TED2010
William Li: Can we eat to starve cancer?
ویلیام لی: دەتوانین بە خواردنمان شێرپەنجە برسی بکەین؟
Filmed:
Readability: 5.2
5,284,275 views
ویلیام لی ڕێگایەکی نوێ پێشکەش دەکات بۆ بیرکردنەوە لە چارەسەری شێرپەنجە: دروستکردنی بۆری خوێن، کردنە ئامانجی ئەو بۆرییە خوێنانەی لەسەر دوومەڵەکەیە. یەکەمین (و باشترین) هەنگاو: خواردنی ئەو خواردنانەیە کە دژی شێرپەنجەن و دەتوانن لە شێرپەنجە بەرنەوە لە یارییەکەی خۆیدا.
William Li - Cancer researcher
William Li heads the Angiogenesis Foundation, a nonprofit that is re-conceptualizing global disease fighting. Full bio
William Li heads the Angiogenesis Foundation, a nonprofit that is re-conceptualizing global disease fighting. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:17
Good afternoon.
0
2000
2000
ئەمکاتەتان باش.
00:19
There's a medical revolution happening all around us,
1
4000
3000
شۆڕشێکی پزیشکی بەرپا بووە و
00:22
and it's one that's going to help us conquer
2
7000
2000
ئەوەش شۆڕشێکە یارمەتیمان دەدات
لە داگیرکردنی
لە داگیرکردنی
00:24
some of society's most dreaded conditions,
3
9000
2000
هەندێک لە نەویستراوترین دۆخەکانی کۆمەڵگا،
00:26
including cancer.
4
11000
2000
بە شێرپەنجەشەوە.
00:28
The revolution is called angiogenesis,
5
13000
3000
شۆڕشەکە پێی دەوترێت درووستکردنی
بۆری خوێنی تازە، و
بۆری خوێنی تازە، و
00:31
and it's based on the process
6
16000
2000
لەسەر بنچینەی ئەو پرۆسەیەیە کە لەشمان
بەکاریدەهێنێت بۆ دروستکردنی بۆری خوێنی نوێ
بەکاریدەهێنێت بۆ دروستکردنی بۆری خوێنی نوێ
00:33
that our bodies use to grow blood vessels.
7
18000
3000
00:36
So why should we care about blood vessels?
8
21000
2000
کەواتە بۆچی دەبێت گرنگی بە
بۆرییەکانی خوێن بدەین؟
بۆرییەکانی خوێن بدەین؟
00:38
Well, the human body is literally packed with them:
9
23000
3000
ڕاستییەکەی، لەشی مرۆڤ
دەتوانی بڵێیت پڕە لەوە --
دەتوانی بڵێیت پڕە لەوە --
00:41
60,000 miles worth in a typical adult.
10
26000
3000
لە کەسێکی پێگەشتوودا نزیکەی
٦٠،٠٠٠ میل بۆری خوێن هەیە.
٦٠،٠٠٠ میل بۆری خوێن هەیە.
00:44
End to end, that would form a line
11
29000
2000
ئەمسەر بۆ ئەوسەر، هێڵێک دەتوانێت
پێکبێنێت دووجار بەدەوری زەویدا بێت.
پێکبێنێت دووجار بەدەوری زەویدا بێت.
00:46
that would circle the earth twice.
12
31000
3000
00:49
The smallest blood vessels are called capillaries;
13
34000
3000
بچووکترین بۆرییەکانی خوێن
پێیان دەوترێت مولولەکانی خوێن.
پێیان دەوترێت مولولەکانی خوێن.
نزیکەی ١٩ بیلیۆنمان لەوە
هەیە لە لەشمانا.
هەیە لە لەشمانا.
00:52
we've got 19 billion of them in our bodies.
14
37000
3000
00:55
And these are the vessels of life, and,
15
40000
3000
ئەمانەش بۆرییەکانی خوێنی ژیانن، و
00:58
as I'll show you,
16
43000
2000
وەک نیشانتان ئەیەم،
دەکرێت بشبن بە بۆرییەکانی خوێنی مردن.
دەکرێت بشبن بە بۆرییەکانی خوێنی مردن.
01:00
they can also be the vessels of death.
17
45000
3000
01:03
Now the remarkable thing about blood vessels
18
48000
2000
ئێستا، شتە بێوێنەکەی
ئەم بۆرییە خوێنانە ئەوەیە
ئەم بۆرییە خوێنانە ئەوەیە
01:05
is that they have this ability
19
50000
2000
کە توانای ئەوەیان هەیە
01:07
to adapt to whatever environment they're growing in.
20
52000
2000
خۆیان بگونجێنن لەگەڵ هەر
ژینگەیەکدا کە تێیدا گەشە دەکەن.
ژینگەیەکدا کە تێیدا گەشە دەکەن.
01:09
For example, in the liver they form channels
21
54000
2000
بۆ نموونە، لە جگەردا، چەندین ڕێڕەو
؛درووست دەکەن بۆ پاکردنەوەی خوێن لە ژەهر
؛درووست دەکەن بۆ پاکردنەوەی خوێن لە ژەهر
01:11
to detoxify the blood;
22
56000
2000
01:13
in the lung they line air sacs for gas exchange;
23
58000
3000
لە سییەکاندا، بە کیسەکانی هەواوەن
بۆ ئاڵوگۆڕی هەوا.
بۆ ئاڵوگۆڕی هەوا.
لە ماسولکەدا، چوونەتە ناویانەوە،
01:16
in muscle they corkscrew so that muscles can contract
24
61000
2000
بۆ ئەوەی ماسولکەکان بێ ئەوەی
خوێنیان لێببڕێت بکشێن.
خوێنیان لێببڕێت بکشێن.
01:18
without cutting off circulation;
25
63000
3000
لە دەمارەکانیشدا، وەک وایەر
بەدرێژایی دەمارەکان هەن،
بەدرێژایی دەمارەکان هەن،
01:21
and in nerves they course along like power lines,
26
66000
2000
01:23
keeping those nerves alive.
27
68000
2000
ئەو دەمارانە بە زیندوویی دەهێڵنەوە.
01:25
We get most of these blood vessels
28
70000
2000
زۆرێک لەم بۆرییانەی خوێن
کاتێک درووست دەبن
کاتێک درووست دەبن
01:27
when we're actually still in the womb,
29
72000
2000
کە هێشتا لە سکی دایکمانداین.
01:29
And what that means is that as adults,
30
74000
3000
ئەوەش واتای ئەوەیە لەکاتی گەورەییا
01:32
blood vessels don't normally grow.
31
77000
2000
بۆرییەکانی خوێن لەکاتی ئاساییدا
هیچ گەشە ناکەن.
هیچ گەشە ناکەن.
01:34
Except in a few special circumstances:
32
79000
3000
جگە لە چەند حاڵەتێکی کەمی تایبەت.
لە ژناندا، بۆرییەکانی خوێن
هەموو مانگێک گەشە دەکەن،
هەموو مانگێک گەشە دەکەن،
01:38
In women, blood vessels grow every month
33
83000
2000
01:40
to build the lining of the uterus;
34
85000
2000
بۆ دروستکردنی پەردەی
ناوەوەی منداڵدان.
ناوەوەی منداڵدان.
لە کاتی دووگیانیدا، وێڵاش دروست دەکەن،
01:42
during pregnancy, they form the placenta,
35
87000
2000
01:44
which connects mom and baby.
36
89000
3000
کە منداڵەکە و دایکەکە دەبەستێتەوە.
01:47
And after injury, blood vessels
37
92000
2000
دوای برینارییەکیش، بۆرییەکانی خوێن
پێویستە گەشە بکات لەو شوێنەیا
پێویستە گەشە بکات لەو شوێنەیا
01:49
actually have to grow under the scab
38
94000
2000
01:51
in order to heal a wound.
39
96000
2000
بۆ ساڕێژبوونی برینەکە.
01:53
And this is actually what it looks like,
40
98000
2000
ڕاستییەکەشی لەمە دەچێت،
سەدان بۆری خوێن، هەمووی
گەشە دەکات بەرەو ناوەڕاستی برینەکە.
گەشە دەکات بەرەو ناوەڕاستی برینەکە.
01:55
hundreds of blood vessels
41
100000
2000
01:57
all growing toward the center of the wound.
42
102000
2000
01:59
So the body has the ability to regulate
43
104000
3000
کەواتە لەش توانای هەیە بۆ ڕێکخستنی
بڕی بۆرییەکانی خوێن
بۆ هەر کاتێکی دیاریکراو.
بۆ هەر کاتێکی دیاریکراو.
02:02
the amount of blood vessels that are present at any given time.
44
107000
3000
02:05
It does this through an elaborate
45
110000
2000
ئەوەش لە ڕێگای سیستمێکی جوان و
وردی هاوسەنگی و نیشانەکردن، و
وردی هاوسەنگی و نیشانەکردن، و
02:07
and elegant system of checks and balances,
46
112000
2000
02:09
stimulators and inhibitors of angiogenesis,
47
114000
3000
بزوێنەرەکان و ڕێگرەکانی درووستبوونی
بۆری خوێنی نوێ،
بۆری خوێنی نوێ،
02:12
such that, when we need a brief burst of blood vessels,
48
117000
3000
بۆ ئەوەی، کاتێک پێویستمان
بە بۆری خوێن دەبێت بۆ ماوەیەک
بە بۆری خوێن دەبێت بۆ ماوەیەک
02:15
the body can do this by releasing stimulators,
49
120000
3000
لەش بتوانێت دەری بدات بە
دەردانی بزوێنەرەکان،
دەردانی بزوێنەرەکان،
02:18
proteins called angiogenic factors
50
123000
2000
پرۆتینەکانی پێیان دەوترێت
کارخەری دروستکردنی بۆری خوێن،
کارخەری دروستکردنی بۆری خوێن،
02:20
that act as natural fertilizer
51
125000
2000
کە وەک پەینی سرووشتی وایە، و
دەردانی بۆری خوێنی نوێ دەبزوێنێت.
دەردانی بۆری خوێنی نوێ دەبزوێنێت.
02:22
and stimulate new blood vessels to sprout.
52
127000
2000
02:24
And when those excess vessels are no longer needed,
53
129000
2000
کاتێک ئەو بۆرییە خوێنە
زیادانە چیتر پێویست نابێت،
زیادانە چیتر پێویست نابێت،
02:26
the body prunes them back to baseline
54
131000
3000
لەش کورتیان دەکاتەوە بۆ
چڕییەکەی پێشتریان،
چڕییەکەی پێشتریان،
02:29
using naturally occurring inhibitors of angiogenesis.
