TEDxBratislava
Moshe Szyf: How early life experience is written into DNA
Moshe Szyf: Trải nghiệm đầu đời được ghi chép vào DNA như thế nào?
Filmed:
Readability: 4.2
1,469,368 views
Moshe Szyf là một nhà tiên phong trong lĩnh vực nghiên cứu biểu sinh học, ngành khoa học về việc làm thế nào các sinh vật sống tái lập hệ gene của chúng khi phản ứng lại với các nhân tố xã hội như căng thẳng hay việc thiếu thức ăn. Nghiên cứu của ông ấy cho thấy những dấu hiệu hóa sinh truyền từ mẹ sang con, nói cho con non biết loại thế giới nào chúng sẽ sinh sống, và từ đó thay đổi biệu hiện của các gene. "DNA không phải đơn thuần là một chuỗi ký tự, cũng không phải chỉ là một bản thảo". Szyf nói. " DNA là một thước phim năng động, thứ mà các trải nghiệm của ta được ghi chép vào."
Moshe Szyf - Epigeneticist
Moshe Szyf's research is focused on understanding the broad implications of epigenetic mechanisms in human behavior, health and disease. Full bio
Moshe Szyf's research is focused on understanding the broad implications of epigenetic mechanisms in human behavior, health and disease. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
So it all came to life
0
920
1684
Như một sự ngẫu nhiên
00:14
in a dark bar in Madrid.
1
2628
1832
trong một quán bar mờ ảo ở Marid
00:17
I encountered my colleague
from McGill, Michael Meaney.
from McGill, Michael Meaney.
2
5023
4224
Tôi đã chạm mặt một đồng nghiệp
từ McGill, Michael Meaney
từ McGill, Michael Meaney
00:21
And we were drinking a few beers,
3
9271
2305
Chúng tôi đang uống một vài ly bia,
00:23
and like scientists do,
4
11600
2053
và giống như các nhà khoa học hay làm
00:25
he told me about his work.
5
13677
1446
Anh kể cho tôi về công việc của anh.
00:28
And he told me that he is interested
in how mother rats lick their pups
in how mother rats lick their pups
6
16304
6954
Anh ta bảo tôi là anh ta thấy rất thú vị
về cách chuột mẹ liếm con mình
về cách chuột mẹ liếm con mình
00:35
after they were born.
7
23282
1370
sau khi chúng được sinh ra.
00:37
And I was sitting there and saying,
8
25656
2419
Lúc đó, tôi đã ngồi đó và bảo rằng
00:40
"This is where my tax
dollars are wasted --
dollars are wasted --
9
28099
3000
"Đây là nơi tiền đóng thuế
của tôi bị hoang phí -
của tôi bị hoang phí -
00:43
(Laughter)
10
31123
1034
(Tiếng cười)
00:44
on this kind of soft science."
11
32181
2778
ở môn khoa học nhẹ nhàng này."
00:47
And he started telling me
12
35835
2497
Anh ta bắt đầu kể tôi nghe
00:50
that the rats, like humans,
13
38356
3400
rằng loài chuột, cũng như loài người
00:53
lick their pups in very different ways.
14
41780
2446
liếm con theo nhiều cách khác nhau
00:56
Some mothers do a lot of that,
15
44250
2735
Vài con mẹ làm việc đó thường xuyên
00:59
some mothers do very little,
16
47009
2205
Vài con khác thì thỉnh thoảng
01:01
and most are in between.
17
49238
1970
Và đa số ở giữa mức đó
01:03
But what's interesting about it
18
51867
1901
Nhưng điều thú vị về nó
01:05
is when he follows these pups
when they become adults --
when they become adults --
19
53792
4918
là khi theo dõi những con con
khi đã trưởng thành
khi đã trưởng thành
01:10
like, years in human life,
long after their mother died.
long after their mother died.
20
58734
4179
như hàng năm trời trong đời người,
rất lâu sau khi mẹ chúng chết.
rất lâu sau khi mẹ chúng chết.
01:14
They are completely different animals.
21
62937
2068
Chúng là những động vật khác hoàn toàn
01:17
The animals that were licked
and groomed heavily,
and groomed heavily,
22
65029
4373
Những con được liếm và ve vuốt nhiều,
những con con được
liếm và vuốt ve nhiều,
liếm và vuốt ve nhiều,
01:21
the high-licking and grooming,
23
69426
1752
01:24
are not stressed.
24
72059
1364
không bị căng thẳng.
01:26
They have different sexual behavior.
25
74022
2249
Chúng có hành vi tình dục rất khác.
01:28
They have a different way of living
26
76295
2955
Chúng có một lối sống khác
01:31
than those that were not treated
as intensively by their mothers.
as intensively by their mothers.
27
79274
5480
với những con non không được chăm sóc
tận tình như vậy bởi mẹ của chúng.
tận tình như vậy bởi mẹ của chúng.
01:37
So then I was thinking to myself:
28
85934
3164
Nên sau đó tôi tự nghĩ:
01:41
Is this magic?
29
89122
1292
Có phải đây là phép màu chăng?
01:43
How does this work?
30
91002
1369
Nó hoạt động như thế nào?
01:44
As geneticists would like you to think,
31
92395
2209
như các nhà di truyền học muốn bạn nghĩ,
01:47
perhaps the mother had
the "bad mother" gene
the "bad mother" gene
32
95390
3972
có lẽ con mẹ có gene "mẹ ác"
01:51
that caused her pups to be stressful,
33
99386
3637
làm những đứa con bị căng thẳng,
01:55
and then it was passed
from generation to generation;
from generation to generation;
34
103047
2547
rồi nó được truyền qua các thế hệ;
01:57
it's all determined by genetics.
35
105618
2700
và được quyết định hoàn toàn
bởi di truyền
bởi di truyền
02:00
Or is it possible that something
else is going on here?
else is going on here?
36
108342
3494
Hay là có khả năng một thứ gì khác
đang xảy ra ở đây?
đang xảy ra ở đây?
02:03
In rats, we can ask
this question and answer it.
this question and answer it.
37
111860
3571
Đối với loài chuột, ta có thể đặt câu hỏi
này và tự trả lời nó được.
này và tự trả lời nó được.
02:07
So what we did is
a cross-fostering experiment.
a cross-fostering experiment.
