TEDxBratislava
Moshe Szyf: How early life experience is written into DNA
Moshe Szyf: İlk hayat deneyimlerimiz DNA'mıza nasıl yazılır
Filmed:
Readability: 4.2
1,469,368 views
Moshe Szyf, canlıların stres ve besinsizlik gibi sosyal faktörlere tepki olarak genomlarını nasıl yeniden programladığını inceleyen epigenetik alanında bir öncü. Araştıması, anneden yavruya geçen biyokimyasal sinyallerin, genlerin ifadesini değiştirerek yavruya ne tür bir dünyada yaşayacaklarını ilettiğini öneriyor. Szyf, DNA'nın sadece bir harfler dizisi veya koddan ibaret olmadığını söylüyor. ''DNA deneyimlerinizin yazıldığı dinamik bir filmdir.''
Moshe Szyf - Epigeneticist
Moshe Szyf's research is focused on understanding the broad implications of epigenetic mechanisms in human behavior, health and disease. Full bio
Moshe Szyf's research is focused on understanding the broad implications of epigenetic mechanisms in human behavior, health and disease. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
So it all came to life
0
920
1684
Her şey Madrid'de
00:14
in a dark bar in Madrid.
1
2628
1832
karanlık bir barda başladı.
00:17
I encountered my colleague
from McGill, Michael Meaney.
from McGill, Michael Meaney.
2
5023
4224
McGill'den iş arkadaşım
Michael Meaney'le karşılaştım.
Michael Meaney'le karşılaştım.
00:21
And we were drinking a few beers,
3
9271
2305
Birkaç bira içip laflıyorduk
00:23
and like scientists do,
4
11600
2053
ve bilim insanlarının yaptığı gibi
00:25
he told me about his work.
5
13677
1446
bana çalışmasından bahsetti.
00:28
And he told me that he is interested
in how mother rats lick their pups
in how mother rats lick their pups
6
16304
6954
Anne farelerin yavrularını
doğum sonrasında nasıl yaladıklarıyla
doğum sonrasında nasıl yaladıklarıyla
00:35
after they were born.
7
23282
1370
ilgilendiğinden bahsetti.
00:37
And I was sitting there and saying,
8
25656
2419
Orada oturmuş kendime şöyle diyordum,
00:40
"This is where my tax
dollars are wasted --
dollars are wasted --
9
28099
3000
"Vergilerimin nerede
harcandığı belli oldu,
harcandığı belli oldu,
00:43
(Laughter)
10
31123
1034
(Kahkahalar)
00:44
on this kind of soft science."
11
32181
2778
bu tarz bir sosyal bilime."
00:47
And he started telling me
12
35835
2497
Sonra anlatmaya başladı.
00:50
that the rats, like humans,
13
38356
3400
Fareler de insanlar gibi
00:53
lick their pups in very different ways.
14
41780
2446
yavrularını farklı
şekillerde yalıyorlardı.
şekillerde yalıyorlardı.
00:56
Some mothers do a lot of that,
15
44250
2735
Bazı anneler bunu çok yapıyordu;
00:59
some mothers do very little,
16
47009
2205
bazı anneler oldukça az
01:01
and most are in between.
17
49238
1970
ve çoğunluğu da
bu ikisinin arasında.
bu ikisinin arasında.
01:03
But what's interesting about it
18
51867
1901
Fakat burada ilginç olan,
01:05
is when he follows these pups
when they become adults --
when they become adults --
19
53792
4918
yavrular büyüdükten sonra arkadaşım
onları takip etmeye devam ediyordu,
onları takip etmeye devam ediyordu,
01:10
like, years in human life,
long after their mother died.
long after their mother died.
20
58734
4179
anneleri öldükten çok daha sonra
yıllarca takip ediyordu
yıllarca takip ediyordu
01:14
They are completely different animals.
21
62937
2068
ve tamamen farklı
hayvanlara dönüşüyorlardı.
hayvanlara dönüşüyorlardı.
01:17
The animals that were licked
and groomed heavily,
and groomed heavily,
22
65029
4373
Yoğun ilgi gösterilmiş
ve yalanmış olanlar,
ve yalanmış olanlar,
01:21
the high-licking and grooming,
23
69426
1752
fazla yalanan ve bakım yapılanlar,
01:24
are not stressed.
24
72059
1364
stresli değildi.
01:26
They have different sexual behavior.
25
74022
2249
Cinsel davranışları farklıydı.
01:28
They have a different way of living
26
76295
2955
Yaşam tarzları da
01:31
than those that were not treated
as intensively by their mothers.
as intensively by their mothers.
27
79274
5480
annelerinden aynı yoğunlukta
ilgi görmemiş olanlardan farklıydı.
ilgi görmemiş olanlardan farklıydı.
01:37
So then I was thinking to myself:
28
85934
3164
Kendi kendime şu soruyu sordum:
01:41
Is this magic?
29
89122
1292
Bu büyü müydü?
01:43
How does this work?
30
91002
1369
Bu nasıl oluyordu?
01:44
As geneticists would like you to think,
31
92395
2209
Genetikçilerin düşünmenizi istediği gibi,
01:47
perhaps the mother had
the "bad mother" gene
the "bad mother" gene
32
95390
3972
belki de annede
yavrularda strese sebep olan
yavrularda strese sebep olan
01:51
that caused her pups to be stressful,
33
99386
3637
"kötü anne" geni vardı
01:55
and then it was passed
from generation to generation;
from generation to generation;
34
103047
2547
ve bu nesilden nesile aktarıldı;
01:57
it's all determined by genetics.
35
105618
2700
bütün bunlar genlerle belirlenmişti.
02:00
Or is it possible that something
else is going on here?
else is going on here?
36
108342
3494
Ya da burada başka bir şeyler olması
mümkün müydü?
mümkün müydü?
02:03
In rats, we can ask
this question and answer it.
this question and answer it.
37
111860
3571
Farelerde bu soruyu sorup
cevaplayabiliriz.
cevaplayabiliriz.
