ABOUT THE SPEAKER
Graham Allison - Political scientist, professor
Graham Allison is a leading analyst of US national security and defense policy with a special interest in China, nuclear weapons and decision-making.

Why you should listen

Graham Allison is the Douglas Dillon Professor of Government at the Harvard Kennedy School and the best-selling author of Destined for War: Can America and China Escape Thucydides's Trap? Founding Dean of the Harvard Kennedy School, he has served as Assistant Secretary of Defense and advised the Secretaries of Defense under every president from Reagan to Obama.

More profile about the speaker
Graham Allison | Speaker | TED.com
We the Future

Graham Allison: Is war between China and the US inevitable?

Грахам Аллисон: Қаламаған қақтығыс: Қытай мен АҚШ

Filmed:
3,544,118 views

Саясаттанушы Грахам Аллисон "Фукидид қақпаны" делінетін тарихи мысалдан сабақ алып, көтерілген Қытай мен үстем АҚШ арасындағы ешкім қаламаса да болуы мүмкін қарулы қақтығысты түсіндіреді, әрі әлеуметтік санаға үндеу салып, одан сақтанудың жолын қарастырады.
- Political scientist, professor
Graham Allison is a leading analyst of US national security and defense policy with a special interest in China, nuclear weapons and decision-making. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:13
So, let me thank you
for the opportunity to talk about
0
1548
3738
Маған сөз орайын бергендеріңізге рақмет,
00:17
the biggest international story
of your professional lifetime,
1
5310
5068
кәсіби өмірдегі әлемдік зор істі айтамын,
ол әрі маңызды халықаралық талас түйіні,
00:22
which is also the most important
international challenge
2
10402
3901
00:26
the world will face
for as far as the eye can see.
3
14327
3163
алда әлем көзбен көріп, бетпе-бет келеді.
00:29
The story, of course,
is the rise of China.
4
17514
2139
Әңгіме, әрине, Қытайдың күшеюі туралы.
00:32
Never before have so many people
risen so far so fast,
5
20106
3809
Ешқашан сонша көп халық
түрлі жақта бірдей
00:35
on so many different dimensions.
6
23939
1811
осынша тез күшеймеген болатын.
00:38
The challenge is the impact
of China's rise --
7
26336
3750
Талас Қытай күшеюінің әсерінен боламақшы -
00:42
the discombobulation
this will cause the Unites States
8
30497
4279
бұл жағдай АҚШ-тың абыржуын туғызады,
00:46
and the international order,
9
34800
1793
халықаралық тәртіпке әсер етеді,
00:48
of which the US has been
the principal architect and guardian.
10
36617
4281
АҚШ жобалаған және қорғайтын тәртіпке.
00:54
The past 100 years have been what
historians now call an "American Century."
11
42109
4043
Тарихшы үшін кейінгі 100 жыл
"АҚШ ғасыры".
00:58
Americans have become
accustomed to their place
12
46568
2501
Америкалықтар өз орнына
әдеттеніп қалды,
01:01
at the top of every pecking order.
13
49093
2017
әсіресе, дәреже тәртібіндегі үстем орнына.
01:03
So the very idea of another country
14
51862
2914
Демек басқа мемлекет АҚШ-тан зор болып,
01:06
that could be as big and strong
as the US -- or bigger --
15
54800
4015
күшейіп кетсе, онда көп америкалықтар
01:10
strikes many Americans
as an assault on who they are.
16
58839
3920
америкалық мәртебеге шабуыл деп түсінеді.
01:18
For perspective on what
we're now seeing in this rivalry,
17
66212
4421
Бұл қайшылықты перспективамен көру үшін
01:22
it's useful to locate it
on the larger map of history.
18
70657
3666
тарихи үлкен картаға қойып қарау керек.
01:27
The past 500 years have seen 16 cases
19
75089
3742
Соңғы 500 жылда 16 оқиға болған екен,
01:30
in which a rising power
threatened to displace a ruling power.
20
78855
3428
үстем билікке күшейген билік қатер салған.
01:34
Twelve of those ended in war.
21
82918
2558
12-сі соғыспен аяқталыпты.
01:39
So just in November, we'll all pause
to mark the 100th anniversary
22
87434
6397
Қарашада 100 жыл бұрынғы
соғысты тойлаймыз,
01:45
of the final day of a war
that became so encompassing,
23
93855
4508
бәрін шарпыған сол соғысты тарихшылар
01:50
that it required historians to create
an entirely new category: world war.
24
98387
4312
тың ұғыммен атады:
"Дүниежүзілік соғыс".
01:55
So, on the 11th hour of the 11th day
25
103720
3625
Сөйтіп 11-ші күні сағат 11:00 болғанда,
01:59
of the 11th month in 1918,
26
107369
3692
1918 жылы 11 айда,
02:03
the guns of World War I fell silent,
27
111085
3182
дүниежүзілік І соғыстың мылтық үні өшті,
02:06
but 20 million individuals lay dead.
28
114291
3746
бірақ 20 миллион кісіні жер құштырды.
