TED Talks Live
Latif Nasser: You have no idea where camels really come from
Латиф Нассер: Та тэмээний гарал үүслийг төсөөлөх ч үгүй байна
Filmed:
Readability: 3.8
3,107,623 views
Тэмээн сүрэг элсэн цөлд гайхалтай дасан зохицсон учир тэднийг өөр хаа нэгтээ амьдарч байхыг төсөөлөхөд хэцүү. Гэтэл бид үүнийг буруу таамагласан бол яах вэ? Том нүд, тавхай, бөхтэй энэ амьтан өөр цаг уур, өөр цагт дасан зохицож өөрчлөгдсөн бол яах вэ? Энэхүү илтгэлээс РадиоЛабын Латиф Нассер маш жижиг, сонирхолтой нэгэн чулуужсан яс тэмээ болон дэлхийн талаарх түүний бодлыг хэрхэн орвонгоор нь өөрчилсөн талаар үзээрэй.
Latif Nasser - Radio researcher
Latif Nasser is the director of research at Radiolab, where he has reported on such disparate topics as culture-bound illnesses, snowflake photography, sinking islands and 16th-century automata. Full bio
Latif Nasser is the director of research at Radiolab, where he has reported on such disparate topics as culture-bound illnesses, snowflake photography, sinking islands and 16th-century automata. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
So, this is a story
0
880
2000
Энэ бол бид юу мэддэгээ
00:14
about how we know what we know.
1
2904
1929
хэрхэн мэддэг тухай түүх юм.
00:17
It's a story about this woman,
2
5690
2135
Энэ Наталиа Рибчински хэмээх
00:20
Natalia Rybczynski.
3
8611
1936
эмэгтэйн тухай түүх.
00:22
She's a paleobiologist,
4
10912
2048
Тэрээр палеобиологич мэргэжилтэй,
00:24
which means she specializes
in digging up really old dead stuff.
in digging up really old dead stuff.
5
12984
3829
энэ нь тэр нэн эртний үхсэн зүйлсийг
ухан гаргадаг гэсэн үг.
ухан гаргадаг гэсэн үг.
00:28
(Audio) Natalia Rybczynski: Yeah,
I had someone call me "Dr. Dead Things."
I had someone call me "Dr. Dead Things."
6
16837
3502
(Аудио) Натали: Нэг хүн намайг
Үхсэн зүйлс судлаач гэж байсан.
Үхсэн зүйлс судлаач гэж байсан.
00:32
Latif Nasser: And I think
she's particularly interesting
she's particularly interesting
7
20363
2629
Латиф: Түүнийг сонирхолтой гэх учир нь
00:35
because of where she digs that stuff up,
8
23016
1914
эдгээр зүйлсээ тэрээр
00:36
way above the Arctic Circle
in the remote Canadian tundra.
in the remote Canadian tundra.
9
24954
4195
Арктикийн дээрх Канадийн тундраас
ухаж гаргадаг.
ухаж гаргадаг.
00:41
Now, one summer day in 2006,
10
29901
3055
2006 оны зуны нэгэн өдөр
00:44
she was at a dig site called
the Fyles Leaf Bed,
the Fyles Leaf Bed,
11
32980
3191
тэр Файлс Навчин Ор нэртэй
малтлагын сайт дээр байсан бөгөөд
малтлагын сайт дээр байсан бөгөөд
00:48
which is less than 10 degrees latitude
away from the magnetic north pole.
away from the magnetic north pole.
12
36195
4578
энэ нь хойд туйлын өргөрөгөөс
ердөө 10 градусын зайтай газар юм.
ердөө 10 градусын зайтай газар юм.
00:52
(Audio) NR: Really, it's not
going to sound very exciting,
going to sound very exciting,
13
40797
2727
(Аудио) НР: Энэ сэтгэл хөдлөм
сонсогдохгүй байх л даа.
сонсогдохгүй байх л даа.
00:55
because it was a day of walking
with your backpack and your GPS
with your backpack and your GPS
14
43548
4030
Өдөржин үүргэвч, GPS,
дэвтрээ барьж алхаад,
дэвтрээ барьж алхаад,
00:59
and notebook and just picking up
anything that might be a fossil.
anything that might be a fossil.
15
47602
4078
чулуужсан үлдэгдэл байж магадгүй
гэснийг хайж явдаг.
гэснийг хайж явдаг.
01:03
LN: And at some point,
she noticed something.
she noticed something.
16
51704
2675
ЛН: Гэнэт тэр нэг зүйлийг анзаарсан.
01:06
(Audio) NR: Rusty, kind of rust-colored,
17
54403
2167
(Аудио) НР: Зэвэрчихсэн, зэвийн өнгөтэй
01:08
about the size of the palm of my hand.