02:07
So what we did is
a cross-fostering experiment.
a cross-fostering experiment.
38
115455
3605
Biz de bir çapraz-ebeveyn deneyi yaptık.
02:11
You essentially separate the litter,
the babies of this rat, at birth,
the babies of this rat, at birth,
39
119084
4755
Temelde bu, yavruları doğumda ayırıp
02:15
to two kinds of fostering mothers --
40
123863
1867
farklı iki koruyucu anneye -
02:17
not the real mothers,
but mothers that will take care of them:
but mothers that will take care of them:
41
125754
3328
gerçek anneler değil,
onlarla ilgilenecek annelere -
onlarla ilgilenecek annelere -
02:21
high-licking mothers
and low-licking mothers.
and low-licking mothers.
42
129106
2254
çok yalayan ve az yalayan
annelere verilir.
annelere verilir.
02:23
And you can do the opposite
with the low-licking pups.
with the low-licking pups.
43
131384
3878
Ve bunun tam tersini az yalayan
yavrularla da yapabilirsiniz.
yavrularla da yapabilirsiniz.
02:27
And the remarkable answer was,
44
135708
2373
Elde ettiğimiz çarpıcı sonuç ise
02:30
it wasn't important
what gene you got from your mother.
what gene you got from your mother.
45
138105
4039
anneden alınan genin önemi olmamasıydı.
02:34
It was not the biological mother
that defined this property of these rats.
that defined this property of these rats.
46
142168
5748
Bu farelerin özelliklerini
biyolojik anneleri belirlemiyordu.
biyolojik anneleri belirlemiyordu.
02:39
It is the mother that
took care of the pups.
took care of the pups.
47
147940
4006
Onlara bakan ve ilgi gösteren
anne belirliyordu.
anne belirliyordu.
02:44
So how can this work?
48
152771
2825
Peki bu nasıl oluyordu?
02:48
I am an a epigeneticist.
49
156921
1803
Ben bir epigenetikçiyim.
02:50
I am interested in how genes are marked
50
158748
3672
Anne karnında olduğumuz dönemde,
02:54
by a chemical mark
51
162444
1716
embriyogenez sırasında,
02:56
during embryogenesis, during the time
we're in the womb of our mothers,
we're in the womb of our mothers,
52
164184
4805
genlerin kimyasal bir işaretle
nasıl işaretlendiği
nasıl işaretlendiği
03:01
and decide which gene will be expressed
53
169013
2479
ve hangi genin hangi dokuda
ortaya çıkacağı
ortaya çıkacağı
03:03
in what tissue.
54
171516
1182
konusuyla ilgileniyorum.
03:04
Different genes are expressed in the brain
than in the liver and the eye.
than in the liver and the eye.
55
172722
4170
Beyin, karaciğer ve gözlerde
farklı genler bulunur.
farklı genler bulunur.
03:09
And we thought: Is it possible
56
177718
2839
Kendimize şunu sorduk:
03:12
that the mother is somehow
reprogramming the gene of her offspring
reprogramming the gene of her offspring
57
180581
6947
Acaba annenin, bir şekilde,
yavruların genlerini davranışlar yoluyla
yavruların genlerini davranışlar yoluyla
yeniden programlaması mümkün müdür?
03:19
through her behavior?
58
187552
1549
03:21
And we spent 10 years,
59
189125
1611
10 yıl süren çalışmaların ardından
03:22
and we found that there is a cascade
of biochemical events
of biochemical events
60
190760
4041
bulduğumuz şey,
annenin yalama, bakım ve ilgisinin
annenin yalama, bakım ve ilgisinin
03:26
by which the licking and grooming
of the mother, the care of the mother,
of the mother, the care of the mother,
61
194825
3443
biyokimyasal sinyallere çevrildiği,
03:30
is translated to biochemical signals
62
198292
2483
bu sinyallerin çekirdek ve DNA'ya giderek
03:32
that go into the nucleus and into the DNA
63
200799
3311
onu farklı şekilde programladığı,
03:36
and program it differently.
64
204134
2078
kademeli bir biyokimyasal
olaylar dizisi olduğuydu.
olaylar dizisi olduğuydu.
03:38
So now the animal can prepare
itself for life:
itself for life:
65
206236
4896
Hayvan artık kendini
hayata hazırlayabilir.
hayata hazırlayabilir.
03:43
Is life going to be harsh?
66
211156
2621
Hayat zorlu ve çetin mi olacak?
03:45
Is there going to be a lot of food?
67
213801
1762
Bol bol yiyecek olacak mı?
03:47
Are there going to be a lot of cats
and snakes around,
and snakes around,
68
215587
2525
Çevrede çok fazla kedi ve yılan olacak mı?
03:50
or will I live
in an upper-class neighborhood
in an upper-class neighborhood
69
218136
2323
Ya da mesela ben
üst sınıf bir semtte mi yaşayacağım?
üst sınıf bir semtte mi yaşayacağım?
03:52
where all I have to do
is behave well and proper,
is behave well and proper,
70
220483
2707
Toplumsal olarak kabul görmek için
03:55
and that will gain me social acceptance?
71
223214
3135
tek yapmam gereken
doğru düzgün davranmak mı olacak?
doğru düzgün davranmak mı olacak?
03:58
And now one can think about
how important that process can be
how important that process can be
72
226978
5591
Şimdi bu sürecin hayatımız için
ne kadar önemli olduğunu anlayabilirsiniz.
ne kadar önemli olduğunu anlayabilirsiniz.
04:04
for our lives.
73
232593
1175
04:05
We inherit our DNA from our ancestors.
74
233792
2912
DNA'mızı atalarımızdan miras alırız.
04:09
The DNA is old.
75
237411
1929
DNA çok eskidir.
04:11
It evolved during evolution.
76
239364
2068
Evrim sırasında, o da evrilmiştir.