02:12
I know that this
is a sophisticated audience,
29
120511
2421
Сіздер тәжірибелі тыңдармансыздар,
02:14
so you know about the rise of China.
30
122956
1991
Қытай күшеюін жақсы білесіздер.
02:17
I'm going to focus, therefore,
on the impact of China's rise,
31
125403
4412
Мен Қытай күшеюінің әсеріне үңілмекпін.
02:21
on the US, on the international order
32
129839
3357
оның АҚШ және халықаралық тәртіпке әсерін,
02:25
and on the prospects for war and peace.
33
133220
2413
және соғыс пен бейбітшілік болашағына да.
02:28
But having taught at Harvard
over many years,
34
136402
2143
Бірақ Гарвардта көп жыл дәріс оқып,
02:30
I've learned that from time to time,
it's useful to take a short pause,
35
138569
4001
мына шеберлікті үйрендім,
тыныстап алуға,
02:34
just to make sure we're all
on the same page.
36
142594
2636
бәріміз бір парақта екеніміз анық болсын.
02:37
The way I do this is, I call a time-out,
37
145254
2348
Мен жасайтын шеберлік "үзіліс" делінеді.
02:39
I give students a pop quiz --
ungraded, of course.
38
147626
3491
Студенттерге бірдей, шұғыл сұрақ қоямын.
02:43
So, let's try this. Time-out, pop quiz.
39
151141
2505
Сынап көрейік. "Үзіліс", шұғыл сұрақ.
02:46
Question:
40
154173
1610
Сұрақ былай:
02:47
forty years ago, 1978, China sets out
on its march to the market.
41
155807
4699
40 жыл бұрын, 1978, Қытай нарыққа беттеді.
Сол кезде, миллиард Қытайдың неше пайызы
02:53
At that point, what percentage
of China's one billion citizens
42
161140
4865
02:58
were struggling to survive
on less than two dollars a day?
43
166029
4145
күндігі 2 $ төмен, жан бағуға жанталасты?
03:02
Take a guess -- 25 percent?
44
170704
1930
Жорамалдайық: 25 пайызы?
03:05
Fifty?
45
173260
1150
50 пайызы?
03:07
Seventy-five?
46
175053
1150
75 пайызы?
03:09
Ninety.
47
177998
1150
90 пайызы?
03:12
What do you think?
48
180284
1200
Қалай ойлайсыздар?
03:14
Ninety.
49
182895
1206
90 пайыз.
03:16
Nine out of every 10
on less than two dollars a day.
50
184125
4139
10 кісінің 9ы, күндік кіріс 2 $ төмен еді.
03:21
Twenty eighteen, 40 years later.
51
189911
1906
2018, 40 жылдан кейін
03:24
What about the numbers?
52
192427
1444
Бұл сандар қалай өзгерді?
03:25
What's your bet?
53
193895
1150
Сіздің пікіріңіз?
03:27
Take a look.
54
195442
1150
Қараңыз.
Бүгіндері сирек, 100-де 1 адам ғана.
03:33
Fewer than one in 100 today.
55
201125
2517
03:36
And China's president has promised
that within the next three years,
56
204498
3209
ҚХР басшысының сөзіне сенсек,
үш жылда
03:39
those last tens of millions
will have been raised up
57
207731
3183
ең кедей бәлен млн адамды байытпақ,
03:42
above that threshold.
58
210938
1466
деңгейі де жоғарылайды.
Біздің заманымызда бұл расында ғажап!
03:44
So it's a miracle, actually,
in our lifetime.
59
212958
2327
03:48
Hard to believe.
60
216188
1190
Сенудің өзі қиын.
03:49
But brute facts are even harder to ignore.
61
217402
2753
Бірақ қатал шындықты ескермеу қиын.
Әлемдік бәсекеде осылай көрінген ұлт жоқ,
03:53
A nation that didn't even appear
on any of the international league tables
62
221069
3486
03:56
25 years ago
63
224579
1316
25 жылдың алдында
03:57
has soared,
64
225919
1452
шұғыл шарықтап,
03:59
to rival -- and in some areas,
surpass -- the United States.
65
227395
3269
АҚШ-пен бәсекелесті,
кей салада басып озды.
04:06
Thus, the challenge
that will shape our world:
66
234964
3096
Бұл деген қазіргі әлемді сайысқа шақыру:
04:10
a seemingly unstoppable rising China
67
238924
3494
Қытайдың тоқтамастай көрінетін бұл күшеюі
04:14
accelerating towards an apparently
immovable ruling US,
68
242442
4611
бұлжымас АҚШ үстемдігіне қарай үдеп келіп,
04:19
on course for what could be
the grandest collision in history.
69
247077
3434
тарихтағы жойқын соғыс туғызуы мүмкін.
04:24
To help us get our minds
around this challenge,
70
252323
2928
Бұл сайысқа шақыруды түсінуге жәрдемі тиер
04:27
I'm going to introduce you
to a great thinker,
71
255275
2732
бір ұлы ойшылды сіздерге таныстырмақпын.