18
56594
1935
миний гарын алганы хэмжээтэй.
01:10
It was just lying on the surface.
19
58553
2294
Зүгээр л ил хэвтэж байсан.
01:12
LN: And at first she thought
it was just a splinter of wood,
it was just a splinter of wood,
20
60871
3452
ЛН: Эхэндээ тэр үүнийг
модны зомгол гэж бодсон.
модны зомгол гэж бодсон.
01:16
because that's the sort of thing
people had found
people had found
21
64347
2293
Учир нь өмнө нь энэ малтлагаас
01:18
at the Fyles Leaf Bed before --
prehistoric plant parts.
prehistoric plant parts.
22
66664
3419
иймэрхүү зүйл л олдож байсан.
01:22
But that night, back at camp ...
23
70107
2468
Тэр орой, хоноглох газарт
01:24
(Audio) NR: ... I get out the hand lens,
24
72940
1929
(Аудио) НР: Би жижиг дурангаа гаргаад
01:26
I'm looking a little bit
more closely and realizing
more closely and realizing
25
74893
2397
ойртуулж харахад
модны тойрог шиг харагдсангүй.
01:29
it doesn't quite look
like this has tree rings.
like this has tree rings.
26
77314
2404
01:31
Maybe it's a preservation thing,
27
79742
1564
Энэ нь хадгалалтынх байж болох ч
01:33
but it looks really like ...
28
81330
2274
үнэндээ энэ нь яг
01:35
bone.
29
83628
1201
яс шиг харагдсан.
01:36
LN: Huh. So over the next four years,
30
84853
2889
Латиф: Дараагийн дөрвөн жилийн турш
01:39
she went to that spot over and over,
31
87766
2934
тэр энэ газраар дахин, дахин явж
01:42
and eventually collected 30 fragments
of that exact same bone,
of that exact same bone,
32
90724
5536
яг адилхан 30 яс цуглуулсан бөгөөд
01:48
most of them really tiny.
33
96284
1661
ихэнх нь маш жижигхэн байсан.
01:50
(Audio) NR: It's not a whole lot.
It fits in a small Ziploc bag.
It fits in a small Ziploc bag.
34
98522
4436
НР: Их биш л дээ.
Жижиг амтай уутанд л багтана.
Жижиг амтай уутанд л багтана.
01:54
LN: And she tried to piece them
together like a jigsaw puzzle.
together like a jigsaw puzzle.
35
102982
3357
ЛН: Яснуудаа эвлүүлдэг тоглоом шиг
эвлүүлэхийг оролдсон.
эвлүүлэхийг оролдсон.
01:58
But it was challenging.
36
106941
1445
Гэхдээ их хэцүү байсан.
02:00
(Audio) NR: It's broken up
into so many little tiny pieces,
into so many little tiny pieces,
37
108410
2820
НР: Маш олон жижиг хэсэг болж
хуваагдсан байсан.
хуваагдсан байсан.
02:03
I'm trying to use sand and putty,
and it's not looking good.
and it's not looking good.
38
111254
4258
Элс болон шаваас ашиглах гэсэн ч
сайн болохгүй байлаа.
сайн болохгүй байлаа.
02:07
So finally, we used a 3D surface scanner.
39
115536
5167
Ингээд эцэст нь 3D cканнер ашигласан.
02:12
LN: Ooh!
NR: Yeah, right?
NR: Yeah, right?
40
120727
1589
ЛН: Өө!
НР: Тийм ээ.
НР: Тийм ээ.
02:14
(Laughter)
41
122340
1440
(Инээд)
02:15
LN: It turns out it was way easier
to do it virtually.
to do it virtually.
42
123804
2743
ЛН: Үүнийг виртуалаар хийхэд илүү
амар болж таарсан.
амар болж таарсан.
02:18
(Audio) NR: It's kind of magical
when it all fits together.
when it all fits together.
43
126571
2770
(Аудио) НР: Бүгд эвлэхээрээ ид шидийн
мэт байсан.
мэт байсан.
02:21
LN: How certain were you
that you had it right,
that you had it right,
44
129365
2199
ЛН: Чи зөв эвлүүлсэн гэдэгтээ
02:23
that you had put it together
in the right way?
in the right way?
45
131588
2145
хэр итгэлтэй байсан бэ?
02:25
Was there a potential that you'd
put it together a different way
put it together a different way
46
133757
3014
Өөрөөр эвлүүлээд тоть ч юм уу
02:28
and have, like, a parakeet or something?
47
136795
1942
болох боломж байсан уу?