55
134000
3000
بە بەکارهێنانی ڕێگری درووستکردنی
بۆری خوێنی نوێ.
بۆری خوێنی نوێ.
02:33
Now there are other situations where we start beneath the baseline
56
138000
2000
هەندێک جاریش هەیە کە
لە خاڵی بنچینەوە دەستپێدەکەین، و
لە خاڵی بنچینەوە دەستپێدەکەین، و
02:35
and we need to grow more blood vessels just to get back to normal levels --
57
140000
3000
پێویستمان بەوەیە بۆری خوێنی زیاتر
دروستکەین، بۆ ئەوەی بگەینەوە ئاستی ئاسایی
دروستکەین، بۆ ئەوەی بگەینەوە ئاستی ئاسایی
02:38
for example, after an injury --
58
143000
2000
بۆ نموونە، دوای برینارییەک و
02:40
and a body can do that too,
59
145000
2000
لەشیش دەتوانێت ئەوە بکات،
بەڵام تەنیا بۆ باری ئاسایی،
بەڵام تەنیا بۆ باری ئاسایی،
02:42
but only to that normal level,
60
147000
2000
02:44
that set point.
61
149000
2000
ئەو ئاستەی دیاریکراوە.
02:46
But what we now know is that for a number of diseases,
62
151000
3000
بەڵام ئەوەی ئێستا دەیزانین،
ئەوەیە کە بۆ ژمارەیەک نەخۆشی،
ئەوەیە کە بۆ ژمارەیەک نەخۆشی،
02:49
there are defects in the system
63
154000
2000
کەم و کوڕی هەیە لە سیستمەکەدا،
02:51
where the body can't prune back extra blood vessels
64
156000
3000
کە لەش ناتوانێت ڕێگەبگرێت
لە درووستبوونی بۆری زیادەی خوێن،
لە درووستبوونی بۆری زیادەی خوێن،
02:54
or can't grow enough new ones
65
159000
2000
یان ناتوانێت گەشە بە بۆری خوێنی
پێویست بدات لە شوێن و کاتی پێویستدا.
پێویست بدات لە شوێن و کاتی پێویستدا.
02:56
in the right place at the right time.
66
161000
2000
لەم کاتانەشدا گەشەدان بە
بۆری خوێنی نوێ لە دەرەوەی هاوسەنگیدایە.
بۆری خوێنی نوێ لە دەرەوەی هاوسەنگیدایە.
02:58
And in these situations, angiogenesis
67
163000
2000
03:00
is out of balance.
68
165000
2000
03:02
And when angiogenesis is out of balance,
69
167000
2000
کاتێکیش لە دەرەوەی هاوسەنگیدا دەبێت،
03:04
a myriad of diseases result.
70
169000
2000
زنجیرەیەک نەخۆشی لێدەکەوێتەوە.
03:06
For example, insufficient angiogenesis --
71
171000
2000
بۆ نموونە، گەشەسەندنی کەمی بۆری خوێن
بۆری خوێنی پێویست نەبێت --
بۆری خوێنی پێویست نەبێت --
03:08
not enough blood vessels --
72
173000
2000
03:10
leads to wounds that don't heal, heart attacks,
73
175000
3000
دەبێتە هۆی برینەکانی چاکنابنەوە،
جەڵتەی دڵ،
جەڵتەی دڵ،
03:13
legs without circulation, death from stroke,
74
178000
2000
قاچەکانی خوێنیان بۆناچێت،
مردن بە جەڵتەی مێشک،
مردن بە جەڵتەی مێشک،
03:15
nerve damage.
75
180000
2000
زیانگەیاندن بە دەمارەکان.
03:17
And on the other end, excessive angiogenesis --
76
182000
2000
لەلایەکی تریشەوە زۆر
درووستکردنی بۆری خوێن
درووستکردنی بۆری خوێن
03:19
too many blood vessels -- drives disease,
77
184000
3000
زیاد لەپێویست درووست دەکات--
نەخۆشی لێدەکەوێتەوە، و
نەخۆشی لێدەکەوێتەوە، و
ئەمەش وەک لە، شێرپەنجە، کوێری،
03:22
and we see this in cancer, blindness,
78
187000
2000
03:24
arthritis, obesity,
79
189000
2000
هەوکردنی جومگە، قەڵەوی،
ئەلزهایمەردا دەبێت.
ئەلزهایمەردا دەبێت.
03:26
Alzheimer's disease.
80
191000
2000
03:28
In total, there are more than 70 major diseases
81
193000
3000
کۆی گشتی، زیاتر لە
٧٠ نەخۆشی سەرەکی هەیە
٧٠ نەخۆشی سەرەکی هەیە
03:31
affecting more than a billion people worldwide,
82
196000
3000
تووشی زیاتر لە بلیۆنێک
کەس دەبێت لە جیهاندا،
کەس دەبێت لە جیهاندا،
کە هەمووی بەڕووکەش وادەردەکەوێت
جیاوازیان هەبێ لەگەڵ یەکتر،
جیاوازیان هەبێ لەگەڵ یەکتر،
03:34
that all look on the surface to be different from one another,
83
199000
2000
03:36
but all actually share
84
201000
2000
بەڵام ڕاستییەکەی هەموویان هاوبەشن
لە دروستبونی بۆریخوێنی نائاسایی
لە دروستبونی بۆریخوێنی نائاسایی
03:38
abnormal angiogenesis
85
203000
2000
وەک بنچینەیەکی هاوبەشیان.
03:40
as their common denominator.
86
205000
2000
03:42
And this realization is allowing us
87
207000
2000
ئەم درک پێکردنەش ڕێگەمان پێدەدات
دووبارە بیربکەینەوە
دووبارە بیربکەینەوە
03:44
to reconceptualize
88
209000
2000
لە نزیکبوونەوەمان لەم نەخۆشییانە،
03:46
the way that we actually approach these diseases
89
211000
2000
بە کۆنترۆڵکردنی درووستبوونی
بۆرییەکانی خوێن.
بۆرییەکانی خوێن.
03:48
by controlling angiogenesis.
90
213000
3000
ئێستا، منیش تیشک دەخەمە
سەر شێرپەنجە،
سەر شێرپەنجە،
03:51
Now I'm going to focus on cancer
91
216000
2000
چونکە درووستبونی بۆری خوێنی نوێ
مۆرکێکی شێرپەنجەیە --
مۆرکێکی شێرپەنجەیە --
03:53
because angiogenesis is a hallmark of cancer,
92
218000
3000
03:56
every type of cancer.
93
221000
2000
هەموو جۆرێکی شێرپەنجە.
03:58
So here we go.
94
223000
2000
کەواتە با دەستپێکەین.
ئەمە دوومەڵێکە: تەنێکی تۆخی، ڕەساسی،
شووم لەناو مێشکدا گەشە دەکات.
شووم لەناو مێشکدا گەشە دەکات.
04:00
This is a tumor: dark, gray, ominous mass
95
225000
2000
04:02
growing inside a brain.
96
227000
2000
لەژێر مایکرۆسکۆپیشدا،
04:04
And under the microscope, you can see
97
229000
2000
سەدان لەم بۆرییە خوێنە
ڕەنگ قاوەییانە، و مولولەکانی خوێن
ڕەنگ قاوەییانە، و مولولەکانی خوێن
04:06
hundreds of these brown staining blood vessels,
98
231000
2000
04:08
capillaries that are feeding cancer cells,
99
233000
2000
دەبینیت دەچێت بۆ خانە شێرپەنجەکان،
04:10
bringing oxygen and nutrients.
100
235000
3000
ئۆکسجین و خۆراکی پێویست دەهێنێت.
04:13
But cancers don't start out like this.
101
238000
2000
بەڵام شێرپەنجەکان بەو شێوەیە
دەستپێناکەن، و
دەستپێناکەن، و
04:15
And, in fact, cancers don't start out
102
240000
2000
ڕاستییەکەی، شێرپەنجەکان بە
سەرچاوەیەکی خوێن دەستپێناکەن.
سەرچاوەیەکی خوێن دەستپێناکەن.
04:17
with a blood supply.
103
242000
2000
لە چەند هێلانەیەکی خانەی
بچووکی مایکرۆسکۆپیەوە دەستپێدەکەن،
بچووکی مایکرۆسکۆپیەوە دەستپێدەکەن،
04:19
They start out as small, microscopic nests of cells
104
244000
3000
04:22
that can only grow to
105
247000
2000
کە گەشە دەکەن بۆ قەبارەی
نیو میلیمەتر سێجا.
نیو میلیمەتر سێجا.
04:24
one half a cubic millimeter in size;
106
249000
3000
ئەوە نووکی قەڵەمێکە.
04:27
that's the tip of a ballpoint pen.
107
252000
2000
لێرەیا ناتوانن لەوە گەورەتر بن
چونکە سەرچاوەی خوێنیان نییە،
چونکە سەرچاوەی خوێنیان نییە،
04:29
Then they can't get any larger because they don't have a blood supply,
108
254000
2000
04:31
so they don't have enough oxygen or nutrients.
109
256000
3000
کەواتە ئۆکسجین یان خۆراکی
پێویستیان نییە.
پێویستیان نییە.
04:34
In fact, we're probably forming these
110
259000
2000
ڕاستییەکەی، لەوانەیە زۆرجار
ئەم شێرپەنجە وردانە
ئەم شێرپەنجە وردانە
04:36
microscopic cancers all the time in our body.
111
261000
3000
لە لەشمانا هەبێت.
توێژینەوەی توێکاری لەسەر
ئەوانەی لە ڕووداوەکانی هاتوچۆدا مردوون
ئەوانەی لە ڕووداوەکانی هاتوچۆدا مردوون
04:40
Autopsy studies from people who died in car accidents
112
265000
3000
04:43
have shown that about 40 percent of women
113
268000
3000
نیشانی داوە کە نزیکەی لەسەدا ٤٠ی ژنان
لە نێوان تەمەنەکانی ٤٠ و ٥٠
لە نێوان تەمەنەکانی ٤٠ و ٥٠
04:46
between the ages of 40 and 50
114
271000
2000
04:48
actually have microscopic
115
273000
2000
لە ڕاستیدا شێرپەنجەی مایکرۆسکۆپیان
هەیە لە مەمکیاندا.
هەیە لە مەمکیاندا.