38
115455
3605
Vì vậy, việc chúng ta đã làm là
một thí nghiệm đánh tráo con.
một thí nghiệm đánh tráo con.
02:11
You essentially separate the litter,
the babies of this rat, at birth,
the babies of this rat, at birth,
39
119084
4755
Bạn cần phải tách các con chuột con
ngay từ khi mới sinh,
ngay từ khi mới sinh,
cho hai loại chuột mẹ nuôi con khác nhau -
02:15
to two kinds of fostering mothers --
40
123863
1867
02:17
not the real mothers,
but mothers that will take care of them:
but mothers that will take care of them:
41
125754
3328
Không phải mẹ thật sự, nhưng là
người mẹ sẽ chăm sóc chúng:
người mẹ sẽ chăm sóc chúng:
02:21
high-licking mothers
and low-licking mothers.
and low-licking mothers.
42
129106
2254
những con mẹ hay liếm láp và
không hay liếm láp
không hay liếm láp
02:23
And you can do the opposite
with the low-licking pups.
with the low-licking pups.
43
131384
3878
Ta cũng có thể làm điều ngược lại
với những con non ít được vuốt ve.
với những con non ít được vuốt ve.
02:27
And the remarkable answer was,
44
135708
2373
Và câu trả lời đáng chú ý là,
02:30
it wasn't important
what gene you got from your mother.
what gene you got from your mother.
45
138105
4039
Nó không quan trọng gene nào
bạn có từ mẹ bạn.
bạn có từ mẹ bạn.
02:34
It was not the biological mother
that defined this property of these rats.
that defined this property of these rats.
46
142168
5748
Nó không phải là chuột mẹ ruột
quyết định đặc điểm những con non này.
quyết định đặc điểm những con non này.
02:39
It is the mother that
took care of the pups.
took care of the pups.
47
147940
4006
Mà chính là con mẹ nào đã chăm sóc chúng.
02:44
So how can this work?
48
152771
2825
Vậy làm thế nào điều này
có thể vận hành như vậy?
có thể vận hành như vậy?
02:48
I am an a epigeneticist.
49
156921
1803
Tôi là một nhà biểu sinh học.
02:50
I am interested in how genes are marked
50
158748
3672
Tôi thích cách các gene được đánh dấu
02:54
by a chemical mark
51
162444
1716
bởi một dấu hiệu hóa học
02:56
during embryogenesis, during the time
we're in the womb of our mothers,
we're in the womb of our mothers,
52
164184
4805
trong suốt sự hình thành phôi, trong
thời gian chúng ta trong tử cung của mẹ,
thời gian chúng ta trong tử cung của mẹ,
03:01
and decide which gene will be expressed
53
169013
2479
và quyết định gene nào sẽ được biểu hiện
03:03
in what tissue.
54
171516
1182
ở loại mô nào.
03:04
Different genes are expressed in the brain
than in the liver and the eye.
than in the liver and the eye.
55
172722
4170
các gene được biểu hiện ở não khác với
các gene biểu hiện ở gan và mắt.
các gene biểu hiện ở gan và mắt.
03:09
And we thought: Is it possible
56
177718
2839
Và chúng tôi nghĩ: liệu có thể
03:12
that the mother is somehow
reprogramming the gene of her offspring
reprogramming the gene of her offspring
57
180581
6947
là người mẹ bằng cách nào đó
lập trình lại gene của con mình
lập trình lại gene của con mình
03:19
through her behavior?
58
187552
1549
thông qua hành vi của mình?
03:21
And we spent 10 years,
59
189125
1611
Và chúng tôi dành ra 10 năm,
03:22
and we found that there is a cascade
of biochemical events
of biochemical events
60
190760
4041
và tìm ra rằng có một chuỗi liên tục
những sự kiện sinh hóa
những sự kiện sinh hóa
trong đó việc liếm láp và chải chuốt
của người mẹ, sự chăm sóc của người mẹ
của người mẹ, sự chăm sóc của người mẹ
03:26
by which the licking and grooming
of the mother, the care of the mother,
of the mother, the care of the mother,
61
194825
3443
03:30
is translated to biochemical signals
62
198292
2483
được diễn giải thành các tín hiệu sinh hóa
03:32
that go into the nucleus and into the DNA
63
200799
3311
đi vào trong nhân tế bào và vào DNA
03:36
and program it differently.
64
204134
2078
và lập trình nó khác đi.
03:38
So now the animal can prepare
itself for life:
itself for life:
65
206236
4896
Và bây giờ con vật có thể
tự chuẩn bị cho cuộc sống của nó
tự chuẩn bị cho cuộc sống của nó
03:43
Is life going to be harsh?
66
211156
2621
Liệu cuộc sống sẽ khắc nghiệt chăng?
03:45
Is there going to be a lot of food?
67
213801
1762
Liệu sẽ có nhiều thức ăn chăng?
03:47
Are there going to be a lot of cats
and snakes around,
and snakes around,
68
215587
2525
Liệu sẽ có nhiều mèo và rắn xung quanh,
03:50
or will I live
in an upper-class neighborhood
in an upper-class neighborhood
69
218136
2323
hay tôi sẽ sống ở một khu thượng lưu
03:52
where all I have to do
is behave well and proper,
is behave well and proper,
70
220483
2707
nơi tất cả những gì tôi phải làm
là cư xử tốt và phù hợp,
là cư xử tốt và phù hợp,
03:55
and that will gain me social acceptance?
71
223214
3135
và điều đó khiến tôi
được xã hội chấp nhận?
được xã hội chấp nhận?
03:58
And now one can think about
how important that process can be
how important that process can be
72
226978
5591
Bây giờ người ta có thể nghĩ
quá trình này quan trọng tới mức nào
quá trình này quan trọng tới mức nào
04:04
for our lives.
73
232593
1175
với cuộc sống của ta.
04:05
We inherit our DNA from our ancestors.
74
233792
2912
Chúng ta thừa hưởng DNA từ tổ tiên
04:09
The DNA is old.
75
237411
1929
DNA thì cũ rồi
04:11
It evolved during evolution.