02:30
(Laughter)
48
138761
1365
(Инээд)
02:32
(Audio) NR: (Laughs) Um, no.
No, we got this.
No, we got this.
49
140150
3640
(Аудио) НР: Аан үгүй дээ.
Бид зөв хийсэн.
Бид зөв хийсэн.
02:36
LN: What she had, she discovered,
was a tibia, a leg bone,
was a tibia, a leg bone,
50
144242
3841
ЛН: Түүний олсон зүйл нь
шилбэний яс байсан бөгөөд
шилбэний яс байсан бөгөөд
02:40
and specifically, one that belonged
to a cloven-hoofed mammal,
to a cloven-hoofed mammal,
51
148107
4000
салаа туурайтай хөхтөн амьтаных байсан.
02:44
so something like a cow or a sheep.
52
152131
2849
Үхэр юм уу хонь шиг гэсэн үг.
02:47
But it couldn't have been either of those.
53
155004
2460
Гэхдээ энэ хоёрын альных нь ч биш.
02:49
It was just too big.
54
157488
1783
Хэтэрхий том байсан.
02:51
(Audio) NR: The size of this thing,
it was huge. It's a really big animal.
it was huge. It's a really big animal.
55
159822
4064
НР: Энэ амьтаны хэмжээ нь том байсан.
Маш том амьтан.
Маш том амьтан.
02:55
LN: So what animal could it be?
56
163910
2858
ЛН: Ямар амьтан байж болох вэ?
02:59
Having hit a wall, she showed
one of the fragments
one of the fragments
57
167291
2580
Хариулт олоогүй тэрээр ясны хугархайг
03:01
to some colleagues of hers in Colorado,
58
169895
2572
Колорадод байдаг
ажлын хамтрагчдаа үзүүлтэл
ажлын хамтрагчдаа үзүүлтэл
03:04
and they had an idea.
59
172491
1260
тэдэнд нэг санаа төрсөн.
03:06
(Audio) NR: We took a saw,
and we nicked just the edge of it,
and we nicked just the edge of it,
60
174244
5047
(Аудио) НР: Бид хөрөө аваад
ирмэгийг нь хөрөөдөж үзэхэд
ирмэгийг нь хөрөөдөж үзэхэд
03:11
and there was this really interesting
smell that comes from it.
smell that comes from it.
61
179315
6391
маш сонин үнэр гарсан.
03:18
LN: It smelled kind of like singed flesh.
62
186521
2763
ЛН: Хуйхласан мах шиг үнэртсэн.
03:21
It was a smell that Natalia recognized
63
189308
2633
Натали энэ үнэрийг таньсан учир нь
03:23
from cutting up skulls
in her gross anatomy lab:
in her gross anatomy lab:
64
191965
3943
анатомийн лаботорид гавлын задлан
хийж байхдаа олж мэдсэн үнэр буюу
хийж байхдаа олж мэдсэн үнэр буюу
03:27
collagen.
65
195932
1164
коллаген байсан юм.
03:29
Collagen is what gives
structure to our bones.
structure to our bones.
66
197120
2657
Коллаген нь бидний ясыг бүрдүүлдэг.
03:31
And usually, after so many years,
67
199801
2158
Ихэнхдээ олон жилийн дараа энэ нь
03:33
it breaks down.
68
201983
1151
уусч алга болдог.
03:35
But in this case, the Arctic had acted
like a natural freezer and preserved it.
like a natural freezer and preserved it.
69
203158
4348
Энэ удаад Арктик байгалийн хөлдөөгч болж,
хадгалж үлдээсэн байна.
хадгалж үлдээсэн байна.
03:40
Then a year or two later,
Natalia was at a conference in Bristol,
Natalia was at a conference in Bristol,
70
208190
3623
Нэг, хоёр жилийн дараа
Натали Бристолд хуралд оролцож байхдаа
Натали Бристолд хуралд оролцож байхдаа
03:43
and she saw that a colleague
of hers named Mike Buckley
of hers named Mike Buckley
71
211837
3194
Майк Бакли гэдэг
ажлын хамтрагчтайгаа таарахад
ажлын хамтрагчтайгаа таарахад
03:47
was demoing this new process
that he called "collagen fingerprinting."
that he called "collagen fingerprinting."
72
215055
5840
Майк "коллаген хурууны хээ" хэмээх
шинэ процессийг хөгжүүлж байлаа.
шинэ процессийг хөгжүүлж байлаа.
