TED2018
Charles C. Mann: How will we survive when the population hits 10 billion?
چارڵس سی. مان: چۆن دەتوانین بەردەوامبین لە ژیان کاتێک دانیشتوانی جیهان دەگاتە ١٠ ملیار
Filmed:
Readability: 5
2,753,413 views
لە ساڵی ٢٠٥٠، بە نزیکەیی دانیشتوانی زەوی دەگاتە ١٠ ملیار کەس. چۆن دەتوانین هەمووان بە پێداویستیە سەرەتاییەکان بدەین لەگەڵ ئەوەشدا خۆمان لادەین لە کاریگەرییە خراپەکانی کەش وهەوا؟ لە گوتارێک پڕە لە زیرەکیی و دانایی ڕۆژنامەنووسی زانستی چارلس سی. مان باس لە ئەو چارەسەرانە دەکات کە لەلایەن پەیامبەران و جادووگەران پێشنیارکراوە بۆ چارەسەری کێشەی مرۆڤایەتی لە هەمانکاتیشدا خۆی پێشنیاری باشترین ڕێگە دەکات بۆ چارەسەری ئەم کێشە گرنگە
Charles C. Mann - Science journalist
Charles C. Mann calls himself "a fella who tries to find out interesting things and tell others about them." Full bio
Charles C. Mann calls himself "a fella who tries to find out interesting things and tell others about them." Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
How are we doing?
0
698
1150
ئێمە چۆنین؟
00:14
No, no, no, by that, I meant,
1
2650
1565
نا نا، من دەڵێم
00:16
how are we, homo sapiens "we" ...
2
4239
1681
"بەڕاستی ئێمەی مرۆڤ ، "ئێمە
00:17
(Laughter)
3
5944
1008
پێکەنین
00:18
doing as a species?
4
6976
1151
وەک جۆرێک چۆنین؟
00:20
(Laughter)
5
8151
1010
ڕێگەیەکی نمونەیی
بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە ئەمەیە
بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە ئەمەیە
00:21
Now the typical way
to answer that question is this.
to answer that question is this.
6
9185
2451
پێوەرێک هەڵدەبژێریت
بۆ سەلامەتی جەستەیی مرۆڤ
بۆ سەلامەتی جەستەیی مرۆڤ
00:23
You choose some measure
of human physical well-being:
of human physical well-being:
7
11660
3125
نێوەندی گشتی تەمەن
نێوەندی ئەو کالۆریانەی لە ڕۆژێکدا کار دەکرێت
نێوەندی ئەو کالۆریانەی لە ڕۆژێکدا کار دەکرێت
00:26
average longevity,
average calories per day,
average calories per day,
8
14809
2698
داهاتی ساڵانە، ژمارەی دانیشتوان،
ئەو جۆرە شتانە
ئەو جۆرە شتانە
00:29
average income, overall population,
that sort of thing,
that sort of thing,
9
17531
2642
00:32
and draw a graph of its value over time.
10
20197
2910
نەخشەیەک دروست بکە
بۆ بەهاکەی بە پێی کات.
بۆ بەهاکەی بە پێی کات.
00:35
In almost every case,
you get the same result.
you get the same result.
11
23131
2466
نزیکی لە هەموو حاڵەتێکدا
هەمان ئەنجامت دەست دەکەوێت
هەمان ئەنجامت دەست دەکەوێت
00:37
The line skitters along
at a low level for millennia,
at a low level for millennia,
12
25621
2691
هێڵەکە بەڕێکی دەڕوات بۆ زیاتر لە هەزار ساڵ
00:40
then rockets up exponentially
in the 19th and 20th century.
in the 19th and 20th century.
13
28336
3436
بەڵام بەشێوەیەکی توانیی
بەرز دەبێتەوە لە سەدەی ١٩ و ٢٠ دا.
بەرز دەبێتەوە لە سەدەی ١٩ و ٢٠ دا.
00:44
Or choose a measure of consumption:
14
32535
2621
یان پێوەرێک بۆ بەکارهێنان هەڵبژێرە
00:47
consumption of energy,
consumption of fresh water,
consumption of fresh water,
15
35180
2349
بەکارهێنانی وزە
بەکارهێنانی ئاوی شیرین
بەکارهێنانی ئاوی شیرین
00:49
consumption of the world's photosynthesis,
16
37553
2071
"بەکارهێنانی ڕۆشنەپێکهاتنی جیهان "ڕووەک
00:51
and draw a graph of its value over time.
17
39648
2222
نەخشەیەک دروست بکە
بۆ بەهاکەی بە پێی کات
بە هەمان شێوە، هێڵەکە
بە هەمان شێوە، هێڵەکە
00:53
In the same way, the line skitters along
at a low level for millennia,
at a low level for millennia,
18
41894
4072
بۆ هەزار ساڵێک بە ڕێکی دەڕوات
بەڵام بە شێوەیەکی توانیی
لە سەدەی ١٩ و ٢٠ دا بەرز دەبێتەوە.
لە سەدەی ١٩ و ٢٠ دا بەرز دەبێتەوە.
00:57
then rockets up exponentially
in the 19th and 20th century.
in the 19th and 20th century.
19
45990
4008
باێۆلۆجستەکان زاراوەیەکیان هەیە بۆ ئەمە
زیادبوونی ناسروشتی.
زیادبوونی ناسروشتی.
01:02
Biologists have a word for this: outbreak.
20
50731
2346
زیادبوننی ناسروشتی کاتێک
کۆمەڵگەیەک بوونەوەر
کۆمەڵگەیەک بوونەوەر
01:05
An outbreak is when
a population or species
a population or species
21
53894
2613
لە سنوری هەڵبژاردنی سروشتی تێپەڕدەبن
01:08
exceeds the bounds of natural selection.
22
56531
2055
01:10
Natural selection ordinarily
keeps populations and species
keeps populations and species
23
58610
3016
هەڵبژاردنی سروشتی کاری ئاسایی کردنەوەی
ژمارەی بونەوەر و جۆرەکانیانە
لە نێو سنورێکی بە ئەستەم پێناسەکراودا.
لە نێو سنورێکی بە ئەستەم پێناسەکراودا.
01:13
within roughly defined limits.
24
61650
1682
01:16
Pests, parasites, lack of resources
prevent them from expanding too much.
prevent them from expanding too much.
25
64130
4211
مێرووەکان، مشەخۆرەکان
خۆراک ناهێڵێت کە زۆر گەورەبن
خۆراک ناهێڵێت کە زۆر گەورەبن
بەڵام هەندێک کات بوونەوەرێک
لەو سنورە دەردەچێت.
لەو سنورە دەردەچێت.
01:20
But every now and then,
a species escapes its bounds.
a species escapes its bounds.
26
68365
3439
ئەستێرەی دەریای دڕکدار لە زەریای هیندیدا
01:24
Crown-of-thorns starfish
in the Indian Ocean,
in the Indian Ocean,
27
72116
2392
قاوغدارە دەریاییەکان لە دەریاچە مەزنەکان
کرمی نێو دارەکان لە کەنەدا
کرمی نێو دارەکان لە کەنەدا
01:26
zebra mussels in the Great Lakes,
spruce budworm here in Canada.
spruce budworm here in Canada.
