ABOUT THE SPEAKER
Dan Ariely - Behavioral economist
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why.

Why you should listen

Dan Ariely is a professor of psychology and behavioral economics at Duke University and a founding member of the Center for Advanced Hindsight. He is the author of the bestsellers Predictably IrrationalThe Upside of Irrationality, and The Honest Truth About Dishonesty -- as well as the TED Book Payoff: The Hidden Logic that Shapes Our Motivations.

Through his research and his (often amusing and unorthodox) experiments, he questions the forces that influence human behavior and the irrational ways in which we often all behave.

More profile about the speaker
Dan Ariely | Speaker | TED.com
TED2009

Dan Ariely: Our buggy moral code

Dan Ariely bàn về đoạn mã đạo đức bị lỗi của con người

Filmed:
3,509,395 views

Nhà kinh tế học hành vi Dan Ariely nghiên cứu các lỗi trong đoạn mã phẩm chất đạo đức của chúng ta: lý do tiềm ẩn khiến chúng ta nghĩ sẽ chẳng sao nếu gian lận hoặc trộm đồ ( thỉnh thoảng trong 1 số trường hợp). Các nghiên cứu khéo léo giúp làm rõ ý tưởng của ông về việc chúng ta cư xử vô lý - và có thể bị ảnh hưởng theo những cách chúng ta không hiểu hết.
- Behavioral economist
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:16
I want to talk to you todayhôm nay a little bitbit
0
1000
2000
Hôm nay, tôi muốn nói 1 chút về
00:18
about predictablecó thể dự đoán được irrationalityirrationality.
1
3000
3000
tính phi lý có thể lường trước được
00:21
And my interestquan tâm in irrationalvô lý behaviorhành vi
2
6000
4000
Niềm đam mê của tôi về lĩnh vực này
00:25
startedbắt đầu manynhiều yearsnăm agotrước in the hospitalbệnh viện.
3
10000
3000
bắt đầu cách đây nhiều năm trong bệnh viện.
00:28
I was burnedđốt very badlytệ.
4
13000
4000
Khi ấy tôi bị bỏng nặng.
00:32
And if you spendtiêu a lot of time in hospitalbệnh viện,
5
17000
3000
Nếu chẳng may bạn phải dành nhiều thời gian ở bệnh viện,
00:35
you'llbạn sẽ see a lot of typesloại of irrationalitiesirrationalities.
6
20000
3000
bạn sẽ bắt gặp nhiều dạng phi lý
00:38
And the one that particularlyđặc biệt botheredlàm phiền me in the burnđốt cháy departmentbộ phận
7
23000
5000
Một điều đặc biệt gây khó khăn cho tôi tại khoa điều trị bỏng
00:43
was the processquá trình by which the nursesy tá tooklấy the bandagebăng off me.
8
28000
4000
là quá trình các y tá tháo băng cho tôi.
00:48
Now, you mustphải have all takenLấy a Band-AidBand-Aid off at some pointđiểm,
9
33000
2000
Bây giờ, bạn phải tháo băng y tế tại 1 số vị trí,
00:50
and you mustphải have wonderedtự hỏi what's the right approachtiếp cận.
10
35000
3000
bạn phải cẩn thận xem xét đâu là cách làm đúng
00:53
Do you ripYên nghỉ it off quicklyMau -- shortngắn durationthời gian but highcao intensitycường độ --
11
38000
4000
Cách 1: bóc nó ra nhanh - thời gian ngắn nhưng phải khá mạnh tay
00:57
or do you take your Band-AidBand-Aid off slowlychậm rãi --
12
42000
2000
hoặc cách 2: bạn tháo băng từ từ--
00:59
you take a long time, but eachmỗi secondthứ hai is not as painfulđau đớn --
13
44000
4000
mất khá nhiều thời gian- nhưng từng giây qua đi bớt đau đớn hơn--
01:03
which one of those is the right approachtiếp cận?
14
48000
3000
Vậy cách nào là đúng?
01:06
The nursesy tá in my departmentbộ phận thought that the right approachtiếp cận
15
51000
4000
Các y tá trong khoa tôi nằm cho rằng phương pháp đúng nhất là
01:10
was the rippingnhổ one, so they would grabvồ lấy holdgiữ and they would ripYên nghỉ,
16
55000
3000
cách 1, họ giữ 1 đầu và bắt đầu bóc
01:13
and they would grabvồ lấy holdgiữ and they would ripYên nghỉ.
17
58000
2000
và giữ 1 đầu rồi bóc.
01:15
And because I had 70 percentphần trăm of my bodythân hình burnedđốt, it would take about an hourgiờ.
18
60000
4000
Vì tôi bị bỏng 70% cơ thể nên mất khoảng 1 tiếng tháo băng.
01:19
And as you can imaginetưởng tượng,
19
64000
3000
Như bạn có thể tưởng tượng
01:22
I hatedghét that momentchốc lát of rippingnhổ with incredibleđáng kinh ngạc intensitycường độ.
20
67000
4000
tôi căm ghét cái khoảnh khắc bóc toạc với 1 sức mạnh kinh hồn.
01:26
And I would try to reasonlý do with them and say,
21
71000
2000
Và tôi sẽ cố gắng lý sự với họ
01:28
"Why don't we try something elsekhác?
22
73000
1000
"Tại sao chúng ta không thử cách khác?"
01:29
Why don't we take it a little longerlâu hơn --
23
74000
2000
"Tại sao chúng ta không làm lâu hơn 1 chút
01:31
maybe two hoursgiờ insteadthay thế of an hourgiờ -- and have lessít hơn of this intensitycường độ?"
24
76000
5000
2 tiếng thay vì 1 tiếng, và nhẹ tay hơn?"
01:36
And the nursesy tá told me two things.
25
81000
2000
Và các y tá nói với tôi 2 điều.
01:38
They told me that they had the right modelmô hình of the patientbệnh nhân --
26
83000
4000
Họ nói rằng mẫu bệnh nhân đúng mực là
01:42
that they knewbiết what was the right thing to do to minimizegiảm thiểu my painđau đớn --
27
87000
3000
những người tin tưởng vào các y tá luôn thao tác đúng để giảm đau tối đa
01:45
and they alsocũng thế told me that the wordtừ patientbệnh nhân doesn't mean
28
90000
3000
và họ cũng nói rằng bệnh nhân không nên
01:48
to make suggestionsgợi ý or to interferegây trở ngại or ...
29
93000
2000
gợi ý hay can thiệp, hoặc...
01:50
This is not just in HebrewTiếng Hebrew, by the way.
30
95000
3000
Đây không phải bằng chữ Hebrew
01:53
It's in everymỗi languagengôn ngữ I've had experiencekinh nghiệm with so farxa.
31
98000
3000
Nó bằng mọi thứ ngôn ngữ tôi từng biết
01:56
And, you know, there's not much -- there wasn'tkhông phải là much I could do,
32
101000
4000
Và, bạn biết đấy, không có nhiều nhiều thứ tôi có thể làm
02:00
and they keptgiữ on doing what they were doing.
33
105000
3000
và họ tiếp tục làm công việc của mình.
02:03
And about threesố ba yearsnăm latermột lát sau, when I left the hospitalbệnh viện,
34
108000
2000
Và khoảng 3 năm sau, khi tôi ra viện,
02:05
I startedbắt đầu studyinghọc tập at the universitytrường đại học.