03:53
It turns out that different species
have slightly different structures
have slightly different structures
73
221284
3643
Амьтад коллагений
өөр өөр бүтэцтэй байдаг бөгөөд
өөр өөр бүтэцтэй байдаг бөгөөд
03:56
of collagen,
74
224951
1152
хэрвээ чи коллагений хээ нь
тодорхойгүй яс олвол
тодорхойгүй яс олвол
03:58
so if you get a collagen profile
of an unknown bone,
of an unknown bone,
75
226127
2816
04:00
you can compare it
to those of known species,
to those of known species,
76
228967
2194
мэдэгдэж буй амьтдынхтай харьцуулж
04:03
and, who knows, maybe you get a match.
77
231185
2538
таарах амьтныг нь олж болох юм.
04:06
So she shipped him one of the fragments,
78
234546
3279
Ингээд тэр нэг ясны хэлтэрхийг
04:09
FedEx.
79
237849
1294
шуудангаар илгээлээ.
04:11
(Audio) NR: Yeah, you want to track it.
It's kind of important.
It's kind of important.
80
239167
3810
(Аудио) НР: Чи үүнийг олох хэрэгтэй.
Чухал шүү дээ.
Чухал шүү дээ.
04:15
(Laughter)
81
243001
1253
(Инээд)
04:16
LN: And he processed it,
82
244278
1191
ЛН: Тэр үүнийг боловсруулаад
04:17
and compared it to 37 known
and modern-day mammal species.
and modern-day mammal species.
83
245493
4362
өнөө үед мэдэгдэж буй 37 төрлийн
хөхтөн амьтадтай харьцуулсан.
хөхтөн амьтадтай харьцуулсан.
04:22
And he found a match.
84
250674
1277
Тэр таарах хосыг олсон.
04:24
It turns out that
the 3.5 million-year-old bone
the 3.5 million-year-old bone
85
252824
4612
3.5 сая жилийн настай
04:29
that Natalia had dug
out of the High Arctic
out of the High Arctic
86
257460
3630
Дээд өргөрөгийн Арктикаас
Наталиагийн малтсан
Наталиагийн малтсан
04:33
belonged to ...
87
261729
1194
энэ яс нь ...
04:36
a camel.
88
264031
1317
тэмээнийх байж.
04:37
(Laughter)
89
265372
1731
(Инээд)
04:39
(Audio) NR: And I'm thinking, what?
That's amazing -- if it's true.
That's amazing -- if it's true.
90
267127
4298
(Аудио) НР: Юу вэ?
Энэ үнэн бол гайхалтай биш гэж үү?
Энэ үнэн бол гайхалтай биш гэж үү?
04:43
LN: So they tested
a bunch of the fragments,
a bunch of the fragments,
91
271449
2052
ЛН: Тэд хэлтэрхий бүрийг шалгаж үзэхэд
04:45
and they got the same result for each one.
92
273525
2244
бүгдэд нь адил хариу гарсан.
04:48
However, based on the size
of the bone that they found,
of the bone that they found,
93
276197
5420
Гэсэн хэдий ч олсон ясны хэмжээнээс үзэхэд
04:53
it meant that this camel was 30 percent
larger than modern-day camels.
larger than modern-day camels.
94
281641
6363
энэ тэмээ нь орчин үеийн тэмээнээс
30% том байлаа.
30% том байлаа.
05:00
So this camel would have been
about nine feet tall,
about nine feet tall,
95
288028
3190
Тэгэхээр энэ тэмээ нь 2.7 метр өндөр
05:03
weighed around a ton.
96
291242
1198
нэг тонн жинтэй байж.
05:04
(Audience reacts)
97
292464
1051
(Үзэгчид гайхав)
05:05
Yeah.
98
293539
1049
Тийм ээ.
05:06
Natalia had found a Giant Arctic camel.
99
294612
3493
Наталиа Арктикийн аварга тэмээг олсон юм.
05:10
(Laughter)
100
298129
2142
(Инээд)
05:14
Now, when you hear the word "camel,"
101
302396
2318
Одоо та нар "тэмээ" гэхийг сонсоход
05:16
what may come to mind is one of these,
102
304738
3925
санаанд чинь эдгээрийн нэг орж магад.
05:21
the Bactrian camel
of East and Central Asia.
of East and Central Asia.
103
309507
3364
Зүүн болон Төв Азийн
Бактрийн тэмээ.
Бактрийн тэмээ.
05:24
But chances are the postcard image
you have in your brain
you have in your brain
104
312895
3485
Гэхдээ тархинд чинь байгаа зураглал бол
05:28
is one of these, the dromedary,
105
316404
3555
нэг бөхтэй
05:31
quintessential desert creature --
106
319983
2428
цөлийн, бодитой амьтан байх.