04:31
I'm going to present a big idea,
72
259132
2001
Мен соның ұлы идеясын ұсынбақпын,
04:33
and I'm going to pose a most
consequential question.
73
261887
3034
әрі "ауыр зардап" мәселесін қараймын.
04:38
The great thinker is Thucydides.
74
266244
2738
Бұл ұлы ойшыл - Фукидид.
04:41
Now, I know his name is a mouthful,
75
269006
2314
Иә, оның аты ауызға сәл сыймайды,
04:43
and some people
have trouble pronouncing it.
76
271344
2118
кей адамға дыбыстау қиын келеді.
04:45
So, let's do it, one,
two, three, together:
77
273486
2020
Кәне, айып көрейік, бір, екі, үш, бірге:
04:47
Thucydides.
78
275530
1373
Фукидид.
04:48
One more time: Thucydides.
79
276927
2912
Тағы бір рет: Фукидид.
04:51
So who was Thucydides?
80
279863
1666
Сонымен Фукидид кім өзі?
04:53
He was the father and founder of history.
81
281942
2937
Тарих атасы әрі негізін қалаушы.
04:56
He wrote the first-ever history book.
82
284903
2142
Тарих туралы тұңғыш рет кітап жазған.
04:59
It's titled "The History
of the Peloponnesian War,"
83
287069
4111
"Пелопоннесс соғысы тарихы" делінеді.
05:03
about the war in Greece, 2500 years ago.
84
291204
3322
2500 жыл бұрынғы Гректер соғысы туралы.
05:07
So if nothing else today,
you can tweet your friends,
85
295276
3190
бүгін бірдеңе біле алмасаң да досыңа айтшы:
05:10
"I met a great thinker.
86
298490
1722
"Мен бір ұлы ойшылды білдім.
05:12
And I can even pronounce
his name: Thucydides."
87
300236
3358
Оның атын да айта аламын: Фукидид."
05:16
So, about this war
that destroyed classical Greece,
88
304546
4698
Ежелгі Гректі ойрандаған бұл соғыс туралы
05:21
Thucydides wrote famously:
89
309268
2372
Фукидид керемет жазған:
05:24
"It was the rise of Athens
and the fear that this instilled in Sparta
90
312561
6898
"Афина күшейіп, Спартаның бұдан үрейленуі
05:31
that made the war inevitable."
91
319483
1717
осы соғысты сөзсіз етті."
05:34
So the rise of one
92
322618
2237
Демек біреудің күшеюі
05:36
and the reaction of the other
93
324879
2281
және өзгелерге ықпал ете бастауы
05:39
create a toxic cocktail of pride,
94
327184
3999
тәкаппарлықтың улы коктейлін жасайды.
05:43
arrogance, paranoia,
95
331207
2794
Менмендік, тоңмойындық,
05:46
that drug them both to war.
96
334025
2442
бұл аурулар ол екеуін соғыстырады.
Міне мынау маған үлкен ой салды:
05:50
Which brings me to the big idea:
97
338177
1903
05:53
Thucydides's Trap.
98
341090
1468
"Фукидид қақпаны".
"Фукидид қақпаны" ұғымын мен
ойлап таптым.
05:55
"Thucydides's Trap" is a term
I coined several years ago,
99
343701
3281
05:59
to make vivid Thucydides's insight.
100
347006
2587
Ол Фукидид көрегендігін анық бейнелейді.
06:02
Thucydides's Trap is the dangerous
dynamic that occurs
101
350569
4230
Фукидид қақпаны - қауіпті беталыс болып,
06:06
when a rising power threatens
to displace a ruling power,
102
354823
3833
үстем билікке күшеюші билік қатер тудырып
06:10
like Athens --
103
358680
1724
бейне Афина секілді -
06:12
or Germany 100 years ago,
or China today --
104
360428
4498
не 100 жыл бұрынғы
Германия, бүгінгі Қытай,
06:16
and their impact on Sparta,
105
364950
2381
солардың ықпал етуі, кезінде Спартаға,
06:19
or Great Britain 100 years ago,
or the US today.
106
367355
3827
100 жыл бұрын Ұлы Британияға,
бүгін АҚШ-қа.
Генри Киссинджер айтқандай,
06:24
As Henry Kissinger has said,
107
372205
1920
06:26
once you get this idea, this concept
of Thucydides's Trap in your head,
108
374149
4825
Фукидид қақпанының мәнін санаң игергенде,
06:30
it will provide a lens
109
378998
1679
бізге жаңа бір көзая сыйлап,
06:32
for helping you look through
the news and noise of the day
110
380701
3559
күнделікті оқиға, шу-шұрқаннан ары өтіп,
06:36
to understand what's actually going on.
111
384284
2600
шынымен тегі не болып жатқанын түсінесің.
06:40
So, to the most consequential question
about our world today:
112
388649
4801
Сөйтіп, әлемдегі қазіргі зор мәселе мынау:
06:46
Are we going to follow
in the footsteps of history?