35
110000
3000
tôi đã bắt đầu học đại học
02:08
And one of the mostphần lớn interestinghấp dẫn lessonsBài học I learnedđã học
36
113000
3000
Và 1 trong số các bài học thú vị nhất tôi đã học
02:11
was that there is an experimentalthử nghiệm methodphương pháp
37
116000
2000
là phương pháp thử nghiệm
02:13
that if you have a questioncâu hỏi you can createtạo nên a replicabản sao of this questioncâu hỏi
38
118000
4000
nghĩa là nếu bạn nghi vấn điều gì, bạn có thể tạo 1 bản mô phỏng nghi vấn
02:17
in some abstracttrừu tượng way, and you can try to examinekiểm tra this questioncâu hỏi,
39
122000
4000
một cách trừu tượng, bạn có thể cố gắng kiểm tra nghi vấn,
02:21
maybe learnhọc hỏi something about the worldthế giới.
40
126000
2000
có thể học được chút gì về thế giới.
02:23
So that's what I did.
41
128000
2000
Đó là những gì tôi đã làm.
02:25
I was still interestedquan tâm
42
130000
1000
Tôi vẫn rất quan tâm
02:26
in this questioncâu hỏi of how do you take bandagesBăng gạc off burnđốt cháy patientsbệnh nhân.
43
131000
2000
đến câu hỏi làm cách nào để tháo băng y tế cho bệnh nhân bỏng.
02:28
So originallyban đầu I didn't have much moneytiền bạc,
44
133000
3000
Ban đầu tôi không có nhiều tiền,
02:31
so I wentđã đi to a hardwarephần cứng storecửa hàng and I boughtđã mua a carpenter'sthợ mộc vicephó chủ.
45
136000
4000
vì thế tôi đã đến cửa hàng kim khí và mua 1 cái bàn kẹp thợ mộc.
02:35
And I would bringmang đến people to the labphòng thí nghiệm and I would put theirhọ fingerngón tay in it,
46
140000
4000
Sau đó tôi mang mọi người tới phòng thí nhiệm, đặt ngón tay họ vào đó,
02:39
and I would crunchcrunch it a little bitbit.
47
144000
2000
và tôi kẹp họ 1 chút.
02:41
(LaughterTiếng cười)
48
146000
2000
(Tiếng cười)
02:43
And I would crunchcrunch it for long periodskinh nguyệt and shortngắn periodskinh nguyệt,
49
148000
3000
Và tôi kẹp trong 1 khoảng thời gian dài và ngắn,
02:46
and painđau đớn that wentđã đi up and painđau đớn that wentđã đi down,
50
151000
2000
cơn đau lúc tăng lúc giảm,
02:48
and with breaksnghỉ giải lao and withoutkhông có breaksnghỉ giải lao -- all kindscác loại of versionsphiên bản of painđau đớn.
51
153000
4000
có lúc nghỉ ngơi và có lúc không- tất cả các mức độ đau đớn.
02:52
And when I finishedđã kết thúc hurtingtổn thương people a little bitbit, I would askhỏi them,
52
157000
2000
Sau khi thôi không làm đau mọi người nữa, tôi sẽ hỏi họ
02:54
so, how painfulđau đớn was this? Or, how painfulđau đớn was this?
53
159000
2000
Bạn có đau không? Đau như thế nào?
02:56
Or, if you had to choosechọn betweengiữa the last two,
54
161000
2000
Hoặc nếu được chọn giữa 2 kiểu đau cuối,
02:58
which one would you choosechọn?
55
163000
2000
bạn sẽ chọn cái nào?
03:00
(LaughterTiếng cười)
56
165000
3000
(Tiếng cười)
03:03
I keptgiữ on doing this for a while.
57
168000
3000
Tôi tiếp tục làm thí nghiệm này 1 thời gian
03:06
(LaughterTiếng cười)
58
171000
2000
(Tiếng cười)
03:08
And then, like all good academichọc tập projectsdự án, I got more fundingkinh phí.
59
173000
4000
Và sau đó, giống các đề tài nghiên cứu hay khác, tôi nhận thêm nguồn tài trợ.
03:12
I moveddi chuyển to soundsâm thanh, electricalđiện shocksnhững cú sốc --
60
177000
2000
Tôi thử nghiệm dùng âm thanh và shock điện
03:14
I even had a painđau đớn suitbộ đồ that I could get people to feel much more painđau đớn.
61
179000
5000
thậm chí tôi có cả bộ quần áo gây đau khiến mọi người thấy đau hơn.
03:19
But at the endkết thúc of this processquá trình,
62
184000
4000
Nhưng khi kết thúc dự án,
03:23
what I learnedđã học was that the nursesy tá were wrongsai rồi.
63
188000
3000
cái tôi rút ra được là các y tá đã sai.
03:26
Here were wonderfulTuyệt vời people with good intentionsý định
64
191000
3000
Đây là những con người tuyệt vời với sự chuẩn bị tốt
03:29
and plentynhiều of experiencekinh nghiệm, and neverthelessTuy nhiên
65
194000
2000
nhiều kinh nghiệm, tuy nhiên
03:31
they were gettingnhận được things wrongsai rồi predictablypredictably all the time.
66
196000
4000
họ luôn không lường trước hết được sự đau đớn.
03:35
It turnslượt out that because we don't encodemã hóa durationthời gian
67
200000
3000
Hóa ra là vì chúng ta không mã hóa thời lượng
03:38
in the way that we encodemã hóa intensitycường độ,
68
203000
2000
theo cách mã hóa cường độ,
03:40
I would have had lessít hơn painđau đớn if the durationthời gian would have been longerlâu hơn
69
205000
4000
Lẽ ra tôi sẽ bớt đau nếu thời gian chịu đựng kéo dài hơn
03:44
and the intensitycường độ was lowerthấp hơn.
70
209000
2000
và độ mạnh thấp hơn
03:46
It turnslượt out it would have been better to startkhởi đầu with my faceđối mặt,
71
211000
3000
Hóa ra chúng ta nên bắt đầu với vùng mặt
03:49
which was much more painfulđau đớn, and movedi chuyển towardđối với my legschân,
72
214000
2000
là vùng đau đớn hơn, rồi chuyển đến chân
03:51
givingtặng me a trendkhuynh hướng of improvementcải tiến over time --
73
216000
3000
tạo 1 xu hướng cải thiện theo thời gian--
03:54
that would have been alsocũng thế lessít hơn painfulđau đớn.
74
219000
1000
như thế sẽ đỡ đau hơn.
03:55
And it alsocũng thế turnslượt out that it would have been good
75
220000
2000
Và cũng hóa ra họ nên
03:57
to give me breaksnghỉ giải lao in the middleở giữa to kindloại of recuperaterecuperate from the painđau đớn.
76
222000
2000
cho tôi nghỉ vào giữa quá trình để hồi phục khỏi cơn đau.
03:59
All of these would have been great things to do,
77
224000
2000
Tất cả những điều này đều rất hữu ích
04:01
and my nursesy tá had no ideaý kiến.
78
226000
3000
nhưng các y tá của tôi lại chẳng biết gì.
04:04
And from that pointđiểm on I startedbắt đầu thinkingSuy nghĩ,
79
229000
1000
Từ điểm này, tôi bắt đầu suy nghĩ
04:05
are the nursesy tá the only people in the worldthế giới who get things wrongsai rồi
80
230000
3000
liệu các y tá đó là nhũng người duy nhất trên thế giới này làm mọi việc tồi tệ hơn
04:08
in this particularcụ thể decisionphán quyết, or is it a more generalchung casetrường hợp?
81
233000
3000
vì 1 quyết định này, hay đây là trường hợp phổ biến?
04:11
And it turnslượt out it's a more generalchung casetrường hợp --
82
236000
2000
Và hóa ra đó là tình trạng chung thôi.
04:13
there's a lot of mistakessai lầm we do.