05:34
hangs out in sandy, hot places
like the Middle East and the Sahara,
like the Middle East and the Sahara,
107
322435
4319
Ойрхи Дорнод, Сахарын цөлийн
элстэй, халуун газар амьдардаг,
элстэй, халуун газар амьдардаг,
05:38
has a big old hump on its back
108
326778
1480
том бөхтэй,
05:40
for storing water
for those long desert treks,
for those long desert treks,
109
328282
2517
цөлийг туулахдаа
усаа хадгалдаг,
усаа хадгалдаг,
05:42
has big, broad feet to help it
tromp over sand dunes.
tromp over sand dunes.
110
330823
3381
элсэн манханг давахад
зориулсан том тавхайтай.
зориулсан том тавхайтай.
05:46
So how on earth would one of these guys
end up in the High Arctic?
end up in the High Arctic?
111
334918
6012
Тэгвэл энэ амьтдын нэг нь яаж яваад
Хойд туйлд оччихов?
Хойд туйлд оччихов?
05:53
Well, scientists have known
for a long time, turns out,
for a long time, turns out,
112
341719
2787
Эрдэмтэд үүнийг Наталиагийн нээлтээс өмнө
05:56
even before Natalia's discovery,
113
344530
2562
мэддэг байжээ.
05:59
that camels are actually
originally American.
originally American.
114
347116
5618
Тэмээ үнэндээ Америкаас үүсэлтэй.
06:04
(Music: The Star-Spangled Banner)
115
352758
5700
(Хөгжим)
06:10
(Laughter)
116
358482
1459
(Инээд)
06:11
They started here.
117
359965
1531
Тэд энд үүссэн.
06:13
For nearly 40 of the 45 million years
that camels have been around,
that camels have been around,
118
361520
4834
40-45 сая жилийн өмнө
тэмээ үүссэн бөгөөд
тэмээ үүссэн бөгөөд
06:18
you could only find them in North America,
119
366378
3159
тэд зөвхөн Хойд Америкт байсан ба
06:21
around 20 different species, maybe more.
120
369561
3253
хорь эсвэл үүнээс арай олон төрөл байжээ.
06:24
(Audio) LN: If I put them all in a lineup,
would they look different?
would they look different?
121
372838
3245
(Аудио) ЛН: Хэрвээ бид тэднийг жагсаавал
өөр харагдах болов уу?
өөр харагдах болов уу?
06:28
NR: Yeah, you're going to have
different body sizes.
different body sizes.
122
376107
2435
НР: Тийм ээ, тэд биеийн өөр хэмжээтэй.
06:30
You'll have some with really long necks,
123
378566
1912
Зарим нь маш урт хүзүүтэй,
06:32
so they're actually
functionally like giraffes.
functionally like giraffes.
124
380502
2245
үнэндээ анааштай их төстэй.
06:35
LN: Some had snouts, like crocodiles.
125
383345
3072
ЛН: Зарим нь матар шиг хошуутай байжээ.
06:38
(Audio) NR: The really primitive,
early ones would have been really small,
early ones would have been really small,
126
386441
3584
(Аудио) НР: Маш эртнийх нь жижигхээн
06:42
almost like rabbits.
127
390049
2503
туулай шиг байсан байна.
06:44
LN: What? Rabbit-sized camels?
128
392576
2847
ЛН: Юу? Туулайны хэмжээтэй тэмээ?
(Аудио)
НР: Хамгийн эртнийх нь.
НР: Хамгийн эртнийх нь.
06:47
(Audio) NR: The earliest ones.
129
395447
1437
06:48
So those ones you probably
would not recognize.
would not recognize.
130
396908
2235
Тэгэхээр тэднийг харвал бараг
танихгүй байх.
танихгүй байх.
06:51
LN: Oh my God, I want a pet rabbit-camel.
131
399167
2190
Бурхан минь. Би туулай шиг
тэмээ тэжээмээр байна.
тэмээ тэжээмээр байна.
06:53
(Audio) NR: I know,
wouldn't that be great?
wouldn't that be great?
132
401381
2044
(Аудио) НР: Тийм ээ.
Гайхалтай биш гэж үү?
Гайхалтай биш гэж үү?
06:55
(Laughter)
133
403449
1172
(Инээд)
06:56
LN: And then about three
to seven million years ago,
to seven million years ago,
134
404645
2659
ЛН: Гэтэл 3-7 сая жилийн өмнө
06:59
one branch of camels
went down to South America,
went down to South America,
135
407328
2808
хэсэг тэмээ Өмнөд Америк руу
нүүдэллэж
нүүдэллэж
07:02
where they became llamas and alpacas,
136
410160
2954
лам гөрөөс болж
07:05
and another branch crossed over
the Bering Land Bridge
the Bering Land Bridge
137
413138
2922
нөгөө хэсэг нь Беринг хоолойг гаталж
07:08
into Asia and Africa.