28
74532
3580
ژمارەی بونەوەرەکان زیاد دەکەن
01:30
Populations explode,
a hundredfold, a thousandfold,
a hundredfold, a thousandfold,
29
78136
3143
،بە سەدان جار، هەزاران جار
ملێۆنان جار،
ملێۆنان جار،
01:33
a millionfold.
30
81303
1206
لەبەر ئەوە ئەمە وانەیەکی گرنگە
لە زیندەوەرزانیدا،
لە زیندەوەرزانیدا،
01:35
So here's a fundamental
lesson from biology:
lesson from biology:
31
83023
2542
زیادبوونی ناسروشتی لە سروشتدا
کۆتاییەکەی هەرگیز باش نییە.
کۆتاییەکەی هەرگیز باش نییە.
01:37
outbreaks in nature don't end well.
32
85589
2188
01:40
(Laughter)
33
88126
1150
"پێکەنین"
01:41
Put a couple of protozoa
into a petri dish full of nutrient goo.
into a petri dish full of nutrient goo.
34
89660
3920
دوو بونەوەری پێشەنگی دابنێ
لە دەفرێکی پتری پڕ لە خۆراک
لە دەفرێکی پتری پڕ لە خۆراک
01:46
In their natural habitat, soil or water,
their environment constrains them.
their environment constrains them.
35
94276
3872
لە ژینگەی سروشتیدا کە خاک و ئاوی تێدایە
سنورێک بۆ گەشەکردنیان دیاری دەکرێت
سنورێک بۆ گەشەکردنیان دیاری دەکرێت
بەڵام لە دەفری پتری
زەریایەک خواردنی بەیانیان هەیە
زەریایەک خواردنی بەیانیان هەیە
01:50
In the petri dish, they have
an ocean of breakfast
an ocean of breakfast
36
98896
2375
هیچ دوژمنێکی سروشتیان نییە
01:53
and no natural enemies.
37
101295
1366
01:54
They eat and reproduce, eat and reproduce,
38
102685
2508
دەخۆن و دوبارە دەزێن
هەتا دەگەنە سنوری دەفری پتریەکە
هەتا دەگەنە سنوری دەفری پتریەکە
01:57
until bang, they hit
the edge of the petri dish,
the edge of the petri dish,
39
105217
2259
لەو خاڵەدا یان لە
نێو پیسایی خۆیاندا دەخنکێن
نێو پیسایی خۆیاندا دەخنکێن
01:59
at which point they either
drown in their own waste,
drown in their own waste,
40
107500
2435
یان لە کەمی سەرچاوەدا دەمرن
02:01
starve from lack of resources, or both.
41
109959
1905
یان هەردووکیان،
زیادبوونەکە بە خراپە کۆتایی دێت.
02:03
The outbreak ends, always, badly.
42
111888
2708
ئێستە لە ڕوانگەی زیندەوەرزانیەوە
02:06
Now, from the viewpoint of biology,
43
114953
2433
02:09
you and I are not fundamentally different
than the protozoa in the petri dish.
than the protozoa in the petri dish.
44
117410
3942
من و تۆ هیچ جیاوازیەکی ئەوتۆمان نییە
لەگەڵ ئەو پێشەنگیانەی ناو دەفری پتریەکە،
لەگەڵ ئەو پێشەنگیانەی ناو دەفری پتریەکە،
ئێمە هیچ تایبەت نین.
02:13
We're not special.
45
121884
1587
ئەو شتانەی ئێمە پێکدەهێنن تەنها
لە لوتبەرزی خۆمانە وا دەزانین جیاوازین
لە لوتبەرزی خۆمانە وا دەزانین جیاوازین
02:17
All the things that we, in our vanity,
think make us different --
think make us different --
46
125598
3136
02:20
art, science, technology, and so forth,
they don't matter.
they don't matter.
47
128758
2766
هونەر، زانست، تەکنەلۆجیا
و هەتادوایی، هیچیان گرنگ نیین
و هەتادوایی، هیچیان گرنگ نیین
ئێمە بوونەوەرێکین
کە بە ناسروشتی زیاد دەبین،
کە بە ناسروشتی زیاد دەبین،
02:23
We're an outbreak species,
48
131548
1269
02:24
we're going to hit the edge
of the petri dish, simple as that.
of the petri dish, simple as that.
49
132841
3455
زۆر بە سادەیی ئێمەش دەگەینە
سنوری دەفری پتریەکە
سنوری دەفری پتریەکە
پرسیارە دیارەکە ئەوەیە
ئەمە ڕاستە؟
ئەمە ڕاستە؟
02:28
Well, the obvious question:
Is this actually true?
Is this actually true?
50
136320
2857
بەڕاستی ئێمەش چارەنووسمان
هەڵدێری دەفری پتریەکەیە؟
هەڵدێری دەفری پتریەکەیە؟
02:31
Are we in fact doomed
to hit the edge of the petri dish?
to hit the edge of the petri dish?
51
139766
2667
دەمەوێت ئەو پرسیارە بکەمە لاوە بۆ ئێستە
02:34
I'd like to set aside
this question for a moment
this question for a moment
52
142457
2269
و پرسیارێکی تر بکەم.
02:36
and ask you guys another one.
53
144750
1524
ئەگەر ئێمە بمانەوێت دەرباز ببین
لە زیندەوەرزانی ئەوا چۆن دەیکەین؟
لە زیندەوەرزانی ئەوا چۆن دەیکەین؟
02:38
If we are going to escape biology,
how are we going to do it?
how are we going to do it?
54
146298
3071
لە ساڵێ ٢٠٥٠
02:42
In the year 2050,
55
150242
1588
ژمارەی دانیشتوانی جیهان دەگاتە ١٠ ملیار
02:43
there will be almost
10 billion people in the world,
10 billion people in the world,
56
151854
2495
و ئەو هەموو خەڵکە ئەو شتانەیان
دەوێت کە من و تۆ دەمانەوێت
دەوێت کە من و تۆ دەمانەوێت
02:46
and all of those people will want
the things that you and I want:
the things that you and I want:
57
154373
3139
ئۆتۆمبێلی جوان، جلی جوان، ماڵی جوان
02:49
nice cars, nice clothes, nice homes,
58
157536
3277
یەک پارچە شوکڵاتە.
02:52
the odd chunk of Toblerone.
59
160837
1523
بیر بکەرەوە شوکڵاتە بۆ ١٠ ملیار کەس
02:55
I mean, think of it:
Toblerone for 10 billion people.
Toblerone for 10 billion people.
60
163064
2491
چۆن دەتوانین ئەمە بکەین؟
02:57
How are we going to do this?
61
165579
1573
چۆن ئەم هەمووە تێر دەکەین،
چۆن ئاو دابین دەکەین،
چۆن ئاو دابین دەکەین،
02:59
How are we going to feed everybody,
get water to everybody,
get water to everybody,
62
167176
2840
چۆن وزە دابین دەکەین
03:02
provide power to everybody,
avoid the worst impacts of climate change?
avoid the worst impacts of climate change?
63
170040
3389
ڕزگارمان ببێت لە
کاریگەریە خراپەکانی کەش و هەوا.
کاریگەریە خراپەکانی کەش و هەوا.