76
239364
2068
Nó tiến hóa trong suốt quá trình tiến hoá
04:13
But it doesn't tell us
if you are going to be born in Stockholm,
if you are going to be born in Stockholm,
77
241938
4333
Nhưng nó không cho ta biết
liệu bạn sẽ được sinh ở Stockholm,
liệu bạn sẽ được sinh ở Stockholm,
04:18
where the days are long in the summer
and short in the winter,
and short in the winter,
78
246295
3386
nơi ngày dài vào mùa hè
và ngắn vào mùa đông,
và ngắn vào mùa đông,
04:21
or in Ecuador,
79
249705
1305
hay ở Ecuador,
04:23
where there's an equal number of hours
for day and night all year round.
for day and night all year round.
80
251034
3533
nơi có số giờ cho ngày và đêm
bằng nhau quanh năm.
bằng nhau quanh năm.
04:26
And that has such an enormous [effect]
on our physiology.
on our physiology.
81
254591
3795
và nó có một [tác động] rất lớn
đến sinh lý của chúng ta.
đến sinh lý của chúng ta.
04:31
So what we suggest is,
perhaps what happens early in life,
perhaps what happens early in life,
82
259489
4236
Những gì ta cho là
những gì có lẽ xảy ra lúc đầu đời
những gì có lẽ xảy ra lúc đầu đời
04:35
those signals that come
through the mother,
through the mother,
83
263749
2167
những dấu hiệu đó đến thông qua người mẹ
04:37
tell the child what kind of social world
you're going to be living in.
you're going to be living in.
84
265940
4515
bảo đứa trẻ về thế giới xã hội
mà chúng sẽ sống
mà chúng sẽ sống
04:42
It will be harsh, and you'd better
be anxious and be stressful,
be anxious and be stressful,
85
270479
3400
Nó sẽ khắc nghiệt, và bạn tốt hơn hết là
nên lo lắng và căng thẳng,
nên lo lắng và căng thẳng,
hoặc nó sẽ là một thế giới sống dễ dàng
và bạn phải trở nên khác đi.
và bạn phải trở nên khác đi.
04:45
or it's going to be an easy world,
and you have to be different.
and you have to be different.
86
273903
3123
Liệu nó sẽ là một thế giới tràn ngập
ánh sáng hay với rất ít ánh sáng?
ánh sáng hay với rất ít ánh sáng?
04:49
Is it going to be a world
with a lot of light or little light?
with a lot of light or little light?
87
277050
3190
04:52
Is it going to be a world
with a lot of food or little food?
with a lot of food or little food?
88
280264
3985
Liệ nó sẽ là một thế giới với vô số
thức ăn hay rất ít thức ăn?
thức ăn hay rất ít thức ăn?
04:56
If there's no food around,
89
284273
1524
Nếu chẳng có thức ăn,
04:57
you'd better develop your brain to binge
whenever you see a meal,
whenever you see a meal,
90
285821
4616
Bạn phải phát triển bộ óc để biết
ăn ngấu nghiến mỗi khi bạn thấy thức ăn,
ăn ngấu nghiến mỗi khi bạn thấy thức ăn,
05:02
or store every piece of food
that you have as fat.
that you have as fat.
91
290461
4756
hoặc dự trữ từng mẫu thức ăn
bạn có dưới dạng mỡ.
bạn có dưới dạng mỡ.
05:08
So this is good.
92
296819
1430
Vậy điều đó là tốt.
05:10
Evolution has selected this
93
298273
1857
Sự tiến hóa đã lựa chọn điều này
05:12
to allow our fixed, old DNA
to function in a dynamic way
to function in a dynamic way
94
300154
4896
để cho phép bộ DNA cũ và cố định của ta
hoạt động theo một cách năng động
hoạt động theo một cách năng động
05:17
in new environments.
95
305074
1849
ở những môi trường mới.
05:19
But sometimes things can go wrong;
96
307377
2583
Nhưng sai sót cũng có thể xảy ra
05:22
for example, if you're born
to a poor family
to a poor family
97
310706
3862
ví dụ như nếu sinh ra trong
một gia đình nghèo
một gia đình nghèo
05:26
and the signals are, "You better binge,
98
314592
2929
Và tín hiệu là: "Bạn tố nhất
nên nuốt chửng,
nên nuốt chửng,
05:29
you better eat every piece of food
you're going to encounter."
you're going to encounter."
99
317545
3215
bạn tốt nhất nên ăn bất cứ thực phẩm nào
mà bạn bắt gặp.
mà bạn bắt gặp.
05:32
But now we humans
and our brain have evolved,
and our brain have evolved,
100
320784
2252
Nhưng nay ta, con người,
với bộ não đã tiến hóa
với bộ não đã tiến hóa
đã làm thay đổi sự tiến hoá
thậm chí nhanh hơn
thậm chí nhanh hơn
05:35
have changed evolution even faster.
101
323060
2096
05:37
Now you can buy McDonald's for one dollar.
102
325180
3364
Bạn có thể mua McDonald's giá một đô-la
05:40
And therefore, the preparation
that we had by our mothers
that we had by our mothers
103
328568
6410
Thành ra sự chuẩn bị
chúng ta có từ mẹ chúng ta
chúng ta có từ mẹ chúng ta
05:47
is turning out to be maladaptive.
104
335002
2592
trở nên không phù hợp cho thích nghi.
05:50
The same preparation that was supposed
to protect us from hunger and famine
to protect us from hunger and famine
105
338351
4213
Chính sự chuẩn bị đáng lẽ sẽ bảo vệ
chúng ta khỏi cơn đói và nạn đói
chúng ta khỏi cơn đói và nạn đói
05:54
is going to cause obesity,
106
342588
2457
sẽ gây ra bệnh béo phì,
05:57
cardiovascular problems
and metabolic disease.
and metabolic disease.
107
345069
2970
những bệnh tim mạch
và những bệnh về trao đổi chất.
và những bệnh về trao đổi chất.
06:00
So this concept that genes
could be marked by our experience,
could be marked by our experience,
108
348666
3472
Vì vậy, quan niệm rằng gene có thể
được đánh dấu bởi trải nghiệm
được đánh dấu bởi trải nghiệm
06:04
and especially the early life experience,
109
352162
2301
và đặc biệt những trải nghiệm đầu đời
06:06
can provide us a unifying explanation
110
354487
2814
có thể cho ta một sự giải thích thống nhất
06:09
of both health and disease.
111
357325
2343
cho cả sức khỏe và bệnh tật.
06:12
But is true only for rats?