04:13
But it doesn't tell us
if you are going to be born in Stockholm,
if you are going to be born in Stockholm,
77
241938
4333
Ama günlerin yazın uzun kışın kısa
olduğu Stockholm'de mi
olduğu Stockholm'de mi
04:18
where the days are long in the summer
and short in the winter,
and short in the winter,
78
246295
3386
ya da yıl boyunca gece
ve gündüzün eşit olduğu
ve gündüzün eşit olduğu
04:21
or in Ecuador,
79
249705
1305
Ekvador'da mı doğacağınızı
04:23
where there's an equal number of hours
for day and night all year round.
for day and night all year round.
80
251034
3533
DNA bilemez ve bize söyleyemez.
04:26
And that has such an enormous [effect]
on our physiology.
on our physiology.
81
254591
3795
Ve bu bizim fizyolojimiz üzerinde
o kadar muazzam bir etkiye sahip ki.
o kadar muazzam bir etkiye sahip ki.
04:31
So what we suggest is,
perhaps what happens early in life,
perhaps what happens early in life,
82
259489
4236
Yani burada önerdiğimiz şey, belki de
hayatımızın ilk yıllarında olanlar,
hayatımızın ilk yıllarında olanlar,
04:35
those signals that come
through the mother,
through the mother,
83
263749
2167
anne vasıtasıyla gelen bu sinyaller,
04:37
tell the child what kind of social world
you're going to be living in.
you're going to be living in.
84
265940
4515
çocuğa ne tür bir sosyal dünyada
yaşayacağını söylemektedir.
yaşayacağını söylemektedir.
04:42
It will be harsh, and you'd better
be anxious and be stressful,
be anxious and be stressful,
85
270479
3400
Acımasız olacak,
kaygılı ve stresli olmalısın
kaygılı ve stresli olmalısın
04:45
or it's going to be an easy world,
and you have to be different.
and you have to be different.
86
273903
3123
ya da kolay bir hayat olacak,
rahat olmalısın.
rahat olmalısın.
04:49
Is it going to be a world
with a lot of light or little light?
with a lot of light or little light?
87
277050
3190
Aydınlık bir dünya mı
yoksa karanlık bir dünya mı olacak?
yoksa karanlık bir dünya mı olacak?
04:52
Is it going to be a world
with a lot of food or little food?
with a lot of food or little food?
88
280264
3985
Bol yiyecek mi olacak
ya da yiyecek az mı olacak?
ya da yiyecek az mı olacak?
04:56
If there's no food around,
89
284273
1524
Eğer yiyecek yoksa
04:57
you'd better develop your brain to binge
whenever you see a meal,
whenever you see a meal,
90
285821
4616
beyninin, her yemek gördüğünde
bol bol yiyecek şekilde
bol bol yiyecek şekilde
05:02
or store every piece of food
that you have as fat.
that you have as fat.
91
290461
4756
ya da her yemeği yağ olarak depolayacak
şekilde gelişmesi daha iyi olur.
şekilde gelişmesi daha iyi olur.
05:08
So this is good.
92
296819
1430
Bu iyi bir şeydir.
05:10
Evolution has selected this
93
298273
1857
Evrim, değişmeyen, eski DNA'nın
05:12
to allow our fixed, old DNA
to function in a dynamic way
to function in a dynamic way
94
300154
4896
yeni ortamlarda dinamik bir şekilde
işlev göstermesini sağlamak için
işlev göstermesini sağlamak için
05:17
in new environments.
95
305074
1849
bunu seçmiştir.
05:19
But sometimes things can go wrong;
96
307377
2583
Ancak bazen işler ters gidebilir;
05:22
for example, if you're born
to a poor family
to a poor family
97
310706
3862
örneğin yoksul bir ailede
dünyaya gelmişseniz
dünyaya gelmişseniz
05:26
and the signals are, "You better binge,
98
314592
2929
sinyaller şöyledir, ''Bol bol yemelisin,
05:29
you better eat every piece of food
you're going to encounter."
you're going to encounter."
99
317545
3215
her fırsatta karşına çıkan
her bir yiyeceği tüketmelisin.''
her bir yiyeceği tüketmelisin.''
05:32
But now we humans
and our brain have evolved,
and our brain have evolved,
100
320784
2252
Fakat şimdi biz insanlar
ve beynimiz evrildik
ve beynimiz evrildik
05:35
have changed evolution even faster.
101
323060
2096
ve evrimi daha da hızlı hâle getirdik.
05:37
Now you can buy McDonald's for one dollar.
102
325180
3364
Şimdi bir dolara McDonald's'tan
bir şeyler alabilirsiniz.
bir şeyler alabilirsiniz.
05:40
And therefore, the preparation
that we had by our mothers
that we had by our mothers
103
328568
6410
Bu nedenle annelerimiz tarafından
bize verilen hazırlık
bize verilen hazırlık
05:47
is turning out to be maladaptive.
104
335002
2592
uyum sağlamamıza yetmiyor.
05:50
The same preparation that was supposed
to protect us from hunger and famine
to protect us from hunger and famine
105
338351
4213
Bizi açlıktan ve kıtlıktan koruması
gereken hazırlık
gereken hazırlık
05:54
is going to cause obesity,
106
342588
2457
obeziteye, kardiyovasküler problemlere
05:57
cardiovascular problems
and metabolic disease.
and metabolic disease.
107
345069
2970
ve metabolik rahatsızlıklara neden oluyor.
06:00
So this concept that genes
could be marked by our experience,
could be marked by our experience,
108
348666
3472
Bu nedenle genlerin deneyimlerimizle,
özellikle de hayatımızın
ilk yıllarındaki deneyimlerimizle
ilk yıllarındaki deneyimlerimizle
06:04
and especially the early life experience,
109
352162
2301
06:06
can provide us a unifying explanation
110
354487
2814
belirlenmiş olması ihtimali
bize hem sağlıkla hem de hastalıkla ilgili
bize hem sağlıkla hem de hastalıkla ilgili
06:09
of both health and disease.
111
357325
2343
bir açıklama sağlayabilir.