من ڕۆژنامەنوسێکی زانستیم،
03:05
I'm a science journalist,
64
173453
1777
چەندین ساڵە من ئەم پرسیارە
لە توێژەرەکان دەکەم
لە توێژەرەکان دەکەم
03:07
and I've been asking these questions
to researchers for years,
to researchers for years,
65
175254
3339
03:10
and in my experience, their answers
fall into two broad categories,
fall into two broad categories,
66
178617
3977
لە ئەزموونی مندا دەکەونە دوو پۆلی
جیاوازی بەربڵاو
جیاوازی بەربڵاو
03:14
which I call "wizards" and "prophets."
67
182618
1959
کە ناویان دەبەم بە
جادووگەرەکان و پەیامبەرەکان.
جادووگەرەکان و پەیامبەرەکان.
03:16
Wizards, techno-whizzes,
68
184994
1814
جادوگەرەکان، یان تەکنەلۆجیاخوازەکان
باوەڕیان بە ئەوەیە کە ئەگەر
باوەڕیان بە ئەوەیە کە ئەگەر
03:18
believe that science and technology,
properly applied,
properly applied,
69
186832
2808
زانست و تەکنەلۆجیا
بە باشی بەکاربهێنرێت
بە باشی بەکاربهێنرێت
03:21
will let us produce
our way out of our dilemmas.
our way out of our dilemmas.
70
189664
2624
ئەوا لە کێشەکانمان دەربازمان دەکات
و بە بەرهەمهێنان ڕزگارمان دەبێت
لە کێشەکانمان
لە کێشەکانمان
03:24
"Be smart, make more," they say.
71
192312
1677
دەڵێن: زیرەکبە و بەرهەمداربە
03:26
"That way, everyone can win."
72
194013
1651
بەو شێوەیە هەمووان دەیبەینەوە.
پەیامبەران باوەڕیان بە پێچەوانەی ئەمەیە،
03:28
Prophets believe close to the opposite.
73
196537
2182
وا دەبینن کە جیهان لەلایەن چەند پرۆسەیەکی
ژینگەییەوە بەڕێوە دەبرێت
ژینگەییەوە بەڕێوە دەبرێت
03:31
They see the world as governed
by fundamental ecological processes
by fundamental ecological processes
74
199790
4091
لەگەڵ سنوورێک بۆ گەشتن بە ئامانجەکانمان.
03:35
with limits that we
transgress to our peril.
transgress to our peril.
75
203905
2758
"ئەوان دەڵێن: "کەمتر بەکاربێنە
03:39
"Use less, conserve," they say.
76
207206
2016
03:41
"Otherwise, everybody's going to lose."
77
209246
2071
ئەگەر نا، هەمووان دۆڕاو دەبن
03:44
Wizards and prophets have been
butting their heads together for decades,
butting their heads together for decades,
78
212261
3428
جادوگەران و پەیامبەران
دەیان ساڵە دەربارەی ئەمە شەر دەکەن
دەیان ساڵە دەربارەی ئەمە شەر دەکەن
بەڵام هەمووان باوەڕیان بە ئەوەیە
کەتەکنەلۆجیا کلیلی داهاتوویەکی سەرکەوتووە.
کەتەکنەلۆجیا کلیلی داهاتوویەکی سەرکەوتووە.
03:47
but they both believe that technology
is key to a successful future.
is key to a successful future.
79
215713
3683
کێشەکە لە ئەوەیە
03:51
The trouble is, they envision
different types of technology
different types of technology
80
219420
3047
کە دیدگای تەکنەلۆجیا
و داهاتووی جیاوازیان هەیە لە یەکتر.
و داهاتووی جیاوازیان هەیە لە یەکتر.
03:54
and different types of futures.
81
222491
1778
جادوگەرەکان چەندین
03:56
Wizards envision a world of glittering,
hyperefficient megacities
hyperefficient megacities
82
224995
5133
شاری زەبەلاحی باش دەبینن
04:02
surrounded by vast tracts
of untouched nature,
of untouched nature,
83
230152
2962
کە دەور دراوە بە سەوزاییەکی
دەستکاری نەکراو،
دەستکاری نەکراو،
04:05
economies that have
transitioned from atoms to bits,
transitioned from atoms to bits,
84
233138
2620
ئابووریەک کە لە بچوکەوە
،دەگۆڕێت بۆ گەورەتر
،دەگۆڕێت بۆ گەورەتر
04:07
dematerialized capitalist societies
85
235782
2041
نەمانی کۆمەڵگەی سەرمایەداری گەورە
و هیچ شێوەیەک سروشت بەکارناهێنرێت.
و هیچ شێوەیەک سروشت بەکارناهێنرێت.
04:09
that no longer depend
on exploiting nature.
on exploiting nature.
86
237847
2229
وزە بەلای جادووگەرەکانەوە لە چەند
وێستگەیەکی ناوەکی بچوک بەرهەمدێت
وێستگەیەکی ناوەکی بچوک بەرهەمدێت
04:12
Energy, to wizards,
comes from compact nuclear plants;
comes from compact nuclear plants;
87
240755
2642
خواردن لەزەویەکی جوتیاری جێپێی کاربۆنی کەم
لەگەڵ ئەوەشدا بەرهەمێکی زۆری هەیە
لەگەڵ ئەوەشدا بەرهەمێکی زۆری هەیە
04:15
food from low-footprint farms
with ultraproductive,
with ultraproductive,
88
243421
2842
04:18
genetically modified crops
tended by robots;
tended by robots;
89
246287
2808
بە شێوەیەکی جینێتیک دەستکاریکراون
لەلایەن چەند ڕۆبۆتێکەوە سەرپەرشتی دەکرێن.
لەلایەن چەند ڕۆبۆتێکەوە سەرپەرشتی دەکرێن.
04:21
water from high-throughput
desalination plants,
desalination plants,
90
249119
2516
ئاو لە سەرچاوەی
وێستگەی دڵۆپاندنەوە
وێستگەی دڵۆپاندنەوە
04:23
which means we no longer
exploit rivers and aquifers.
exploit rivers and aquifers.
91
251659
3126
ئەمەش ئەوە دەگەێنێت کە چیتر پێویست ناکات
کە ڕوبار و ئاوی ژێرزەوی بەکاربهێنین.
کە ڕوبار و ئاوی ژێرزەوی بەکاربهێنین.
04:27
Wizards envision all 10 billion of us
92
255208
1834
جادوگەران هەر ١٠ ملیارمان دەبینن
لە جیهانێکی شارستانی کە پڕە لە ئاسانکاری
لە جیهانێکی شارستانی کە پڕە لە ئاسانکاری
04:29
packed into ultradense
but walkable megacities,
but walkable megacities,
93
257066
2643
جیهانێکی بەشارستانی کراو
پڕە لە خەونی گەورە
پڕە لە خەونی گەورە
04:31
an urbanized world
of maximum human aspiration
of maximum human aspiration
94
259733
2674
04:34
and maximum human liberty.
95
262431
1428
و پڕە لە ئازادی مرۆڤەکان.
بەڵام، پەیامبەران دژی هەموو ئەمانەن،
04:36
Now, prophets object to every bit of this.
96
264557
3508
ناتوانیت خواردن و ئاو بێبەهابکەیت.
04:40
You can't dematerialize
food and water, they point out.
food and water, they point out.