83
238000
3000
Chúng ta mắc rất nhiều lỗi.
04:16
And I want to give you one examplethí dụ of one of these irrationalitiesirrationalities,
84
241000
5000
Và tôi muốn nói về 1 ví dụ điển hình của sự phi lý
04:21
and I want to talk to you about cheatinggian lận.
85
246000
3000
Tôi muốn nói về hành vi gian lận.
04:24
And the reasonlý do I pickedđã chọn cheatinggian lận is because it's interestinghấp dẫn,
86
249000
2000
Lý do tôi chọn gian lận là vì nó rất thú vị
04:26
but alsocũng thế it tellsnói us something, I think,
87
251000
2000
và vì nó sẽ cho chúng ta biết điều gì đó
04:28
about the stockcổ phần marketthị trường situationtình hình we're in.
88
253000
3000
về tình tình của thị trường chứng khoán chúng ta tham gia.
04:31
So, my interestquan tâm in cheatinggian lận startedbắt đầu
89
256000
3000
Tôi bắt đầu quan tâm đến sự gian lận
04:34
when EnronEnron cameđã đến on the scenebối cảnh, explodedphát nổ all of a suddenđột nhiên,
90
259000
2000
khi vụ tai tiếng Enron đến và thình lình bùng nổ,
04:36
and I startedbắt đầu thinkingSuy nghĩ about what is happeningxảy ra here.
91
261000
3000
và tôi bắt đầu nghĩ chuyện gì đang xảy ra ở đây.
04:39
Is it the casetrường hợp that there was kindloại of
92
264000
1000
Liệu đây chỉ là trường hợp
04:40
a fewvài applestáo who are capablecó khả năng of doing these things,
93
265000
3000
con sâu bỏ rầu nồi canh
04:43
or are we talkingđang nói a more endemicđặc hữu situationtình hình,
94
268000
2000
hay chúng ta đang nói về 1 bệnh dịch
04:45
that manynhiều people are actuallythực ra capablecó khả năng of behavingcư xử this way?
95
270000
4000
mà nhiều người đều có thể hành xử theo cách này?
04:49
So, like we usuallythông thường do, I decidedquyết định to do a simpleđơn giản experimentthí nghiệm.
96
274000
4000
Vì vậy, như chúng tôi vẫn thường làm, tôi quyết định làm 1 thí nghiệm đơn giản.
04:53
And here'sđây là how it wentđã đi.
97
278000
1000
Nó như thế này...
04:54
If you were in the experimentthí nghiệm, I would passvượt qua you a sheettấm of papergiấy
98
279000
3000
Nếu bạn tham gia thí nghiệm, tôi sẽ đưa cho bạn 1 tờ giấy
04:57
with 20 simpleđơn giản mathmôn Toán problemscác vấn đề that everybodymọi người could solvegiải quyết,
99
282000
4000
với 20 phép tính đơn giản mà ai cũng có thể làm được
05:01
but I wouldn'tsẽ không give you enoughđủ time.
100
286000
2000
nhưng tôi sẽ không cho bạn đủ thời gian.
05:03
When the fivesố năm minutesphút were over, I would say,
101
288000
2000
Sau 5 phút, tôi sẽ nói
05:05
"PassVượt qua me the sheetstấm of papergiấy, and I'll paytrả you a dollarđô la permỗi questioncâu hỏi."
102
290000
3000
" Đưa tôi tờ giấy, tôi sẽ trả bạn $1 cho 1 câu hỏi"
05:08
People did this. I would paytrả people fourbốn dollarsUSD for theirhọ taskbài tập --
103
293000
4000
Tôi phải trả 4 $ cho công việc của họ
05:12
on averageTrung bình cộng people would solvegiải quyết fourbốn problemscác vấn đề.
104
297000
2000
vì trung bình mỗi người giải được 4 phép tính.
05:14
Other people I would temptCám dỗ to cheatCheat.
105
299000
3000
Với những người khác, tôi tạo cơ hội cho họ gian lận.
05:17
I would passvượt qua theirhọ sheettấm of papergiấy.
106
302000
1000
Tôi đưa đề bài cho họ.
05:18
When the fivesố năm minutesphút were over, I would say,
107
303000
2000
Sau 5 phút , tôi nói
05:20
"Please shredcắt nhỏ the piececái of papergiấy.
108
305000
1000
" Bạn hãy xé tờ giấy đó đi.
05:21
Put the little piecesmiếng in your pocketbỏ túi or in your backpackba lô,
109
306000
3000
Nhét các mảnh vụn vào túi quần hoặc ba lô,
05:24
and tell me how manynhiều questionscâu hỏi you got correctlyđúng."
110
309000
3000
và nói cho tôi biết bạn trả lời đúng bao nhiêu câu hỏi."
05:27
People now solvedđã được giải quyết sevenbảy questionscâu hỏi on averageTrung bình cộng.
111
312000
3000
Mọi người bây giờ trung bình "trả lời đúng" 7 câu.
05:30
Now, it wasn'tkhông phải là as if there was a fewvài badxấu applestáo --
112
315000
5000
Bây giờ, việc đó không phải như thể có 1 vài con sâu--
05:35
a fewvài people cheatedbị lừa a lot.
113
320000
3000
nghĩa là 1 vài người gian lận nhiều.
05:38
InsteadThay vào đó, what we saw is a lot of people who cheatCheat a little bitbit.
114
323000
3000
Mà những gì chúng tôi quan sát được là rất nhiều người gian lận 1 chút.
05:41
Now, in economicthuộc kinh tế theorylý thuyết,
115
326000
3000
Xét trên lý thuyết kinh tế,
05:44
cheatinggian lận is a very simpleđơn giản cost-benefitchi phí-lợi ích analysisphân tích.
116
329000
3000
gian lận là sự phân tích lợi nhuận rất đơn giản.
05:47
You say, what's the probabilityxác suất of beingđang caughtbắt?
117
332000
2000
Vậy, có bao nhiêu khả năng bị bắt quả tang?
05:49
How much do I standđứng to gainthu được from cheatinggian lận?
118
334000
3000
Tôi sẽ kiếm được bao nhiêu nếu gian lận?
05:52
And how much punishmenthình phạt would I get if I get caughtbắt?
119
337000
2000
tôi sẽ bị phạt bao nhiêu tiền nếu bị phát hiện?
05:54
And you weighcân these optionslựa chọn out --
120
339000
2000
Và bạn cân nhắc những lựa chọn đó--
05:56
you do the simpleđơn giản cost-benefitchi phí-lợi ích analysisphân tích,
121
341000
2000
bạn đang phân tích lợi nhuận 1 cách đơn giản,
05:58
and you decidequyết định whetherliệu it's worthwhileđáng giá to commitcam kết the crimetội ác or not.
122
343000
3000
và bạn quyết định liệu nó có xứng đáng để phạm tội hay không.
06:01
So, we try to testthử nghiệm this.
123
346000
2000
Chúng tôi cố gắng kiểm tra điều này
06:03
For some people, we variedđa dạng how much moneytiền bạc they could get away with --
124
348000
4000
Với 1 số người, chúng tôi thay đổi số tiền họ có thể kiếm được
06:07
how much moneytiền bạc they could steallấy trộm.
125
352000
1000
số tiền họ có thể lấy trộm
06:08
We paidđã thanh toán them 10 centsxu permỗi correctchính xác questioncâu hỏi, 50 centsxu,
126
353000
3000
chúng tôi trả họ 10 cent cho 1 câu trả lời đúng, 50 cent,
06:11
a dollarđô la, fivesố năm dollarsUSD, 10 dollarsUSD permỗi correctchính xác questioncâu hỏi.