138
416084
1436
Ази, Африк руу нүүсэн.
07:09
And then around the end
of the last ice age,
of the last ice age,
139
417544
2421
Сүүлчийн мөстлөгийн үеийн төгсгөлд
07:11
North American camels went extinct.
140
419989
3099
Хойд Америкийн тэмээ нь устаж алга болсон.
07:15
So, scientists knew all of that already,
141
423893
2420
Тэгэхээр эрдэмтэд үүнийг
аль хэдийн мэдэж байсан ч
аль хэдийн мэдэж байсан ч
07:18
but it still doesn't fully explain
how Natalia found one so far north.
how Natalia found one so far north.
142
426337
6076
Наталиа хойд туйлаас яс олсоныг
тайлбарлахгүй байгаа юм.
тайлбарлахгүй байгаа юм.
07:24
Like, this is, temperature-wise,
the polar opposite of the Sahara.
the polar opposite of the Sahara.
143
432437
4674
Энэ нь Сахарын цөлийн эсрэг
цаг ууртай газар.
цаг ууртай газар.
07:29
Now to be fair,
144
437135
2501
Яахав, үнэндээ
07:31
three and a half million years ago,
145
439660
1683
3.5 сая жилийн өмнө
07:33
it was on average 22 degrees Celsius
warmer than it is now.
warmer than it is now.
146
441367
4099
дунджаар одоогийнхоос 22 цельсээр
дулаахан байсан.
дулаахан байсан.
07:37
So it would have been boreal forest,
147
445490
2935
Тэгэхээр энэ нь хойд туйлын ой байсан ба
07:40
so more like the Yukon or Siberia today.
148
448449
3914
өнөөгийн Юкон эсвэл Сибиртэй төстэй.
07:44
But still, like, they would have
six-month-long winters
six-month-long winters
149
452853
3706
Гэсэн ч зургаан сар үргэлжилдэг
өвлийн улиралтай
өвлийн улиралтай
07:48
where the ponds would freeze over.
150
456583
2223
тэнгис, далай хөлддөг байсан.
07:50
You'd have blizzards.
151
458830
1468
Цасан шуурга болдог.
07:52
You'd have 24 hours a day
of straight darkness.
of straight darkness.
152
460322
3611
24 цагийн турш харанхуй байдаг.
07:55
Like, how ... How?
153
463957
2981
Тэгвэл яаж?
07:58
How is it that one of these
Saharan superstars
Saharan superstars
154
466962
4158
Сахарын од болсон энэ амьтад
08:03
could ever have survived
those arctic conditions?
those arctic conditions?
155
471144
3231
энэ туйлын цаг уурыг яаж туулсан байх вэ?
08:06
(Laughter)
156
474399
2976
(Инээд)
08:09
Natalia and her colleagues
think they have an answer.
think they have an answer.
157
477399
3688
Наталиа болон түүний хамтрагчид
хариултыг нь олсон гэж бодож байгаа.
хариултыг нь олсон гэж бодож байгаа.
08:13
And it's kind of brilliant.
158
481632
2010
Энэ нь гайхалтай.
08:16
What if the very features that we imagine
make the camel so well-suited
make the camel so well-suited
159
484700
6533
Хэрвээ Сахарын цөлд зохицсон гэж
бидний боддог онцлогууд нь
бидний боддог онцлогууд нь
08:23
to places like the Sahara,
160
491257
1968
үнэндээ өвлийг даван туулахад
08:25
actually evolved to help it
get through the winter?
get through the winter?
161
493249
3412
зориулж өөрчлөгдсөн бол яах вэ?
08:29
What if those broad feet were meant
to tromp not over sand,
to tromp not over sand,
162
497448
4697
Том тавхай нь элсийг биш
08:34
but over snow, like a pair of snowshoes?
163
502169
3020
цасыг туулахад зориулагдсан бол?
08:37
What if that hump --
which, huge news to me,
which, huge news to me,
164
505792
2801
Бөх нь ус биш,
08:40
does not contain water, it contains fat --
165
508617
2374
өөх хураадаг бол?
08:43
(Laughter)
166
511015
1579
(Инээд)
08:44
was there to help the camel
get through that six-month-long winter,
get through that six-month-long winter,
167
512618
3601
Хоол хомс, зургаан сар
үргэлжилдэг өвлийг
үргэлжилдэг өвлийг
08:48
when food was scarce?
168
516243
1677
давахад зориулагдсан бол?
08:49
And then, only later, long after
it crossed over the land bridge
it crossed over the land bridge
169
517944
3713
Тэгээд их газрын гүүрийг гаталсаны дараа
08:53
did it retrofit those winter features
for a hot desert environment?
for a hot desert environment?