97
268089
3155
دەڵێن تۆ ناتوانیت شتی وردە بخۆیت
04:43
They say, you can't eat bits,
98
271557
2136
بە پیشەسازیکردنی کشتوکال
داخورانێکی خاکی گەورەی بەرهەم هێناوە
داخورانێکی خاکی گەورەی بەرهەم هێناوە
04:45
and industrial agriculture has already
given us massive soil erosion,
given us massive soil erosion,
99
273717
3524
چەندین کەناری زەبەلاحی مردوو
خاکێک کە چالاکی زیندەوەری تێدا نەماوە.
خاکێک کە چالاکی زیندەوەری تێدا نەماوە.
04:49
huge coastal dead zones
and ruined soil microbiomes.
and ruined soil microbiomes.
100
277265
2921
ئەی جادووگەران زیاترتان دەوێت؟
04:52
And you wizards, you want more of this?
101
280210
1947
ئەی ئەو کارگەی دڵۆپاندنی ئاو،
04:54
And those giant desalination plants?
102
282181
2418
04:56
You know they generate
equally giant piles of toxic salt
equally giant piles of toxic salt
103
284623
2969
کە بڕێکی گەورە لە خوێێ
ژەهراوی بەرهەم دێنێت
ژەهراوی بەرهەم دێنێت
کە ئەستەمە خۆمانی لێ ڕزگار بکەین،
04:59
that are basically
impossible to dispose of.
impossible to dispose of.
104
287616
2268
و ئەو شارە زەبەلاحانەی کە بەلاتەوە جوانە؟
05:02
And those megacities you like?
105
290424
2184
05:04
Can you name me
an actually existing megacity
an actually existing megacity
106
292632
3065
دەتوانیت ناوی یەک شار بنێیت
05:07
that really exists in the world today,
except for possibly Tokyo,
except for possibly Tokyo,
107
295721
3224
کە لە ئەمڕۆدا هەیە
جگە لە تۆکیۆ
جگە لە تۆکیۆ
پڕ نەبێت لە گەندەڵی و نا یەکسانی؟
05:10
that isn't a cesspool
of corruption and inequality?
of corruption and inequality?
108
298969
3079
لە جیاتی ئەمە، پەیامبەران نزا دەکەن بۆ
جیهانێک پێکدێت لە چەند کۆمەڵگەیەکی نزیک
جیهانێک پێکدێت لە چەند کۆمەڵگەیەکی نزیک
05:15
Instead, prophets pray for a world
of smaller, interconnected communities,
of smaller, interconnected communities,
109
303055
6636
نزیکتر لە زەوی،
05:21
closer to the earth,
110
309715
2166
05:23
a more agrarian world
of maximum human connection
of maximum human connection
111
311905
3017
جیهانێکی کشتوکاڵی
پڕ لە پەیوەندی مرۆڤ
پڕ لە پەیوەندی مرۆڤ
05:26
and reduced corporate control.
112
314946
1903
کەمترین دەستتێوەردانی کۆمپانیاکان.
لەم جیهانبینینەدا خەڵکی زیاتر
لە گوندەکان دەژین
لە گوندەکان دەژین
05:30
More people live
in the countryside in this vision,
in the countryside in this vision,
113
318142
2731
بە سەرچاوەی وزەیەک کە لە ئاستی کۆمەڵگەیەک
دابین دەکرێت لەلایەن وزەی با و خۆر
دابین دەکرێت لەلایەن وزەی با و خۆر
05:32
with power provided by neighborhood-scale
solar and wind installations
solar and wind installations
114
320897
3341
05:36
that disappear into the background.
115
324262
1809
کە لە پشتەوە دیار نامێنن.
05:38
Prophets don't generate water
from giant desalination plants.
from giant desalination plants.
116
326698
3706
پەیامبەران ئاو لە وێستگەی
دڵۆپاندن وەرناگرن
دڵۆپاندن وەرناگرن
لە ئاوی باران وەری دەگرن
05:44
They capture it from rainfall,
117
332044
2508
بە شێوەیەکی دیارینەکراو دەتوانرێت
بەکار بهێنرێنەوە
بەکار بهێنرێنەوە
05:46
and they reuse and recycle it endlessly.
118
334576
2469
هەروەها خواردن لەلایەن تۆڕێکی بچوکی
کشتوکاڵیەوە سەرچاوە دەگرێت
کشتوکاڵیەوە سەرچاوە دەگرێت
05:49
And the food comes
from small-scale networks of farms
from small-scale networks of farms
119
337069
4420
کە گرنگی دەدەن بە دار و گۆپکەدەرەکان
05:53
that focus on trees and tubers
120
341513
1906
05:55
rather than less productive cereals
like wheat and rice.
like wheat and rice.
121
343443
3738
لە جیاتی دانەوێڵەی کەم بەرهەم
وەک برنج و گەنم.
وەک برنج و گەنم.
لە سەروو ئەوانەوە پەیامبەران چاوەڕێی
ئەوەن کە خەڵکی کارە ڕۆژانەکانیان بگۆڕن،
ئەوەن کە خەڵکی کارە ڕۆژانەکانیان بگۆڕن،
06:01
Above all, though, prophets envision
people changing their habits.
people changing their habits.
122
349286
3699
06:05
They don't drive to work,
they take their renewable-powered train.
they take their renewable-powered train.
123
353009
3110
بە ئۆتۆمبیل نارۆن بۆ کار
بەڵکو بە شەمەندەفەری وزە سەربەخۆ دەرۆن.
بەڵکو بە شەمەندەفەری وزە سەربەخۆ دەرۆن.
خۆشۆرینی بەیانیانیان ٣٠ خولەک نیە
06:08
They don't take 30-minute
hot showers every morning.
hot showers every morning.
124
356143
2507
06:10
They eat, you know,
like Michael Pollan says,
like Michael Pollan says,
125
358674
2461
ئەو خواردنانەی دەیخۆن وەک
مایکل پۆڵان دەڵێت
مایکل پۆڵان دەڵێت
06:13
real food, mostly plants, not too much.
126
361159
3895
خواردنی ڕاستی، زۆربەی ڕووەک
هەرگیز زۆر ناخۆن.
هەرگیز زۆر ناخۆن.
لە سەروو ئەمانەشەوە پەیامبەران دەڵێن
سەر نەوی کردن بۆ کاری سروشت
سەر نەوی کردن بۆ کاری سروشت
06:17
Above all, prophets say
submitting to nature's restraints
submitting to nature's restraints
127
365825
3508
دەتگەێنێتە ژیانێکی ئازادتر
و دیموکراسیانە و تەندروست،
و دیموکراسیانە و تەندروست،
06:21
leads to a freer, more democratic,
healthier way of life.
healthier way of life.
128
369357
4848
بەڵام جادووگەرەکان
هەموو ئەمانە بە قسەی قۆر دەبینن،
هەموو ئەمانە بە قسەی قۆر دەبینن،
06:26
Now, wizards regard all this as hooey.
129
374967
2490
06:29
They see it as a recipe for narrowness,
regression, and global poverty.
regression, and global poverty.
130
377481
3468
وەک ڕەچەتەیەک بۆ بەرتەسکبوونەوەی ژیان
دواکەوتن و هەژاری نێودەوڵەتی.
دواکەوتن و هەژاری نێودەوڵەتی.