112
360612
2358
Nhưng liệu nó chỉ đúng cho loài chuột?
06:14
The problem is, we cannot
test this in humans,
test this in humans,
113
362994
2952
vấn đề là chúng ta không thể thử
nghiệm trên con người,
nghiệm trên con người,
06:17
because ethically, we cannot administer
child adversity in a random way.
child adversity in a random way.
114
365970
4112
vì về mặt đạo đức, ta không thể kiểm soát
rủi ro ở trẻ em theo cách ngẫu nhiên.
rủi ro ở trẻ em theo cách ngẫu nhiên.
06:22
So if a poor child develops
a certain property,
a certain property,
115
370106
3304
Vì thế nếu một đứa trẻ nghèo phát triển
với các đặc điểm nhất định,
với các đặc điểm nhất định,
06:25
we don't know whether
this is caused by poverty
this is caused by poverty
116
373434
3739
chúng ta không thể biết đó là do nghèo khó
06:29
or whether poor people have bad genes.
117
377197
2824
hay là những người nghèo có những gene xấu
06:32
So geneticists will try to tell you
that poor people are poor
that poor people are poor
118
380045
3115
Vì vậy các nhà di truyền học sẽ bảo rằng
người nghèo nghèo
người nghèo nghèo
06:35
because their genes make them poor.
119
383184
2056
vì gen của họ làm họ nghèo
06:37
Epigeneticists will tell you
120
385264
1960
Các nhà biểu sinh học sẽ bảo bạn rằng
06:39
poor people are in a bad environment
or an impoverished environment
or an impoverished environment
121
387248
4110
người nghèo sống trong môi trường
không tốt hoặc môi trường nghèo khó
không tốt hoặc môi trường nghèo khó
06:43
that creates that phenotype,
that property.
that property.
122
391382
2964
những nơi tạo ra tính trạng đó,
đặc điểm đó.
đặc điểm đó.
06:47
So we moved to look
into our cousins, the monkeys.
into our cousins, the monkeys.
123
395576
5842
Bây giờ chúng ta sẽ cùng xem xét anh
em họ hàng của ta, loài khỉ
em họ hàng của ta, loài khỉ
06:54
My colleague, Stephen Suomi,
has been rearing monkeys
has been rearing monkeys
124
402087
3694
Đồng nghiệp của tôi, Stephen Suomi,
đã chăm nuôi những con khỉ
đã chăm nuôi những con khỉ
06:57
in two different ways:
125
405805
1161
theo hai cách khác nhau:
06:58
randomly separated the monkey
from the mother
from the mother
126
406990
2901
ngẫu nhiên tách con con khỏi mẹ
07:01
and reared her with a nurse
127
409915
2592
và một y tá chăm sóc con con đó
07:04
and surrogate motherhood conditions.
128
412531
2959
đóng thay vai trò cho các điều kiện
của việc làm mẹ.
của việc làm mẹ.
07:07
So these monkeys didn't have
a mother; they had a nurse.
a mother; they had a nurse.
129
415514
2671
Những con khỉ đó không có mẹ;
chúng có một y tá.
chúng có một y tá.
07:10
And other monkeys were reared
with their normal, natural mothers.
with their normal, natural mothers.
130
418209
4620
Những con khác được nuôi bởi mẹ đẻ.
07:14
And when they were old,
they were completely different animals.
they were completely different animals.
131
422853
4696
Và khi chúng già, chúng khác hoàn toàn
07:19
The monkeys that had a mother
did not care about alcohol,
did not care about alcohol,
132
427573
3093
Những con khỉ có mẹ thì không thích rượu,
07:22
they were not sexually aggressive.
133
430690
1679
không gây hấn để quyến rũ bạn tình.
07:24
The monkeys that didn't have a mother
were aggressive, were stressed
were aggressive, were stressed
134
432393
3767
Còn những con không mẹ thì hiếu chiến,
căng thẳng
căng thẳng
07:28
and were alcoholics.
135
436184
1614
và nghiện rượu
07:30
So we looked at their DNA
early after birth, to see:
early after birth, to see:
136
438482
5482
Vì vậy chúng tôi xem lại DNA của chúng
sau khi sinh và thấy rằng:
sau khi sinh và thấy rằng:
07:35
Is it possible that the mother is marking?
137
443988
2767
Có thể nào con mẹ đang đánh dấu hay không?
07:38
Is there a signature of the mother
in the DNA of the offspring?
in the DNA of the offspring?
138
446779
5358
Có dấu hiệu của con mẹ trong DNA
của con con hay không?
của con con hay không?
07:44
These are Day-14 monkeys,
139
452161
2252
Đây là những con khỉ 14 ngày tuổi
07:46
and what you see here is the modern way
by which we study epigenetics.
by which we study epigenetics.
140
454437
4076
còn thứ bạn thấy đây là một cách hiện đại
chúng tôi dùng để tìm hiểu biểu sinh học.
chúng tôi dùng để tìm hiểu biểu sinh học.
07:50
We can now map those chemical marks,
which we call methylation marks,
which we call methylation marks,
141
458537
4663
Chúng ta có thể vẽ ra những dấu hiệu
hóa học mà được gọi là điểm methyl hóa
hóa học mà được gọi là điểm methyl hóa
07:55
on DNA at a single nucleotide resolution.
142
463224
3258
trên DNA với độ phân giải
đến từng nu-clê-ô-tít.
đến từng nu-clê-ô-tít.
07:58
We can map the entire genome.
143
466506
1877
Ta có thể vẽ bản đồ toàn bộ hệ gene.
08:00
We can now compare the monkey
that had a mother or not.
that had a mother or not.
144
468407
3067
Giờ chúng ta có thể so sánh cá thể khỉ
có mẹ hay không có mẹ.
có mẹ hay không có mẹ.
Và đây là sự trình bày
trực quan cho điều đó
trực quan cho điều đó
08:03
And here's a visual presentation of this.
145
471498
1954
08:05
What you see is the genes
that got more methylated are red.
that got more methylated are red.
146
473476
4737
Cái bạn thấy là các gene
bị methyl hoá có màu đỏ.
bị methyl hoá có màu đỏ.
08:10
The genes that got
less methylated are green.
less methylated are green.