04:50
cancers in their breasts,
116
275000
2000
04:52
about 50 percent of men in their 50s and 60s
117
277000
2000
نزیکەی لەسەدا ٥٠ی پیاوان
لە ٥٠کان و ٦٠ەکانی تەمەنیاندا
لە ٥٠کان و ٦٠ەکانی تەمەنیاندا
04:54
have microscopic prostate cancers,
118
279000
3000
شێرپەنجەی مایکرۆسکۆپی
پرۆستاتیان هەیە، و
پرۆستاتیان هەیە، و
04:57
and virtually 100 percent of us,
119
282000
2000
هەروەها نزیکەی لەسەدا سەدی هەموومان
تا ئەوکاتەی دەگەینە ٧٠کانی تەمەنمان،
تا ئەوکاتەی دەگەینە ٧٠کانی تەمەنمان،
04:59
by the time we reach our 70s,
120
284000
2000
شێرپەنجەی مایکرۆسکۆپیمان دەبێت
لە ڕژێنی پەریزادماندا.
لە ڕژێنی پەریزادماندا.
05:01
will have microscopic cancers growing in our thyroid.
121
286000
3000
05:04
Yet, without a blood supply,
122
289000
2000
لەگەڵ ئەوەشدا، بێ سەرچاوەی خوێن،
05:06
most of these cancers
123
291000
2000
زۆرێک لەم شێرپەنجانە قەت
مەترسیدار نابن.
مەترسیدار نابن.
05:08
will never become dangerous.
124
293000
2000
05:10
Dr. Judah Folkman, who was my mentor
125
295000
2000
دکتۆر جوداه فۆڵکمان، کە
مامۆستای من بوو و
مامۆستای من بوو و
05:12
and who was the pioneer of the angiogenesis field,
126
297000
3000
پێشەنگێک بوو لە بواری
درووستکردنی بۆری خوێنی نوێ
درووستکردنی بۆری خوێنی نوێ
05:15
once called this "cancer without disease."
127
300000
3000
پێشتر بەمەی دەوت
"شێرپەنجە بەبێ نەخۆشی."
"شێرپەنجە بەبێ نەخۆشی."
05:19
So the body's ability to balance angiogenesis,
128
304000
3000
کەواتە توانای لەش بۆ ڕاگرتنی
هاوسەنگی ئەمە،
هاوسەنگی ئەمە،
05:22
when it's working properly,
129
307000
2000
کاتێک بە باشی ئیش دەکات،
05:24
prevents blood vessels from feeding cancers.
130
309000
2000
ڕێگەنادا بۆرییەکانی خوێن
خواردن بە شێرپەنجە بدەن
خواردن بە شێرپەنجە بدەن
05:26
And this turns out to be
131
311000
2000
ئەمەش دەرکەوتووە کە
05:28
one of our most important defense mechanisms
132
313000
3000
یەکێکە لە گرنگترین ڕێگاکانی بەرگری
دژی شێرپەنجە.
05:31
against cancer.
133
316000
2000
05:33
In fact, if you actually block angiogenesis
134
318000
2000
ڕاستییەکەی، ئەگەر ڕێگە
لە درووستبوونی بۆری خوێن بگریت و
لە درووستبوونی بۆری خوێن بگریت و
05:35
and prevent blood vessels from ever reaching cancer cells,
135
320000
2000
نەهێڵیت بۆرییەکانی خوێن
بگات بە خانە شێرپەنجەکان،
بگات بە خانە شێرپەنجەکان،
05:37
tumors simply can't grow up.
136
322000
2000
هیچ دوومەڵێک گەشە ناکات.
05:39
But once angiogenesis occurs,
137
324000
2000
بەڵام هەر کە درووستبونی
بۆری خوێن ڕوویدا،
بۆری خوێن ڕوویدا،
05:41
cancers can grow exponentially.
138
326000
3000
ئیتر شێرپەنجە گەشە دەکات.
05:44
And this is actually how
139
329000
2000
بەمەش شێرپەنجە لە بێزییانەوە،
05:46
a cancer goes from being
140
331000
2000
05:48
harmless to deadly.
141
333000
2000
دەبێت بە کووشندە.
05:50
Cancer cells mutate
142
335000
2000
خانەکانی شێرپەنجە دەگۆڕێن و
05:52
and they gain the ability to release
143
337000
2000
توانای ئەوەیان دەستدەکەوێت زۆرێک
لەو کارخەرانەی درووستکردنی بۆری خوێن دەردەن،
لەو کارخەرانەی درووستکردنی بۆری خوێن دەردەن،
05:54
lots of those angiogenic factors, natural fertilizer,
144
339000
2000
کارخەرە سرووشتییەکان،
05:56
that tip the balance in favor of blood vessels
145
341000
2000
کە هاوسەنگی دەگۆڕن لە بەرژەوەندی
بردنی بۆری خوێن بۆ شێرپەنجە.
بردنی بۆری خوێن بۆ شێرپەنجە.
05:58
invading the cancer.
146
343000
2000
هەر کە ئەم بۆرییە خوێنانەش
دەگات بە شێرپەنجەکە،
دەگات بە شێرپەنجەکە،
06:00
And once those vessels invade the cancer,
147
345000
2000
06:02
it can expand, it can invade local tissues.
148
347000
3000
فراوان دەبێت، و دەکرێت
بگات بە شانەکانی نزیکی و
بگات بە شانەکانی نزیکی و
06:05
And the same vessels that are feeding tumors
149
350000
2000
هەمان بۆرییەکانی خوێنی
کە بۆ دوومەڵەکان دەچێت
کە بۆ دوومەڵەکان دەچێت
06:07
allow cancer cells to exit into the circulation
150
352000
3000
ڕێگە بە خانەکانی شێرپەنجە دەدات
لەڕێی سوڕی خوێنەوە بچن بۆ شوێنی تری لەش.
لەڕێی سوڕی خوێنەوە بچن بۆ شوێنی تری لەش.
06:10
as metastases.
151
355000
2000
06:12
And, unfortunately, this late stage of cancer
152
357000
3000
وە بەداخەوە، ئەم قۆناغە دوورەی شێرپەنجە
06:15
is the one at which it's most likely
153
360000
2000
ئەو قۆناغەیە کە زۆربەیکات
نەخۆشییەکەی تیا دەدۆزرێتەوە،
نەخۆشییەکەی تیا دەدۆزرێتەوە،
06:17
to be diagnosed,
154
362000
2000
06:19
when angiogenesis is already turned on
155
364000
2000
کاتێک شێرپەنجەکە خوێنی بۆ چووە، و
06:21
and cancer cells are growing like wild.
156
366000
3000
خانە شێرپەنجەییەکانیش
لەدەست دەرچوون.
لەدەست دەرچوون.
کەواتە، ئەگەردرووستبوونی بۆری خوێن
خاڵی وەچەرخان بێت
خاڵی وەچەرخان بێت
06:25
So, if angiogenesis
157
370000
2000
06:27
is a tipping point
158
372000
2000
لە نێوان شێرپەنجەی زیانبەخش و
شێرپەنجەی بێزیاندا،
شێرپەنجەی بێزیاندا،
06:29
between a harmless cancer and a harmful one,
159
374000
3000
06:32
then one major part of the angiogenesis revolution
160
377000
3000
کەواتە بەشێکی سەرەکی شۆڕشی
بواری دروستبونی بۆری خوێنی نوێ
بواری دروستبونی بۆری خوێنی نوێ
06:35
is a new approach to treating cancer
161
380000
2000
نزیکبوونەوەیەکی نوێیە بۆ
چارەسەری شێرپەنجە
چارەسەری شێرپەنجە
06:37
by cutting off the blood supply.
162
382000
3000
بە بڕینی سەرچاوەی خوێن.
بەمە دەڵێین چارەسەری دژە
درووستبونی بۆری خوێن، و
درووستبونی بۆری خوێن، و
06:40
We call this antiangiogenic therapy,
163
385000
3000
06:43
and it's completely different from chemotherapy
164
388000
2000
جیاوازی زۆرە لەگەڵ
چارەسەری کیمیایی،
چارەسەری کیمیایی،
06:45
because it selectively aims
165
390000
2000
چونکە بەتایبەتی ئامانجەکەی
06:47
at the blood vessels that are feeding the cancers.
166
392000
3000
ئەو بۆریانەی خوێنە کە
ژیان دەدات بە شێرپەنجەکە.
ژیان دەدات بە شێرپەنجەکە.
06:50
And we can do this because
167
395000
2000
بۆیە دەتوانین ئەمە بکەین چوونکە بۆرییە
خوێنەکانی شێرپەنجە، جیاوازن لە بۆری خوێنی تەندروست
خوێنەکانی شێرپەنجە، جیاوازن لە بۆری خوێنی تەندروست
06:52
tumor blood vessels are unlike normal, healthy vessels
168
397000
2000
06:54
we see in other places of the body:
169
399000
2000
لەوەی لە شوێنەکانی تریش لەش دەیبینین --
06:56
They're abnormal;
170
401000
2000
نائاسایین، بەخراپی درووست کراون. و
06:58
they're very poorly constructed;
171
403000
2000
بەهۆی ئەوەوە مەترسی زۆرە بۆسەریان
07:00
and, because of that, they're highly vulnerable
172
405000
2000
07:02
to treatments that target them.
173
407000
2000
لەلایەن چارەسەرەکانی دەیانکەنە ئامانج.
07:05
In effect, when we give cancer patients
174
410000
2000
وەک کاریگەری، کاتێک چارەسەری دژە
بۆری خوێن دەدەین بە نەخۆشەکانی شێرپەنجە --
بۆری خوێن دەدەین بە نەخۆشەکانی شێرپەنجە --
07:07
antiangiogenic therapy --
175
412000
2000
لێرەدا، دەرمانێکی تاقیکردنەوە بۆ
خانەی ڕاگری دەماری،
خانەی ڕاگری دەماری،
07:09
here, an experimental drug for a glioma,
176
414000
3000
07:12
which is a type of brain tumor --
177
417000
2000
کە جۆرێکی شێرپەنجەی مێشکە --
07:14
you can see that there are dramatic changes that occur
178
419000
3000
دەبینیت کە گۆڕانکاری زۆر
بەرچاو ڕوودەدات
بەرچاو ڕوودەدات
کاتێک دوومەڵەکە برسی دەکرێت.
07:17
when the tumor is being starved.
179
422000
2000
07:19
Here's a woman with a breast cancer
180
424000
2000
ئەمە ژنێکە شێرپەنجەی مەمکی هەیە،
07:21
being treated with the antiangiogenic drug called Avastin,
181
426000
3000
بە دەرمانێکی دژە درووستبونی بۆری خوێن
چارەسەردەکرێ بەناوی ئاڤاستین،
چارەسەردەکرێ بەناوی ئاڤاستین،
07:24
which is FDA approved.