کشتوکاڵ بە شێوازی پەیامبەرەکان تەنها
جێپێی مرۆڤەکان زیاد دەکات
جێپێی مرۆڤەکان زیاد دەکات
06:34
Prophet-style agriculture, they say,
only extends the human footprint
only extends the human footprint
131
382314
3318
خەڵکی دادەخات بە کارکردن
بە کرێیەکی کەم لە باخی کشتوکاڵیدا.
بە کرێیەکی کەم لە باخی کشتوکاڵیدا.
06:37
and shunts more people
into low-wage agricultural labor.
into low-wage agricultural labor.
132
385656
3048
06:40
Those neighborhood-run solar facilities,
133
388728
1931
وێسگەی بەرهەمهێنانی وزەی خۆر
زۆر باش دیارن
زۆر باش دیارن
06:42
they sound great,
134
390683
1764
بەڵام پشت بە تەکنەلۆجیایەک دەبەستن
کە هێشتا بەردەست نییە
کە هێشتا بەردەست نییە
06:44
but they depend on a technology
that doesn't exist yet.
that doesn't exist yet.
135
392471
2705
تەنها خەیاڵێکن.
06:47
They're a fantasy.
136
395200
1354
ئەی دووبارە بەکارهێنانەوەی ئاو؟
تەنها بەربەستێکە بۆ بەرەوپێشچوون.
تەنها بەربەستێکە بۆ بەرەوپێشچوون.
06:49
And recycling water? It's a brake
on growth and development.
on growth and development.
137
397012
2826
06:51
Above all, though, wizards object
to the prophets' emphasis
to the prophets' emphasis
138
399862
3483
سەرەڕای ئەمانەش جادووگەرەکان دژی
بیروباوەڕی پەیامبەرانن
بیروباوەڕی پەیامبەرانن
دەربارەی بیروباوەڕیان لەسەر گۆڕانکاری
گەورەی کۆمەڵگە
گەورەی کۆمەڵگە
06:55
on wide-scale social engineering,
139
403369
2038
کە بە شێوەیەکی نادیموکراتیانە دەبینرێن.
06:57
which they see as deeply anti-democratic.
140
405431
2438
ئەگەر مێژوی دوو سەدەی پێشوو پڕ بوبێت
لە گەشەسەندنی بەردەوام،
لە گەشەسەندنی بەردەوام،
07:01
If the history of the last two centuries
was one of unbridled growth,
was one of unbridled growth,
141
409105
3904
مێژووی ئەم سەدەیەی کە دێت خۆی
لەو بڕیارە دەبینێت کە دەیدەین
لەو بڕیارە دەبینێت کە دەیدەین
07:05
the history of the coming century
may well be the choice we make
may well be the choice we make
142
413033
3185
وەک کۆمەڵگەیەک لە نێوان دوو-ڕێیانێکدا.
07:08
as a species between these two paths.
143
416242
2215
07:11
These are the arguments that will be
resolved, in one way or another,
resolved, in one way or another,
144
419021
3897
ئەمە ئەو گوفتارانەیە کە دەبێت
چارەسەر بکرێن بە هەر ڕێگەیەک
چارەسەر بکرێن بە هەر ڕێگەیەک
لەلایەن نەوەی منداڵەکانەوە
07:14
by our children's generation,
145
422942
1464
ئەو نەوەیەی کە دێنە نێو
جیهانێکی ١٠ ملیار کەسەوە.
جیهانێکی ١٠ ملیار کەسەوە.
07:16
the generation that will come
into the world of 10 billion.
into the world of 10 billion.
146
424430
2816
بەڵام بۆستە! لەم خاڵەدا زیندەوەرناسەکان
لەو خاڵەدا زۆر زۆر توەڕەدەبن
لەو خاڵەدا زۆر زۆر توەڕەدەبن
07:19
Now, but wait, by this point,
biologists should be rolling their eyes
biologists should be rolling their eyes
147
427270
3262
ئەوەندە توڕە کە ناتوانیت
گوێبیستی قسەکانی من بیت.
گوێبیستی قسەکانی من بیت.
07:22
so loud you can barely hear me speak.
148
430556
1886
دەبێت بڵێن
هەموو قسەی ئەم پەیامبەر و جادووگەرانە
هەموو قسەی ئەم پەیامبەر و جادووگەرانە
07:24
They should be saying,
all of this, wizards, prophets,
all of this, wizards, prophets,
149
432466
3697
07:28
it's a pipe dream.
150
436187
1352
تەنها خەونێکە.
07:29
It doesn't matter which illusory path
you think you're taking.
you think you're taking.
151
437563
4168
لە کۆتاییدا هیچ گرنگ نییە
،کام ڕێگە دەگریتە بەر
،کام ڕێگە دەگریتە بەر
زیادبوونی ناسروشتی لە سروشتدا
کۆتاییەکەی خراپە.
کۆتاییەکەی خراپە.
07:34
Outbreaks in nature don't end well.
152
442736
2436
وا بیر دەکەیتەوە کە پێشەنگیەکان کە لێواری
دەفری پتریەکە دەبینن و
دەفری پتریەکە دەبینن و
07:37
I mean, you think the protozoa
see the edge of the petri dish approaching
see the edge of the petri dish approaching
153
445196
3476
دەڵێن چۆنن هاوڕێیان
کاتی ئەوە نەهاتووە کۆمەڵگە بگۆڕیین؟
کاتی ئەوە نەهاتووە کۆمەڵگە بگۆڕیین؟
07:40
and say, "Hey guys,
time to change society"?
time to change society"?
154
448696
2095
نەخێر بەڵکو لێیدەگەڕێن
07:42
No. They just let her rip.
155
450815
2158
ژیان ئەوە دەکات
ئێمەش بەشێکین لە ژیان
ئێمەش بەشێکین لە ژیان
07:44
That's what life does,
and we're part of life.
and we're part of life.
156
452997
2531
ئێمەش هەمان شت دەکەین
قبووڵی بکە.
قبووڵی بکە.
07:47
We'll do the same thing. Deal with it.
157
455552
2119
07:50
Well, if you're a follower of Darwin,
you have to take this into consideration.
you have to take this into consideration.
158
458242
5647
ئەگەر تۆ باوەڕت بە داروین بێت
ئەوا دەبێت بیر لە ئەمە بکەیتەوە.
ئەوا دەبێت بیر لە ئەمە بکەیتەوە.
باشترین دژە گوفتار ئەوەیە بۆ ئەمە
کە ئێمە تایبەتین
کە ئێمە تایبەتین
07:56
I mean, the basic counterargument
boils down to: "We're special."
boils down to: "We're special."
159
464500
3723
چەند ئەو قسەیە بێتامە؟
08:00
How lame is that?
160
468762
1259
(پێکەنین)
08:02
(Laughter)
161
470045
1491
دەتوانین زانیاری کۆ بکەینەوە و
لەگەڵ یەک هاوبەشی بکەین
لەگەڵ یەک هاوبەشی بکەین
08:03
I mean, we can accumulate
and share knowledge
and share knowledge
162
471560
2120
و بەکاری بهێنین بۆ ڕێنوێنی داهاتوومان
08:05
and use it to guide our future.
163
473704
1824
لە ڕاستیدا ئێمە ئەوە دەکەین؟
08:07
Well, are we actually doing this?