147
478237
3014
Các gene ít bị methyl hóa hơn thì màu xanh
08:13
You can see many genes are changing,
148
481275
2484
Các bạn cũng thấy có nhiều gen
đang thay đổi
đang thay đổi
08:15
because not having a mother
is not just one thing --
is not just one thing --
149
483783
2714
Vì không có mẹ không chỉ là một vấn đề
08:18
it affects the whole way;
150
486521
1531
nó ảnh hưởng toàn bộ quá trình;
08:20
it sends signals about the whole way
your world is going to look
your world is going to look
151
488076
3508
Nó gửi tín hiệu về toàn bộ quá trình
thế giới của bạn sẽ trông ra sao
thế giới của bạn sẽ trông ra sao
08:23
when you become an adult.
152
491608
1759
khi bạn trưởng thành.
08:25
And you can see the two groups of monkeys
153
493391
2421
Và bạn cũng có thể nhìn thấy hai nhóm khỉ
08:27
extremely well-separated from each other.
154
495836
2720
cực kì tách biệt với nhau.
08:31
How early does this develop?
155
499392
2129
Điều này phát triển sớm như thế nào?
Các con khỉ này đã
không được trông thấy mẹ
không được trông thấy mẹ
08:34
These monkeys already
didn't see their mothers,
didn't see their mothers,
156
502078
2213
nên chúng có một trải nghiệm xã hội.
08:36
so they had a social experience.
157
504315
1699
08:38
Do we sense our social status,
even at the moment of birth?
even at the moment of birth?
158
506038
4265
Liệu chúng ta có thể nhận thức được
địa vị xã hội ngay khi mới sinh không?
địa vị xã hội ngay khi mới sinh không?
08:43
So in this experiment,
we took placentas of monkeys
we took placentas of monkeys
159
511131
4049
Nên trong thí nghiệm này, chúng tôi
lấy đi nhau thai của những con khỉ
lấy đi nhau thai của những con khỉ
08:47
that had different social status.
160
515204
1957
có địa vị xã hội khác nhau.
08:49
What's interesting about social rank
is that across all living beings,
is that across all living beings,
161
517698
5374
Điều thú vị về thứ bậc xã hội là
xuyên suốt tất cả các dạng sống,
xuyên suốt tất cả các dạng sống,
08:55
they will structure
themselves by hierarchy.
themselves by hierarchy.
162
523096
2618
chúng sẽ cấu hình chính chúng
theo cấp bậc.
theo cấp bậc.
08:58
Monkey number one is the boss;
163
526345
2188
Con khỉ số một là chủ;
09:00
monkey number four is the peon.
164
528557
2338
con khỉ thứ tư là kẻ làm việc.
09:02
You put four monkeys in a cage,
165
530919
2439
Bạn đặt bốn con vào chung một chuồng,
09:05
there will always be a boss
and always be a peon.
and always be a peon.
166
533382
3011
sẽ luôn luôn có một con làm chủ
và một con làm việc
và một con làm việc
09:09
And what's interesting
is that the monkey number one
is that the monkey number one
167
537448
3848
Một điều thú vị là con khỉ số một
09:13
is much healthier than monkey number four.
168
541320
3432
khỏe mạnh hơn con khỉ số bốn
09:16
And if you put them in a cage,
169
544776
1804
Và nếu đặt hai con vào một chuồng,
09:18
monkey number one will not eat as much.
170
546604
4697
thì con khỉ số một ăn không nhiều bằng.
09:23
Monkey number four will eat [a lot].
171
551325
1837
con khỉ số bốn thì lại ăn [rất nhiều].
09:26
And what you see here
in this methylation mapping,
in this methylation mapping,
172
554129
4273
Và các bạn thấy đây
trong việc lập bản đồ methyl hoá này,
trong việc lập bản đồ methyl hoá này,
09:30
a dramatic separation at birth
173
558426
2775
việc tách ra ngay sau khi sinh
09:33
of the animals that had
a high social status
a high social status
174
561225
2714
ở các con có địa vị xã hội cao
09:35
versus the animals
that did not have a high status.
that did not have a high status.
175
563963
2674
so với những con không có địa vị cao.
09:39
So we are born already knowing
the social information,
the social information,
176
567349
4231
Vậy nên khi được sinh ra ta đã biết
về các thông tin xã hội,
về các thông tin xã hội,
09:43
and that social information
is not bad or good,
is not bad or good,
177
571604
3053
và các thông tin xã hội đó
không tốt hoặc xấu,
không tốt hoặc xấu,
nó chỉ chuẩn bị cho ta vào đời,
09:46
it just prepares us for life,
178
574681
1419
09:48
because we have to program
our biology differently
our biology differently
179
576124
4241
Vì chúng ta phải lập trình
hệ sinh học theo một cách khác.
hệ sinh học theo một cách khác.
09:52
if we are in the high
or the low social status.
or the low social status.
180
580389
3081
nếu chúng ta ở cấp bậc cao
hay thấp trong xã hội.
hay thấp trong xã hội.
Nhưng làm sao bạn nghiên cứu
điều này ở người?
điều này ở người?
09:56
But how can you study this in humans?
181
584326
1881
Chúng ta không thể làm thí nghiệm,
ta cũng không thể kiểm soát rủi ro ở người
ta cũng không thể kiểm soát rủi ro ở người
09:58
We can't do experiments,
we can't administer adversity to humans.
we can't administer adversity to humans.
182
586710
3448
10:02
But God does experiments with humans,
183
590182
2593
Nhưng Chúa làm thí nghiệm với người,
10:04
and it's called natural disasters.
184
592799
2288
và nó được gọi là thảm hoạ tự nhiên.
10:07
One of the hardest natural disasters
in Canadian history
in Canadian history
185
595111
4260
Một trong những thảm họa
kinh hoàng nhất lịch sử Canada
kinh hoàng nhất lịch sử Canada
10:11
happened in my province of Quebec.
186
599395
2410
xảy ra ở tỉnh Quebec của tôi.
10:13
It's the ice storm of 1998.
187
601829
2403
Đó là trận bão tuyết năm 1998.
10:16
We lost our entire electrical grid
because of an ice storm
because of an ice storm
188
604256
3800
Chúng tôi mất toàn bộ
mạng lưới điện bởi một trận bão tuyết
mạng lưới điện bởi một trận bão tuyết
khi nhiệt độ xuống đến,
trong sự chết chốc của mùa đông ở Quebec,
trong sự chết chốc của mùa đông ở Quebec,
10:20
when the temperatures
were, in the dead of winter in Quebec,
were, in the dead of winter in Quebec,
189
608080
2997
10:23
minus 20 to minus 30.