170
521681
4418
өвөлд зохицсон шинж чанарууд нь
халуун цөлд зохицохоор өөрчлөгдөв үү?
халуун цөлд зохицохоор өөрчлөгдөв үү?
08:58
Like, for instance, the hump
may be helpful to camels in hotter climes
may be helpful to camels in hotter climes
171
526123
4074
Жишээ нь: бөх нь халуун газар
тэмээнд хэрэгтэй учир нь
тэмээнд хэрэгтэй учир нь
09:02
because having all your fat in one place,
172
530221
2472
биеийн өөхөө нэг газар хуримтлуулсанаар
09:04
like a, you know, fat backpack,
173
532717
2741
өөхөн үүргэвч үүсгэж,
09:07
means that you don't have
to have that insulation
to have that insulation
174
535482
2528
биеийн бусад хэсэгтээ
09:10
all over the rest of your body.
175
538034
1759
дулаан хадгалах хэрэггүй гэсэн үг.
09:11
So it helps heat dissipate easier.
176
539817
2250
Энэ нь халууныг тараахад тусална.
09:14
It's this crazy idea,
177
542555
2841
Энэ галзуу санаа нь
09:17
that what seems like proof of the camel's
quintessential desert nature
quintessential desert nature
178
545420
5547
тэмээний цөлд зохицсон байдал нь
09:22
could actually be proof
of its High Arctic past.
of its High Arctic past.
179
550991
3700
Хойд туйлд байсан гэдэг баталгаа нь
байж болох юм.
байж болох юм.
09:27
Now, I'm not the first person
to tell this story.
to tell this story.
180
555832
3710
Би энэ түүхийг ярьсан
анхны хүн нь биш л дээ.
анхны хүн нь биш л дээ.
09:31
Others have told it as a way
to marvel at evolutionary biology
to marvel at evolutionary biology
181
559566
4950
Бусад хүмүүс эволюцийн онолыг бишрэх эсвэл
дэлхийн дулаарлын жишээ болгодог.
09:36
or as a keyhole into the future
of climate change.
of climate change.
182
564540
3353
09:40
But I love it for a totally
different reason.
different reason.
183
568855
2237
Гэхдээ би үүнд өөрт шалтгаанаар дуртай.
09:43
For me, it's a story about us,
184
571751
2762
Миний хувьд энэ нь бид хэрхэн
09:46
about how we see the world
185
574537
1968
дэлхийг харж,
09:48
and about how that changes.
186
576529
2304
хэрхэн өөрчлөгддөг тухай түүх юм.
09:51
So I was trained as a historian.
187
579658
3372
Би түүхчээр мэргэшсэн.
09:55
And I've learned that, actually,
a lot of scientists are historians, too.
a lot of scientists are historians, too.
188
583054
4253
Би ихэнх эрдэмтэд түүхч гэдгийг ойлгосон.
09:59
They make sense of the past.
189
587331
1549
Тэд өнгөрсөний учрыг тайлдаг.
10:00
They tell the history of our universe,
of our planet, of life on this planet.
of our planet, of life on this planet.
190
588904
5325
Тэд манай ертөнцийн, энэ гараг дээрх
амьдралын түүхийг өгүүлдэг.
амьдралын түүхийг өгүүлдэг.
10:06
And as a historian,
191
594741
1477
Түүхч хүний хувьд
10:08
you start with an idea in your mind
of how the story goes.
of how the story goes.
192
596242
4371
түүх хэрхэн өрнөх тухай
бодохоос л эхэлдэг.
бодохоос л эхэлдэг.
10:13
(Audio) NR: We make up stories
and we stick with it,
and we stick with it,
193
601196
2485
(Аудио) НР: Бид түүх зохиож,
үүндээ итгэдэг.
үүндээ итгэдэг.
10:15
like the camel in the desert, right?
194
603705
1722
Яг л цөлийн тэмээ шиг.
10:17
That's a great story!
It's totally adapted for that.
It's totally adapted for that.
195
605451
2446
Тэр бол гайхалтай түүх.
Яг л үүнд таарсан.
Яг л үүнд таарсан.
10:19
Clearly, it always lived there.
196
607921
2229
Мэдээж тэд үргэлж тэнд амьдардаг байсан.
10:22
LN: But at any moment, you could
uncover some tiny bit of evidence.
uncover some tiny bit of evidence.
197
610174
4302
ЛН: Гэхдээ чи жижигхэн ч гэсэн
нотолгоо олоход
нотолгоо олоход
10:26
You could learn some tiny thing
198
614500
2199
тэр жижиг нотолгоо нь
10:28
that forces you to reframe
everything you thought you knew.
everything you thought you knew.