127
356000
3000
$1, $5, $10 cho 1 câu trả lời đúng.
06:14
You would expectchờ đợi that as the amountsố lượng of moneytiền bạc on the tablebàn increasestăng,
128
359000
4000
Bạn sẽ nghĩ rằng khi số tiền trên bàn tăng lên
06:18
people would cheatCheat more, but in factthực tế it wasn'tkhông phải là the casetrường hợp.
129
363000
3000
mọi người sẽ gian lận nhiều hơn, nhưng thực tế không phải vậy
06:21
We got a lot of people cheatinggian lận by stealingăn cắp by a little bitbit.
130
366000
3000
Có nhiều người gian lận bằng cách ăn gian 1 chút.
06:24
What about the probabilityxác suất of beingđang caughtbắt?
131
369000
3000
Thế còn về khả năng bị phát hiện?
06:27
Some people shreddedshredded halfmột nửa the sheettấm of papergiấy,
132
372000
2000
Một số người xé đôi tờ giấy
06:29
so there was some evidencechứng cớ left.
133
374000
1000
vì thế bằng chứng vẫn còn.
06:30
Some people shreddedshredded the wholetoàn thể sheettấm of papergiấy.
134
375000
2000
Một số xé toàn bộ tờ giấy.
06:32
Some people shreddedshredded everything, wentđã đi out of the roomphòng,
135
377000
3000
Một số xé tất cả , đi ra khỏi phòng,
06:35
and paidđã thanh toán themselvesbản thân họ from the bowlbát of moneytiền bạc that had over 100 dollarsUSD.
136
380000
3000
lấy tiền từ hộp đựng hơn 100$
06:38
You would expectchờ đợi that as the probabilityxác suất of beingđang caughtbắt goesđi down,
137
383000
3000
Bạn sẽ nghĩ rằng khi khả năng bị phát hiện giảm xuống
06:41
people would cheatCheat more, but again, this was not the casetrường hợp.
138
386000
3000
mọi người sẽ gian lận nhiều hơn, nhưng 1 lần nữa , đây không phải trường hợp đó.
06:44
Again, a lot of people cheatedbị lừa by just by a little bitbit,
139
389000
3000
1 lần nữa, nhiều người gian lận 1 chút
06:47
and they were insensitiveinsensitive to these economicthuộc kinh tế incentivesưu đãi.
140
392000
3000
và họ thiếu nhạy cảm với các ưu đãi kinh tế đó.
06:50
So we said, "If people are not sensitivenhạy cảm
141
395000
1000
Do vậy chúng ta nói " Nếu mọi người không nhạy cảm
06:51
to the economicthuộc kinh tế rationalhợp lý theorylý thuyết explanationsgiải thích, to these forceslực lượng,
142
396000
5000
với các giải thích về lý thuyết phù hợp kinh tế, với các lực đó
06:56
what could be going on?"
143
401000
3000
chuyện gì sẽ tiếp tục xảy ra?"
06:59
And we thought maybe what is happeningxảy ra is that there are two forceslực lượng.
144
404000
3000
Và chúng tôi nghĩ có thể có 2 lực đang diễn ra
07:02
At one handtay, we all want to look at ourselveschúng ta in the mirrorgương
145
407000
2000
một mặt, chúng ta luôn muốn tự soi bản thân trong gương
07:04
and feel good about ourselveschúng ta, so we don't want to cheatCheat.
146
409000
3000
và cảm giác tốt về bản thân, do vậy chúng ta không muốn gian lận
07:07
On the other handtay, we can cheatCheat a little bitbit,
147
412000
2000
Mặt khác, chúng ta có thể gian lận 1 chút
07:09
and still feel good about ourselveschúng ta.
148
414000
2000
và vẫn cảm thấy tốt đẹp về bản thân
07:11
So, maybe what is happeningxảy ra is that
149
416000
1000
Vậy , có thể vấn đề ở đây là
07:12
there's a levelcấp độ of cheatinggian lận we can't go over,
150
417000
2000
1 mức độ gian lận chúng ta không thể vượt qua
07:14
but we can still benefitlợi ích from cheatinggian lận at a lowthấp degreetrình độ,
151
419000
4000
nhưng chúng ta vẫn có lợi từ việc gian lận ở mức độ thấp
07:18
as long as it doesn't changethay đổi our impressionssố lần hiển thị about ourselveschúng ta.
152
423000
3000
miễn là nó không làm thay đổi ấn tượng của chúng ta về chính bản thân mình.
07:21
We call this like a personalcá nhân fudgetin giờ chót factorhệ số.
153
426000
3000
Chúng ta gọi đó là yếu tố gian lận cá nhân.
07:25
Now, how would you testthử nghiệm a personalcá nhân fudgetin giờ chót factorhệ số?
154
430000
4000
Vậy, làm thế nào để kiểm tra yếu tố gian lận cá nhân?
07:29
InitiallyBan đầu we said, what can we do to shrinkco lại the fudgetin giờ chót factorhệ số?
155
434000
4000
Ban đầu chúng tôi nói, chúng tôi có thể làm gì để giảm yếu tố này?
07:33
So, we got people to the labphòng thí nghiệm, and we said,
156
438000
2000
Chúng tôi mang mọi người đến phòng thí nghiệm và nói
07:35
"We have two tasksnhiệm vụ for you todayhôm nay."
157
440000
2000
" Hôm nay chúng tôi có 2 nhiệm vụ cho các bạn
07:37
First, we askedyêu cầu halfmột nửa the people
158
442000
1000
Đầu tiên, chúng tôi yêu cầu 1 nửa số người tham gia
07:38
to recallhồi tưởng eitherhoặc 10 bookssách they readđọc in highcao schooltrường học,
159
443000
2000
hồi tưởng 10 cuốn sách họ đã đọc ở cấp 3
07:40
or to recallhồi tưởng The TenMười CommandmentsĐiều răn,
160
445000
3000
hoặc nhớ lại 10 Điều Răn của Chúa
07:43
and then we temptedbị cám dỗ them with cheatinggian lận.
161
448000
2000
và sau đó chúng tôi tạo cơ hội cho họ gian lận
07:45
TurnsBiến out the people who triedđã thử to recallhồi tưởng The TenMười CommandmentsĐiều răn --
162
450000
3000
Kết quả là những người cố gắng nhớ lại 10 Điều Răn của Chúa
07:48
and in our samplemẫu vật nobodykhông ai could recallhồi tưởng all of The TenMười CommandmentsĐiều răn --
163
453000
2000
-và trong mẫu của chúng tôi, không ai nhớ hết cả 10 Điều Răn
07:51
but those people who triedđã thử to recallhồi tưởng The TenMười CommandmentsĐiều răn,
164
456000
4000
nhưng những người cố gắng nhớ 10 Điều Răn
07:55
givenđược the opportunitycơ hội to cheatCheat, did not cheatCheat at all.
165
460000
3000
được tạo cơ hội để gian lận, lại không gian lận chút nào.
07:58
It wasn'tkhông phải là that the more religiousTôn giáo people --
166
463000
2000
Họ không phải những người nặng tín ngưỡng hơn
08:00
the people who rememberednhớ lại more of the CommandmentsĐiều răn -- cheatedbị lừa lessít hơn,
167
465000
1000
những người nhớ được nhiều điều răn hơn thì gian lận ít hơn
08:01
and the lessít hơn religiousTôn giáo people --
168
466000
2000
và những người ít tôn giáo
08:03
the people who couldn'tkhông thể remembernhớ lại almosthầu hết any CommandmentsĐiều răn --
169
468000
1000
là những người không thể nhớ được hầu hết bất kỳ điều răn nào
08:04
cheatedbị lừa more.