182
429000
2000
کە ڕێگەپێدراوی ئێف دی ئەیە.
07:26
And you can see that the halo of blood flow
183
431000
3000
دەشبینیت کە سەرچاوەی خوێنەکە
07:29
disappears after treatment.
184
434000
3000
دوای چارەسەر دیارنامێنێت.
07:32
Well, I've just shown you
185
437000
2000
باشە، دوو جۆری تەواو جیای
شێرپەنجەم نیشاندان
شێرپەنجەم نیشاندان
07:34
two very different types of cancer
186
439000
2000
07:36
that both responded to antiangiogenic therapy.
187
441000
3000
کە چارەسەری دژە دروستبوونی
بۆری خوێن کاریگەری هەبوو بۆی.
بۆری خوێن کاریگەری هەبوو بۆی.
07:39
So, a few years ago, I asked myself,
188
444000
2000
بۆیە چەند ساڵێک لەمەوبەر، لەخۆمم پرسی،
07:41
"Can we take this one step further
189
446000
2000
"دەتوانین ئەمە هەنگاوێک زیاتر بەرینە
پێشەوە و چارەسەری شێرپەنجەکانی تر بکەین،
پێشەوە و چارەسەری شێرپەنجەکانی تر بکەین،
07:43
and treat other cancers,
190
448000
2000
07:45
even in other species?"
191
450000
3000
تەنانەت لە بوونەوەرەکانی تریشدا؟"
کەواتە لێرەیا لە سەگێکی نۆ ساڵدا
بەناوی میلۆوە،
بەناوی میلۆوە،
07:49
So here is a nine year-old boxer named Milo
192
454000
2000
07:51
who had a very aggressive tumor
193
456000
2000
کە شێرپەنجەیەکی زۆر مەترسیداری هەبوو
07:53
called a malignant neurofibroma growing on his shoulder.
194
458000
3000
بەناوی شێرپەنجەی دەماری پیس
لەسەر شانی گەشەیکردووە.
لەسەر شانی گەشەیکردووە.
07:56
It invaded into his lungs.
195
461000
2000
چووەتە ناو سییەکانیشییەوە.
پزیشکە ڤێتێرنەرییەکەی سێ
مانگی یاوەتێ.
مانگی یاوەتێ.
07:58
His veterinarian only gave him three months to live.
196
463000
2000
08:00
So we created a cocktail of antiangiogenic drugs
197
465000
3000
بۆیە ئێمەش تێکەڵەیەکی دەرمانە
دژە بۆرییەکانی خوێن
دژە بۆرییەکانی خوێن
08:03
that could be mixed into his dog food
198
468000
2000
کە بتوانرێت تێکەڵکرێت لەگەڵ خواردنەکانی،
08:05
as well as an antiangiogenic cream
199
470000
2000
هەروەها کردیشمان بە کرێمێکی
دژە دروستبوونی بۆری خوێن،
دژە دروستبوونی بۆری خوێن،
08:07
that could be applied on the surface of the tumor.
200
472000
3000
کە بتوانرێت بدرێت لەسەر ڕووی دوومەڵەکە.
08:10
And within a few weeks of treatment,
201
475000
2000
لە ماوەی چەند هەفتەیەک چارەسەردا،
08:12
we were able to slow down that cancer's growth
202
477000
3000
توانیمان گەشەسەندنی شێرپەنجەکە
خاو بکەینەوە،
خاو بکەینەوە،
بە شێوەیەک توانیمان ماوەی
مانەوەی میلۆ درێژ بکەینەوە
مانەوەی میلۆ درێژ بکەینەوە
08:15
such that we were ultimately able to extend milo's survival
203
480000
3000
08:18
to six times what the veterinarian had initially predicted,
204
483000
3000
بۆ شەش ئەوەنەی ئەوکاتەی
پزیشکە ڤێتێرنەرییەکە پێشبینی کردبوو،
پزیشکە ڤێتێرنەرییەکە پێشبینی کردبوو،
08:21
all with a very good quality of life.
205
486000
3000
هەمووی بە شێوازێکی باشی ژیان.
08:24
And we subsequently treated more than 600 dogs.
206
489000
3000
بەدوای ئەوەشدا چارەسەرمان
بۆ ٦٠٠ سەگ کرد.
بۆ ٦٠٠ سەگ کرد.
08:27
We have about a 60 percent response rate
207
492000
2000
توانیمان ڕێژەی لەسەدا ٦٠
سەرکەوتنی چارەسەر و
سەرکەوتنی چارەسەر و
08:29
and improved survival for these pets
208
494000
2000
زیادکردنی ژیانی ئەم ئاژەڵانە
بەدەستبێنین
بەدەستبێنین
08:31
that were about to be euthanized.
209
496000
3000
کە خەریکبوو بۆ ئەوەی
ئازار نەچێژن بکوژرێن.
ئازار نەچێژن بکوژرێن.
08:34
So let me show you a couple of
210
499000
2000
کەواتە با دوو نموونەی تری
سەرنجڕاکێشتان نیشانبەم.
سەرنجڕاکێشتان نیشانبەم.
08:36
even more interesting examples.
211
501000
2000
08:38
This is 20-year-old dolphin living in Florida,
212
503000
2000
ئەمە دۆلفینێکی ٢٠ ساڵە
لە فلۆریدا دەژی، و
لە فلۆریدا دەژی، و
08:40
and she had these lesions in her mouth
213
505000
2000
ئەم برینانەی هەبوو لە دەمیدا
08:42
that, over the course of three years,
214
507000
2000
کە بەدرێژایی سێ ساڵ،
08:44
developed into invasive squamous cell cancers.
215
509000
3000
پەرەی سەند بۆ شێرپەنجەیەکی
مەترسیداری خانە پوولەکییەکان
مەترسیداری خانە پوولەکییەکان
08:47
So we created an antiangiogenic paste.
216
512000
3000
بۆیە ئێمەش مەرهەمێکی دەرمانی
دژە بۆری خوێنمان درووستکرد.
دژە بۆری خوێنمان درووستکرد.
08:50
We had it painted on top of the cancer
217
515000
2000
هەفتەی سێجار دەماندا لەسەر شێرپەنجەکە. و
08:52
three times a week.
218
517000
2000
08:54
And over the course of seven months,
219
519000
2000
بەدرێژایی ماوەی حەوت مانگ،
08:56
the cancers completely disappeared,
220
521000
2000
شێرپەنجەکان بە تەواوەتی دیارنەمان، و
08:58
and the biopsies came back as normal.
221
523000
3000
نموونە مایکرۆسکۆپییەکانیش
پاک دەرچوون.
پاک دەرچوون.
09:02
Here's a cancer growing on the lip
222
527000
2000
ئەمە شێرپەنجەیەکە گەشەی کردووە
لەسەر لێوی
لەسەر لێوی
09:04
of a Wuarter horse named Guinness.
223
529000
2000
ئەسپێک بەناوی گینیسەوە.
09:06
It's a very, very deadly type of cancer called an angiosarcoma.
224
531000
3000
جۆرێکی زۆر کووشندەی شێرپەنجەیە
پێی دەوترێ شێرپەنجەی دیواری بۆری خوێن.
پێی دەوترێ شێرپەنجەی دیواری بۆری خوێن.
09:09
It had already spread to his lymph nodes,
225
534000
2000
لەوکاتەدا تەواو گوازرابۆوە
بۆ گرێ لیمفییەکان،
بۆ گرێ لیمفییەکان،
09:11
so we used an antiangiogenic skin cream for the lip
226
536000
3000
بۆیە ئێمەش کرێمێکی پێستی دژە
دروستبونی بۆری خوێنمان بۆ لێو بەکارهێنا و
دروستبونی بۆری خوێنمان بۆ لێو بەکارهێنا و
09:14
and an oral cocktail, so we could treat from the inside
227
539000
3000
تێکەڵەیەکیش بۆ خواردنەوە، بۆ ئەوەی
بتوانین ناوەوە و دەریشەوە چارەسەرکەین.
بتوانین ناوەوە و دەریشەوە چارەسەرکەین.
09:17
as well as the outside.
228
542000
2000
09:19
And over the course of six months,
229
544000
2000
دوای کۆرسێکی شەش مانگیش،
09:21
he experienced a complete remission.
230
546000
3000
بە تەواوەتی لە نەخۆشییەکە چاکبۆوە.
09:24
And here he is six years later,
231
549000
3000
ئەمەش خۆیەتی شەش ساڵ دواتر،
09:27
Guinness, with his very happy owner.
232
552000
3000
گینیس، لەگەڵ خاوەنە دڵخۆشەکەیا.
09:30
(Applause)
233
555000
3000
(چەپڵەلێدان)
09:33
Now, obviously, antiangiogenic therapy
234
558000
2000
ئێستا ئاشکرایە، چارەسەری دژە بۆری خوێن
دەکرێت بۆ ژمارەیەکی زۆر شێرپەنجە بەکاربێت.
دەکرێت بۆ ژمارەیەکی زۆر شێرپەنجە بەکاربێت.
09:35
could be used for a wide range of cancers.
235
560000
3000
09:38
And, in fact, the first pioneering treatments
236
563000
2000
ڕاستییەکەشی، یەکەمین چارەسەرەکان
09:40
for people, as well as dogs,
237
565000
2000
بۆ خەڵکیش و بۆ سەگیش،
09:42
are already becoming available.
238
567000
2000
خەریکە تەواو بەردەست دەبێت.
١٢ جۆری جیاواز دەرمان هەیە،
یانزە جۆری شێرپەنجەش.
یانزە جۆری شێرپەنجەش.
09:44
There's 12 different drugs, 11 different cancer types.
239
569000
3000
09:47
But the real question is:
240
572000
2000
بەڵام پرسیارە ڕاستەقینەکە:
09:49
How well do these work in practice?
241
574000
2000
ئەمانە ژیانی ڕاستەقینەدا چەندێک سوودبەخشن؟
09:51
So here's actually the patient survival data
242
576000
3000
ئەمە داتایەکی ڕزگاربوونی نەخۆشە
09:54
from eight different types of cancer.
243
579000
2000
لە هەشت جۆری جیاوازی شێرپەنجە.
09:56
The bars represent survival time
244
581000
2000
مۆرەکە ماوەی ژیانە
09:58
taken from the era
245
583000
2000
لەو سەردەمەدا کە تەنیا
چارەسەری کیمیایی،
چارەسەری کیمیایی،
10:00
in which there was only chemotherapy,
246
585000
2000
10:02
or surgery, or radiation available.