199
616723
3959
мэддэг гэж бодсон бүхнээ
дахин эргэцүүлэхэд хүргэдэг.
дахин эргэцүүлэхэд хүргэдэг.
10:32
Like, in this case, this one scientist
finds this one shard
finds this one shard
200
620706
3778
Энэ жишээнд, энэ эрдэмтэн
мод гэж бодсон
мод гэж бодсон
10:36
of what she thought was wood,
201
624508
1747
нэг үртэс олсоноор,
шинжлэх ухаанд
шинжлэх ухаанд
10:38
and because of that, science has a totally
new and totally counterintuitive theory
new and totally counterintuitive theory
202
626279
5038
энэ Др Сэүс шиг амьтан
ингэж харагддаг талаар
10:43
about why this absurd
Dr. Seuss-looking creature
Dr. Seuss-looking creature
203
631341
3615
цоо шинэ, таамаглаагүй
онол гарч ирсэн.
онол гарч ирсэн.
10:46
looks the way it does.
204
634980
1532
10:48
And for me, it completely upended
the way I think of the camel.
the way I think of the camel.
205
636536
5404
Энэ нь миний тэмээний талаарх бодлыг
орвонгоор нь өөрчилсөн.
орвонгоор нь өөрчилсөн.
10:53
It went from being
this ridiculously niche creature
this ridiculously niche creature
206
641964
4382
Тэмээ нь нэг л цаг уурт зохицсон
10:58
suited only to this
one specific environment,
one specific environment,
207
646370
2349
гайхалтай онцгой амьтнаас
11:00
to being this world traveler
that just happens to be in the Sahara,
that just happens to be in the Sahara,
208
648743
5288
дэлхийг тойрсон боловч
Сахарт үлдэж таарсан,
Сахарт үлдэж таарсан,
11:06
and could end up virtually anywhere.
209
654055
3125
хаана ч байж болох амьтан болж хувирсан.
11:09
(Applause)
210
657880
5975
(Алга ташилт)
Энэ бол Азури.
11:26
This is Azuri.
211
674396
1458
11:28
Azuri, hi, how are you doing?
212
676589
2880
Азури, сайн уу?
11:31
OK, here, I've got
one of these for you here.
one of these for you here.
213
679493
2548
Май, энийг чамд.
11:34
(Laughter)
214
682065
2046
(Инээд)
11:36
So Azuri is on a break
from her regular gig
from her regular gig
215
684135
4183
Азури Радио Сити Хөгжмийн Холл дах
11:40
at the Radio City Music Hall.
216
688342
2223
ажлаасаа түр завсарлага авсан байна.
11:42
(Laughter)
217
690589
2149
(Инээд)
11:44
That's not even a joke.
218
692762
1582
Энэ онигоо биш шүү.
11:46
Anyway --
219
694717
1737
Ямартаа ч
11:48
But really, Azuri is here
as a living reminder
as a living reminder
220
696478
4357
Азури манай дэлхийн түүх
11:52
that the story of our world
is a dynamic one.
is a dynamic one.
221
700859
4247
хөдлөнгө гэдгийн амьд жишээ ба
11:57
It requires our willingness
to readjust, to reimagine.
to readjust, to reimagine.
222
705130
4707
энэ нь биднийг төсөөллөө өөрчлөхөд
нээлттэй байхыг шаарддаг.
нээлттэй байхыг шаарддаг.
12:01
(Laughter)
223
709861
4277
(Инээд)
12:06
Right, Azuri?
224
714162
1451
Тийм ээ, Азури?
12:07
And, really, that we're all
just one shard of bone away
just one shard of bone away
225
715637
6416
Үнэндээ бид дэлхийг цоо шинээр харахад
12:14
from seeing the world anew.
226
722077
2230
нэг л ясны хэлтэрхий дутуу байдаг.
12:16
Thank you very much.
227
724926
1160
Маш их баярлалаа.
12:18
(Applause)
228
726110
6421
(Алга ташилт)
ABOUT THE SPEAKER
Latif Nasser - Radio researcherLatif Nasser is the director of research at Radiolab, where he has reported on such disparate topics as culture-bound illnesses, snowflake photography, sinking islands and 16th-century automata.
Why you should listen
The history of science is "brimming with tales stranger than fiction," says Latif Nasser, who wrote his PhD dissertation on the Tanganyika Laughter Epidemic of 1962. A writer and researcher, Nasser is now the research director at Radiolab, a job that allows him to dive into archives, talk to interesting people and tell stories as a way to think about science and society.
Latif Nasser | Speaker | TED.com