.
08:50
Have a look. That doesn't work. Okay. Sorry about that.
159
514895
4724
Bir göz atın. Çalışmıyor. Tamam. Bunun için üzgünüm.
08:55
I'm sticking in my arm, I'm giving them a big juicy
160
519619
2399
Kolumu sokuyorum, onlara büyük sulu bir kan ziyafeti
08:57
blood meal, I'm shaking them off, and we follow them through time
161
522018
2268
sunuyorum, onları püskürtüyorum ve onların zaman içerisinde,
09:00
to see these mosquitos get very, very sick indeed,
162
524286
3017
çok hasta, gerçekten çok hasta olmalarını
09:03
here shown in fast motion,
163
527303
2159
burda hızlı çekimde izliyoruz
09:05
and three hours later what we see at the bottom
164
529462
3364
ve üç saat sonra kafesinde dibinde gördüklerimiz
09:08
of the cage is dead mosquitos,
165
532826
3084
ölü sivrisinekler,
09:11
very dead mosquitos, and I'm going to say, ladies and gentlemen,
166
535910
4331
çok ölü sivrisinekler, ve şunu söyleyeceğim, bayanlar ve baylar,
09:16
we have swapped the cards with mosquitos.
167
540241
1865
sivrisineklerle kartları değişmiş bulunuyoruz.
09:18
They don't kill us. We kill them.
168
542106
4720
Onlar bizi öldürmüyor. Biz onları öldürüyoruz.
09:22
(Applause)
169
546826
8157
(Alkışlar)
09:30
Now — (Laughter) —
170
554983
6084
Şimdi - (Kahkahalar) -
09:36
Maastricht, be prepared.
171
561067
1838
Maastrict, hazırlanın.
09:38
Now think of what we can do with this.
172
562905
2126
Bununla neler yapabileceğimizi bir düşünün.
09:40
We can actually use this to contain outbreaks
173
565031
2198
Bunu sivrisinek kaynaklı hastalıkların patlak vermesini,
09:43
of mosquito-born diseases, of epidemics, right?
174
567229
3386
salgınları önlemek için kullanabiliriz, öyle değil mi?
09:46
And better still, imagine what would happen if,
175
570615
2017
Ve daha da iyisi, çok büyük bir alan içerisinde,
09:48
in a very large area, everyone would take these drugs,
176
572632
3059
üç haftalığına herkesin bu ilacı alması durumunda
09:51
this drug, for just three weeks.
177
575691
2261
neler olabileceğini hayal edin.
09:53
That would give us an opportunity to actually eliminate
178
577952
2408
Bu bize sıtmayı bir hastalık olarak elimine etmemize
09:56
malaria as a disease.
179
580360
1610
olanak sağlayacaktır.
09:57
So cheese, dogs and a pill to kill mosquitos.
180
581970
4094
Yani peynir, köpekler ve sivrisinekleri öldürmek için bir hap.
10:01
That's the kind of out-of-the-box science that I love doing,
181
586064
3638
Bu benim yapmaya bayıldığım tarzda olağanın dışında düşünmeye yönelik bilim,
10:05
for the betterment of mankind,
182
589702
2505
insanoğlunun iyiliği için,
10:08
but especially for her, so that she can grow up
183
592207
2801
ama özellikle onun için, sıtmasız bir dünyada
10:10
in a world without malaria. Thank you. (Applause)
184
595008
4800
büyüyebilmesi için. Teşekkür ederim. (Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Bart Knols - MalariologistBart Knols is a doctor committed to killing mosquitoes and ending malaria.
Why you should listen
Bart Knols is a malariologist with eleven years of experience managing large-scale research programs in East and Southern Africa. He’s worked at the United Nations (IAEA), served as a consultant for the World Health Organization, and acted as a Board Member of the UBS Bank Optimus Foundation in Switzerland. He has published over 140 peer-reviewed research articles and received the Ig Nobel Prize and an IAEA Special Service Award in 2006 and became a laureate of the Eijkman medal in 2007. He is currently the Managing Director at In2Care BV, Science Director & Managing Partner at Soper Strategies, and serves as Chair of the Advisory Board of the Dutch Malaria Foundation.
Bart Knols | Speaker | TED.com