113
394863
3413
Тарихтың кешегі қадамына тағы ілесеміз бе?
Болмаса қиялды, жұрт пікірін біріктіріп,
06:51
Or can we, through a combination
of imagination and common sense
114
399466
6015
06:57
and courage
115
405505
1357
және батылдықты да,
06:58
find a way to manage this rivalry
116
406886
4416
осы жауласуды тізгіндеу жолын тауып,
07:03
without a war nobody wants,
117
411326
2968
ешкім қаламайтын соғысты болдырмай,
07:06
and everybody knows would be catastrophic?
118
414318
2867
бәрі білетін сол апаттың алдын аламыз ба?
07:10
Give me five minutes to unpack this,
119
418350
2053
Бұл түйіншекті тарқатуға уақыт беріңіздер.
07:12
and later this afternoon, when the next
news story pops up for you
120
420427
4976
Алда, тағы мынадай оқиғалар шыға келер:
07:17
about China doing this,
or the US reacting like that,
121
425427
3410
Қытай былай істепті, АҚШ-тың жауабы былай.
07:20
you will be able to have a better
understanding of what's going on
122
428861
3419
Шындап не болғанын білуге мүмкіндігің бар,
07:24
and even to explain it to your friends.
123
432304
2477
әрі оны досыңа түсінідіріп бере аласың.
07:27
So as we saw with this flipping
the pyramid of poverty,
124
435678
4501
Кедейлік пирамидасы төңкерілгенін көрдік.
07:32
China has actually soared.
125
440203
1711
Қытай расында шарықтады.
07:34
It's meteoric.
126
442456
1150
Ақпа жұлдыздай тез.
07:36
Former Czech president, Vaclav Havel,
I think, put it best.
127
444354
3063
Бұрынғы Чех президенті, В. Гавел айтыпты:
07:39
He said, "All this has happened so fast,
we haven't yet had time to be astonished."
128
447441
4763
"Тым тез болды, таңырқауға еш үлгірмедік".
07:44
(Laughter)
129
452228
2420
(күлкі)
07:46
To remind myself
how astonished I should be,
130
454672
3770
Менің қалай таңырқағаным өзіме мәлім,
07:50
I occasionally look out the window
in my office in Cambridge
131
458466
4190
Кембриджде кеңсе терезесінен кейде көрем,
07:54
at this bridge, which goes
across the Charles River,
132
462680
2746
бұл көпірді, Чарльз өзеніне салынған.
07:57
between the Kennedy School
and Harvard Business School.
133
465450
2881
Кеннеди мект. -Гарвард бизнес мект. арасы.
08:00
In 2012, the State of Massachusetts said
they were going to renovate this bridge,
134
468933
3931
2012 ж. Массачусетс штаты жөндейтін болды.
08:04
and it would take two years.
135
472888
1555
Сөйтіп екі жыл кетті.
08:07
In 2014, they said it wasn't finished.
136
475053
2467
2014 ж. көпір бітпегені айтылды.
08:10
In 2015, they said
it would take one more year.
137
478410
2929
2015 ж. құрылысқа
тағы бір жыл кетеді деді.
08:13
In 2016, they said it's not finished,
138
481363
1778
2016 ж. бұл жұмыс бітпегенін айтты.
08:15
we're not going to tell you
when it's going to be finished.
139
483165
2839
Осы жұмыс қашан бітетінін айта алмадық.
08:18
Finally, last year, it was finished --
three times over budget.
140
486004
3164
Өткен жылы бітіпті, үш есе мол қаражатпен.
08:22
Now, compare this to a similar bridge
that I drove across last month in Beijing.
141
490307
5508
Пекинде осыған ұқсас көпірден өттім.
08:27
It's called the Sanyuan Bridge.
142
495839
1748
Саниуан көпірі деп аталады.
08:30
In 2015, the Chinese decided
they wanted to renovate that bridge.
143
498284
3656
2015 ж. осы көпірді жаңарту жоспарланады.
08:33
It actually has twice as many
lanes of traffic.
144
501964
2674
Жол қозғалысы әдеттегіден
екі есе көп еді.
08:37
How long did it take for them
to complete the project?
145
505354
2741
Бұл жұмыстың орындалуы қанша уақыт алды?
08:40
Twenty fifteen, what do you bet?
146
508663
1752
2015, не айтасыз?
08:44
Take a guess -- OK, three --
147
512649
2039
Жорамалдап көрелік. Иә, үш.
08:46
Take a look.
148
514712
1285
Қарайық.
08:52
(Laughter)
149
520748
3332
(Күлкі)
09:00
The answer is 43 hours.
150
528236
2444
Жауабы 43 сағат.
09:02
(Audience: Wow!)
151
530704
1201
(Тыңдарман: Ойпырмай!)
09:08
(Laughter)
152
536630
2028
(Күлкі)
09:16
Graham Allison: Now, of course,
that couldn't happen in New York.
153
544039
3133
Иә, Нью Йоркте бұлай болмас.