170
469000
2000
thì gian lận nhiều hơn.
08:06
The momentchốc lát people thought about tryingcố gắng to recallhồi tưởng The TenMười CommandmentsĐiều răn,
171
471000
4000
Khoảnh khắc mọi người nghĩ về việc cố gắng nhớ lại 10 Điều Răn
08:10
they stoppeddừng lại cheatinggian lận.
172
475000
1000
họ đã thôi gian lận
08:11
In factthực tế, even when we gaveđưa ra self-declaredtự tuyên bố atheistsngười vô thần
173
476000
2000
Thực tế, thậm chí khi chúng tôi yêu cầu những người tự cho là theo thuyết vô thần
08:13
the taskbài tập of swearingchửi thề on the BibleKinh Thánh and we give them a chancecơ hội to cheatCheat,
174
478000
4000
thề trên Kinh Thánh và chúng tôi cho họ cơ hội để gian lận
08:17
they don't cheatCheat at all.
175
482000
2000
nhưng họ không gian lận chút nào.
08:21
Now, TenMười CommandmentsĐiều răn is something that is hardcứng
176
486000
2000
10 Điều Răn rất khó
08:23
to bringmang đến into the educationgiáo dục systemhệ thống, so we said,
177
488000
2000
để đưa vào hệ thống giáo dục, vì thế chúng tôi nói
08:25
"Why don't we get people to signký tên the honortôn vinh code?"
178
490000
2000
"Tại sao chúng ta không yêu cầu mọi người ký mật mã danh dự?"
08:27
So, we got people to signký tên,
179
492000
2000
Sau đó, chúng tôi đã yêu cầu mọi người làm như thế
08:29
"I understandhiểu không that this shortngắn surveykhảo sát fallsngã underDưới the MITMIT HonorVinh dự CodeMã số."
180
494000
4000
"Tôi hiểu rằng cuộc điều tra ngắn này nằm dưới Mã Danh Dự MIT"
08:33
Then they shreddedshredded it. No cheatinggian lận whatsoeverbất cứ điều gì.
181
498000
3000
Sau đó họ xé nó đi. Không có bất kỳ gian lận nào
08:36
And this is particularlyđặc biệt interestinghấp dẫn,
182
501000
1000
Và thú vị ở chỗ
08:37
because MITMIT doesn't have an honortôn vinh code.
183
502000
2000
MIT không có bất kỳ mã danh dự nào.
08:39
(LaughterTiếng cười)
184
504000
5000
(Tiếng cười)
08:44
So, all this was about decreasinggiảm dần the fudgetin giờ chót factorhệ số.
185
509000
4000
Vậy, tất cả điều trên là về việc giảm yếu tố gian lận cá nhân
08:48
What about increasingtăng the fudgetin giờ chót factorhệ số?
186
513000
3000
Thế còn về tăng yếu tố gian lận?
08:51
The first experimentthí nghiệm -- I walkedđi bộ around MITMIT
187
516000
2000
Thí nhiệm đầu tiên- tôi đi xung quanh MIT
08:53
and I distributedphân phối six-packsSix-Packs of CokesCoca in the refrigeratorstủ lạnh --
188
518000
3000
và đặt 6 hộp Coke vào tủ lạnh
08:56
these were commonchung refrigeratorstủ lạnh for the undergradsundergrads.
189
521000
2000
loại tủ lạnh thông thường cho sinh viên chưa tốt nghiệp
08:58
And I cameđã đến back to measuređo what we technicallyvề mặt kỹ thuật call
190
523000
3000
Và tôi quay lại để đo cái mà chúng tôi gọi
09:01
the half-lifetimenửa cuộc đời of CokeThan cốc -- how long does it last in the refrigeratorstủ lạnh?
191
526000
4000
là nửa cuộc đời của Coke- nó tồn tại được bao lâu trong tủ lạnh?
09:05
As you can expectchờ đợi it doesn't last very long; people take it.
192
530000
3000
Như bạn có thể đoán nó không "sống" được lâu. Mọi người đã uống chúng.
09:08
In contrasttương phản, I tooklấy a plateđĩa with sixsáu one-dollarmột đô la billshóa đơn,
193
533000
4000
Ngược lại, tôi đặt $6 vào đĩa
09:12
and I left those platestấm in the sametương tự refrigeratorstủ lạnh.
194
537000
3000
và bỏ các đĩa đó trong cùng cái tủ lạnh đó
09:15
No billhóa đơn ever disappearedbiến mất.
195
540000
1000
Không đồng đô la nào bị mất cả
09:16
Now, this is not a good socialxã hội sciencekhoa học experimentthí nghiệm,
196
541000
3000
Đây không phải là 1 thí nghiệm khoa học xã hội tốt
09:19
so to do it better I did the sametương tự experimentthí nghiệm
197
544000
3000
nên để làm tốt hơn, tôi đã làm 1 thí nhiệm y như
09:22
as I describedmô tả to you before.
198
547000
2000
tôi đã mô tả cho các bạn lúc trước
09:24
A thirdthứ ba of the people we passedthông qua the sheettấm, they gaveđưa ra it back to us.
199
549000
3000
1/3 người tham gia nhận tờ giấy chúng tôi phát, họ trả lại cho chúng tôi
09:27
A thirdthứ ba of the people we passedthông qua it to, they shreddedshredded it,
200
552000
3000
1/3 người nhận giấy, họ xé nó đi
09:30
they cameđã đến to us and said,
201
555000
1000
và nói với chúng tôi
09:31
"MrMr. ExperimenterExperimenter, I solvedđã được giải quyết X problemscác vấn đề. Give me X dollarsUSD."
202
556000
3000
" tôi giải được X phép tính. Hãy đưa cho tôi X đô la."
09:34
A thirdthứ ba of the people, when they finishedđã kết thúc shreddingbăm nhỏ the piececái of papergiấy,
203
559000
3000
1/3 người tham gia, sau khi xé giấy
09:37
they cameđã đến to us and said,
204
562000
2000
họ nói với chúng tôi
09:39
"MrMr ExperimenterExperimenter, I solvedđã được giải quyết X problemscác vấn đề. Give me X tokensthẻ."
205
564000
6000
" Tôi giải được X phép tính. Hãy đưa cho tôi X phiếu đổi tiền."
09:45
We did not paytrả them with dollarsUSD; we paidđã thanh toán them with something elsekhác.
206
570000
3000
Chúng tôi không trả họ bằng đô la mà bằng 1 thứ khác
09:48
And then they tooklấy the something elsekhác, they walkedđi bộ 12 feetđôi chân to the sidebên,
207
573000
3000
Sau đó họ thấy thứ đó, đi 12 ft đến nơi
09:51
and exchangedtrao đổi it for dollarsUSD.
208
576000
2000
đổi nó lấy một ít tiền mặt.
09:53
Think about the followingtiếp theo intuitiontrực giác.
209
578000
2000
Hãy nghĩ tới trực giác sau:
09:55
How badxấu would you feel about takinglấy a pencilbút chì from work home,
210
580000
3000
Bạn sẽ thấy tồi tệ ra sao nếu lấy cái bút chì ở cơ quan về nhà
09:58
comparedso to how badxấu would you feel
211
583000
2000
so với cảm giác
10:00
about takinglấy 10 centsxu from a pettynhỏ cashtiền mặt boxcái hộp?
212
585000
2000
lấy 10 cent từ hộp tiền lẻ
10:02
These things feel very differentlykhác.