190
611101
1949
âm 20 đến âm 30 độ.
10:25
And there were pregnant
mothers during that time.
mothers during that time.
191
613074
2532
Có những bà mẹ đang mang thai
vào thời gian đó
vào thời gian đó
10:28
And my colleague Suzanne King
followed the children of these mothers
followed the children of these mothers
192
616082
6032
Và đồng nghiệp Suzanne King của tôi đã
theo dõi những đứa con của các bà mẹ này.
theo dõi những đứa con của các bà mẹ này.
10:34
for 15 years.
193
622138
1714
trong 15 năm.
10:36
And what happened was,
that as the stress increased --
that as the stress increased --
194
624565
4246
Và điều đã xảy ra là,
khi sự căng thẳng gia tăng -
khi sự căng thẳng gia tăng -
và ở đây chúng tôi đã có cách đo
khách quan căng thẳng:
khách quan căng thẳng:
10:40
and here we had objective
measures of stress:
measures of stress:
195
628835
2608
10:43
How long were you without power?
Where did you spend your time?
Where did you spend your time?
196
631467
4438
Bạn đã mất điện trong bao lâu?
Bạn dành thời gian của bạn ở đâu?
Bạn dành thời gian của bạn ở đâu?
10:47
Was it in your mother-in-law's apartment
or in some posh country home?
or in some posh country home?
197
635929
5003
Liệu đó là ở nhà mẹ chồng/vợ hay
một ngôi nhà nông thôn sang trọng nào đó?
một ngôi nhà nông thôn sang trọng nào đó?
Tất cả các thứ này gộp lại
tạo một thang đo căng thẳng xã hội,
tạo một thang đo căng thẳng xã hội,
10:52
So all of these added up
to a social stress scale,
to a social stress scale,
198
640956
2658
10:55
and you can ask the question:
199
643638
1382
và bạn có thể hỏi rằng:
10:57
How did the children look?
200
645044
3044
Bọn trẻ kia đã trông như thế nào?
11:00
And it appears that as stress increases,
201
648112
2634
Dường như rằng khi stress gia tăng,
11:02
the children develop more autism,
202
650770
2058
các đứa trẻ bị
bệnh tự kỷ nhiều hơn
bệnh tự kỷ nhiều hơn
11:04
they develop more metabolic diseases
203
652852
2539
chúng bị nhiều bệnh liên quan đến
chuyển hoá hơn.
chuyển hoá hơn.
11:07
and they develop more autoimmune diseases.
204
655415
2832
và chúng bị nhiều bệnh tự miễn hơn.
11:10
We would map the methylation state,
205
658787
2424
Chúng tôi đã lập bản đồ
tình trạng methyl hoá,
tình trạng methyl hoá,
11:13
and again, you see the green genes
becoming red as stress increases,
becoming red as stress increases,
206
661235
5538
và một lần nữa, và bạn sẽ thấy gene xanh
trở nên đỏ khi mức độ căng thẳng tăng cao,
trở nên đỏ khi mức độ căng thẳng tăng cao,
11:18
the red genes becoming green
as stress increases,
as stress increases,
207
666797
3492
và các gene đỏ biến thành xanh
khi sự căng thẳng tăng,
khi sự căng thẳng tăng,
11:22
an entire rearrangement
of the genome in response to stress.
of the genome in response to stress.
208
670313
4550
một sự sắp xếp lại của cả một hệ gene
khi phản ứng lại với sự căng thẳng.
khi phản ứng lại với sự căng thẳng.
11:29
So if we can program genes,
209
677442
3209
Vậy nếu chúng ta có thể
lập trình các gene
lập trình các gene
11:32
if we are not just the slaves
of the history of our genes,
of the history of our genes,
210
680675
3973
Nếu chúng ta không phải chỉ là nô lệ
của lịch sử của các gene của chúng ta,
của lịch sử của các gene của chúng ta,
rằng chúng có thể được lập trình,
ta có thể "phản" lập trình chúng không?
ta có thể "phản" lập trình chúng không?
11:36
that they could be programmed,
can we deprogram them?
can we deprogram them?
211
684672
2628
11:40
Because epigenetic causes
can cause diseases like cancer,
can cause diseases like cancer,
212
688093
4582
Vì các nguyên nhân biểu sinh có thể
gây ra các bệnh như ung thư
gây ra các bệnh như ung thư
11:45
metabolic disease
213
693659
1803
bệnh liên quan đến trao đổi chất
11:47
and mental health diseases.
214
695486
2103
và các bệnh về sức khoẻ thần kinh.
11:50
Let's talk about cocaine addiction.
215
698120
2693
Bây giờ ta hãy nói về chứng nghiện cocaine.
11:53
Cocaine addiction is a terrible situation
216
701575
3056
Nghiện cocaine là
một bệnh trạng kinh khủng
một bệnh trạng kinh khủng
11:56
that can lead to death
and to loss of human life.
and to loss of human life.
217
704655
3767
có thể dẫn đến tử vong và
sự mất đi chất lượng sống của con người.
sự mất đi chất lượng sống của con người.
12:01
We asked the question:
218
709545
1925
Chúng ta đã đặt ra câu hỏi:
12:03
Can we reprogram the addicted brain
219
711494
3239
rằng ta có thể tái lập bộ não bị nghiện
12:06
to make that animal not addicted anymore?
220
714757
4924
để làm cho con vật đó không bị nghiện nữa?
12:12
We used a cocaine addiction model
221
720377
4280
Chúng tôi đã dùng
một mô hình nghiện cocaine
một mô hình nghiện cocaine
12:16
that recapitulates what happens in humans.
222
724681
2089
tóm lược lại những gì xảy ra ở người.
12:18
In humans, you're in high school,
223
726794
2668
Ở con người, khi bạn học trung học,
12:21
some friends suggest you use some cocaine,
224
729486
2080
Vài đứa bạn bảo bạn dùng cocaine,
bạn dùng cocaine, và chẳng có gì xảy ra.
12:23
you take cocaine, nothing happens.