247
587000
3000
یان نەشتەرگەری، یان تیشک هەبووە.
بەڵام لە ٢٠٠٤ەوە،
10:05
But starting in 2004,
248
590000
2000
10:07
when antiangiogenic therapies first became available,
249
592000
2000
کاتێک چارەسەری دژە بۆری خوێنیش
بۆ یەکەمجار بەردەستبوو،
بۆ یەکەمجار بەردەستبوو،
10:09
well you can see that there has been
250
594000
2000
دەتوانیت ببینیت کە ڕێژەی لەسەدا
٧٠ بۆ ١٠٠ باشتربوون هەیە لە ماوەی ژیاندا
٧٠ بۆ ١٠٠ باشتربوون هەیە لە ماوەی ژیاندا
10:11
a 70 to 100 percent
251
596000
2000
10:13
improvement in survival
252
598000
2000
بۆ ئەوانەی شێرپەنجەی گوورچیلە،
شێرپەنجەی خانەی پلازما،
شێرپەنجەی خانەی پلازما،
10:15
for people with kidney cancer, multiple myeloma,
253
600000
3000
10:18
colorectal cancer, and gastrointestinal stromal tumors.
254
603000
3000
شێرپەنجەی کۆڵۆن، و شێرپەنجەی
خانە سترۆماکانی ڕاڕەوی هەرسیان هەیە.
خانە سترۆماکانی ڕاڕەوی هەرسیان هەیە.
10:22
That's impressive.
255
607000
2000
ئەوە سەرسوڕهێنەرە.
بەڵام بۆ دوومەڵەکان و شێرپەنجەکانی تر،
10:24
But for other tumors and cancer types,
256
609000
3000
بەرەوپێشچوونەکان کەم بوون.
10:27
the improvements have only been modest.
257
612000
3000
10:30
So I started asking myself,
258
615000
2000
بۆیە دەستم کردن بە پرسیارکردن لەخۆم،
"بۆچی نەمانتوانیوە باشتر بکەین؟"
10:32
"Why haven't we been able to do better?"
259
617000
3000
10:35
And the answer, to me, is obvious;
260
620000
2000
بۆ منیش پرسیارەکە ئاشکرایە:
10:37
we're treating cancer too late in the game,
261
622000
2000
زۆر لە درەنگانی یارییەکەدا
چارەسەری شێرپەنجە دەکەین،
چارەسەری شێرپەنجە دەکەین،
10:39
when it's already established
262
624000
2000
کاتێک تەواو خۆی دامەزراندووە، و
10:41
and, oftentimes, it's already spread or metastasized.
263
626000
3000
زۆربەی کاتیش، بڵاوبۆتەوە و
پەلی هاویشتەوە بۆ شوێنی دوور.
پەلی هاویشتەوە بۆ شوێنی دوور.
10:44
And as a doctor, I know
264
629000
2000
وەک پزیشکێک،
دەزانم کاتێک نەخۆشێک پێدەنێتە قۆناغێکی
پێشکەوتووەوە،
پێشکەوتووەوە،
10:46
that once a disease progresses to an advanced stage,
265
631000
3000
10:49
achieving a cure
266
634000
2000
گەشتن بە چارەسەری تەواوەتی قورسە،
ئەگەر مەحاڵ نەبێت.
ئەگەر مەحاڵ نەبێت.
10:51
can be difficult, if not impossible.
267
636000
3000
10:54
So I went back to the biology
268
639000
2000
بۆیە چوومەوە سەر بنچینەی درووستبوونی
بۆری خوێنی نوێ، و دەستم کرد بە بیرکردنەوە:
بۆری خوێنی نوێ، و دەستم کرد بە بیرکردنەوە:
10:56
of angiogenesis
269
641000
2000
10:58
and started thinking:
270
643000
2000
11:00
Could the answer to cancer
271
645000
2000
دەکرێت وەڵامی شێرپەنجە ڕێگەگرتن بێت
لە درووستبوونی بۆری خوێن،
لە درووستبوونی بۆری خوێن،
11:02
be preventing angiogenesis,
272
647000
3000
11:05
beating cancer at its own game
273
650000
2000
بردنەوە لە شێرپەنجە لە یاری خۆیدا،
11:07
so the cancers could never become dangerous?
274
652000
3000
بۆ ئەوەی شێرپەنجەکان
قەت مەترسیدار نەبن؟
قەت مەترسیدار نەبن؟
11:11
This could help healthy people
275
656000
2000
ئەمە دەتوانێ یارمەتی خەڵکی
تەندروست بدات،
تەندروست بدات،
11:13
as well as people who've already beaten cancer
276
658000
2000
هەروەها ئەو کەسانەش کە جارێک
یان دووجار لە شێرپەنجەیان بردۆتەوە، و
یان دووجار لە شێرپەنجەیان بردۆتەوە، و
11:15
once or twice
277
660000
2000
دەیانەوێ ڕێگایەک بدۆزنەوە نەهێڵن
ئیتر بگەڕێتەوە.
ئیتر بگەڕێتەوە.
11:17
and want to find a way to keep it from coming back.
278
662000
3000
11:20
So to look for a way to prevent angiogenesis in cancer,
279
665000
3000
بۆیە گەڕان بۆ ڕێگەیەک بۆ ڕێگەگرتنی
دروستبونی بۆری خوێن،
دروستبونی بۆری خوێن،
11:23
I went back to look at cancer's causes.
280
668000
2000
گەڕامەوە بۆ سەیرکردنی هۆکارەکانی شێرپەنجە
11:25
And what really intrigued me
281
670000
2000
ئەوەشی زۆر سەرنجی ڕاکێشام،
11:27
was when I saw that diet
282
672000
2000
ئەوەبوو کە بینیم خواردن هۆکاری
لەسەدا ٣٠ بۆ ٣٥ی
لەسەدا ٣٠ بۆ ٣٥ی
11:29
accounts for 30 to 35 percent
283
674000
2000
11:31
of environmentally caused cancers.
284
676000
3000
شێرپەنجەکانی دروستبووی ژینگەن.
11:34
Now, the obvious thing is to think about
285
679000
2000
ئێستا شتە ئاشکراکە ئەوەیە بیرئەکەینەوە
دەتوانین چی لە خواردنەکەمان دەرکەین،
دەتوانین چی لە خواردنەکەمان دەرکەین،
11:36
what we could remove from our diet, what to strip out, take away.
286
681000
3000
چی بەتەواوی قەدەغەکەین.
11:40
But I actually took a completely opposite approach
287
685000
3000
بەڵام ڕاستییەکەی من نزیکبوونەوەیەکی
تەواو جیاوازم گرتەبەر، و
تەواو جیاوازم گرتەبەر، و
11:43
and began asking: What could we be adding to our diet
288
688000
3000
دەتوانین چی زیاد بکەین بۆ
خواردنەکانمان
خواردنەکانمان
11:46
that's naturally antiangiogenic,
289
691000
3000
کە بەشێوەیەکی سرووشتی
دژە دروستبوونی بۆری خوێنە، و
دژە دروستبوونی بۆری خوێنە، و
11:49
that could boost the body's defense system
290
694000
2000
بتوانێت کۆئەندامی بەرگری لەش بەهێزبکات، و
11:51
and beat back those blood vessels that are feeding cancers?
291
696000
3000
ئەو بۆرییە خوێنانە لەناوبەرێت
کە خواردن دەیەن بە شێرپەنجەکان؟
کە خواردن دەیەن بە شێرپەنجەکان؟
11:54
In other words, can we eat to starve cancer? (Laughter)
292
699000
3000
بە واتایەکی تر، دەتوانین بەشێوەیەک نان
بخۆین، شێرپەنجە برسی بکەین؟
بخۆین، شێرپەنجە برسی بکەین؟
11:58
Well, the answer's yes,
293
703000
2000
(پێکەنین)
وەڵامی ئەوەش، بەڵێیە و
منیش نیشانتان ئەیەم چۆن. و
منیش نیشانتان ئەیەم چۆن. و
12:00
and I'm going to show you how.
294
705000
2000
12:02
Our search for this
295
707000
2000
گەڕانمان بۆ ئەمە ئێمەی
بردە بازاڕ،
بردە بازاڕ،
12:04
has taken us to the market, the farm and to the spice cabinet,
296
709000
3000
کێڵگە و کابینەی بەهاراتەکان،
12:07
because what we've discovered
297
712000
2000
چونکە ئەوەی دۆزیمانەوە
ئەوەیە کە دایکە سرووشت
ژمارەیەکی ئێجگار زۆر
ژمارەیەکی ئێجگار زۆر
12:09
is that mother nature has laced a large number
298
714000
2000
12:11
of foods and beverages and herbs
299
716000
2000
خواردن و خواردنەوە و گژوگیای
12:13
with naturally occurring inhibitors
300
718000
2000
پڕکردووە لە ڕێگری درووستبونی بۆری
خوێنی سرووشتی.
خوێنی سرووشتی.
12:15
of angiogenesis.
301
720000
2000
12:17
So here's a test system we developed.
302
722000
2000
ئەمە سیستمێکی تاقیکردنەوەیە.
12:19
At the center is a ring from which hundreds of blood vessels
303
724000
2000
لە ناوەڕاستا ئەڵقەیەکە
کە لێیەوە سەدان بۆری خوێن گەشەدەکات
بەشێوەیەکی ئەستێرەیی.
بەشێوەیەکی ئەستێرەیی.
12:21
are growing out in a starburst fashion.
304
726000
2000
12:23
And we can use this system
305
728000
2000
دەشتوانین ئەم سیستمە بەکاربێنین
بۆ تاقیکردنەوەی کارخەرە خۆراکییەکان
بۆ تاقیکردنەوەی کارخەرە خۆراکییەکان
12:25
to test dietary factors
306
730000
2000
بەو چڕیانەی لەڕێگەی خواردنەوە
بەردەست دەبێت بۆ لەش.
بەردەست دەبێت بۆ لەش.
12:27
at concentrations that are obtainable by eating.
307
732000
3000
12:30
So let me show you what happens when we put in
308
735000
2000
با نیشانتان بەم چی ڕوودەدات
12:32
an extract from red grapes.
309
737000
3000
کاتێک دەرکراوی ترێی سوری تێدەکەین.
ماددە کاراکەی ریسڤێراترۆڵە،
12:35
The active ingredient's resveratrol,
310
740000
2000
12:37
it's also found in red wine.
311
742000
2000
هەروەها لە شەرابی سووریشدا هەیە.