213
587000
3000
những điều này tạo cảm giác rất khác nhau
10:05
Would beingđang a stepbậc thang removedloại bỏ from cashtiền mặt for a fewvài secondsgiây
214
590000
3000
Liệu được trả bằng tiền mặt
10:08
by beingđang paidđã thanh toán by tokenmã thông báo make a differenceSự khác biệt?
215
593000
3000
hay bằng phiếu đổi tiền có tạo nên sự khác biệt?
10:11
Our subjectsđối tượng doubledtăng gấp đôi theirhọ cheatinggian lận.
216
596000
2000
Các đối tượng nghiên cứu nhân đôi sự gian lận của họ.
10:13
I'll tell you what I think
217
598000
2000
Tôi sẽ nói với bạn điều tôi nghĩ
10:15
about this and the stockcổ phần marketthị trường in a minutephút.
218
600000
2000
về điều này và về thị trường chứng khoán trong 1 phút tới
10:18
But this did not solvegiải quyết the biglớn problemvấn đề I had with EnronEnron yetchưa,
219
603000
4000
Nhưng điiều này không giải quyết vấn đề lớn giữa tôi và Enron
10:22
because in EnronEnron, there's alsocũng thế a socialxã hội elementthành phần.
220
607000
3000
vì trong Enron có 1 yếu tố xã hội
10:25
People see eachmỗi other behavingcư xử.
221
610000
1000
Mọi người thấy cách cư xử của nhau
10:26
In factthực tế, everymỗi day when we openmở the newsTin tức
222
611000
2000
Thực tế thì hàng ngày chúng ta xem tin tức
10:28
we see examplesví dụ of people cheatinggian lận.
223
613000
2000
thấy các ví dụ gian lận của mọi người
10:30
What does this causenguyên nhân us?
224
615000
3000
Điều này gây ra cái gì cho chúng ta?
10:33
So, we did anotherkhác experimentthí nghiệm.
225
618000
1000
Chúng tôi làm 1 thí nghiệm khác
10:34
We got a biglớn groupnhóm of studentssinh viên to be in the experimentthí nghiệm,
226
619000
3000
Chúng tôi có 1 nhóm lớn các sinh viên tham gia thí nghiệm
10:37
and we prepaidtrả trước them.
227
622000
1000
và chúng tôi đã trả trước cho họ
10:38
So everybodymọi người got an envelopephong bì with all the moneytiền bạc for the experimentthí nghiệm,
228
623000
3000
Vì vậy mỗi người đều có 1 phong bao tiền cho cuộc thí nghiệm
10:41
and we told them that at the endkết thúc, we askedyêu cầu them
229
626000
2000
chúng tôi nói với họ rằng đến lúc cuối, chúng tôi yêu cầu họ
10:43
to paytrả us back the moneytiền bạc they didn't make. OK?
230
628000
4000
trả lại số tiền họ không làm ra. Có được không?
10:47
The sametương tự thing happensxảy ra.
231
632000
1000
Điều tương tự xảy ra.
10:48
When we give people the opportunitycơ hội to cheatCheat, they cheatCheat.
232
633000
2000
Khi chúng tôi tạo cơ hội cho họ gian lận, họ gian lận
10:50
They cheatCheat just by a little bitbit, all the sametương tự.
233
635000
3000
chỉ 1 chút, nhưng tất cả đều như vậy.
10:53
But in this experimentthí nghiệm we alsocũng thế hiredthuê an actingdiễn xuất studentsinh viên.
234
638000
3000
Nhưng trong thí nghiệm này, chúng tôi đã thuê 1 sinh viên điện ảnh
10:56
This actingdiễn xuất studentsinh viên stoodđứng up after 30 secondsgiây, and said,
235
641000
4000
Sinh viên này đứng lên sau 30 giây và nói,
11:00
"I solvedđã được giải quyết everything. What do I do now?"
236
645000
3000
"Tôi đã giải xong mọi thứ. Bây giờ tôi phải làm gì nữa?"
11:03
And the experimenterngười thử nghiệm said, "If you've finishedđã kết thúc everything, go home.
237
648000
4000
và người điều hành nói,"Nếu bạn làm xong mọi việc thì về nhà được rồi."
11:07
That's it. The taskbài tập is finishedđã kết thúc."
238
652000
1000
Nhiệm vụ hoàn thành như thế đấy.
11:08
So, now we had a studentsinh viên -- an actingdiễn xuất studentsinh viên --
239
653000
4000
Chúng tôi có 1 sinh viên - 1 sinh viên diễn xuất
11:12
that was a partphần of the groupnhóm.
240
657000
2000
là 1 phần trong nhóm.
11:14
NobodyKhông ai knewbiết it was an actordiễn viên.
241
659000
2000
Không ai biết đó là 1 diễn viên
11:16
And they clearlythông suốt cheatedbị lừa in a very, very seriousnghiêm trọng way.
242
661000
4000
Và họ gian lận rõ ràng và nghiêm trọng
11:20
What would happenxảy ra to the other people in the groupnhóm?
243
665000
3000
Chuyện gì sẽ diễn ra với những sinh viên còn lại trong nhóm?
11:23
Will they cheatCheat more, or will they cheatCheat lessít hơn?
244
668000
3000
Họ sẽ gian lận ít hơn, hay nhiều hơn?
11:26
Here is what happensxảy ra.
245
671000
2000
Đây là những gì đã diễn ra.
11:28
It turnslượt out it dependsphụ thuộc on what kindloại of sweatshirtsweatshirt they're wearingđeo.
246
673000
4000
Kết quả là nó phụ thuộc vào loại áo nào họ đang mặc
11:32
Here is the thing.
247
677000
2000
Đây là nó.
11:34
We ranchạy this at CarnegieCarnegie MellonMellon and PittsburghPittsburgh.
248
679000
3000
Chúng tôi đã cho thử nghiệm cái này tại Carnegie Mellon và Pittsburgh
11:37
And at PittsburghPittsburgh there are two biglớn universitiestrường đại học,
249
682000
2000
Tại Pittsburgh có 2 trường đại học lớn
11:39
CarnegieCarnegie MellonMellon and UniversityTrường đại học of PittsburghPittsburgh.
250
684000
3000
Carnegie Mellon và đại học Pittsburgh
11:42
All of the subjectsđối tượng sittingngồi in the experimentthí nghiệm
251
687000
2000
Tất cả đối tượng tham gia thí nghiệm
11:44
were CarnegieCarnegie MellonMellon studentssinh viên.
252
689000
2000
là sinh viên ở Carnegie Mellon
11:46
When the actordiễn viên who was gettingnhận được up was a CarnegieCarnegie MellonMellon studentsinh viên --
253
691000
4000
Khi người diễn viên đứng lên ( là sinh viên của Carnegie Mellon)
11:50
he was actuallythực ra a CarnegieCarnegie MellonMellon studentsinh viên --
254
695000
2000
anh thực sự là sinh viên của Carnegie Mellon
11:52
but he was a partphần of theirhọ groupnhóm, cheatinggian lận wentđã đi up.
255
697000
4000
nhưng anh ta thuộc nhóm của họ, và gian lận tăng lên
11:56
But when he actuallythực ra had a UniversityTrường đại học of PittsburghPittsburgh sweatshirtsweatshirt,
256
701000
4000
Nhưng khi anh ta mặc 1 cái áo của đại học Pittsburgh
12:00
cheatinggian lận wentđã đi down.