06:12
But is true only for rats?
112
360612
2358
Ancak bu sadece fareler için mi geçerli?
06:14
The problem is, we cannot
test this in humans,
test this in humans,
113
362994
2952
Sorun şu ki bunu insanlarda
test edemiyoruz,
test edemiyoruz,
06:17
because ethically, we cannot administer
child adversity in a random way.
child adversity in a random way.
114
365970
4112
çünkü etik olarak çocuğa rastgele
kötü koşullar ve zorluklar yaşatamayız.
kötü koşullar ve zorluklar yaşatamayız.
06:22
So if a poor child develops
a certain property,
a certain property,
115
370106
3304
Bu yüzden eğer yoksul bir çocuk
belirli bir özelliğe sahipse
belirli bir özelliğe sahipse
06:25
we don't know whether
this is caused by poverty
this is caused by poverty
116
373434
3739
bunun yoksulluk sebebiyle mi
yoksulların kötü genleri olmasından mı
kaynaklandığını bilmiyoruz.
kaynaklandığını bilmiyoruz.
06:29
or whether poor people have bad genes.
117
377197
2824
06:32
So geneticists will try to tell you
that poor people are poor
that poor people are poor
118
380045
3115
Dolayısıyla genetikçiler size
insanların yoksul olmasının nedeninin
insanların yoksul olmasının nedeninin
06:35
because their genes make them poor.
119
383184
2056
genleri olduğunu söyleyecektir.
06:37
Epigeneticists will tell you
120
385264
1960
Epigenetikçiler ise
06:39
poor people are in a bad environment
or an impoverished environment
or an impoverished environment
121
387248
4110
yoksul insanların kötü
veya fakirleşmiş ortamlarda olmasının
veya fakirleşmiş ortamlarda olmasının
06:43
that creates that phenotype,
that property.
that property.
122
391382
2964
bu fenotipi, yani bu özelliği
oluşturduğunu söyleyecektir.
oluşturduğunu söyleyecektir.
06:47
So we moved to look
into our cousins, the monkeys.
into our cousins, the monkeys.
123
395576
5842
Bu nedenle kuzenlerimiz maymunlarla
bir araştırma yaptık.
bir araştırma yaptık.
06:54
My colleague, Stephen Suomi,
has been rearing monkeys
has been rearing monkeys
124
402087
3694
Meslektaşım Stephen Suomi,
maymunları iki farklı
şekilde yetiştiriyor:
şekilde yetiştiriyor:
06:57
in two different ways:
125
405805
1161
06:58
randomly separated the monkey
from the mother
from the mother
126
406990
2901
Maymunu anneden rastgele ayırıp
07:01
and reared her with a nurse
127
409915
2592
bir bakıcıyla yetiştiriyor,
07:04
and surrogate motherhood conditions.
128
412531
2959
vekil annelik koşullarıyla.
07:07
So these monkeys didn't have
a mother; they had a nurse.
a mother; they had a nurse.
129
415514
2671
Yani bu maymunların anneleri yoktu,
bakıcıları vardı.
bakıcıları vardı.
07:10
And other monkeys were reared
with their normal, natural mothers.
with their normal, natural mothers.
130
418209
4620
Diğer maymunlar ise normal,
doğal anneleri tarafından yetiştiriliyor.
doğal anneleri tarafından yetiştiriliyor.
07:14
And when they were old,
they were completely different animals.
they were completely different animals.
131
422853
4696
Yaşlandıklarında tamamen farklı
hayvanlar oluyorlar.
hayvanlar oluyorlar.
07:19
The monkeys that had a mother
did not care about alcohol,
did not care about alcohol,
132
427573
3093
Anneleri olan maymunların
alkol umurlarında değildi,
alkol umurlarında değildi,
07:22
they were not sexually aggressive.
133
430690
1679
cinsel saldırganlıkları yoktu.
07:24
The monkeys that didn't have a mother
were aggressive, were stressed
were aggressive, were stressed
134
432393
3767
Anneleri olmayan maymunlar ise
agresifti, stresliydi
agresifti, stresliydi
07:28
and were alcoholics.
135
436184
1614
ve alkolik olmuşlardı.
07:30
So we looked at their DNA
early after birth, to see:
early after birth, to see:
136
438482
5482
Bu nedenle doğumdan hemen sonra
DNA'ya baktık ve şu soruya yanıt aradık:
DNA'ya baktık ve şu soruya yanıt aradık:
07:35
Is it possible that the mother is marking?
137
443988
2767
Annenin bu değişikliğe
neden olması mümkün mü?
neden olması mümkün mü?
07:38
Is there a signature of the mother
in the DNA of the offspring?
in the DNA of the offspring?
138
446779
5358
Yavrunun DNA'sında
annenin imzası var mı?
annenin imzası var mı?
07:44
These are Day-14 monkeys,
139
452161
2252
Bunlar 14 günlük maymunlar
07:46
and what you see here is the modern way
by which we study epigenetics.
by which we study epigenetics.
140
454437
4076
ve burada gördüğünüz epigenetik alanında
modern çalışma yöntemimiz.
modern çalışma yöntemimiz.
07:50
We can now map those chemical marks,
which we call methylation marks,
which we call methylation marks,
141
458537
4663
Metilasyon işaretleri olarak
adlandırdığımız bu kimyasal işaretleri
adlandırdığımız bu kimyasal işaretleri
07:55
on DNA at a single nucleotide resolution.
142
463224
3258
tek bir nükleotid çözünürlükte
DNA üzerinde haritalayabiliyoruz.
DNA üzerinde haritalayabiliyoruz.
07:58
We can map the entire genome.
143
466506
1877
Bütün genomu haritalayabiliriz.
08:00
We can now compare the monkey
that had a mother or not.
that had a mother or not.
144
468407
3067
Annesi olan maymun ile annesi olmayan
maymunu kıyaslayabiliriz.
maymunu kıyaslayabiliriz.
08:03
And here's a visual presentation of this.