12:39
This inhibits abnormal angiogenesis
312
744000
3000
ئەمە ڕێگە لە درووستبونی
نائاسایی بۆری خوێن دەگرێت،
نائاسایی بۆری خوێن دەگرێت،
12:42
by 60 percent.
313
747000
2000
بەڕێژەی لەسەدا ٦٠.
12:44
Here's what happens when we added an extract from strawberries;
314
749000
3000
ئەمە ڕوودەدات کاتێک دەرکراوێکی
شلیکی تێدەکەین.
شلیکی تێدەکەین.
12:47
it potently inhibits angiogenesis.
315
752000
3000
زۆر بەکارایی ڕێگەدەگرێت
لە دروستبونی بۆری خوێن.
لە دروستبونی بۆری خوێن.
12:50
And extract from soybeans.
316
755000
3000
دەرکراوەکانی پاقلەی سۆیاش.
ئەمەش لیستێکی گەورەی
12:54
And here is a growing list of our
317
759000
2000
خواردن و خواردنەوەکانە کە دژی دابەشبوونی
نائاسایی بۆری خوێنن و لێیان دەکۆڵینەوە.
نائاسایی بۆری خوێنن و لێیان دەکۆڵینەوە.
12:56
antiangiogenic foods and beverages
318
761000
2000
12:58
that we're interested in studying.
319
763000
2000
13:00
For each food type,
320
765000
2000
بۆ هەر جۆرە خواردنێک،
13:02
we believe that there are different potencies
321
767000
2000
باوەڕمان وایە ئاستی
کاراییان جیایە
کاراییان جیایە
13:04
within different strains and varietals.
322
769000
3000
بۆ هەر جۆر و چەشنێکی جیا. و
ئێمەش دەمانەوێ ئەوە بپێوین چونکە
13:07
And we want to measure this because,
323
772000
2000
13:09
well, while you're eating a strawberry
324
774000
2000
لەکاتێکدا تۆ شلیک دەخۆیت یان
13:11
or drinking tea,
325
776000
2000
چا دەخۆیتەوە،
بۆچی ئەوانە هەڵنەبژێریت کە بەهێزترینە
13:13
why not select the one that's most potent
326
778000
2000
13:15
for preventing cancer.
327
780000
2000
بۆ ڕێگریکردن لە شێرپەنجە؟
13:17
So here are four different teas that we've tested.
328
782000
3000
کەواتە لێرەیا چوار جۆری جیاواز
چا هەیە کە تاقیمان کردووەتەوە.
چا هەیە کە تاقیمان کردووەتەوە.
13:20
They're all common ones:
329
785000
2000
هەموو جۆرە باوەکانە:
یاسەمینی چینی، سێنچای ژاپۆنی،
یاسەمینی چینی، سێنچای ژاپۆنی،
13:22
Chinese jasmine, Japanese sencha,
330
787000
2000
13:24
Earl Grey and a special blend that we prepared.
331
789000
2000
چای ڕەش و تێکەڵەیەکی تایبەت
کە خۆمان ئامادەمانکرد، و
کە خۆمان ئامادەمانکرد، و
13:26
And you can see clearly
332
791000
2000
بە ڕوونی دەبینیت کە ئاستی
کارایی چاکان زۆر جیاوازن،
کارایی چاکان زۆر جیاوازن،
13:28
that the teas vary in their potency
333
793000
2000
13:30
from less potent to more potent.
334
795000
3000
لە ناکاراترینەوە بۆ کاراترین.
13:33
But what's very cool
335
798000
2000
بەڵام ئەوەی سەرنج ڕاکێشە ئەوەیە
13:35
is when we actually combined the two
336
800000
2000
کاتێک ئەو دوو چایە تێکەڵ دەکەین
کە ئاستی کاراییان کەمترە،
کە ئاستی کاراییان کەمترە،
13:37
less potent teas together,
337
802000
2000
13:39
the combination, the blend,
338
804000
2000
تێکەڵەکە، گیراوەکە، بەهێزترە
وەک لە هەر چایەکیان بەتەنیا.
وەک لە هەر چایەکیان بەتەنیا.
13:41
is more potent than either one alone.
339
806000
3000
13:44
This means there's food synergy.
340
809000
3000
ئەمە واتای ئەوەیە پێکەوە
کارکردنی خواردن هەیە.
کارکردنی خواردن هەیە.
13:49
Here's some more data from our testing.
341
814000
2000
ئەمە داتای زیاترە لەسەر تاقیکردنەوەکەمان.
13:51
Now, in the lab, we can simulate tumor angiogenesis
342
816000
3000
ئێستا لە تاقیگەدا، دەتوانین
گەشەکردنی بۆری خوێن بۆ دوومەڵ ،
گەشەکردنی بۆری خوێن بۆ دوومەڵ ،
13:54
represented here in a black bar.
343
819000
2000
ببزوێنین کە هێڵە ڕەشەکەیە لێرەیا. و
13:56
And using this system, we can test the potency of cancer drugs.
344
821000
3000
بە بەکارهێنانی ئەم سیستمە، دەتوانین
کارایی دەرمانی شێرپەنجە تاقیکەینەوە.
کارایی دەرمانی شێرپەنجە تاقیکەینەوە.
13:59
So the shorter the bar,
345
824000
2000
هێڵەکە کورتر بێت،
واتە دروستکردنی بۆری خوێن کەمترە
ئەوە باشە.
ئەوە باشە.
14:01
less angiogenesis, that's good.
346
826000
3000
14:04
And here are some common drugs
347
829000
2000
ئەمانەش هەندێک دەرمانی باون
کە مەترسییەکانی شێرپەنجە
کەمدەکاتەوە لە مرۆڤدا.
کەمدەکاتەوە لە مرۆڤدا.
14:06
that have been associated with reducing the risk
348
831000
2000
14:08
of cancer in people.
349
833000
2000
14:10
Statins, nonsteroidal anti-inflammatory drugs
350
835000
2000
ستاتینەکان، دەرمانە دژەهەوکردنە
ناستیرۆیدییەکان، و
ناستیرۆیدییەکان، و
14:12
and a few others,
351
837000
2000
هەندێکی تری کەم ڕێگری
لە دروستبوونی بۆری خوێن دەگرن. و
لە دروستبوونی بۆری خوێن دەگرن. و
14:14
they inhibit angiogenesis too.
352
839000
3000
14:17
And here are the dietary factors
353
842000
2000
ئەمانەش پێکهاتە خۆراکییەکانن
14:19
going head to head against these drugs.
354
844000
3000
هێندەی ئەو دەرمانانە کاردەکەن
بە ڕوونی دەبینیت کە توانای
خۆیان نیشاندەدەن، و
خۆیان نیشاندەدەن، و
14:22
You can see, they clearly hold their own
355
847000
2000
14:24
and, in some cases, they're more potent
356
849000
2000
هەندێک جار ئەوان بەهێزترن
لە دەرمانەکان خۆیان.
لە دەرمانەکان خۆیان.
14:26
than the actual drugs.
357
851000
2000
سۆیا، کەرەوز، سیر، ترێ، توتڕکەکان.
14:28
Soy, parsley, garlic,
358
853000
2000
14:30
grapes, berries;
359
855000
2000
14:32
I could go home and cook a tasty meal
360
857000
2000
ئەتوانم بچمەوە ماڵەوە و بە بەکارهێنانی
ئەمانە خواردنێکی خۆش دروستکەم.
ئەمانە خواردنێکی خۆش دروستکەم.
14:34
using these ingredients.
361
859000
2000
14:36
So imagine if we could create
362
861000
2000
بیهێننە بەرچاوی خۆتان ئەگەر بتوانین
سیستمێکی ڕیزبەندی جیهانی درووست بکەین
سیستمێکی ڕیزبەندی جیهانی درووست بکەین
14:38
the world's first rating system
363
863000
2000
14:40
in which we could score foods
364
865000
2000
کە تیایدا خاڵ بدەین بە خواردنەکان
14:42
according to their antiangiogenic,
365
867000
2000
بەپێی توانای دژە شێرپەنجەیی و
دژە دروستکردنی بۆری خوێنیان.
دژە دروستکردنی بۆری خوێنیان.
14:44
cancer-preventative properties.
366
869000
2000
14:46
And that's what we're doing right now.
367
871000
3000
ئێمەش ئێستا ڕێک ئەوە دەکەین.
14:49
Now, I've shown you a bunch of lab data,
368
874000
2000
ئێستا، چەند داتایەکی تاقیگەم نیشاندان، و
14:51
and so the real question is:
369
876000
2000
پرسیارە ڕاستەقینەکە ئەوەیە:
14:53
What is the evidence in people
370
878000
2000
بەڵگە چییە لە هەندێک کەسدا
14:55
that eating certain foods can reduce
371
880000
2000
خواردنی هەندێک خواردنی دیاریکراو دوستبونی
بۆری خوێن کەمکاتەوە لە شێرپەنجەدا؟
بۆری خوێن کەمکاتەوە لە شێرپەنجەدا؟
14:57
angiogenesis in cancer?
372
882000
3000
15:00
Well, the best example I know
373
885000
2000
باشترین نموونە کە دەیزانم
15:02
is a study of 79,000 men
374
887000
2000
توێژینەوەیەکە لەسەر ٧٩,٠٠٠ پیاو
بە درێژایی ٢٠ ساڵ،
بە درێژایی ٢٠ ساڵ،
15:04
followed over 20 years,
375
889000
2000
15:06
in which it was found that men who consumed
376
891000
2000
نیشانیدا ئەو پیاوانەی کە
تەماتەی لێنراویان خواردووە
تەماتەی لێنراویان خواردووە
15:08
cooked tomatoes two to three times a week
377
893000
2000
دوو بۆ سێ جار لە هەفتەیەکدا،
15:10
had up to a 50 percent reduction
378
895000
3000
نزیکەی لەسەدا ٥٠ کەمبوونەوەیان هەیە
15:13
in their risk of developing prostate cancer.
379
898000
3000
لە پەرەسەندنی شێرپەنجەی پرۆستاتدا.
15:16
Now, we know that tomatoes are a good source of lycopene,
380
901000
3000
ئێستا، دەزانین تەماتە سەرچاوەیەکی
باشی ماددەی لایکۆپینە، و
باشی ماددەی لایکۆپینە، و
15:19
and lycopene is antiangiogenic.
381
904000
3000
لایکۆپین ڕێگە لە دروستبوونی
بۆری خوێن دەگرێت.
بۆری خوێن دەگرێت.