257
705000
2000
gian lận giảm xuống
12:02
(LaughterTiếng cười)
258
707000
3000
(Tiếng cười)
12:05
Now, this is importantquan trọng, because remembernhớ lại,
259
710000
3000
Điều này rất quan trọng, vì hãy nhớ
12:08
when the momentchốc lát the studentsinh viên stoodđứng up,
260
713000
2000
khi người sinh viên đó đứng lên,
12:10
it madethực hiện it cleartrong sáng to everybodymọi người that they could get away with cheatinggian lận,
261
715000
3000
mọi người thấy rõ họ có thể an toàn với gian lận
12:13
because the experimenterngười thử nghiệm said,
262
718000
2000
vì người điều hành nói
12:15
"You've finishedđã kết thúc everything. Go home," and they wentđã đi with the moneytiền bạc.
263
720000
2000
"Bạn đã hoàn thành công việc.Về nhà được rồi" và họ đã ra về với 1 số tiền
12:17
So it wasn'tkhông phải là so much about the probabilityxác suất of beingđang caughtbắt again.
264
722000
3000
Vì thế không có nhiều khả năng bị phát hiện
12:20
It was about the normsđịnh mức for cheatinggian lận.
265
725000
3000
Nó liên quan đến các quy tắc của gian lận
12:23
If somebodycó ai from our in-groupngười cheatscheats and we see them cheatinggian lận,
266
728000
3000
Nếu ai đó từ nhóm chúng tôi gian lận và chúng tôi thấy rõ là họ gian lận
12:26
we feel it's more appropriatethích hợp, as a groupnhóm, to behavehành xử this way.
267
731000
4000
chúng tôi thấy với tư cách 1 nhóm, sẽ là phù hợp hơn để hành xử theo cách đó
12:30
But if it's somebodycó ai from anotherkhác groupnhóm, these terriblekhủng khiếp people --
268
735000
2000
Nhưng nếu ai đó từ 1 nhóm khác, những người tồi tệ đó
12:32
I mean, not terriblekhủng khiếp in this --
269
737000
2000
Ý tôi là không phải tồi tệ theo cách--
12:34
but somebodycó ai we don't want to associateliên kết ourselveschúng ta with,
270
739000
2000
nhưng ai đó từ 1 trường khác, 1 nhóm khác
12:36
from anotherkhác universitytrường đại học, anotherkhác groupnhóm,
271
741000
2000
mà chúng tôi không muốn hợp tác cùng
12:38
all of a suddenđột nhiên people'sngười awarenessnhận thức of honestyTrung thực goesđi up --
272
743000
3000
1 cách đột ngột, ý thức của mọi người về tính trung thực tăng lên
12:41
a little bitbit like The TenMười CommandmentsĐiều răn experimentthí nghiệm --
273
746000
2000
1 chút giống như thí nghiệm 10 Điều Răn của Chúa
12:43
and people cheatCheat even lessít hơn.
274
748000
4000
và mọi người thậm chí gian lận ít hơn.
12:47
So, what have we learnedđã học from this about cheatinggian lận?
275
752000
4000
Vậy, chúng tôi đã học được gì từ thí nghiệm này?
12:51
We'veChúng tôi đã learnedđã học that a lot of people can cheatCheat.
276
756000
3000
Chúng tôi rút ra rằng nhiều người có thể gian lận
12:54
They cheatCheat just by a little bitbit.
277
759000
3000
Họ gian lận chỉ 1 chút thôi
12:57
When we remindnhắc lại people about theirhọ moralityđạo đức, they cheatCheat lessít hơn.
278
762000
4000
Khi chúng tôi gợi cho họ về phẩm chất đạo đức, họ gian lận ít đi
13:01
When we get biggerlớn hơn distancekhoảng cách from cheatinggian lận,
279
766000
3000
Khi chúng tôi tạo 1 khoảng cách lớn hơn khỏi gian lận
13:04
from the objectvật of moneytiền bạc, for examplethí dụ, people cheatCheat more.
280
769000
4000
khỏi tiền bạc, họ gian lận nhiều hơn.
13:08
And when we see cheatinggian lận around us,
281
773000
2000
Và khi chúng tôi thấy hành vi gian lận quanh chúng tôi
13:10
particularlyđặc biệt if it's a partphần of our in-groupngười, cheatinggian lận goesđi up.
282
775000
4000
đặc biệt nếu nó là 1 phần trong cùng nhóm ấy, gian lận tăng lên
13:14
Now, if we think about this in termsđiều kiện of the stockcổ phần marketthị trường,
283
779000
3000
Bây giờ, nếu chúng ta nghĩ đến thị trường chứng khoán
13:17
think about what happensxảy ra.
284
782000
1000
nghĩ đến những gì đang diễn ra
13:18
What happensxảy ra in a situationtình hình when you createtạo nên something
285
783000
3000
Chuyện gì sẽ xảy ra trong 1 tình huống khi bạn tạo ra cái gì đó
13:21
where you paytrả people a lot of moneytiền bạc
286
786000
2000
nơi mà bạn trả mọi người nhiều tiền
13:23
to see realitythực tế in a slightlykhinh bỉ distortedméo way?
287
788000
3000
để thấy hiện thực theo 1 cách méo mó 1 chút?
13:26
Would they not be ablecó thể to see it this way?
288
791000
3000
Liệu họ không thể nhìn thấy điều đó theo cách này?
13:29
Of coursekhóa học they would.
289
794000
1000
Tất nhiên họ có thể
13:30
What happensxảy ra when you do other things,
290
795000
1000
Chuyện gì sẽ xay ra khi bạn làm những việc khác
13:31
like you removetẩy things from moneytiền bạc?
291
796000
2000
như là tách rời mọi thứ khỏi tiền?
13:33
You call them stockcổ phần, or stockcổ phần optionslựa chọn, derivativescác dẫn xuất,
292
798000
3000
Bạn gọi đó là chứng khoán, hay các quyền chọn chứng khoán, các chứng khoán phái sinh,
13:36
mortgage-backedthế chấp-backed. securitieschứng khoán.
293
801000
1000
chứng khoán nợ.
13:37
Could it be that with those more distantxa xôi things,
294
802000
3000
Có thể nào với những thứ xa xôi như thế
13:40
it's not a tokenmã thông báo for one secondthứ hai,
295
805000
2000
không phải là phiếu đổi tiền trong 1 giây,
13:42
it's something that is manynhiều stepscác bước removedloại bỏ from moneytiền bạc
296
807000
2000
nó là thứ mà nhiều bước được tách khỏi tiền bạc
13:44
for a much longerlâu hơn time -- could it be that people will cheatCheat even more?
297
809000
4000
trong 1 khoảng thời gian dài hơn- mọi người sẽ gian lận nhiều hơn?
13:48
And what happensxảy ra to the socialxã hội environmentmôi trường
298
813000
2000
Và điều gì sẽ xảy ra với môi trường xã hội
13:50
when people see other people behavehành xử around them?
299
815000
3000
khi mọi người thấy những người khác cư xử như vậy xung quanh mình?
13:53
I think all of those forceslực lượng workedđã làm việc in a very badxấu way
300
818000
4000
Tôi cho rằng tất cả các lực tác động đó hoạt động theo 1 cách xấu
13:57
in the stockcổ phần marketthị trường.
301
822000
2000
trên thị trường chứng khoán
13:59
More generallynói chung là, I want to tell you something
302
824000
3000
Khái quát hơn, tôi muốn nói với bạn về
14:02
about behavioralhành vi economicsKinh tế học.
303
827000
3000
kinh tế học ứng xử.
14:05
We have manynhiều intuitionstrực giác in our life,
304
830000
4000
Chúng ta trong cuộc đời có nhiều trực giác
14:09
and the pointđiểm is that manynhiều of these intuitionstrực giác are wrongsai rồi.