225
731590
1806
12:25
Months pass by, something reminds you
of what happened the first time,
of what happened the first time,
226
733420
4201
hàng tháng trôi qua, có gì đó làm bạn nhớ
những gì đã xảy ra trong lần đầu tiên đó,
những gì đã xảy ra trong lần đầu tiên đó,
Một sự thúc đẩy đẩy bạn đến với cocaine,
12:29
a pusher pushes cocaine,
227
737645
1640
12:31
and you become addicted
and your life has changed.
and your life has changed.
228
739309
2832
Thế rồi bạn bị nghiện
và cuộc đời bạn thay đổi.
và cuộc đời bạn thay đổi.
Ở chuột, chúng tôi làm điều tương tự.
12:34
In rats, we do the same thing.
229
742165
1646
12:35
My colleague, Gal Yadid,
230
743835
1575
Đồng nghiệp của tôi, Gal Yadid,
12:37
he trains the animals
to get used to cocaine,
to get used to cocaine,
231
745434
3000
đã huấn luyện loài vật này
cho chúng quen với cocaine,
cho chúng quen với cocaine,
12:40
then for one month, no cocaine.
232
748458
3128
sau đó là một tháng không cocaine.
12:43
Then he reminds them of the party
when they saw the cocaine the first time
when they saw the cocaine the first time
233
751610
3676
Sau đó gợi lại cho chúng về lần đầu tiên
chúng nhìn thấy cocaine
chúng nhìn thấy cocaine
bằng việc gợi lại màu của cái lồng
nơi lần đầu chúng thấy cocaine.
nơi lần đầu chúng thấy cocaine.
12:47
by cue, the colors of the cage
when they saw cocaine.
when they saw cocaine.
234
755310
2816
12:50
And they go crazy.
235
758150
1652
Và chúng trở nên điên cuồng.
12:51
They will press the lever to get cocaine
236
759826
2447
Chúng sẽ ấn cái bẩy để lấy được cocaine
12:54
until they die.
237
762297
1259
cho đến khi chết.
12:56
We first determined that the difference
between these animals
between these animals
238
764047
4443
Ban đầu chúng tôi cho rằng sự khác biệt
giữa các con vật này
giữa các con vật này
13:00
is that during that time
when nothing happens,
when nothing happens,
239
768514
2701
là trong suốt thời kì trên, khi
không có gì xảy ra,
không có gì xảy ra,
13:03
there's no cocaine around,
240
771239
1772
không có cocaine xung quanh,
hệ gene biểu sinh của chúng
được bố trí lại.
được bố trí lại.
13:05
their epigenome is rearranged.
241
773035
1921
13:06
Their genes are re-marked
in a different way,
in a different way,
242
774980
2889
Các gene của chúng được
đánh dấu lại theo một cách khác,
đánh dấu lại theo một cách khác,
13:09
and when the cue comes,
their genome is ready
their genome is ready
243
777893
3742
và khi có gì gợi nhớ
thì hệ gene đó đã sẵn sàng
thì hệ gene đó đã sẵn sàng
13:13
to develop this addictive phenotype.
244
781659
2289
để phát triển tính trạng
nghiện cocaine này.
nghiện cocaine này.
13:16
So we treated these animals with drugs
that either increase DNA methylation,
that either increase DNA methylation,
245
784565
6770
Vì thế nên chúng tôi đã điều trị chúng với
thuốc hoặc là làm tăng sự methyl hoá DNA,
thuốc hoặc là làm tăng sự methyl hoá DNA,
13:23
which was the epigenetic
marker to look at,
marker to look at,
246
791359
2224
thứ đã là dấu hiệu gene
biểu sinh để theo dõi,
biểu sinh để theo dõi,
13:25
or decrease epigenetic markings.
247
793607
3483
hoặc là giảm những điểm đánh dấu
gene biểu sinh.
gene biểu sinh.
13:29
And we found that
if we increased methylation,
if we increased methylation,
248
797114
3255
Và chúng tôi thấy rằng nếu gia tăng sự
methyl hoá,
methyl hoá,
các con vật thậm chí còn
phát điên hơn nữa.
phát điên hơn nữa.
13:32
these animals go even crazier.
249
800393
1883
13:34
They become more craving for cocaine.
250
802300
2484
Chúng trở nên thèm khát cocaine,
13:36
But if we reduce the DNA methylation,
251
804808
3426
Nhưng nếu chúng tôi
giảm sự methyl hoá DNA,
giảm sự methyl hoá DNA,
13:40
the animals are not addicted anymore.
252
808258
2104
thì chúng không bị nghiện nữa.
13:42
We have reprogrammed them.
253
810386
1619
Chúng tôi đã tái lập trình chúng.
13:44
And a fundamental difference
between an epigenetic drug
between an epigenetic drug
254
812029
3306
và một sự khác biệt cơ bản giữa
thuốc biểu sinh
thuốc biểu sinh
13:47
and any other drug
255
815359
1306
và các loại thuốc khác
13:48
is that with epigenetic drugs,
256
816689
2172
là với thuốc biểu sinh
13:50
we essentially remove
the signs of experience,
the signs of experience,
257
818885
4132
chúng tôi loại bỏ những tín hiệu
từ sự trải nghiệm,
từ sự trải nghiệm,
13:55
and once they're gone,
258
823041
2127
và khi chúng đã biến mất,
13:57
they will not come back
unless you have the same experience.
unless you have the same experience.
259
825192
3021
chúng sẽ không quay lại
nếu bạn không có trải nghiệm tương tự.
nếu bạn không có trải nghiệm tương tự.
Loài vật giờ đã được lập trình lại.
14:00
The animal now is reprogrammed.
260
828237
1654
14:01
So when we visited the animals
30 days, 60 days later,
30 days, 60 days later,
261
829915
4221
Vậy nên khi chúng tôi thăm chúng 30, 60
ngày sau đó,
ngày sau đó,
14:06
which is in human terms
many years of life,
many years of life,
262
834160
2919
tương đương với nhiều năm của
cuộc đời con người,
cuộc đời con người,
14:09
they were still not addicted --
by a single epigenetic treatment.
by a single epigenetic treatment.
263
837103
5306
chúng vẫn không bị nghiện - bởi
chỉ một cách điều trị biểu sinh duy nhất.
chỉ một cách điều trị biểu sinh duy nhất.
14:16
So what did we learn about DNA?