145
471498
1954
İşte bunun görsel sunumu.
08:05
What you see is the genes
that got more methylated are red.
that got more methylated are red.
146
473476
4737
Metilasyona daha çok uğrayan genlerin
kırmızı olduğunu göreceksiniz.
kırmızı olduğunu göreceksiniz.
08:10
The genes that got
less methylated are green.
less methylated are green.
147
478237
3014
Daha az metilasyona uğrayan
genler ise yeşil.
genler ise yeşil.
08:13
You can see many genes are changing,
148
481275
2484
Birçok genin değişmekte
olduğunu görebilirsiniz,
olduğunu görebilirsiniz,
08:15
because not having a mother
is not just one thing --
is not just one thing --
149
483783
2714
çünkü anneye sahip olmamak
basit bir şey değil -
basit bir şey değil -
08:18
it affects the whole way;
150
486521
1531
her şeyi etkiliyor;
08:20
it sends signals about the whole way
your world is going to look
your world is going to look
151
488076
3508
yetişkinliğe eriştiğinizde
tüm dünyanızın nasıl görüneceğine dair
tüm dünyanızın nasıl görüneceğine dair
08:23
when you become an adult.
152
491608
1759
sinyaller gönderiyor.
08:25
And you can see the two groups of monkeys
153
493391
2421
İki maymun grubunun
08:27
extremely well-separated from each other.
154
495836
2720
birbirinden son derece
iyi ayrıldığını görebilirsiniz.
iyi ayrıldığını görebilirsiniz.
08:31
How early does this develop?
155
499392
2129
Bu, ne kadar erken gelişir?
08:34
These monkeys already
didn't see their mothers,
didn't see their mothers,
156
502078
2213
Bu maymunlar zaten annelerini görmüyordu,
08:36
so they had a social experience.
157
504315
1699
bu yüzden sosyal bir deneyime sahiptiler.
08:38
Do we sense our social status,
even at the moment of birth?
even at the moment of birth?
158
506038
4265
Sosyal statümüzü doğum sırasında bile
hissedebiliyor muyuz?
hissedebiliyor muyuz?
08:43
So in this experiment,
we took placentas of monkeys
we took placentas of monkeys
159
511131
4049
Bu deneyde, farklı sosyal statülere sahip
maymunların plasentalarını aldık.
maymunların plasentalarını aldık.
08:47
that had different social status.
160
515204
1957
08:49
What's interesting about social rank
is that across all living beings,
is that across all living beings,
161
517698
5374
Sosyal sıralamayla ilgili olarak
ilginç olan şey,
ilginç olan şey,
tüm canlı varlıkların kendi aralarında
hiyerarşi yapacak olmaları.
hiyerarşi yapacak olmaları.
08:55
they will structure
themselves by hierarchy.
themselves by hierarchy.
162
523096
2618
08:58
Monkey number one is the boss;
163
526345
2188
Birinci maymun patron,
09:00
monkey number four is the peon.
164
528557
2338
dördüncü maymun emir eri.
09:02
You put four monkeys in a cage,
165
530919
2439
Dört maymunu bir kafese koyduğunuzda
09:05
there will always be a boss
and always be a peon.
and always be a peon.
166
533382
3011
her zaman bir patron
ve bir emir eri olacaktır.
ve bir emir eri olacaktır.
09:09
And what's interesting
is that the monkey number one
is that the monkey number one
167
537448
3848
İşin ilginç tarafı ise
bir numaralı maymunun
bir numaralı maymunun
09:13
is much healthier than monkey number four.
168
541320
3432
dört numaralı maymundan
çok daha sağlıklı olması.
çok daha sağlıklı olması.
09:16
And if you put them in a cage,
169
544776
1804
Onları bir kafese koyduğunuzda
09:18
monkey number one will not eat as much.
170
546604
4697
birinci maymun pek fazla yemeyecektir.
09:23
Monkey number four will eat [a lot].
171
551325
1837
Dördüncü maymun çok fazla yiyecektir.
09:26
And what you see here
in this methylation mapping,
in this methylation mapping,
172
554129
4273
Burada metilasyon haritasında
gördüğünüz şey,
gördüğünüz şey,
09:30
a dramatic separation at birth
173
558426
2775
yüksek sosyal statüsü olan hayvanlarla
09:33
of the animals that had
a high social status
a high social status
174
561225
2714
olmayanların birbirinden doğumda
belirgin bir şekilde ayrılması.
belirgin bir şekilde ayrılması.
09:35
versus the animals
that did not have a high status.
that did not have a high status.
175
563963
2674
09:39
So we are born already knowing
the social information,
the social information,
176
567349
4231
Zaten sosyal bilgilere
sahip olarak doğarız
sahip olarak doğarız
09:43
and that social information
is not bad or good,
is not bad or good,
177
571604
3053
ve bu sosyal bilgi iyi veya kötü değildir,
09:46
it just prepares us for life,
178
574681
1419
sadece bizi hayata hazırlar
09:48
because we have to program
our biology differently
our biology differently
179
576124
4241
çünkü yüksek veya düşük
sosyal statüde olmamıza göre
sosyal statüde olmamıza göre
09:52
if we are in the high
or the low social status.
or the low social status.
180
580389
3081
biyolojimizi farklı bir şekilde
programlamamız gerekir.
programlamamız gerekir.
09:56
But how can you study this in humans?
181
584326
1881
Ancak bunu insanlarda
nasıl araştırabiliriz?
nasıl araştırabiliriz?
09:58
We can't do experiments,
we can't administer adversity to humans.
we can't administer adversity to humans.
182
586710
3448
Deneyler yapamayız, insanları bu şekilde
sıkıntı ve zorluklarla sınayamayız.
sıkıntı ve zorluklarla sınayamayız.
10:02
But God does experiments with humans,
183
590182
2593
Ancak, Tanrı insanlarla deneyler yapıyor
10:04
and it's called natural disasters.
184
592799
2288
ve bunlara doğal afetler deniyor.