15:22
But what's even more interesting from this study
382
907000
2000
بەڵام ئەوەی سەرنجڕاکێشترە
لەم توێژینەوەیەدا،
لەم توێژینەوەیەدا،
15:24
is that in those men who did develop prostate cancer,
383
909000
3000
ئەوەیە لەو پیاوانەدا کە
شێرپەنجەی پرۆستاتیان هەیە
شێرپەنجەی پرۆستاتیان هەیە
15:27
those who ate more servings of tomato sauce
384
912000
3000
ئەوانەی زیاتر دۆشاوی
تەماتەیان خواردووە،
تەماتەیان خواردووە،
15:30
actually had fewer blood vessels
385
915000
2000
بۆری خوێنی کەمتر هەبووە
لەسەر شێرپەنجەکانیان.
لەسەر شێرپەنجەکانیان.
15:32
feeding their cancer.
386
917000
2000
15:34
So this human study is a prime example
387
919000
2000
کەواتە ئەم توێژینەوەیە
نموونەیەکی سەرەکییە
نموونەیەکی سەرەکییە
15:36
of how antiangiogenic substances
388
921000
2000
کە چۆن ماددەکانی دژە درووستبونی بۆری خوێنە
لە خواردندا هەیە و ڕۆژانە دەخورێت،
لە خواردندا هەیە و ڕۆژانە دەخورێت،
15:38
present in food and consumed at practical levels
389
923000
3000
15:41
can impact on cancer.
390
926000
2000
دەکرێت کاربکاتە سەر شێرپەنجە.
15:43
And we're now studying
391
928000
2000
ئێستاش توێژینەوە دەکەین
لەسەر ڕۆڵی خواردنی تەندروست --
لەسەر ڕۆڵی خواردنی تەندروست --
15:45
the role of a healthy diet
392
930000
2000
15:47
with Dean Ornish at UCSF and Tufts University
393
932000
3000
لەگەڵ ئۆرنیشی ڕاگری زانکۆی
سان فرانسیسکۆ و زانکۆی تەفت --
سان فرانسیسکۆ و زانکۆی تەفت --
15:50
on the role of this healthy diet on markers of angiogenesis
394
935000
3000
ڕۆڵی خواردنی تەندروست لەسەر
نیشانەدانەری دروستکردنی بۆری خوێن
نیشانەدانەری دروستکردنی بۆری خوێن
15:53
that we can find in the bloodstream.
395
938000
3000
کە بتوانین لە سوڕی خوێندا بیدۆزینەوە.
بێگومان، ئەوەی کە پێموتن چەند
شتێکی ترمان پێدەگەیەنێت،
شتێکی ترمان پێدەگەیەنێت،
15:56
Now, obviously, what I've shared with you has some far-ranging implications,
396
941000
3000
15:59
even beyond cancer research.
397
944000
2000
تەنانەت سەروو توێژینەوەی شێرپەنجەش
16:01
Because if we're right, it could impact on consumer education,
398
946000
3000
چونگە ئەگەر ڕاست بین،
دەکرێت کاربکاتە سەر ڕۆشنبینی بەکارهێنەران،
دەکرێت کاربکاتە سەر ڕۆشنبینی بەکارهێنەران،
16:04
food services, public health
399
949000
2000
خزمەتگوزارییەکانی خواردن،
تەندروستی گشتی و
تەندروستی گشتی و
16:06
and even the insurance industry.
400
951000
2000
تەنانەت پیشەسازی دڵنیاییش.
16:08
And, in fact, some insurance companies
401
953000
2000
ڕاستییەکەشی، هەندێک لە
کۆمپانیاکانی دڵنیایی
کۆمپانیاکانی دڵنیایی
16:10
are already beginning to think along these lines.
402
955000
2000
خەریکە وایان لێدێت
لەسەر ڕێڕەوە بیر بکەنەوە.
لەسەر ڕێڕەوە بیر بکەنەوە.
16:12
Check out this ad from Blue Cross Blue Shield of Minnesota.
403
957000
3000
سەیری ئەم ریکلامەی بلوکرۆس
بلوشیڵدی مینیستۆتا بکەن.
بلوشیڵدی مینیستۆتا بکەن.
16:16
And for many people around the world,
404
961000
2000
بۆ زۆرکەس لە جیهاندا،
16:18
dietary cancer prevention
405
963000
2000
ڕێگریکردن لە شێرپەنجە بە خواردن
لەوانەیە تەنیا چارەسەری پراکتیکی بێت،
لەوانەیە تەنیا چارەسەری پراکتیکی بێت،
16:20
may be the only practical solution
406
965000
2000
چونکە هەمووکەس ناتوانێت پارە زۆرەکەی
چارەسەرەکانی قۆناغی کۆتایی شێرپەنجە بدات،
چارەسەرەکانی قۆناغی کۆتایی شێرپەنجە بدات،
16:22
because not everybody can afford expensive end-stage cancer treatments,
407
967000
3000
16:25
but everybody could benefit from
408
970000
2000
بەڵام هەمووان دەتوانن سوودمەند بن
لە خواردنێکی تەندروست
لە خواردنێکی تەندروست
16:27
a healthy diet based on local, sustainable,
409
972000
3000
لەسەر بنچینەی بەرهەمە ناوخۆییەکانی
ڕێگە لە دروستبونی بۆری خوێن دەگرن.
ڕێگە لە دروستبونی بۆری خوێن دەگرن.
16:30
antiangiogenic crops.
410
975000
2000
16:33
Now, finally,
411
978000
2000
ئێستا دواجار،
16:35
I've talked to you about food,
412
980000
2000
توانیم باسی خواردنتان بۆ بکەم، و
16:37
and I've talked to you about cancer,
413
982000
2000
باسی شێرپەنجەشم بۆ کردن،
16:39
so there's just one more disease that I have to tell you about
414
984000
3000
کەواتە یەک نەخۆشی تر هەیە
کە ئەمەوێ باسی بکەم بۆتان و
کە ئەمەوێ باسی بکەم بۆتان و
16:42
and that's obesity.
415
987000
2000
ئەویش قەڵەوییە.
16:44
Because it turns out that
416
989000
2000
چونکە دەرکەوتووە کە
شانە چەورییەکان -- چەورییەکان
شانە چەورییەکان -- چەورییەکان
16:46
adipose tissue, fat,
417
991000
2000
16:48
is highly angiogenesis dependent.
418
993000
2000
زۆر پشتبەستووە بە سەرچاوەی خوێن. و
16:50
And, like a tumor, fat grows when blood vessels grow.
419
995000
3000
وەک دوومەڵی شێرپەنجە، چەوری
کاتێک گەشەدەکات کە خوێنی بۆ دەچێ.
کاتێک گەشەدەکات کە خوێنی بۆ دەچێ.
16:53
So the question is: Can we shrink fat
420
998000
3000
کەواتە پرسیارەکە ئەوەیە:
دەتوانین چەوری بچووک بکەینەوە
بە گرتنەوەی خوێن لێی؟
بە گرتنەوەی خوێن لێی؟
16:56
by cutting off its blood supply?
421
1001000
2000
16:58
So the top curve shows the body weight
422
1003000
3000
کێرڤەکەی سەرەوە کێشی لەشی
مشکێکە کە بۆماوەیی قەڵەوە
مشکێکە کە بۆماوەیی قەڵەوە
17:01
of a genetically obese mouse
423
1006000
2000
بێوچان ئەخوات تا قەڵەو ئەبێت
17:03
that eats nonstop
424
1008000
2000
17:05
until it turns fat, like this furry tennis ball.
425
1010000
3000
وەک ئەم تۆپی تێنسەی لێیەت.
(پێکەنین)
17:09
And the bottom curve is the weight of a normal mouse.
426
1014000
3000
کێرڤەکەی خواریشەوە کێشی
مشکێکی ئاساییە.
مشکێکی ئاساییە.
17:12
If you take the obese mouse and give it
427
1017000
2000
ئەگەر مشکە قەڵەوەکە بێنیت و
ڕێگرێکی دروستبوونی بۆری خوێنی
بدەیتێ، کێشی کەمدەبێتەوە.
بدەیتێ، کێشی کەمدەبێتەوە.
17:14
an angiogenesis inhibitor, it loses weight.
428
1019000
2000
17:16
Stop the treatment, gains the weight back.
429
1021000
2000
چارەسەر بوەستێنیت، کێشەکەی بۆ زیادەبێتەوة.
چارەسەر دەسپێکەرەوە، کێشی کەمدەبێتەوە.
چارەسەر دەسپێکەرەوە، کێشی کەمدەبێتەوە.
17:18
Restart the treatment, loses the weight again.
430
1023000
2000
17:20
Stop the treatment, it gains the weight back.
431
1025000
2000
چارەسەر بووەستێنە،
کێشەکەی زیاد دەبێتەوە.
کێشەکەی زیاد دەبێتەوە.
17:22
And, in fact, you can cycle the weight up and down
432
1027000
2000
ڕاستییەکەی، دەتوانیت کەم و زیا
بە کێشی لەشی بکەیت
بە کێشی لەشی بکەیت
17:24
simply by inhibiting angiogenesis.
433
1029000
3000
تەنیا بە ڕێگەگرتن لە دروستکردنی
بۆری خوێن.
بۆری خوێن.
کەواتە ئەم نزیکبوونەوەیە کە ئەیگرینە بەر
بۆ ڕێگەگرتن لە شێرپەنجە
بۆ ڕێگەگرتن لە شێرپەنجە
17:27
So this approach that we're taking for cancer prevention
434
1032000
2000
17:29
may also have an application
435
1034000
2000
بەکارهێنانیشی هەیە لە بواری قەڵەویدا.
17:31
for obesity.
436
1036000
2000
17:33
The really, truly interesting thing about this
437
1038000
2000
ئەوەی بەڕاستی سەرنج ڕاکێشە لەمەیا
17:35
is that we can't take these obese mice
438
1040000
2000
ئەوەیە کە ناتوانین ئەم مشکە قەڵەوە بێنین و
17:37
and make them lose more weight
439
1042000
2000
وایلێکەین کێشێک لەوە زیاتر لەدەستبات
17:39
than what the normal mouse's weight is supposed to be.
440
1044000
3000
لەو کێشەی کە پێویستە مشکێکی
ئاسایی هەیبێت.
ئاسایی هەیبێت.
17:42
In other words, we can't create supermodel mice.
441
1047000
2000
بە واتایەکی تر، ناتوانین
مشکێکی مۆدێل دروست بکەین.
مشکێکی مۆدێل دروست بکەین.