264
844472
3271
Vậy ta đã học được gì về DNA?
14:19
DNA is not just a sequence of letters;
265
847767
3125
DNA không phải chỉ là một chuỗi các ký tự;
14:22
it's not just a script.
266
850916
2119
Cũng không phải chỉ là một bản thảo.
14:25
DNA is a dynamic movie.
267
853059
2371
DNA là một bộ phim năng động.
14:28
Our experiences are being written
into this movie, which is interactive.
into this movie, which is interactive.
268
856367
4911
Trải nghiệm của ta đang được ghi vào
bộ phim đó, thứ mang tính tương tác.
bộ phim đó, thứ mang tính tương tác.
14:33
You're, like, watching a movie
of your life, with the DNA,
of your life, with the DNA,
269
861302
3553
Bạn giống như đang xem một bộ phim
về đời mình, với DNA,
về đời mình, với DNA,
14:36
with your remote control.
270
864879
1782
với cái điều khiển từ xa của bạn.
14:38
You can remove an actor and add an actor.
271
866685
3389
Bạn có thể loại bỏ một diễn viên
và thêm vào một diễn viên.
và thêm vào một diễn viên.
14:42
And so you have, in spite
of the deterministic nature of genetics,
of the deterministic nature of genetics,
272
870872
5895
Và vì vậy bạn có, mặc cho bản chất
định tính của di truyền học,
định tính của di truyền học,
14:48
you have control of the way
your genes look,
your genes look,
273
876791
3689
Bạn có sự kiểm soát cách các gene
của mình biểu hiện,
của mình biểu hiện,
14:52
and this has a tremendous
optimistic message
optimistic message
274
880504
3270
và điều này tạo ra một thông điệp
tích cực to lớn
tích cực to lớn
14:55
for the ability to now encounter
some of the deadly diseases
some of the deadly diseases
275
883798
3508
cho khả năng đối mặt
với một số bệnh nan y
với một số bệnh nan y
14:59
like cancer, mental health,
276
887330
2904
như là ung thư, sức khoẻ thần kinh,
15:02
with a new approach,
277
890258
2928
theo một cách tiếp cận mới,
15:05
looking at them as maladaptation.
278
893210
2534
nhìn nhận chúng như sự không thích nghi.
15:07
And if we can epigenetically intervene,
279
895768
3074
Và nếu ta có thể can thiệp
một cách biểu sinh,
một cách biểu sinh,
15:10
[we can] reverse the movie
by removing an actor
by removing an actor
280
898866
3496
[ta có thể] đảo ngược cuốn phim bằng việc
thay thế một diễn viên
thay thế một diễn viên
15:14
and setting up a new narrative.
281
902386
2857
và thiết lập một cốt truyện mới.
15:18
So what I told you today is,
282
906028
2497
Vậy những gì tôi đã kể cho
các bạn nghe hôm nay,
các bạn nghe hôm nay,
15:20
our DNA is really combined
of two components,
of two components,
283
908549
5092
DNA của chúng ta được cấu thành
bởi hai thành phần,
bởi hai thành phần,
15:25
two layers of information.
284
913665
1825
hai lớp thông tin,
15:28
One layer of information is old,
285
916106
3675
Một lớp thông tin thì cũ,
15:31
evolved from millions
of years of evolution.
of years of evolution.
286
919805
3505
tiến hóa từ hàng triệu năm
của quá trình tiến hoá.
của quá trình tiến hoá.
15:35
It is fixed and very hard to change.
287
923334
3176
Nó được cố định và rất khó để thay đổi.
15:39
The other layer of information
is the epigenetic layer,
is the epigenetic layer,
288
927411
3850
Lớp thông tin còn lại là
lớp gene biểu sinh,
lớp gene biểu sinh,
15:43
which is open and dynamic
289
931285
3895
rất cởi mở và năng động
15:47
and sets up a narrative
that is interactive,
that is interactive,
290
935204
4592
và tạo nên một câu chuyện
mang tính tương tác,
mang tính tương tác,
15:51
that allows us to control,
to a large extent, our destiny,
to a large extent, our destiny,
291
939820
6788
cho phép ta nắm trong tay, đến mức độ
nào đó, số phận của mình.
nào đó, số phận của mình.
15:59
to help the destiny of our children
292
947695
3456
để giúp cho các số phận của các đứa trẻ
16:03
and to hopefully conquer disease
293
951175
4155
và hy vọng là để chiến thắng bệnh tật
16:07
and serious health challenges
294
955354
4416
và những vấn đề sức khoẻ nghiêm trọng,
16:11
that have plagued humankind
for a long time.
for a long time.
295
959794
3611
những căn bệnh đã hành hạ
loài người trong một thời gian dài.
loài người trong một thời gian dài.
16:15
So even though we are determined
296
963429
3393
Mặc dù chúng ta được xác định
16:18
by our genes,
297
966846
1755
bởi hệ gene của mình,
16:20
we have a degree of freedom
298
968625
3067
chúng ta vẫn có được một mức độ tự do
16:23
that can set up our life
to a life of responsibility.
to a life of responsibility.
299
971716
4133
thứ có thể thiết lập cuộc sống của ta
thành một cuộc sống đầy trách nhiệm.
thành một cuộc sống đầy trách nhiệm.
16:27
Thank you.
300
975873
1220
Cảm ơn
16:29
(Applause)
301
977117
4955
(Tiếng vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Moshe Szyf - EpigeneticistMoshe Szyf's research is focused on understanding the broad implications of epigenetic mechanisms in human behavior, health and disease.
Why you should listen
Moshe Szyf is one of the pioneers in the field of epigenetics. Szyf's lab has proposed three decades ago that DNA methylation is a prime therapeutic target in cancer and other diseases and has postulated and provided the first set of evidence that the "social environment" early in life can alter DNA methylation launching the emerging field of "social epigenetics."
Szyf received his PhD from the Hebrew University and did his postdoctoral fellowship in Genetics at Harvard Medical School, joined the department in 1989 and currently holds a James McGill Professorship and GlaxoSmithKline-CIHR Chair in Pharmacology. He is the founding co-director of the Sackler Institute for Epigenetics and Psychobiology at McGill and is a Fellow of the Canadian Institute for Advanced Research Experience-based Brain and Biological Development program.
Moshe Szyf | Speaker | TED.com