10:07
One of the hardest natural disasters
in Canadian history
in Canadian history
185
595111
4260
Kanada tarihinin
en büyük doğal afetlerinden biri,
en büyük doğal afetlerinden biri,
10:11
happened in my province of Quebec.
186
599395
2410
benim eyaletim olan Quebec'te oldu.
10:13
It's the ice storm of 1998.
187
601829
2403
1998'deki buz fırtınası.
10:16
We lost our entire electrical grid
because of an ice storm
because of an ice storm
188
604256
3800
Quebec'te kara kış zamanlarında,
hava -20 ile -30 derece arasındayken
oluşan bir buz fırtınası yüzünden
oluşan bir buz fırtınası yüzünden
10:20
when the temperatures
were, in the dead of winter in Quebec,
were, in the dead of winter in Quebec,
189
608080
2997
10:23
minus 20 to minus 30.
190
611101
1949
tüm elektrik sistemimizi kaybettik.
10:25
And there were pregnant
mothers during that time.
mothers during that time.
191
613074
2532
O dönemde hamile olan kadınlar vardı.
10:28
And my colleague Suzanne King
followed the children of these mothers
followed the children of these mothers
192
616082
6032
Meslektaşım Suzanne King,
bu annelerin çocuklarını
15 yıl boyunca takip etti.
15 yıl boyunca takip etti.
10:34
for 15 years.
193
622138
1714
10:36
And what happened was,
that as the stress increased --
that as the stress increased --
194
624565
4246
Ortaya çıkan şuydu;
stres arttıkça -
stres arttıkça -
10:40
and here we had objective
measures of stress:
measures of stress:
195
628835
2608
ve burada objektif
stres ölçülerimiz vardı:
stres ölçülerimiz vardı:
10:43
How long were you without power?
Where did you spend your time?
Where did you spend your time?
196
631467
4438
Ne kadar süreyle elektriksiz kalmıştınız?
Zamanınızı nerede geçirmiştiniz?
Zamanınızı nerede geçirmiştiniz?
10:47
Was it in your mother-in-law's apartment
or in some posh country home?
or in some posh country home?
197
635929
5003
Kayın validenizin dairesinde miydiniz
yoksa lüks bir kır evinde mi?
yoksa lüks bir kır evinde mi?
Tüm bunlar bir araya getirilerek
bir sosyal stres ölçeği oluşturuldu
bir sosyal stres ölçeği oluşturuldu
10:52
So all of these added up
to a social stress scale,
to a social stress scale,
198
640956
2658
10:55
and you can ask the question:
199
643638
1382
ve şu soruyu sorabilirsiniz:
10:57
How did the children look?
200
645044
3044
Çocuklar ne durumdaydı?
11:00
And it appears that as stress increases,
201
648112
2634
Stres arttıkça
11:02
the children develop more autism,
202
650770
2058
çocuklarda otizmin, metabolik
ve otoimmün hastalıkların
ve otoimmün hastalıkların
11:04
they develop more metabolic diseases
203
652852
2539
11:07
and they develop more autoimmune diseases.
204
655415
2832
daha fazla ortaya çıktığı görüldü.
11:10
We would map the methylation state,
205
658787
2424
Metilasyon durumunu
haritalandırdığımızda
haritalandırdığımızda
11:13
and again, you see the green genes
becoming red as stress increases,
becoming red as stress increases,
206
661235
5538
yine yeşil genlerin kırmızıya döndüğünü
11:18
the red genes becoming green
as stress increases,
as stress increases,
207
666797
3492
ve kırmızı genlerin
yeşile döndüğünü görürsünüz.
yeşile döndüğünü görürsünüz.
11:22
an entire rearrangement
of the genome in response to stress.
of the genome in response to stress.
208
670313
4550
Strese tepki olarak
genomun tamamı yeniden düzenleniyor.
genomun tamamı yeniden düzenleniyor.
11:29
So if we can program genes,
209
677442
3209
Eğer genlerimizi programlayabiliyorsak
11:32
if we are not just the slaves
of the history of our genes,
of the history of our genes,
210
680675
3973
yani genetik tarihimizin kölesi değilsek
11:36
that they could be programmed,
can we deprogram them?
can we deprogram them?
211
684672
2628
bu programlamayı geri çevirebilir miyiz?
11:40
Because epigenetic causes
can cause diseases like cancer,
can cause diseases like cancer,
212
688093
4582
Çünkü epigenetik sebepler kanser,
11:45
metabolic disease
213
693659
1803
metabolik hastalıklar
11:47
and mental health diseases.
214
695486
2103
ve akıl hastalıklarına yol açabilir.
11:50
Let's talk about cocaine addiction.
215
698120
2693
Kokain bağımlılığını ele alalım.
11:53
Cocaine addiction is a terrible situation
216
701575
3056
Kokain bağımlılığı korkunç bir durum,
11:56
that can lead to death
and to loss of human life.
and to loss of human life.
217
704655
3767
insan hayatının mahvolmasına
ve ölüme yol açabilir.
ve ölüme yol açabilir.
12:01
We asked the question:
218
709545
1925
Şu soruyu sorduk:
12:03
Can we reprogram the addicted brain
219
711494
3239
Bağımlı beyni tekrar programlayarak
12:06
to make that animal not addicted anymore?
220
714757
4924
bağımlı hayvanın bağımlılıktan
kurtulmasını sağlayabilir miyiz?
kurtulmasını sağlayabilir miyiz?
12:12
We used a cocaine addiction model
221
720377
4280
İnsanlarda olanları yineleyen
12:16
that recapitulates what happens in humans.
222
724681
2089
bir kokain bağımlılığı modeli kullandık.
12:18
In humans, you're in high school,
223
726794
2668
İnsanlarda, lisedeyken
bazı arkadaşlarınız size
kokain kullanmanızı önerir,
kokain kullanmanızı önerir,
12:21
some friends suggest you use some cocaine,
224
729486
2080
12:23
you take cocaine, nothing happens.