09:19
(Laughter)
154
547196
1557
(Күлкі)
09:21
Behind this speed in execution
is a purpose-driven leader
155
549482
5171
Тездіктің артында мақсаты анық басшы тұр,
09:26
and a government that works.
156
554677
1867
және еңбекқор билік.
09:29
The most ambitious
and most competent leader
157
557657
3098
Аса амбициялы, өте белсенді басшы
09:32
on the international stage today
is Chinese President Xi Jinping.
158
560779
3481
халықарада ҚХР Си Цзиньпин
дәурендеп тұр.
09:36
And he's made no secret
about what he wants.
159
564284
3126
Ал ол өзі нені қалайтынын жасырмайды.
09:39
As he said when he became
president six years ago,
160
567434
2976
6 жыл бұрын президент болғанда айтты:
09:42
his goal is to make China great again --
161
570434
3854
"мақсат - Қытайды тағы ұлы ету".
09:46
(Laughter)
162
574312
1837
(Күлкі)
09:48
a banner he raised long before
Donald Trump picked up a version of this.
163
576173
4313
Трамптан бұрын ол осындай ұран көтерді.
09:53
To that end, Xi Jinping has announced
specific targets for specific dates:
164
581919
6854
Си нысанаға нақты уақыт белгіледі:
10:00
2025, 2035, 2049.
165
588797
4686
2025, 2035, 2049.
10:06
By 2025, China means to be
the dominant power
166
594257
6320
2025 жылы Қытай 10 жетекші
технология базарында
10:12
in the major market
in 10 leading technologies,
167
600601
4285
толық үстемдікке қол жеткізбекші.
10:16
including driverless cars, robots,
168
604910
3024
Олар машина жасау, робот техникасы,
10:19
artificial intelligence,
quantum computing.
169
607958
2852
жасанды интеллект, квантты есептеу.
10:23
By 2035, China means to be
the innovation leader
170
611204
4872
2035 ж. ҚХР инновация жетекшісіне айналып,
10:28
across all the advanced technologies.
171
616100
2467
әлемдік жоғары технологияны түгел игермек.
10:31
And by 2049, which is
the 100th anniversary
172
619427
4018
2049 ж. 100 жылдық мерейтой кезінде,
10:35
of the founding of the People's Republic,
173
623469
2441
Қытай құрылғанына 100 жыл болғанда,
10:37
China means to be
unambiguously number one,
174
625934
3064
Қытай әлемде жеке-дара бірінші болмақ,
10:41
including, [says] Xi Jinping,
an army that he calls "Fight and Win."
175
629022
4934
"соғысса болды жеңетін" армия құрмақ.
10:47
So these are audacious goals,
but as you can see,
176
635498
2730
Бұл мақсаттар тым әсіре болып
көрінсе де,
10:50
China is already well on its way
177
638252
3087
Қытай соның жолына түсті.
10:53
to these objectives.
178
641363
1333
Осы мақсаттарға шын кірісті.
10:55
And we should remember
how fast our world is changing.
179
643387
2774
Дүние қалай тез өзгеріп жатқанын ойлайық.
10:59
Thirty years ago,
180
647054
1587
30 жыл алдында,
11:00
the World Wide Web had not
yet even been invented.
181
648665
3347
Интернет (www) әлі жаратылмай тұрғанда,
11:05
Who will feel the impact
of this rise of China most directly?
182
653086
4709
кім Қытай күшеюінің әлемдік ықпалын сезді?
11:10
Obviously, the current number one.
183
658399
1918
Шындығы, кезекте ол бірінші болып отыр.
11:13
As China gets bigger
and stronger and richer,
184
661185
2381
Қытай зорайса, күшейсе, байыса,
11:15
technologically more advanced,
185
663590
2000
Технологиясы барынша дамыса,
11:17
it will inevitably bump up against
American positions and prerogatives.
186
665614
4814
бұл АҚШ-тың орны мен орайына қарсы бомба.
11:23
Now, for red-blooded Americans --
187
671495
2751
Енді, қаны тасыған Америкалықтар үшін, -
11:26
and especially for red-necked Americans
like me; I'm from North Carolina --
188
674270
4413
мендей Солт. Каролиналық реднеки үшін -
11:30
there's something wrong with this picture.
189
678707
2334
осы әңгімеде қателік бары анық.
11:33
The USA means number one,
that's who we are.
190
681689
2972
АҚШ әлемде бірінші, бұл біздің сеніміміз.
11:38
But again, to repeat:
brute facts are hard to ignore.
191
686721
3943
Бірақ, тағы: қатал шындықты елемеу қиын.
11:43
Four years ago, Senator John McCain
asked me to testify about this
192
691673
3912
4 жыл бұрын, Сенатор Маккейн осыны Сенатта
11:47
to his Senate Armed Services Committee.
193
695609
3134
Қарулы Күш Комитетінде растауымды сұрады.
11:51
And I made for them a chart
that you can see,
194
699299
3737
Олар үшін мына суретті жасап көрсеттім.