305
834000
3000
và vấn đề là nhiều trực giác đó là sai
14:12
The questioncâu hỏi is, are we going to testthử nghiệm those intuitionstrực giác?
306
837000
3000
Câu hỏi đặt ra là, chúng ta sẽ kiểm tra những trực giác đó chứ?
14:15
We can think about how we're going to testthử nghiệm this intuitiontrực giác
307
840000
2000
Chúng ta có thể nghĩ đến làm thế nào để kiểm tra trực giác này
14:17
in our privateriêng tư life, in our businesskinh doanh life,
308
842000
2000
trong cuộc sống cá nhân mình, trong cuộc sống kinh doanh của chúng ta
14:19
and mostphần lớn particularlyđặc biệt when it goesđi to policychính sách,
309
844000
3000
và nhất là khi nó liên quan đến chính sách,
14:22
when we think about things like No ChildTrẻ em Left BehindĐằng sau,
310
847000
3000
khi chúng ta nghĩ đến những thứ như Không Đứa Trẻ Nào Bị Bỏ Lại
14:25
when you createtạo nên newMới stockcổ phần marketsthị trường, when you createtạo nên other policieschính sách --
311
850000
3000
khi bạn xây dựng những thị trường chứng khoán mới, khi bạn xây dựng các chính sách khác
14:28
taxationCục thuế, healthSức khỏe carequan tâm and so on.
312
853000
3000
thuế, chăm sóc sức khỏe, ...
14:31
And the difficultykhó khăn of testingthử nghiệm our intuitiontrực giác
313
856000
2000
Và khó khăn trong việc kiểm tra trực giác
14:33
was the biglớn lessonbài học I learnedđã học
314
858000
2000
là bài học lớn cho tôi
14:35
when I wentđã đi back to the nursesy tá to talk to them.
315
860000
2000
khi tôi trở lại gặp các y tá và nói chuyện với họ.
14:37
So I wentđã đi back to talk to them
316
862000
2000
Tôi trở lại để nói với họ
14:39
and tell them what I foundtìm out about removingloại bỏ bandagesBăng gạc.
317
864000
3000
những gì tôi khám phá ra về việc tháo băng y tế
14:42
And I learnedđã học two interestinghấp dẫn things.
318
867000
2000
Và tôi học được 2 điều thú vị sau
14:44
One was that my favoriteyêu thích nursey tá, EttieEttie,
319
869000
2000
Một là cô y tá yêu thích của tôi,Ettie,
14:46
told me that I did not take her painđau đớn into considerationxem xét.
320
871000
4000
đã nói với tôi rằng tôi không cân nhắc nỗi đau của cô
14:50
She said, "Of coursekhóa học, you know, it was very painfulđau đớn for you.
321
875000
2000
Cô nói," Dĩ nhiên, cháu biết đấy, cháu đã rất đau đớn.
14:52
But think about me as a nursey tá,
322
877000
2000
Nhưng hãy nghĩ đến cô như 1 y tá
14:54
takinglấy, removingloại bỏ the bandagesBăng gạc of somebodycó ai I likedđã thích,
323
879000
2000
tháo băng y tế cho 1 người cô yêu quý
14:56
and had to do it repeatedlynhiều lần over a long periodgiai đoạn of time.
324
881000
3000
và phải làm thế liên tục trong 1 thời gian dài
14:59
CreatingViệc tạo ra so much torturetra tấn was not something that was good for me, too."
325
884000
3000
Gây ra đau đơn như thế cũng làm cô rất buồn."
15:02
And she said maybe partphần of the reasonlý do was it was difficultkhó khăn for her.
326
887000
5000
Và cô ấy nói, có thể đó là 1 phần lý do gây khó khăn cho cô.
15:07
But it was actuallythực ra more interestinghấp dẫn than that, because she said,
327
892000
3000
Nhưng điều thực sự thú vị là vì cô ấy nói,
15:10
"I did not think that your intuitiontrực giác was right.
328
895000
5000
"Cô không nghĩ trực giác của cháu đã đúng
15:15
I feltcảm thấy my intuitiontrực giác was correctchính xác."
329
900000
1000
Cô cảm thấy trực giác của cô là đúng."
15:16
So, if you think about all of your intuitionstrực giác,
330
901000
2000
Nếu bạn nghĩ đến tất cả trực giác của mình,
15:18
it's very hardcứng to believe that your intuitiontrực giác is wrongsai rồi.
331
903000
4000
rất khó để tin trực giác của mình là sai.
15:22
And she said, "GivenĐưa ra the factthực tế that I thought my intuitiontrực giác was right ..." --
332
907000
3000
Và cô ấy nói, " Giả sử trực giác của cô là đúng..."-
15:25
she thought her intuitiontrực giác was right --
333
910000
2000
cô ấy nghĩ trực giác của mình đúng
15:27
it was very difficultkhó khăn for her to acceptChấp nhận doing a difficultkhó khăn experimentthí nghiệm
334
912000
5000
rất khó cho cô ấy chấp nhận làm 1 thí nghiệm khó
15:32
to try and checkkiểm tra whetherliệu she was wrongsai rồi.
335
917000
2000
để thử và kiểm tra liệu cô ấy có sai không.
15:34
But in factthực tế, this is the situationtình hình we're all in all the time.
336
919000
4000
Nhưng thực ra, đây là tình huống chúng ta luôn rơi vào
15:38
We have very strongmạnh intuitionstrực giác about all kindscác loại of things --
337
923000
3000
Chúng ta có những trực giác rất mạnh về mọi việc
15:41
our ownsở hữu abilitycó khả năng, how the economynên kinh tê workscông trinh,
338
926000
3000
về khả năng của riêng chúng ta, về nền kình tế hoạt động ra sao
15:44
how we should paytrả schooltrường học teachersgiáo viên.
339
929000
2000
hay chúng ta nên trả lương cho các giáo viên như thế nào
15:46
But unlesstrừ khi we startkhởi đầu testingthử nghiệm those intuitionstrực giác,
340
931000
3000
Nhưng trừ phi chúng ta bắt đầu thử nghiệm các trực giác đó
15:49
we're not going to do better.
341
934000
2000
nếu không chúng ta sẽ không cải thiện tốt hơn.
15:51
And just think about how better my life would have been
342
936000
2000
Và hãy nghĩ đến cuộc sống của tôi lẽ ra sẽ tốt hơn đến mức nào
15:53
if these nursesy tá would have been willingsẵn lòng to checkkiểm tra theirhọ intuitiontrực giác,
343
938000
2000
nếu các y tá đó sẵn sàng kiểm tra trực giác của họ
15:55
and how everything would have been better
344
940000
1000
và mọi thứ lẽ ra sẽ tốt hơn thế nào
15:56
if we just startkhởi đầu doing more systematiccó hệ thống experimentationthử nghiệm of our intuitionstrực giác.
345
941000
5000
nếu chúng ta bắt tay vào làm thí nghiệm có hệ thống về trực giác của mình
16:01
Thank you very much.
346
946000
2000
Cảm ơn các bạn rất nhiều
Translated by Ha Tran
Reviewed by Anh Thu Ho

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Dan Ariely - Behavioral economist
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why.

Why you should listen

Dan Ariely is a professor of psychology and behavioral economics at Duke University and a founding member of the Center for Advanced Hindsight. He is the author of the bestsellers Predictably IrrationalThe Upside of Irrationality, and The Honest Truth About Dishonesty -- as well as the TED Book Payoff: The Hidden Logic that Shapes Our Motivations.

Through his research and his (often amusing and unorthodox) experiments, he questions the forces that influence human behavior and the irrational ways in which we often all behave.

More profile about the speaker
Dan Ariely | Speaker | TED.com