164
475552
1724
هیچ بەڵگەیەک هەیە کە ئێمە
زانیاریەکانمان بەکار دەهێنین
زانیاریەکانمان بەکار دەهێنین
08:09
Is there any evidence that we're actually
using our accumulated, shared knowledge
using our accumulated, shared knowledge
165
477300
4777
بۆ دڵنیابوونەوە لە بەردەوامی ژیانمان؟
08:15
to guarantee our long-term prosperity?
166
483514
2008
زۆر ئاسانە بلێیت نەخێر
ئەگەر تۆ جادووگەر بیت
ئەگەر تۆ جادووگەر بیت
08:18
It's pretty easy to say no.
167
486093
1667
08:20
If you're a wizard,
168
488398
907
و باوەڕت وابێت کە بەرەوبوومی
دەستکاریکراو کە بەرهەمی زۆرە
دەستکاریکراو کە بەرهەمی زۆرە
08:21
and you believe that hyperproductive,
genetically engineered crops
genetically engineered crops
169
489321
3438
کلیلی تێرکردنی جیهانە لە داهاتوو
دەبێت خەمی ئەوەت بێت کە ٢٠ ساڵە
دەبێت خەمی ئەوەت بێت کە ٢٠ ساڵە
08:24
are key to feeding everyone
in tomorrow's world,
in tomorrow's world,
170
492783
2363
08:27
you have to worry that 20 years
171
495170
2785
زانایان باسی ئەوە دەکەن کە ئاساییە بۆ
خواردن و بەکارهێنان
خواردن و بەکارهێنان
08:29
of scientists demonstrating
that they are safe to consume
that they are safe to consume
172
497979
2722
08:32
has failed to convince the public
to embrace this technology.
to embrace this technology.
173
500725
2906
شکستی هێناوە بۆ باوەڕپێکردنی خەڵکی
بۆ بەکارهێنانی ئەم تەکنەلۆجیایە.
بۆ بەکارهێنانی ئەم تەکنەلۆجیایە.
08:35
If you're a prophet
174
503655
1314
ئەگەر یەکێک بیت لە پەیامبەرەکان،
08:36
and you believe that key to solving
today's growing shortage of fresh water
today's growing shortage of fresh water
175
504993
4477
و باوەڕت وایە کە کلیلی چارەسەرکردنی
کەمی ئاوی شیرین
کەمی ئاوی شیرین
08:41
is to stop wasting it,
176
509494
1951
وەستانە لە بەفیڕۆدانی
دەبێت خەمی ئەوەت بێت کە شارەکانی جیهان
لە شوێنە هەژارەکانەوە تا دەوڵەمەندەکان
لە شوێنە هەژارەکانەوە تا دەوڵەمەندەکان
08:43
you have to worry
that cities around the world,
that cities around the world,
177
511469
2897
08:46
in rich places as well as poor,
178
514390
1800
بە شێوەیەکی ئاسایی چارەکێکی
ئاوەکانیان لەدەست دەدەن
ئاوەکانیان لەدەست دەدەن
08:48
routinely lose a quarter
or more of their water
or more of their water
179
516214
2587
لە ئەو بۆریانەی کە دەچۆڕێت یان پیسدەبن.
08:50
to leaky and contaminated pipes.
180
518825
2135
ماوەیەک لەمەوپێش کەیپ تاون
کەمێکی مابوو کە ئاوی تێدا نەمێنێت
کەمێکی مابوو کە ئاوی تێدا نەمێنێت
08:53
I mean, Cape Town, just a little
while ago, almost ran out of water.
while ago, almost ran out of water.
181
521515
3529
08:57
Cape Town loses a third
of its water to leaky pipes.
of its water to leaky pipes.
182
525068
2567
کەیپ تاون یەک لەسەر سێێ ئاوی لەدەست دەدات
بەهۆی بۆری شکاوەوە.
بەهۆی بۆری شکاوەوە.
08:59
This problem has been
getting worse for decades,
getting worse for decades,
183
527659
2317
دەیان ساڵە ئەم کێشەیە خراپتر و خراپتر دەبێت
و کەمترین کار دەربارەی کراوە.
و کەمترین کار دەربارەی کراوە.
09:02
and remarkably little
has been done about it.
has been done about it.
184
530000
2595
09:04
If you're a wizard, and you think
that clean, abundant,
that clean, abundant,
185
532619
3249
ئەگەر تۆ جادووگەربیت و باوەڕت وابێت کە
وێستگەی ناوەکی پاک و بێ کاربۆن کلیلی
چارەسەری گۆڕانی کەش و هەوایە
چارەسەری گۆڕانی کەش و هەوایە
09:07
carbon-free nuclear power
is key to fighting climate change,
is key to fighting climate change,
186
535892
2869
دەبێت خەمی ئەوەت بێت
09:10
then you have to worry
187
538785
1241
کە ویستی گشتی بۆ دروستکردنی
چەکی ئەتۆمی کەم دەبێتەوە.
چەکی ئەتۆمی کەم دەبێتەوە.
09:12
that the public willingness
to build nukes is going down.
to build nukes is going down.
188
540050
2770
ئەگەر تۆش پەیامبەر بیت و باوەڕت وابێت کە
چارەسەری هەمان کێشە
چارەسەری هەمان کێشە
09:15
If you're a prophet, and you think
that the solution to the same problem
that the solution to the same problem
189
543455
3436
وێستگەی بەرهەمهێنانی وزەی خۆرە
09:18
is these neighborhood-run solar facilities
shuttling power back and forth,
shuttling power back and forth,
190
546915
3578
دەبێت خەمی ئەوەت بێت کە هیچ دەوڵەتێک نییە
لە جیهاندا
لە جیهاندا
09:22
you have to worry that no nation
anywhere in the world
anywhere in the world
191
550517
2754
کە سەرچاوەی پێویستی تەرخانکردبێت
بۆ پەرەپێدانی ئەم تەکنەلۆجیایە
بۆ پەرەپێدانی ئەم تەکنەلۆجیایە
09:25
has devoted anything like the resources
necessary to develop this technology
necessary to develop this technology
192
553295
3969
بەکاری بهێنێت لە ئەو کاتەی
کە پێویستمان دەبێت.
کە پێویستمان دەبێت.
09:29
and deploy it in the time that we need it.
193
557288
2503
09:31
And if you're on either side,
wizard or prophet,
wizard or prophet,
194
559815
2338
ئەگەر لەگەڵ هەر لایەنێکدا بیت
پەیامبەر یان جادووگەر
پەیامبەر یان جادووگەر
09:34
you have to worry that, despite
the massive alarm about climate change,
the massive alarm about climate change,
195
562177
4548
دەبێت خەمی ئەوەت بێت سەرەڕای ئاگادارییەکی
زۆر سەبارەت بە گۆڕانی کەش و هەوا
زۆر سەبارەت بە گۆڕانی کەش و هەوا
بەکارهێنانی سوتەمەنییە
بەبەردبووەکان بە ڕێژەی
بەبەردبووەکان بە ڕێژەی
09:38
the amount of energy generated every year
from fossil fuels has gone up
from fossil fuels has gone up
196
566749
3953
٣٠٪ بەرز بۆتەوە
لەگەڵ دەستپێکی ئەم سەدەیەدا.
لەگەڵ دەستپێکی ئەم سەدەیەدا.
09:42
by about 30 percent
since the beginning of this century.
since the beginning of this century.
197
570726
3331
هیشتا باوەڕت وایە کە ئێمە جیاوازین لە
پێشەنگییەکان؟
پێشەنگییەکان؟
09:46
So, still think we're different
than the protozoa?
than the protozoa?
198
574443
3317
09:50
Still think we're special?
199
578498
2270
هیشتا باوەڕت وایە کە تایبەتین؟
لەڕاستیدا لە ئەوەش خراپترە.
لەڕاستیدا لە ئەوەش خراپترە.
09:54
Actually, it's even worse than that.
200
582392
2563
(پێکەنین)
09:56
(Laughter)
201
584979
2588
ئێمە لەسەر جادە نین
09:59
We're not in the streets.
202
587591
1251
ئەگەر جیاوازیەک هەبێت لە
نێوان ئێمە و پێشەنگییەکان
نێوان ئێمە و پێشەنگییەکان
10:00
No seriously, if there's a difference
between us and the protozoa,
between us and the protozoa,
203
588866
3175
10:04
a difference that matters,
204
592065
1542
جیاوازیەک کە گرنگ بێت
زانست و تەکنەلۆجیا وهونەر و ئەوانە نین
زانست و تەکنەلۆجیا وهونەر و ئەوانە نین
10:05
it's not just our art and science
and technology and so forth --
and technology and so forth --
205
593631
3077
ئەوەیە کە دەتوانن هاوار بکەن
دەتوانن بڕۆینە سەر شەقامەکان و
دەتوانن بڕۆینە سەر شەقامەکان و
10:08
it's that we can yell and scream,
we can go out into the streets,
we can go out into the streets,
206
596732
3231
لەگەڵ کاتدا
شێوازی بیرکردنەوەی کۆمەڵگە بگۆڕن،
شێوازی بیرکردنەوەی کۆمەڵگە بگۆڕن،
10:11
and, over time,
change the way society works,
change the way society works,
207
599987
2118
بەڵام ئێمە ئەوەش ناکەین.
10:14
but we're not doing it.
208
602129
1254
10:15
Wizards have been arguing
literally for decades
literally for decades
209
603407
2424
جادووگەرەکان چەندین ساڵە
باسی ئەوە دەکەن
باسی ئەوە دەکەن
10:17
that nuclear power is key
to resolving climate change.
to resolving climate change.
210
605855
4976
کە وزەی ناوەکی چارەسەری کێشەی
گۆڕانی کەش و هەوایە،
گۆڕانی کەش و هەوایە،
بەڵام یەکەم خۆپیشاندان پاڵپشتی وزەی ناوەکی
کرد لە مێژوودا دوو ساڵ لەمەوبەر بوو
کرد لە مێژوودا دوو ساڵ لەمەوبەر بوو
10:24
But the first pro-nuke march in history
occurred less than two years ago,
occurred less than two years ago,
211
612174
4229
زۆر بچووک بوو لە چاو ئەو خۆپیشاندانانەی
دژی وزەی ناوەکی بوون.
دژی وزەی ناوەکی بوون.
10:28
and it was dwarfed by the anti-nuke
marches of the past.
marches of the past.
212
616427
3262
پەیامبەران دەیان ساڵە باسی ئەوە دەکەن
10:31
Prophets have been arguing,
again literally for decades,
again literally for decades,
213
619713
3126
کە کەم بەکارهێنان تەنها چارەسەرە بۆ
هێشتنەوەی ئاوی شیرین
هێشتنەوەی ئاوی شیرین
10:34
that conservation is key
to keeping freshwater supplies
to keeping freshwater supplies
214
622863
3763
10:38
without destroying the ecosystems
that generate those freshwater supplies.
that generate those freshwater supplies.
215
626650
3835
بە بێ وێرانکردنی ئەو ژینگانەی
ئاوی شیرین بەرهەم دەهێنن.
ئاوی شیرین بەرهەم دەهێنن.
بەڵام لە مێژوی مرۆڤایەتیدا
هیچکاتێک نەبووە شەقامێک
هیچکاتێک نەبووە شەقامێک
10:42
But in the history of humankind,
there has never been a street
there has never been a street
216
630509
2911
پڕ ببێت لە خۆپیشاندەری توڕە
و دروشمیان دژی بۆری شکاوی ئاو گوتبێت.
و دروشمیان دژی بۆری شکاوی ئاو گوتبێت.
10:45
full of angry protesters
waving signs about leaky pipes.
waving signs about leaky pipes.
217
633444
2917
لە ڕاستیدا زۆربەی
کارە سیاسیەکانی ئەم بوارە
کارە سیاسیەکانی ئەم بوارە
10:48
In fact, most of the political
activity in this sphere
activity in this sphere
218
636985
3598
بریتی بووە لە جەنگ و دژایەتی
جادووگەران و پەیامبەران،
جادووگەران و پەیامبەران،
10:52
has been wizards and prophets
fighting each other, protesting each other
fighting each other, protesting each other
219
640607
3491
لە بری ئەوەی کە تێبگەن لە ئەوە
هەردووکیان هەمان ئامانجیان هەیە.
هەردووکیان هەمان ئامانجیان هەیە.
10:56
rather than recognizing that they are,
fundamentally, on the same side.
fundamentally, on the same side.
220
644122
3738
لە کۆتاییدا خەڵکی گرنگی دەدات
بە هەمان شت
بە هەمان شت
10:59
After all, these people are concerned
about the same thing:
about the same thing:
221
647884
3407
چۆن ئێمە دەتوانین ژیان بەڕێ بکەین
لە جیهانێکی ١٠ ملیار کەسیدا؟
لە جیهانێکی ١٠ ملیار کەسیدا؟
11:03
How are we going to make our way
in the world of 10 billion?
in the world of 10 billion?
222
651315
3597
یەکەم هەنگاو بەرەو دروستکردنی
ئەو جوڵانەوە کۆمەڵایەتییە گرنگە و
ئەو جوڵانەوە کۆمەڵایەتییە گرنگە و
11:06
The first step towards generating
that necessary social movement,
that necessary social movement,
223
654936
3134
دروستکردنی ئەو گردبوونەوانەی
دەست دەکەن بە خۆپیشاندان و ڕێپێوان
دەست دەکەن بە خۆپیشاندان و ڕێپێوان
11:10
creating that critical mass and getting
that yelling and screaming going
that yelling and screaming going
224
658094
3444
ئەمەش بە ڕوونی دیارە پێویستە جادووگەران
و پەیامبەران پێویستە یەک بگرن
و پەیامبەران پێویستە یەک بگرن
11:13
seems obvious:
wizards and prophets join together.
wizards and prophets join together.
225
661562
2361
11:15
But how are you going to do this,
given the decades of hostility?
given the decades of hostility?
226
663947
3150
بەڵام چۆن ئەمە دەکەین
لە مێژوویەکی دەیان ساڵەی پڕ لە جەنگ؟
لە مێژوویەکی دەیان ساڵەی پڕ لە جەنگ؟
11:19
One way might be this:
227
667121
1174
ئەمە دەکرێت یەکێک بێت لەو ڕێگەیانە
11:20
Each side agrees to accept
the fundamental premises of the other.
the fundamental premises of the other.