11:55
that said, compare the US and China
195
703060
3049
Бұл АҚШ пен Қытайдың салыстырмасы.
11:58
to kids on opposite ends
of a seesaw on a playground,
196
706133
4516
Теңселгіште қарама-қарсы отырған баладай,
12:02
each represented by the size
of their economy.
197
710673
3023
бұл олардың экономика шамасын айтады.
12:05
As late as 2004,
China was just half our size.
198
713720
4124
2004 ж. дейін, ҚХР экономикасы
АҚШ жартысы.
12:11
By 2014, its GDP was equal to ours.
199
719220
3666
2014ж. Қытайдың ЖІӨ
АҚШ-пен теңесті.
12:14
And on the current trajectory,
by 2024, it will be half again larger.
200
722910
5308
Осы траекториямен 2024ж. бір есе үлкен.
12:22
The consequences of this tectonic change
will be felt everywhere.
201
730744
4549
Тектоникалық бұл өзгеріс ықпалы сезіледі.
12:27
For example, in the current
trade conflict,
202
735317
2292
Мысалы, қазіргі сауда қайшылығы.
12:29
China is already
the number one trading partner
203
737633
2608
Қытай негізгі Азиялық елдердің
12:32
of all the major Asian countries.
204
740265
3312
бірінші сауда одақтасы.
12:36
Which brings us back
to our Greek historian.
205
744776
2368
Ол бізді Грек тарихшысына қайта оралтты.
12:40
Harvard's "Thucydides's Trap Case File"
has reviewed the last 500 years of history
206
748331
5722
Гарвардтың "Фукидид қақпаны файлында"
12:46
and found 16 cases in which a rising power
207
754077
3754
500 жылдағы 16 оқиға зерттелген,
12:49
threatened to displace a ruling power.
208
757855
1930
яғни "күшейгені" "үстемі" үшін қауіпті.
12:52
Twelve of these ended in war.
209
760344
2232
Осындайдың 12-сі соғыспен аяқталған.
12:57
And the tragedy of this
is that in very few of these
210
765938
5293
Трагедиясы сол, олардың мүлде аз сандысы,
13:03
did either of the protagonists want a war;
211
771255
2780
аз санды батырлары ғана соғысты жақтаған.
13:07
few of these wars were initiated
by either the rising power
212
775236
3302
Тарихта "күшеюші билік", не "үстем билік"
13:10
or the ruling power.
213
778562
1359
бастаған соғыс тым сирек.
13:11
So how does this work?
214
779945
1688
Сонымен бұл қалай болғаны?
13:13
What happens is,
a third party's provocation
215
781657
4245
Соғысқа алдымен үшінші жақ арандатады,
13:17
forces one or the other to react,
216
785926
2453
бір жақ, не екіншісі жауап қайтарады,
13:21
and that sets in motion a spiral,
217
789490
2745
бұл спиралды қозғалыс туғызып,
13:24
which drags the two somewhere
they don't want to go.
218
792259
2869
қаламаса да екеуін соғысуға
мәжбүрлейді.
13:27
If that seems crazy, it is.
219
795152
2190
Жындылық ұқсағанымен, бұл солай.
13:29
But it's life.
220
797366
1241
Бұл деген өмір ғой.
13:31
Remember World War I.
221
799009
1686
Дүниежүзілік І соғысты алайық.
13:33
The provocation in that case
222
801953
2862
Осы істегі арандатушы
13:36
was the assassination
of a second-level figure,
223
804839
3349
екінші деңгейлі тұлғаның өлтірілуі,
13:40
Archduke Franz Ferdinand,
224
808212
1925
Эрцгерцог Франц Фердинандтың.
13:43
which then led
the Austro-Hungarian emperor
225
811140
3064
Содан Австро-Венгрия императоры
13:46
to issue an ultimatum to Serbia,
226
814228
2087
Сербияға ультиматум жіберді,
13:48
they dragged in the various allies,
227
816339
1754
олар түрлі одақтастар тартты,
13:50
within two months,
all of Europe was at war.
228
818117
2776
екі ай ішінде, тұтас Еуропа соғысқа енді.
13:54
So imagine if Thucydides were watching
planet Earth today.
229
822823
3930
Фукидид бүгін жерді бақылап отыр делік.
13:58
What would he say?
230
826777
1200
Ол не айтуы мүмкін?
Билікке лайық өзге тұлғаны
ол таба ала ма?
14:01
Could he find a more appropriate
leading man for the ruling power
231
829118
4841
14:05
than Donald J Trump?
232
833983
1435
Дональд Трамптан басқа?
14:07
(Laughter)
233
835442
1365
(Күлкі)
14:08
Or a more apt lead for the rising
power than Xi Jinping?
234
836831
5238
Күшейген билікке Сиден шебер басшы бар ма?
Фукидид басын қаситыны анық.
14:15
And he would scratch his head
235
843228
2008
14:17
and certainly say he couldn't think
of more colorful provocateur
236
845260
5364
Солтүстік Кореялық Кимнен провокаторлығы,
14:22
than North Korea's Kim Jong-un.