225
731590
1806
kokain alırsınız, bir şey olmaz.
12:25
Months pass by, something reminds you
of what happened the first time,
of what happened the first time,
226
733420
4201
Aylar geçer, bir şeyler size
ilk denemenizde neler olduğunu hatırlatır,
ilk denemenizde neler olduğunu hatırlatır,
12:29
a pusher pushes cocaine,
227
737645
1640
bir şey sizi kokaine iter
12:31
and you become addicted
and your life has changed.
and your life has changed.
228
739309
2832
ve bağımlı olursunuz,
sonra hayatınız değişir.
sonra hayatınız değişir.
12:34
In rats, we do the same thing.
229
742165
1646
Farelerde de aynı şeyi yapıyoruz.
12:35
My colleague, Gal Yadid,
230
743835
1575
Meslektaşım Gal Yadid,
12:37
he trains the animals
to get used to cocaine,
to get used to cocaine,
231
745434
3000
hayvanları kokaine alışacak
şekilde eğitiyor
şekilde eğitiyor
12:40
then for one month, no cocaine.
232
748458
3128
ve sonra bir ay boyunca kokaini kesiyor.
12:43
Then he reminds them of the party
when they saw the cocaine the first time
when they saw the cocaine the first time
233
751610
3676
Sonra kokaini ilk defa aldıkları zamanı
bir ipucuyla hatırlatmak için
bir ipucuyla hatırlatmak için
kafesin renklerini
o zamanki renklere çeviriyor.
o zamanki renklere çeviriyor.
12:47
by cue, the colors of the cage
when they saw cocaine.
when they saw cocaine.
234
755310
2816
12:50
And they go crazy.
235
758150
1652
Ve çıldırıyorlar.
12:51
They will press the lever to get cocaine
236
759826
2447
Kokaini almak için
12:54
until they die.
237
762297
1259
ölene kadar kaldıraca basıyorlar.
12:56
We first determined that the difference
between these animals
between these animals
238
764047
4443
İlk olarak bu hayvanlar arasındaki farkın
13:00
is that during that time
when nothing happens,
when nothing happens,
239
768514
2701
hiçbir şey olmadığı zaman,
ortamda kokain olmadığı zaman,
13:03
there's no cocaine around,
240
771239
1772
epigenomlarının yeniden düzenlenmesi
olduğunu tespit ettik.
olduğunu tespit ettik.
13:05
their epigenome is rearranged.
241
773035
1921
13:06
Their genes are re-marked
in a different way,
in a different way,
242
774980
2889
Genleri farklı bir şekilde
yeniden işaretleniyordu
yeniden işaretleniyordu
13:09
and when the cue comes,
their genome is ready
their genome is ready
243
777893
3742
ve işaret geldiği zaman
genomları bağımlılığa neden olan
fenotipi geliştirmeye hazırdı.
fenotipi geliştirmeye hazırdı.
13:13
to develop this addictive phenotype.
244
781659
2289
13:16
So we treated these animals with drugs
that either increase DNA methylation,
that either increase DNA methylation,
245
784565
6770
Böylece bu hayvanları,
incelenecek epigenetik işaretleyici olan
incelenecek epigenetik işaretleyici olan
DNA metilasyonunu arttıran
ya da epigenetik işaretleri azaltan
ya da epigenetik işaretleri azaltan
13:23
which was the epigenetic
marker to look at,
marker to look at,
246
791359
2224
13:25
or decrease epigenetic markings.
247
793607
3483
ilaçlarla tedavi ettik.
13:29
And we found that
if we increased methylation,
if we increased methylation,
248
797114
3255
Eğer metilasyon miktarını arttırırsak
bu hayvanların daha da fazla
çılgına döndüğünü gördük.
çılgına döndüğünü gördük.
13:32
these animals go even crazier.
249
800393
1883
13:34
They become more craving for cocaine.
250
802300
2484
Kokain için daha çok kıvranıyorlar.
13:36
But if we reduce the DNA methylation,
251
804808
3426
Fakat DNA metilasyonunu azaltırsak
13:40
the animals are not addicted anymore.
252
808258
2104
hayvanlar artık bağımlılıktan kurtuluyor.
13:42
We have reprogrammed them.
253
810386
1619
Onları yeniden programladık.
13:44
And a fundamental difference
between an epigenetic drug
between an epigenetic drug
254
812029
3306
Epigenetik bir ilaç ile diğer ilaçlar
arasındaki temel fark
arasındaki temel fark
13:47
and any other drug
255
815359
1306
13:48
is that with epigenetic drugs,
256
816689
2172
epigenetik ilaçlarla
13:50
we essentially remove
the signs of experience,
the signs of experience,
257
818885
4132
deneyimin izlerini ortadan kaldırdığımızda
13:55
and once they're gone,
258
823041
2127
ve bu izler bir kez gittiğinde
aynı deneyimi yaşamadığınız sürece
onların geri gelmeyecek olmasıdır.
onların geri gelmeyecek olmasıdır.
13:57
they will not come back
unless you have the same experience.
unless you have the same experience.
259
825192
3021
14:00
The animal now is reprogrammed.
260
828237
1654
Hayvan artık yeniden programlandı.
14:01
So when we visited the animals
30 days, 60 days later,
30 days, 60 days later,
261
829915
4221
Ardından 30 gün veya 60 gün sonra
tekrar ziyaret ettiğimiz zaman,
tekrar ziyaret ettiğimiz zaman,
14:06
which is in human terms
many years of life,
many years of life,
262
834160
2919
ki bu insanlara göre uzun yıllar sayılır,
14:09
they were still not addicted --
by a single epigenetic treatment.
by a single epigenetic treatment.
263
837103
5306
hayvanlar hâlâ bağımlı değillerdi -
tek bir epigenetik tedavi ile.
tek bir epigenetik tedavi ile.
14:16
So what did we learn about DNA?
264
844472
3271
Peki DNA hakkında ne öğrendik?
14:19
DNA is not just a sequence of letters;
265
847767
3125
DNA sadece bir harfler dizisi değildir;
14:22
it's not just a script.
266
850916
2119
sadece bir kod değildir.
14:25
DNA is a dynamic movie.
267
853059
2371
DNA dinamik bir filmdir.
14:28
Our experiences are being written
into this movie, which is interactive.
into this movie, which is interactive.
268
856367
4911
Deneyimlerimiz bu interaktif
filme yazılmaktadır.
filme yazılmaktadır.
14:33
You're, like, watching a movie
of your life, with the DNA,
of your life, with the DNA,
269
861302
3553
DNA ile hayatınızın bir filmini
izliyormuşsunuz gibi düşünün,
izliyormuşsunuz gibi düşünün,
14:36
with your remote control.
270
864879
1782
DNA sizin uzaktan kumandanız.
14:38
You can remove an actor and add an actor.
271
866685
3389
Bir oyuncuyu çıkarabilir
ya da ekleyebilirsiniz.
ya da ekleyebilirsiniz.
14:42
And so you have, in spite
of the deterministic nature of genetics,
of the deterministic nature of genetics,
272
870872
5895
Genetiğin belirleyici doğasına rağmen
14:48
you have control of the way
your genes look,
your genes look,
273
876791
3689
genlerinizin görünüşü üzerinde
kontrol sahibisiniz
kontrol sahibisiniz
14:52
and this has a tremendous
optimistic message
optimistic message
274
880504
3270
ve bu kanser gibi ölümcül hastalıklar
14:55
for the ability to now encounter
some of the deadly diseases
some of the deadly diseases
275
883798
3508
ya da akıl sağlığımız açısından
14:59
like cancer, mental health,
276
887330
2904
muazzam derecede
olumlu bir mesaj veriyor,
olumlu bir mesaj veriyor,
15:02
with a new approach,
277
890258
2928
çünkü artık onlara farklı bir yaklaşımla
15:05
looking at them as maladaptation.
278
893210
2534
uyum sağlama bozukluğu
olarak bakabiliriz.
olarak bakabiliriz.
15:07
And if we can epigenetically intervene,
279
895768
3074
Ve epigenetik olarak
müdahale edebilirsek
müdahale edebilirsek
15:10
[we can] reverse the movie
by removing an actor
by removing an actor
280
898866
3496
bir aktör çıkarıp
yeni bir anlatı hazırlayarak
yeni bir anlatı hazırlayarak
15:14
and setting up a new narrative.
281
902386
2857
filmi tersine çevirebiliriz.
15:18
So what I told you today is,
282
906028
2497
Bugün size bahsettiğim şey
15:20
our DNA is really combined
of two components,
of two components,
283
908549
5092
DNA'mız aslında iki bileşenden,
15:25
two layers of information.
284
913665
1825
iki bilgi katmanından oluşuyor.
15:28
One layer of information is old,
285
916106
3675
Bunlardan biri eski,
15:31
evolved from millions
of years of evolution.
of years of evolution.
286
919805
3505
evrimin milyonlaca yıllık
tarihi boyunca evrildi.
tarihi boyunca evrildi.
15:35
It is fixed and very hard to change.
287
923334
3176
Sabit ve değiştirilmesi çok zor.
15:39
The other layer of information
is the epigenetic layer,
is the epigenetic layer,
288
927411
3850
Diğer bilgi katmanı ise
15:43
which is open and dynamic
289
931285
3895
açık ve dinamik olmakla birlikte
15:47
and sets up a narrative
that is interactive,
that is interactive,
290
935204
4592
interaktif bir anlatı oluşturuyor,
15:51
that allows us to control,
to a large extent, our destiny,
to a large extent, our destiny,
291
939820
6788
kaderimizi büyük ölçüde
kontrol edebilmemizi,
kontrol edebilmemizi,
15:59
to help the destiny of our children
292
947695
3456
çocuklarımızın kaderine
yardım etmemizi,
yardım etmemizi,
16:03
and to hopefully conquer disease
293
951175
4155
ve öyle umuyoruz ki uzun bir süredir
insanlığın başına bela olmuş olan
insanlığın başına bela olmuş olan
16:07
and serious health challenges
294
955354
4416
hastalıkları ve sağlık sorunlarını
16:11
that have plagued humankind
for a long time.
for a long time.
295
959794
3611
alt etmemizi mümkün kılıyor.
16:15
So even though we are determined
296
963429
3393
Genlerimiz tarafından
belirlenmiş olmamıza rağmen
belirlenmiş olmamıza rağmen
16:18
by our genes,
297
966846
1755
16:20
we have a degree of freedom
298
968625
3067
hayatımızı belirlememizi
ve sorumluluk almamızı mümkün kılacak
ve sorumluluk almamızı mümkün kılacak
16:23
that can set up our life
to a life of responsibility.
to a life of responsibility.
299
971716
4133
özgürlüğe sahibiz.
16:27
Thank you.
300
975873
1220
Teşekkürler.
16:29
(Applause)
301
977117
4955
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Moshe Szyf - EpigeneticistMoshe Szyf's research is focused on understanding the broad implications of epigenetic mechanisms in human behavior, health and disease.
Why you should listen
Moshe Szyf is one of the pioneers in the field of epigenetics. Szyf's lab has proposed three decades ago that DNA methylation is a prime therapeutic target in cancer and other diseases and has postulated and provided the first set of evidence that the "social environment" early in life can alter DNA methylation launching the emerging field of "social epigenetics."
Szyf received his PhD from the Hebrew University and did his postdoctoral fellowship in Genetics at Harvard Medical School, joined the department in 1989 and currently holds a James McGill Professorship and GlaxoSmithKline-CIHR Chair in Pharmacology. He is the founding co-director of the Sackler Institute for Epigenetics and Psychobiology at McGill and is a Fellow of the Canadian Institute for Advanced Research Experience-based Brain and Biological Development program.
Moshe Szyf | Speaker | TED.com