228
668319
4349
هەردوو لایەن دەبێت هاوڕای
بیرۆکە بناغەییەکانی ئەوی تر بێت
بیرۆکە بناغەییەکانی ئەوی تر بێت
باوەڕ بێنن کە وزەی ناوەکی
سەلامەتە و کاربۆنی تێدا نییە
سەلامەتە و کاربۆنی تێدا نییە
11:25
Accept that nuclear power
is safe and carbon-free,
is safe and carbon-free,
229
673837
3397
بەڵام کانگاکانی یۆرانیۆم زۆر زەرەرمەندن
11:29
and that uranium mines
can be hideously dirty
can be hideously dirty
230
677258
2547
11:31
and that putting large volumes
of toxic waste on rickety trains
of toxic waste on rickety trains
231
679829
4325
و ناردنی ڕێژەیەکی زۆر لە پاشماوەی ژەهراوی
و دانانیان لەسەر پشتی شەمەندەفەر
و دانانیان لەسەر پشتی شەمەندەفەر
11:36
and shuttling them around
the countryside is a terrible idea.
the countryside is a terrible idea.
232
684178
3007
و ناردنیان بۆ گوندەکان
بیرۆکەیەکی باش نییە.
بیرۆکەیەکی باش نییە.
بۆ من بیرۆکەی ئەوەی چەند
11:40
To me, this leads rather quickly
to a vision of small,
to a vision of small,
233
688122
3533
وێستگەی بچووکی ناوەکی
11:43
neighborhood scale, temporary nukes,
234
691679
2668
وزەی ناوەکی ببێت بە پردێکی تەکنەلۆجی
هەتا دروستبوونی وزەی بەکارهێنراو،
هەتا دروستبوونی وزەی بەکارهێنراو،
11:46
nuclear power as a bridge technology
while we develop and deploy renewables.
while we develop and deploy renewables.
235
694371
3620
یان باوەڕت بە ئەوە بێت کە
بەرەوبوومی دەستکاری کراوی جینی سەلامەتە
بەرەوبوومی دەستکاری کراوی جینی سەلامەتە
11:50
Or accept that genetically
modified crops are safe
modified crops are safe
236
698015
3701
و بە پیشەسازی کردنی کشتوکاڵ
چەندین کێشەی ژینگەیی دروستکردووە.
چەندین کێشەی ژینگەیی دروستکردووە.
11:53
and that industrial agriculture
has caused huge environmental problems.
has caused huge environmental problems.
237
701740
3691
بە ڕای من ئەمە دەگاتە داهاتوویەک
کە زاناکانی ڕووەکناسی
کە زاناکانی ڕووەکناسی
11:57
To me, this leads rather quickly
to a vision of plant scientists
to a vision of plant scientists
238
705455
4250
زۆربەی کاتیان تەرخان دەکەن بۆ
چاندنی دار و ڕووەکی گۆپکەدار
چاندنی دار و ڕووەکی گۆپکەدار
12:01
devoting much more of their attention
to tree and tuber crops,
to tree and tuber crops,
239
709729
3147
کە زۆر بەرهەمدارترن لە
دانەوێڵەکان
دانەوێڵەکان
12:04
which can be much more
productive than cereals,
productive than cereals,
240
712900
3008
12:07
use much less water than cereals,
and cause much less erosion than cereals.
and cause much less erosion than cereals.
241
715932
3761
بەکارهێنانی ئاویشیان کەمترە لە دانەوێڵە
دەبنە هۆکاری کەمبوونەوەی داخورانی خاک
دەبنە هۆکاری کەمبوونەوەی داخورانی خاک
12:11
These are just ideas
from a random journalist.
from a random journalist.
242
719717
2187
ئەمانە چەند بیرۆکەیەکن لە
ڕۆژنامەنوسێکی ئاساییەوە
ڕۆژنامەنوسێکی ئاساییەوە
12:13
I'm sure there's a hundred better ones
right here in this room.
right here in this room.
243
721928
3054
دڵنیام کە سەدان بیرۆکەی باشتر
هەیە لەم ژوورە.
هەیە لەم ژوورە.
خاڵی سەرەکی من ئەوەیە
12:17
The main point is,
244
725006
1151
پێویستە جادووگەران و پەیامبەران بەیەکەوە
کار بکەن بۆ دۆزینەوەی ڕێگەی سەرکەوتن.
کار بکەن بۆ دۆزینەوەی ڕێگەی سەرکەوتن.
12:18
wizards and prophets working together
have many paths to success.
have many paths to success.
245
726181
3999
سەرکەوتن مانایەکی گەورەتری دەبێت لە مانەوە
کە مانەوەش زۆر گرنگە.
کە مانەوەش زۆر گرنگە.
12:22
And success would mean
much more than mere survival,
much more than mere survival,
246
730204
2672
12:24
important though that is.
247
732900
1251
ئەگەر مرۆڤایەتی لە زیادبوونی ناسروشتی خۆی
رزگاری بوو
رزگاری بوو
12:26
I mean, if humankind somehow
survives its own outbreak,
survives its own outbreak,
248
734175
2985
12:29
if we get food to everybody,
get water to everybody,
get water to everybody,
249
737184
2442
ئەگەر بتوانین خواردن و ئاو دابینبکەین
بۆ هەموان
بۆ هەموان
وزە بدەین بە هەموان
12:31
get power to everybody,
250
739650
1157
12:32
if we avoid the worst effects
of climate change,
of climate change,
251
740831
4097
خۆمان لابدەین لە کاریگەریە خراپەکانی
گۆڕانی کەش و هەوا
گۆڕانی کەش و هەوا
12:36
if we somehow safeguard the biome,
252
744952
2059
بە ڕێگەیەکیش توانیمان
ژینگە زیندەییەکان ڕزگار بکەین
ژینگە زیندەییەکان ڕزگار بکەین
12:39
it would be amazing.
253
747035
1230
ئەو کاتە شتێکی سەرسامكەر دەبێت.
12:41
It would say, I think,
254
749405
1781
ئەوا دەڵێم
تەنانەت بۆ خۆپەرستێکی وەک من
تەنانەت بۆ خۆپەرستێکی وەک من
12:43
even to a hardened cynic like me,
255
751210
2159
لەوانەیە بەڕاستی ئێمە تایبەت بین.
12:45
maybe we really are special.
256
753393
1451
12:47
Thank you.
257
755615
1151
زۆر سوپاس.
(چەپڵە)
12:48
(Applause)
258
756790
7000
ABOUT THE SPEAKER
Charles C. Mann - Science journalistCharles C. Mann calls himself "a fella who tries to find out interesting things and tell others about them."
Why you should listen
Twenty years ago, on the day his daughter was born, Charles C. Mann suddenly realized that by the time she reaches his age, there will be almost ten billion people in the world. How is that going to work? How are we going to feed everybody, get water to everybody, get power to everybody and avoid the worst impacts of climate change? Is there any hope we can do all of this?
As a science journalist, Mann has been asking these questions to researchers for years. His TED2018 talk is his best effort to explain the kind of answers he gets, and what they mean -- all in 12 minutes.
Mann is the author of 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus, 1493: Uncovering the New World Columbus Created and his latest, The Wizard and the Prophet: Two Remarkable Scientists and Their Dueling Visions to Shape Tomorrow's World.
Charles C. Mann | Speaker | TED.com