237
850648
2259
арандатуы озған тұлғаны таба алмайды.
14:26
Each seems determined
to play his assigned part
238
854629
3642
Әркім өзіне бөлінген рөлді ойнайтын болар,
14:30
and is right on script.
239
858295
1534
киелі кітапта да солай.
14:33
So finally, we conclude again
with the most consequential question,
240
861311
4504
Сөйтіп аса өзекті мәселені қорытындылайық,
14:37
the question that will have
the gravest consequences
241
865839
2889
ол мәселе бүкіл кейінгі өміріміз үшін
14:40
for the rest of our lives:
242
868752
2031
аса ықпалды зардап туғызады.
14:45
Are Americans and Chinese going to let
the forces of history drive us to a war
243
873211
5834
Тарих күші АҚШ пен ҚХР-ды соғысқа әкеліп,
14:51
that would be catastrophic for both?
244
879069
2212
содан екі жақ та апатқа ұшырай ма?
14:54
Or can we summon
the imagination and courage
245
882099
3137
Немесе біз зейініміз бен қуатымызды жинап,
14:57
to find a way to survive together,
246
885260
1982
бірлікте өмір сүру жолын табамыз ба?
15:00
to share the leadership
in the 21st century,
247
888355
3007
ХХІғ. көшбасшылығын өзара бөлісеміз бе?
15:03
or, as Xi Jinping [said], to create
a new form of great power relations?
248
891386
4531
Си айтқан "тың билік байланысы" құрыла ма?
15:08
That's the issue I've been
pursuing passionately
249
896371
2532
Бұл мәселе мені ізденіске жетелеп келеді,
15:10
for the last two years.
250
898927
1579
кейінгі екі жыл бойы.
15:12
I've had the opportunity to talk
and, indeed, to listen
251
900530
2944
Ықпалды әр ел басшысымен сөйлесіп көрдім,
15:15
to leaders of all
the relevant governments --
252
903498
2158
және биліктің ойын тыңдадым, -
15:17
Beijing, Washington, Seoul, Tokyo --
253
905680
3929
Пекин, Вашингтон, Сеул, Токио -
15:21
and to thought leaders across the spectrum
of both the arts and business.
254
909633
4553
Гуманитарлық - сауда ісі ақылшысымен де.
15:26
I wish I had more to report.
255
914210
2166
Оларға бәрін түсіндіре алсам еді.
15:28
The good news is that leaders
are increasingly aware
256
916400
4048
Қуанарлығы, басшылар біртіндеп мән беруде,
15:32
of this Thucydidean dynamic
257
920472
2350
Фукидидтік динамикаға,
15:34
and the dangers that it poses.
258
922846
1560
және оның қаупіне.
15:37
The bad news is that
nobody has a feasible plan
259
925227
2718
Жаманы, ешкімде өнімді жоспар жоқ,
15:39
for escaping history as usual.
260
927969
2134
дағдылы тарихи жетектен шығаратын.
15:43
So it's clear to me
that we need some ideas
261
931299
2611
Демек сондай бір идеяларға анық мұқтажбыз,
15:45
outside the box
of conventional state graph --
262
933934
3490
ол дәстүрлі жағдай қалыбынан шыққан ой, -
15:49
indeed, from another page
or another space --
263
937919
3128
иә, басқа кітап пен кеңістіктен туған ой,
15:54
which is what brings me to TED today
264
942707
2222
сол мені TED-ке алып келді,
15:56
and which brings me to a request.
265
944953
2698
маған осындай ұсыныс айтқызды.
16:01
This audience includes many
of the most creative minds on the planet,
266
949326
5369
Бұл аудиторияда жаратымпаз жандар отыр,
16:06
who get up in the morning and think
267
954719
1683
ол таңертең тұра сала ойланады,
16:08
not only about how to manage
the world we have,
268
956426
2745
жай ғана әлем қалай басқарылуда деп емес,
16:11
but how to create worlds that should be.
269
959195
2374
болуы тиіс әлемді қалай жаратамыз деп.
16:14
So I'm hopeful that as this sinks in
and as you reflect on it,
270
962633
5119
Ойға шому мен толғанудан үміт күтемін,
16:19
some of you are going to have
some bold ideas, actually some wild ideas,
271
967776
4029
кейбіреуің батыл идеяға, асау ойға иесің,
16:23
that when we find, will make
a difference in this space.
272
971829
3260
соны тапсақ, осы кеңістік өзгеше болады.
16:27
And just to remind you if you do,
273
975498
2412
Іске кірісер болсаң, мен ескертемін,
16:29
this won't be the first time.
274
977934
1611
бұл ешқашан бірінші рет емес.
16:32
Let me remind you of what happened
right after World War II.
275
980518
2962
Дүниежүзілік ІІ соғыстан соң не болып еді?
16:36
A remarkable group of Americans
and Europeans and others,
276
984875
3619
Америкалық, Еуропалық, т.б. ерекше топтар
16:40
not just from government, but from
the world of culture and business,
277
988518
3741
билік арқылы, мәдениет және бизнес арқылы
16:44
engaged in a collective
surge of imagination.