17:44
(Laughter)
442
1049000
2000
(پێکەنین)
17:46
And this speaks to the role of angiogenesis
443
1051000
2000
ئەمەش تەواو باسی ڕۆڵی دروستکردنی
بۆری خوێن دەکات
بۆری خوێن دەکات
17:48
in regulating healthy set points.
444
1053000
3000
لە ڕێکخستنی خاڵە دیاریکراوەکان.
17:51
Albert Szent-Gyorgi once said that,
445
1056000
2000
ئالبێرت سێنت گیۆرگی جارێک وتی،
17:53
"Discovery consists of seeing what everyone has seen,
446
1058000
3000
"دۆزینەوە پێکدێت لە بینین
ئەوەی هەمووان بینیویانە، و
ئەوەی هەمووان بینیویانە، و
17:56
and thinking what no one has thought."
447
1061000
2000
بیرکردنەوە لەوەی کەس
بیری بۆی نەچووە."
بیری بۆی نەچووە."
17:58
I hope I've convinced you
448
1063000
2000
هیوادارم قایلم کردبێتن
کە بۆ نەخۆشییەکانی وەک شێرپەنجە،
قەڵەوی و نەخۆشی تریش،
قەڵەوی و نەخۆشی تریش،
18:00
that, for diseases like cancer, obesity and other conditions,
449
1065000
3000
لەوانەیە هێزێکی مەزنتر هەبێت
18:03
that there may be a great power
450
1068000
2000
لە هێرشکردنە سەر پشتیوانە هاوبەشەکەیان:
دروستبوونی بۆری خوێن. و
دروستبوونی بۆری خوێن. و
18:05
in attacking their common denominator: angiogenesis.
451
1070000
3000
پێموابێت جیهان ئێستا ئەوەی دەوێت.
18:08
And that's what I think the world needs now. Thank you.
452
1073000
3000
زۆر سوپاس
18:11
(Applause)
453
1076000
11000
(چەپڵە)
جوت کۆهین: پرسیارێکی
زۆر خێرام هەیە بۆت.
زۆر خێرام هەیە بۆت.
18:22
June Cohen: I have a quick question for you. So these drugs aren't exactly ...
454
1087000
3000
جون کۆهین: ئێستا ئەم دەرمانانە
لەو چاراسەرە بەردەستانەی شێرپەنجەدا نین.
لەو چاراسەرە بەردەستانەی شێرپەنجەدا نین.
18:25
they're not exactly in mainstream cancer treatments right now.
455
1090000
3000
18:28
For anyone out here who has cancer,
456
1093000
2000
بۆ هەر یەکێک لێرە کە شێرپەنجەی هەبێت.
پێشنیاری چی دەکەیت؟
پێشنیاری چی دەکەیت؟
18:30
what would you recommend?
457
1095000
2000
18:32
Do you recommend pursuing these treatments now, for most cancer patients?
458
1097000
3000
پێشنیاری ئەوە دەکەیت هەوڵ بۆ ئەم چارەسەرانە
بدرێت، بۆ زۆرێک لە نەخۆشەکانی شێرپەنجە؟
بدرێت، بۆ زۆرێک لە نەخۆشەکانی شێرپەنجە؟
18:35
William Li: So there are antiangiogenic treatments
459
1100000
2000
ویلیام لی: چارەسەری دژە
دروستبونی بۆری خوێن هەیە
دروستبونی بۆری خوێن هەیە
18:37
that are FDA approved,
460
1102000
2000
کە دانپێدانراوی ئێف دی ئەیە، و
18:39
and if you're a cancer patient
461
1104000
2000
ئەگەر نەخۆشێکی شێرپەنجە بیت،
18:41
or working for one or advocating for one,
462
1106000
2000
یان کار بۆ یەکێک بکەیت یان بتەوێ
یەکێ بپارێزیت پێویستە پرسیار بکەی لەسەری.
یەکێ بپارێزیت پێویستە پرسیار بکەی لەسەری.
18:43
you should ask about them.
463
1108000
2000
18:45
And there are many clinical trials.
464
1110000
3000
چەندین تاقیکردنەوەش کراوە لەسەری.
18:48
The Angiogenesis Foundation is following almost 300 companies,
465
1113000
3000
دامەزراوەی دروستبونی بۆری خوێن
بەدواداچون بۆ ٣٠٠ کۆمپانیا دەکات و
بەدواداچون بۆ ٣٠٠ کۆمپانیا دەکات و
18:51
and there are about 100 more
466
1116000
2000
زیاتر لە ١٠٠ دەرمان هەیە
کە لە پرۆسەدان.
کە لە پرۆسەدان.
18:53
drugs in that pipeline.
467
1118000
2000
18:55
So consider the approved ones,
468
1120000
2000
بۆیە بۆ دانپێدانراوەکان بگەڕێ،
18:57
look for clinical trials,
469
1122000
2000
بۆ ئەوانەی تاقیکراونەتەوە،
بەڵام دواجار لەنێوان ئەوەی
پزیشک دەتوانێ بۆتی بکات،
پزیشک دەتوانێ بۆتی بکات،
18:59
but then between what the doctor can do for you,
470
1124000
2000
19:01
we need to start asking what can we do for ourselves.
471
1126000
2000
پێویستە دەستکەین بە پرسیارکردن
لەسەر ئەوەی دەکرێ چی بۆخۆمان بکەین.
لەسەر ئەوەی دەکرێ چی بۆخۆمان بکەین.
19:03
And this is one of the themes that I'm talking about
472
1128000
2000
ئەمە یەکێکە لەو دروشمانەی
کە من باسی دەکەم:
کە من باسی دەکەم:
19:05
is we can empower ourselves to do the things
473
1130000
2000
دەتوانین هێز بدەینە بەر خۆمان
19:07
that doctors can't do for us,
474
1132000
2000
ئەو شتانە بکەین کە پزیشکەکان
ناتوانن بۆمان بکەن،
ناتوانن بۆمان بکەن،
19:09
which is to use knowledge and take action.
475
1134000
2000
ئەویش بەکارهێنانی زانیاری و
هەڵوێست وەرگرتنە.
هەڵوێست وەرگرتنە.
19:11
And if Mother Nature has given us some clues,
476
1136000
3000
ئەگەر دایکە سروشتیش هەندێک
سەرەداوی دابێ پێما،،
سەرەداوی دابێ پێما،،
19:14
we think that there might be a new future
477
1139000
2000
بیردەکەینەوە لەوانەیە داهاتوێکی نوێ
هەبێت لە بەهای ئەوەی دەیخۆین و
هەبێت لە بەهای ئەوەی دەیخۆین و
19:16
in the value of how we eat.
478
1141000
2000
19:18
And what we eat is really our chemotherapy three times a day.
479
1143000
3000
ئەوەی دەیخۆین چارەسەری کیمیاییە
بۆمان سێ جار لە ڕۆژێکدا.
بۆمان سێ جار لە ڕۆژێکدا.
19:21
JC: Right. And along those lines,
480
1146000
2000
ڕاستە. هەر لەسەر ئەو دروشمە
19:23
for people who might have risk factors for cancer,
481
1148000
3000
بۆ ئەو کەسانەی لەوانەیە
لەبەر مەترسیا بن بۆ شێرپەنجە،
لەبەر مەترسیا بن بۆ شێرپەنجە،
19:26
would you recommend pursuing any treatments sort of prophylactically
482
1151000
3000
پێشنیاری ئەوە ئەکەیت چارەسەرێک
وەرگرن بۆ ڕێگەگرتنی پێشوەخت،
وەرگرن بۆ ڕێگەگرتنی پێشوەخت،
19:29
or simply pursuing the right diet
483
1154000
2000
یان تەنیا هەوڵ بۆ خواردنێکی
تەندروست بدات،
تەندروست بدات،
19:31
with lots of tomato sauce?
484
1156000
2000
بە زۆرێک لە دۆشاوی تەماتەوە؟
19:33
WL: Well, you know, there's abundant epidemiological evidence.
485
1158000
3000
دەزانیت، بەڵگەی زانستی
زۆر هەیە و
زۆر هەیە و
19:36
And I think in the information age,
486
1161000
2000
پێموابێت لەم سەردەمەی ئێستادا،
19:38
it doesn't take long to go to a credible source
487
1163000
2000
زۆری پێناچێت بچیتە سەر
سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراوی وەک پەبمێد،
سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراوی وەک پەبمێد،
19:40
like PubMed, the National Library of Medicine,
488
1165000
2000
کتێبخانەی نەتەوەیی پزیشکی،
19:42
to look for epidemiological studies
489
1167000
2000
بۆ ئەوەی بۆ توێژینەوە پزیشکییەکان
بگەڕێ بۆ کەمکردنەوەی مەترسی شێرپەنجە
بگەڕێ بۆ کەمکردنەوەی مەترسی شێرپەنجە
19:44
for cancer risk reduction
490
1169000
2000
بە پشت بەستن بە خواردن و هەندێک
دەرمانی باو. و
دەرمانی باو. و
19:46
based on diet and based on common medications.
491
1171000
3000
ئەوەش شتێکە هەرکەس بێت
دەتوانێت لەسەری بکۆڵێتەوە.
دەتوانێت لەسەری بکۆڵێتەوە.
19:49
And that's certainly something that anybody can look into.
492
1174000
2000
19:51
JC: Okay. Well, thank you so much.
493
1176000
2000
زۆرباشە. زۆر سوپاس
19:53
(Applause)
494
1178000
2000
(چەپڵە)
ABOUT THE SPEAKER
William Li - Cancer researcherWilliam Li heads the Angiogenesis Foundation, a nonprofit that is re-conceptualizing global disease fighting.
Why you should listen
Many of society’s most devastating diseases -- cancer, cardiovascular disease, diabetes and Alzheimer’s, to name a few -- share a common denominator: faulty angiogenesis, the body’s growth of new capillary blood vessels. Given excessive or insufficient blood vessel growth, serious health issues arise. While researching under Harvard surgeon Judah Folkman, who pioneered the study of angiogenesis, Li learned how angiogenesis-based medicine helps patients overcome numerous diseases by restoring the balance of blood-vessel growth.
Li co-founded the Angiogenesis Foundation in 1994. The foundation’s Project ENABLE -- a global system that integrates patients, medical experts and healthcare professionals -- democratizes the spread and implementation of knowledge about angiogenesis-based medicines, diet and lifestyle. Some 40,000 physicians have been educated on new treatments, ranging from cancer care to wound care, by the foundation’s faculty of medical experts, and they are bringing new, lifesaving and disease-preventing techniques to people around the world.
William Li | Speaker | TED.com