278
992283
3067
коллектив қиял құдіретін жүзеге асырды.
16:48
And what they imagined
and what they created
279
996498
2920
Олар қиялдаған және жаратқан нәрсе
16:51
was a new international order,
280
999442
2374
жаңа халықаралық тәртіп болатын,
16:54
the order that's allowed you and me
to live our lives, all of our lives,
281
1002711
3786
ол әркім өзінше өмір сүру тәртібі еді,
16:58
without great power war
282
1006521
1729
соғыс алапатынан сақтана білді,
17:01
and with more prosperity
than was ever seen before on the planet.
283
1009307
3229
планета ешқашан бұлай өркендемеген еді.
17:05
So, a remarkable story.
284
1013804
1670
Сондай бір таңғажайып әңгіме.
17:08
Interestingly, every pillar of this
project that produced these results,
285
1016041
5890
Қызық, сәтті болған бұл істің әр діңгегін
17:13
when first proposed,
286
1021955
1590
алғаш айтылғанда,
17:15
was rejected by the foreign
policy establishment
287
1023569
2691
шетелдік дипломатия терістеген еді,
17:18
as naive or unrealistic.
288
1026284
3148
балалық және үйлесімсіз деп.
17:21
My favorite is the Marshall Plan.
289
1029919
1984
Маған Маршалл жоспары ұнайды.
17:24
After World War II,
Americans felt exhausted.
290
1032838
2698
ДЖ ІІ соғыстан соң АҚШ-та қалжырады.
17:27
They had demobilized 10 million troops,
291
1035560
2018
10 млн кісілік қосын тарқатып жіберілді.
17:29
they were focused on
an urgent domestic agenda.
292
1037602
3181
Олар аса шұғыл елдік арманға ден қойды.
17:32
But as people began to appreciate
how devastated Europe was
293
1040807
4196
Жұрт "Еуропа күйреуін" тамашалап жатқанда,
17:37
and how aggressive Soviet communism was,
294
1045027
2754
ал, СССР шапқыншылығын үдетіп жатқанда,
17:39
Americans eventually decided
to tax themselves
295
1047805
3920
АҚШ ақыры ішкі салықты арттыруға келісті,
17:43
a percent and a half of GDP
every year for four years
296
1051749
3813
төрт жыл бойы әр жылы ЖІӨ-нің 1.5 % бөліп,
17:47
and send that money to Europe
to help reconstruct these countries,
297
1055586
3858
сол ақшаны Еуропаны қайта құруға жөнелтті,
17:51
including Germany and Italy,
298
1059468
2849
арасында Германия мен Италия да бар,
17:54
whose troops had just
been killing Americans.
299
1062341
2507
Олардың армиясы
Америкалықтарды өлтірген еді.
17:57
Amazing.
300
1065737
1150
Керемет.
17:59
This also created the United Nations.
301
1067792
2334
Сондай-ақ БҰҰ да құрылды.
18:02
Amazing.
302
1070150
1150
Тамаша.
18:03
The Universal Declaration of Human Rights.
303
1071896
2986
"Адам құқықтарының жалпыға ортақ деклара."
18:06
The World Bank.
304
1074906
1301
Дүниежүзілік банк.
18:08
NATO.
305
1076231
1185
НАТО. Міне солар
18:09
All of these elements of an order
for peace and prosperity.
306
1077440
3901
бейбіт өркендеу тәртібінің элементтері.
18:13
So, in a word, what we need
to do is do it again.
307
1081365
3305
Қысқасы, тағы да солай істеуге тиіспіз.
18:17
And I think now we need a surge
of imagination, creativity,
308
1085919
5159
Бізге енді қиял күші, жаратымпаздық керек,
18:23
informed by history,
309
1091102
2170
тарихтан сабақ алып,
18:26
for, as the philosopher
Santayana reminded us,
310
1094077
4485
бейне философ Сантаяна ескерткендей:
18:30
in the end, only those
who refuse to study history
311
1098586
4056
"Соңында, тарихтан үйренбейтіндер ғана
18:34
are condemned to repeat it.
312
1102666
1588
тарих қайталанады деп қақсайды".
18:37
Thank you.
313
1105087
1159
Рақмет.
18:38
(Applause)
314
1106270
3931
(Қол шапалақтау)
Translated by Haidar Alphy
Reviewed by Askhat Yerkimbay

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Graham Allison - Political scientist, professor
Graham Allison is a leading analyst of US national security and defense policy with a special interest in China, nuclear weapons and decision-making.

Why you should listen

Graham Allison is the Douglas Dillon Professor of Government at the Harvard Kennedy School and the best-selling author of Destined for War: Can America and China Escape Thucydides's Trap? Founding Dean of the Harvard Kennedy School, he has served as Assistant Secretary of Defense and advised the Secretaries of Defense under every president from Reagan to Obama.

More profile about the speaker
Graham Allison | Speaker | TED.com
THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM