ABOUT THE SPEAKER
Tan Le - Entrepreneur
Tan Le is the founder & CEO of Emotiv, a bioinformatics company that's working on identifying biomarkers for mental and other neurological conditions using electroencephalography (EEG).

Why you should listen

Tan Le is the co-founder and president of Emotiv. Before this, she headed a firm that worked on a new form of remote control that uses brainwaves to control digital devices and digital media. It's long been a dream to bypass the mechanical (mouse, keyboard, clicker) and have our digital devices respond directly to what we think. Emotiv's EPOC headset uses 16 sensors to listen to activity across the entire brain. Software "learns" what each user's brain activity looks like when one, for instance, imagines a left turn or a jump.

Le herself has an extraordinary story -- a refugee from Vietnam at age 4, she entered college at 16 and has since become a vital young leader in her home country of Australia.

More profile about the speaker
Tan Le | Speaker | TED.com
TEDxWomen 2011

Tan Le: My immigration story

Tan Le: Moja imigracyjna opowieść

Filmed:
1,296,505 views

W 2010 Tan Le, specjalistka w dziedzinie technologii, wzięła udział w TEDGlobal by przedstawić nowoczesny interfejs komputerowy. Jednak podczas TEDxWoman opowiada historię bardzo osobistą: historię swojej rodziny - mamy, babci i siostry - opuszczającej Wietnam, by zacząć budować wszystko od nowa.
- Entrepreneur
Tan Le is the founder & CEO of Emotiv, a bioinformatics company that's working on identifying biomarkers for mental and other neurological conditions using electroencephalography (EEG). Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:15
How can I speakmówić in 10 minutesminuty
0
0
3000
Nie wiem, jak miałabym w 10 minut opowiedzieć
00:18
about the bondswięzy of womenkobiety over threetrzy generationspokolenia,
1
3000
3000
o relacjach pomiędzy kobietami z trzech pokoleń.
00:21
about how the astonishingzadziwiający strengthwytrzymałość of those bondswięzy
2
6000
3000
O niesamowitej sile ich więzi,
00:24
tookwziął holdutrzymać in the life
3
9000
2000
wpływającej na życie
00:26
of a four-year-oldczterolatek girldziewczyna
4
11000
2000
czteroletniej dziewczynki,
00:28
huddledskulony with her youngmłody sistersiostra,
5
13000
2000
skulonej wraz z młodszą siostrą,
00:30
her mothermama and her grandmotherbabcia
6
15000
2000
matką i babcią,
00:32
for fivepięć daysdni and nightsnoce
7
17000
2000
przez pięć dni i nocy
00:34
in a smallmały boatłódź in the ChinaChiny SeaMorze
8
19000
2000
w małej łódce na Morzu Chińskim,
00:36
more than 30 yearslat agotemu,
9
21000
3000
ponad 30 lat temu.
00:39
bondswięzy that tookwziął holdutrzymać in the life of that smallmały girldziewczyna
10
24000
2000
O więzi, która pojawiła się w życiu tej dziewczynki
00:41
and never let go --
11
26000
3000
i wciąż tam jest.
00:44
that smallmały girldziewczyna now livingżycie in SanSan FranciscoFrancisco
12
29000
2000
Ta dziewczynka mieszka teraz w San Francisco
00:46
and speakingmówienie to you todaydzisiaj?
13
31000
3000
i mówi do was dzisiaj.
00:49
This is not a finishedskończone storyfabuła.
14
34000
3000
To niedokończona historia.
00:52
It is a jigsawpuzzle puzzlepuzzle still beingistota put togetherRazem.
15
37000
3000
To puzzle, które wciąż są układane.
00:55
Let me tell you about some of the piecessztuk.
16
40000
4000
Opowiem wam o kilku elementach.
00:59
ImagineWyobraź sobie the first piecekawałek:
17
44000
2000
Wyobraźcie sobie pierwszy:
01:01
a man burningpalenie his life'sŻycia work.
18
46000
3000
człowiek palący dorobek życia.
01:04
He is a poetpoeta, a playwrightdramaturg,
19
49000
3000
Jest poetą, dramaturgiem.
01:07
a man whosektórego wholecały life
20
52000
2000
Całe jego życie
01:09
had been balancedzrównoważony on the singlepojedynczy hopenadzieja
21
54000
2000
balansowało na nadziei
01:11
of his country'skraju unityjedność and freedomwolność.
22
56000
3000
wolnego i zjednoczonego kraju.
01:14
ImagineWyobraź sobie him as the communistskomuniści enterwchodzić SaigonSaigon,
23
59000
3000
Wyobraźcie sobie go, gdy komuniści wkraczają do Sajgonu,
01:17
confrontingkonfrontacja the factfakt
24
62000
2000
a on musi stawić czoła temu,
01:19
that his life had been a completekompletny wastemarnotrawstwo.
25
64000
2000
że jego życie okazuje się zmarnowane.
01:21
WordsSłowa, for so long his friendsprzyjaciele, now mockedszydzili z him.
26
66000
3000
Słowa zwróciły się przeciwko niemu.
01:24
He retreatedwycofał się into silencecisza.
27
69000
3000
Usunął się w ciszę.
01:27
He diedzmarły brokenzłamany by historyhistoria.
28
72000
4000
Zmarł złamany przez historię.
01:31
He is my grandfatherDziadek.
29
76000
2000
To mój dziadek.
01:33
I never knewwiedziałem him in realreal life.
30
78000
4000
Nigdy go nie poznałam.
01:37
But our liveszyje are much more than our memorieswspomnienia.
31
82000
4000
Nasze życia jednak to więcej niż wspomnienia.
01:41
My grandmotherbabcia never let me forgetzapomnieć his life.
32
86000
3000
Moja babcia nie pozwoliła mi o nim zapomnieć.
01:44
My dutyobowiązek was not to allowdopuszczać it to have been in vainpróżno,
33
89000
3000
Nie mogłam dopuścić, by to wszystko poszło na marne.
01:47
and my lessonlekcja was to learnuczyć się
34
92000
2000
Miałam nauczyć się,
01:49
that, yes, historyhistoria triedwypróbowany to crushCrush us,
35
94000
3000
że historia chciała nas złamać,
01:52
but we enduredprzetrwał.
36
97000
2000
ale my przetrwaliśmy.
01:54
The nextNastępny piecekawałek of the jigsawpuzzle
37
99000
2000
Następna część układanki
01:56
is of a boatłódź in the earlywcześnie dawnświt
38
101000
2000
to łódź wczesnym świtem,
01:58
slippingpoślizgiem silentlypo cichu out to seamorze.
39
103000
3000
oddalająca się w stronę morza.
02:01
My mothermama, MaiMai, was 18
40
106000
2000
Moja mama, Mai, miała 18 lat
02:03
when her fatherojciec diedzmarły --
41
108000
2000
kiedy zmarł jej ojciec.
02:05
alreadyjuż in an arrangedułożone marriagemałżeństwo,
42
110000
2000
Była już mężatką w zaaranżowanym związku,
02:07
alreadyjuż with two smallmały girlsdziewczyny.
43
112000
3000
miała już dwie córeczki.
02:10
For her, life had distilleddestylowany itselfsamo into one taskzadanie:
44
115000
3000
Dla niej życie sprowadzało się do jednego zadania:
02:13
the escapeucieczka of her familyrodzina
45
118000
2000
ucieczki rodziny do
02:15
and a newNowy life in AustraliaAustralia.
46
120000
3000
nowego życia w Australii.
02:18
It was inconceivablenie do pomyślenia to her
47
123000
2000
To było dla niej nie do pomyślenia,
02:20
that she would not succeedosiągnąć sukces.
48
125000
2000
że mogłoby jej się nie udać.
02:22
So after a four-yearcztery lata sagaSaga that defieswyzywa fictionfikcja,
49
127000
3000
Po czterech latach trącających o fikcję,
02:25
a boatłódź slippedangobowana out to seamorze
50
130000
2000
łódź zsuwa się do morza,
02:27
disguisedw przebraniu as a fishingwędkowanie vesselstatek.
51
132000
3000
jako łódź rybacka.
02:30
All the adultsdorośli ludzie knewwiedziałem the risksryzyko.
52
135000
3000
Wszyscy dorośli znali ryzyko.
02:33
The greatestnajwiększy fearstrach was of piratesPiraci,
53
138000
2000
Najbardziej bali się piratów,
02:35
raperzepak and deathśmierć.
54
140000
2000
gwałtu i śmierci.
02:37
Like mostwiększość adultsdorośli ludzie on the boatłódź,
55
142000
2000
Wszyscy dorośli, moja mama też,
02:39
my mothermama carriedrealizowane a smallmały bottlebutelka of poisonzatruć.
56
144000
4000
miała przy sobie truciznę.
02:43
If we were capturedschwytany, first my sistersiostra and I,
57
148000
3000
Wtedy w niewoli, moja siostra i ja,
02:46
then she and my grandmotherbabcia would drinkdrink.
58
151000
4000
potem ona i babcia wypiłybyśmy to.
02:50
My first memorieswspomnienia are from the boatłódź --
59
155000
2000
Moje pierwsze wspomnienia są z łodzi.
02:52
the steadystały beatbić of the enginesilnik,
60
157000
2000
Jednostajny rytm silnika,
02:54
the bowkokarda dippingzanurzenie into eachkażdy wavefala,
61
159000
3000
dziób zanurzający się w fale,
02:57
the vastogromny and emptypusty horizonhoryzont.
62
162000
3000
szeroki i pusty horyzont.
03:00
I don't rememberZapamiętaj the piratesPiraci who cameoprawa ołowiana witrażu manywiele timesczasy,
63
165000
3000
Nie pamiętam piratów, którzy przybyli wiele razy,
03:03
but were bluffedrozgrywkę by the bravadobrawura
64
168000
2000
ale byli odganiani przez
03:05
of the menmężczyźni on our boatłódź,
65
170000
2000
zuchwałość mężczyzn na łodzi,
03:07
or the enginesilnik dyingumierający
66
172000
2000
ani psującego się silnika, który
03:09
and failingw braku to startpoczątek for sixsześć hoursgodziny.
67
174000
3000
nie chciał zapalić przez sześć godzin.
03:12
But I do rememberZapamiętaj the lightsświatła on the oilolej rigtakielunek
68
177000
2000
Pamiętam światła na platformie wiertniczej
03:14
off the MalaysianMalezji coastWybrzeże
69
179000
2000
przy wybrzeżu Malezji
03:16
and the youngmłody man who collapsedzwinięty and diedzmarły,
70
181000
3000
i młodego człowieka, który zasłabł i zmarł,
03:19
the journey'sJourney's endkoniec too much for him,
71
184000
3000
koniec podróży znaczył dla niego zbyt wiele.
03:22
and the first applejabłko I tastedsmakowało,
72
187000
2000
Pamiętam pierwsze jabłko, którego spróbowałam,
03:24
givendany to me by the menmężczyźni on the rigtakielunek.
73
189000
3000
dostałam je od pracowników platformy.
03:27
No applejabłko has ever tastedsmakowało the samepodobnie.
74
192000
3000
Żadne inne tak nie smakowało.
03:32
After threetrzy monthsmiesiące in a refugeeuchodźca campobóz,
75
197000
2000
Po trzech miesiącach w obozie dla uchodźców,
03:34
we landedwylądował in MelbourneMelbourne.
76
199000
2000
wylądowaliśmy w Melbourne.
03:36
And the nextNastępny piecekawałek of the jigsawpuzzle
77
201000
2000
Następny fragment układanki jest
03:38
is about fourcztery womenkobiety acrossprzez threetrzy generationspokolenia
78
203000
3000
o czterech kobietach z trzech pokoleń,
03:41
shapingkształtowanie a newNowy life togetherRazem.
79
206000
3000
kształtujących razem nowe życie.
03:44
We settledosiadły in FootscrayFootscray,
80
209000
2000
Osiadłyśmy w Footscray,
03:46
a working-classklasa pracująca suburbPrzedmieście
81
211000
2000
na robotniczym przedmieściu,
03:48
whosektórego demographicdemograficzny is layerswarstwy of immigrantsimigrantów.
82
213000
3000
zamieszkanym przez imigrantów.
03:51
UnlikeW przeciwieństwie do the settledosiadły middle-classśredniej klasy suburbsperyferie,
83
216000
2000
W przeciwieństwie do przedmieść klasy średniej,
03:53
whosektórego existenceistnienie I was obliviousobojętny of,
84
218000
2000
o których istnieniu nie miałam pojęcia,
03:55
there was no sensesens of entitlementuprawnienie in FootscrayFootscray.
85
220000
3000
w Footscray nikt nie oczekiwał przywilejów.
03:58
The smellspachnie from shopsklep doorsdrzwi were from the restodpoczynek of the worldświat.
86
223000
3000
Ze sklepów roznosiły się zapachy reszty świata.
04:01
And the snippetssnippets of haltingzatrzymanie procesu EnglishAngielski
87
226000
2000
Łamana angielszczyzna
04:03
were exchangedwymieniane betweenpomiędzy people
88
228000
2000
służyła ludziom,
04:05
who had one thing in commonpospolity,
89
230000
2000
których łączyło tylko to,
04:07
they were startingstartowy again.
90
232000
3000
że zaczynali wszystko od nowa.
04:10
My mothermama workedpracował on farmsfarmy,
91
235000
2000
Mama pracowała na farmach,
04:12
then on a carsamochód assemblymontaż linelinia,
92
237000
2000
potem na linii montażowej samochodów,
04:14
workingpracujący sixsześć daysdni, doublepodwójnie shiftszmiany.
93
239000
2000
sześć dni, na dwie zmiany.
04:16
SomehowJakoś she founduznany time to studybadanie EnglishAngielski
94
241000
3000
Znalazła czas na naukę angielskiego
04:19
and gainzdobyć IT qualificationskwalifikacje.
95
244000
2000
i zdobyła dyplom z informatyki.
04:21
We were poorubogi.
96
246000
2000
Byłyśmy biedne.
04:23
All the dollarsdolarów were allocatedprzydzielone
97
248000
2000
Każda suma miała swoje przeznaczenie,
04:25
and extradodatkowy tuitionczesne in EnglishAngielski and mathematicsmatematyka
98
250000
2000
a na dodatkowe lekcje angielskiego i matematyki
04:27
was budgetedw budżecie for
99
252000
2000
zawsze musiały znaleźć się środki,
04:29
regardlessbez względu of what missedbrakowało out,
100
254000
3000
nawet kosztem czegoś.
04:32
whichktóry was usuallyzazwyczaj newNowy clothesubranie;
101
257000
2000
Zwykle kosztem nowych ubrań,
04:34
they were always secondhandSecondhand.
102
259000
2000
nosiłyśmy te z drugiej ręki.
04:36
Two pairspary of stockingsPończochy for schoolszkoła,
103
261000
3000
Dwie pary skarpet do szkoły,
04:39
eachkażdy to hideukryć the holesdziury in the other.
104
264000
2000
jedne by zakryć dziury w drugich.
04:41
A schoolszkoła uniformmundur down to the ankleskostek,
105
266000
2000
Za duży szkolny mundurek,
04:43
because it had to last for sixsześć yearslat.
106
268000
4000
by starczył na sześć lat.
04:47
And there were rarerzadko spotykany but searingpiekący chantsprzyśpiewki
107
272000
2000
Były rzadkie, ale zjadliwe
04:49
of "slit-eyeSzczelina oko"
108
274000
2000
wierszyki o "skośnookich"
04:51
and the occasionalod czasu do czasu graffitigraffiti:
109
276000
2000
i czasem graffiti:
04:53
"AsianAzjatycki, go home."
110
278000
2000
"Azjaci, do domu".
04:55
Go home to where?
111
280000
2000
Do jakiego domu?
04:57
Something stiffenedusztywnione insidewewnątrz me.
112
282000
3000
Coś się we mnie usztywniło.
05:00
There was a gatheringzebranie of resolverozwiązać
113
285000
2000
Poczułam przypływ determinacji,
05:02
and a quietcichy voicegłos sayingpowiedzenie, "I will bypassObwodnica you."
114
287000
4000
a cichy głos powiedział mi: "Ominę cię".
05:06
My mothermama, my sistersiostra and I
115
291000
2000
Moja mama, siostra i ja
05:08
sleptspałem in the samepodobnie bedłóżko.
116
293000
3000
spałyśmy w jednym łóżku.
05:11
My mothermama was exhaustedwyczerpany eachkażdy night,
117
296000
2000
Chociaż co wieczór mama była wykończona,
05:13
but we told one anotherinne about our day
118
298000
2000
opowiadałyśmy sobie o naszym dniu
05:15
and listenedsłuchałem to the movementsruchy
119
300000
2000
i słuchałyśmy krzątaniny
05:17
of my grandmotherbabcia around the housedom.
120
302000
2000
babci po domu.
05:19
My mothermama sufferedcierpiał from nightmareskoszmary senne
121
304000
2000
Moja mama miała koszmary o łodzi.
05:21
all about the boatłódź.
122
306000
3000
Moja mama miała koszmary o łodzi.
05:24
And my jobpraca was to stayzostać awakeprzebudzony untilaż do her nightmareskoszmary senne cameoprawa ołowiana witrażu
123
309000
3000
Moim zadaniem było obudzenie jej, kiedy przyjdą koszmary.
05:27
so I could wakebudzić her.
124
312000
3000
Moim zadaniem było obudzenie jej, kiedy przyjdą koszmary.
05:30
She openedotwierany a computerkomputer storesklep
125
315000
2000
Otworzyła sklep z komputerami,
05:32
then studiedbadane to be a beauticianKosmetyczka
126
317000
2000
potem studiowała, by zostać kosmetyczką
05:34
and openedotwierany anotherinne businessbiznes.
127
319000
2000
i otworzyła inny biznes.
05:36
And the womenkobiety cameoprawa ołowiana witrażu with theirich storieshistorie
128
321000
2000
Kobiety przychodziły z historiami
05:38
about menmężczyźni who could not make the transitionprzejście,
129
323000
2000
o mężczyznach, którzy nie mogli się przestawić,
05:40
angryzły and inflexiblesztywne,
130
325000
2000
gniewnych i nieelastycznych,
05:42
and troubledzmartwiony childrendzieci caughtzłapany betweenpomiędzy two worldsświaty.
131
327000
3000
o zakłopotanych dzieciach pomiędzy dwoma światami.
05:45
GrantsDotacje and sponsorssponsorów were soughtposzukiwany.
132
330000
3000
Szukało się dotacji, sponsorów.
05:48
CentersOśrodki were establishedustanowiony.
133
333000
2000
Stworzono specjalne centra.
05:50
I livedPerscyativestwo recyrodycyjcystwo recyrodycyjcystwo recyrodycyj in parallelrównolegle worldsświaty.
134
335000
2000
Żyłam w równoległych światach.
05:52
In one, I was the classicklasyczny AsianAzjatycki studentstudent,
135
337000
4000
W jednym byłam studentką z Azji,
05:56
relentlessnieustające in the demandswymagania that I madezrobiony on myselfsiebie.
136
341000
3000
nieustępliwą w wymaganiach wobec siebie.
05:59
In the other, I was enmeshedwplątany in liveszyje that were precariousniepewna,
137
344000
3000
W drugim stykałam się z ludźmi o niepewnym jutrze,
06:02
tragicallytragicznie scarredpokryty bliznami by violenceprzemoc,
138
347000
2000
doświadczonymi przemocą,
06:04
drugnarkotyk abusenadużycie and isolationizolacji.
139
349000
3000
narkomanią i izolacją.
06:07
But so manywiele over the yearslat were helpedpomógł.
140
352000
2000
Ale tak wielu udało się pomóc przez lata.
06:09
And for that work, when I was a finalfinał yearrok lawprawo studentstudent,
141
354000
3000
Za tę pracę, kiedy kończyłam prawo,
06:12
I was chosenwybrany as the youngmłody AustralianAustralijski of the yearrok.
142
357000
3000
zostałam wybrana młodą Australijką roku.
06:15
And I was catapultedzleciał
143
360000
2000
Katapultowano mnie z jednego
06:17
from one piecekawałek of the jigsawpuzzle to anotherinne,
144
362000
2000
kawałka układanki do drugiego,
06:19
and theirich edgeskrawędzie didn't fitdopasowanie.
145
364000
2000
a ich krawędzie nie pasowały.
06:21
TanTan LeLe, anonymousanonimowy FootscrayFootscray residentMieszkaniec,
146
366000
2000
Tan Le, anonimowa rezydentka z Footscray,
06:23
was now TanTan LeLe, refugeeuchodźca and socialspołeczny activistaktywista,
147
368000
4000
była teraz Tan Le, uchodźczynią i aktywistką,
06:27
invitedzaproszony to speakmówić in venuesSale koncertowe she had never heardsłyszał of
148
372000
3000
zapraszaną do publicznych miejsc i prywatnych domów,
06:30
and into homesdomy whosektórego existenceistnienie
149
375000
2000
o których nie słyszała
06:32
she could never have imaginedwyobrażałem sobie.
150
377000
2000
i których sobie nie wyobrażała.
06:34
I didn't know the protocolsprotokoły.
151
379000
2000
Nie znałam zasad etykiety.
06:36
I didn't know how to use the cutlerysztućce.
152
381000
3000
Nie wiedziałam, jak używać sztućców,
06:39
I didn't know how to talk about winewino.
153
384000
3000
jak rozmawiać o winie,
06:42
I didn't know how to talk about anything.
154
387000
4000
jak rozmawiać o czymkolwiek.
06:46
I wanted to retreatrekolekcje to the routinesprocedury and comfortkomfort
155
391000
3000
Chciałam wycofać się do wygodnej codzienności,
06:49
of life in an unsungnieznanych suburbPrzedmieście --
156
394000
3000
do prostego życia na przedmieściach,
06:52
a grandmotherbabcia, a mothermama and two daughterscórki
157
397000
3000
babci, matki i dwóch córek,
06:55
endingkończący się eachkażdy day as they had for almostprawie 20 yearslat,
158
400000
3000
które kończą każdy dzień tak, jak przez ostatnie 20 lat,
06:58
tellingwymowny one anotherinne the storyfabuła of theirich day
159
403000
2000
opowiadając sobie nawzajem, jak minął dzień
07:00
and fallingspadanie asleepwe śnie,
160
405000
2000
i zasypiając w trójkę w tym samym łóżku.
07:02
the threetrzy of us still in the samepodobnie bedłóżko.
161
407000
4000
i zasypiając w trójkę w tym samym łóżku.
07:06
I told my mothermama I couldn'tnie mógł do it.
162
411000
4000
Powiedziałam mamie, że nie mogę tego robić.
07:10
She remindedprzypomniał me that I was now the samepodobnie agewiek she had been
163
415000
3000
Przypomniała mi, że byłam w tym samym wieku
07:13
when we boardedna pokład the boatłódź.
164
418000
3000
co ona, gdy łódź wodowała.
07:16
No had never been an optionopcja.
165
421000
3000
Odwrót nie wchodził w grę.
07:19
"Just do it," she said,
166
424000
2000
"Po prostu to rób", powiedziała,
07:21
"and don't be what you're not."
167
426000
3000
"nie bądź kimś, kim nie jesteś".
07:24
So I spokeprzemówił out on youthmłodość unemploymentbezrobocia and educationEdukacja
168
429000
3000
Mówiłam o bezrobociu, edukacji
07:27
and the neglectzaniedbanie of the marginalizedna marginesie and the disenfranchisedpozbawionych prawa wyborczego.
169
432000
3000
i zaniedbywaniu ludzi z marginesu, bez praw.
07:30
And the more candidlySzczerze I spokeprzemówił,
170
435000
2000
Im szczerzej mówiłam,
07:32
the more I was askedspytał to speakmówić.
171
437000
3000
tym więcej prosili, bym przemawiała.
07:35
I metspotkał people from all walksspacery of life,
172
440000
3000
Spotkałam wielu różnych ludzi,
07:38
so manywiele of them doing the thing they lovedkochany,
173
443000
2000
wielu z nich robiło, co kochają,
07:40
livingżycie on the frontiersgranic of possibilitymożliwość.
174
445000
3000
żyjąc na granicach możliwości.
07:43
And even thoughchociaż I finishedskończone my degreestopień,
175
448000
3000
Chociaż skończyłam studia prawnicze,
07:46
I realizedrealizowany I could not settlerozliczenia into a careerkariera in lawprawo.
176
451000
3000
zdałam sobie sprawę, że to nie kariera dla mnie.
07:49
There had to be anotherinne piecekawałek of the jigsawpuzzle.
177
454000
3000
Czułam, że musi być inny element układanki.
07:52
And I realizedrealizowany at the samepodobnie time
178
457000
3000
Uświadomiłam sobie wtedy,
07:55
that it is okay to be an outsideroutsider,
179
460000
2000
że to w porządku, być outsiderem,
07:57
a recentniedawny arrivalprzyjazd,
180
462000
2000
świeżo przybyłym,
07:59
newNowy on the scenescena --
181
464000
2000
nowym na scenie.
08:01
and not just okay,
182
466000
2000
Ba, nie tylko w porządku.
08:03
but something to be thankfulwdzięczny for,
183
468000
2000
Można być za to wdzięcznym,
08:05
perhapsmoże a giftprezent from the boatłódź.
184
470000
3000
jakby był to dar z łodzi.
08:08
Because beingistota an insiderInsider
185
473000
2000
Bycie z wewnątrz
08:10
can so easilyz łatwością mean collapsingzwijanie the horizonshoryzonty,
186
475000
2000
może ograniczać horyzonty.
08:12
can so easilyz łatwością mean
187
477000
2000
Łatwo wtedy przyjąć
08:14
acceptingakceptować the presumptionsdomniemania of your provinceProwincja.
188
479000
3000
dominujący w okolicy sposób myślenia.
08:17
I have steppedkrok po kroku outsidena zewnątrz my comfortkomfort zonestrefa enoughdość now
189
482000
3000
Ja wyszłam poza swoją strefę komfortu na tyle,
08:20
to know that, yes, the worldświat does fallspadek apartniezależnie,
190
485000
2000
by się przekonać, że świat się wali,
08:22
but not in the way that you fearstrach.
191
487000
3000
ale nie tak, jak się tego boimy.
08:25
PossibilitiesMożliwości that would not have been alloweddozwolony
192
490000
2000
Niedopuszczalne dotychczas możliwości
08:27
were outrageouslyskandalicznie encouragedzachęcać.
193
492000
2000
stały się szokująco pobudzające.
08:29
There was an energyenergia there,
194
494000
2000
Była w tym energia,
08:31
an implacablenieprzejednanym optimismoptymizm,
195
496000
2000
nieprzejednany optymizm,
08:33
a strangedziwne mixturemieszanina of humilitypokora and daringDaring.
196
498000
3000
dziwna mieszanina pokory i odwagi.
08:36
So I followedśledzić my hunchesgarby.
197
501000
2000
Podążyłam za przeczuciem.
08:38
I gatheredZebrane around me a smallmały teamzespół of people
198
503000
3000
Zebrałam mały zespół,
08:41
for whomkogo the labeletykieta "It can't be doneGotowe"
199
506000
2000
dla którego hasło "To nie może się udać"
08:43
was an irresistibleIrresistible challengewyzwanie.
200
508000
3000
było nieodpartym wyzwaniem.
08:46
For a yearrok we were pennilessbez grosza.
201
511000
2000
Przez rok byliśmy bez grosza.
08:48
At the endkoniec of eachkażdy day, I madezrobiony a hugeolbrzymi potgarnek of soupzupa
202
513000
2000
Na koniec dnia robiłam wielki gar zupy,
08:50
whichktóry we all sharedudostępniony.
203
515000
2000
którym się dzieliliśmy.
08:52
We workedpracował well into eachkażdy night.
204
517000
3000
Pracowaliśmy do późna w nocy.
08:55
MostWiększość of our ideaspomysły were crazyzwariowany,
205
520000
2000
Mieliśmy głównie szalone pomysły,
08:57
but a fewkilka were brilliantznakomity,
206
522000
2000
ale kilka było błyskotliwych,
08:59
and we brokezepsuł się throughprzez.
207
524000
3000
więc się wybiliśmy.
09:02
I madezrobiony the decisiondecyzja to moveruszaj się to the U.S.
208
527000
2000
Podjęłam decyzję o przeprowadzce do USA,
09:04
after only one tripwycieczka.
209
529000
2000
zaledwie po jednej podróży.
09:06
My hunchesgarby again.
210
531000
2000
Moje przeczucia.
09:08
ThreeTrzy monthsmiesiące laterpóźniej I had relocatedprzeniesiony,
211
533000
2000
Trzy miesiące później przeniosłam się,
09:10
and the adventureprzygoda has continuednieprzerwany.
212
535000
3000
a przygoda trwała.
09:13
Before I closeblisko thoughchociaż,
213
538000
2000
Zanim skończę,
09:15
let me tell you about my grandmotherbabcia.
214
540000
3000
opowiem wam o mojej babci.
09:18
She grewrósł up at a time
215
543000
2000
Gdy dorastała,
09:20
when ConfucianismKonfucjanizm was the socialspołeczny normnorma
216
545000
2000
konfucjanizm był normą społeczną,
09:22
and the locallokalny MandarinMandaryński was the personosoba who matteredliczyło się.
217
547000
3000
i lokalny Mandaryn tym, kto się liczy.
09:25
Life hadn'tnie miał changedzmienione for centurieswieki.
218
550000
3000
Życie nie zmieniło się od wieków.
09:28
Her fatherojciec diedzmarły soonwkrótce after she was bornurodzony.
219
553000
4000
Jej ojciec zmarł tuż po jej narodzinach.
09:32
Her mothermama raisedpodniesiony her alonesam.
220
557000
3000
Matka wychowywała ją sama.
09:35
At 17 she becamestał się the seconddruga wifeżona
221
560000
3000
W wieku 17 lat została drugą żoną
09:38
of a MandarinMandaryński whosektórego mothermama beatbić her.
222
563000
3000
Mandaryna, którego matka ją biła.
09:41
With no supportwsparcie from her husbandmąż,
223
566000
2000
Pozbawiona wsparcia męża,
09:43
she causedpowodowany a sensationuczucie by takingnabierający him to courtSąd
224
568000
3000
wzbudziła sensację pozywając go
09:46
and prosecutingścigania her ownwłasny casewalizka,
225
571000
2000
i prowadząc własną sprawę,
09:48
and a fardaleko greaterwiększy sensationuczucie when she wonwygrał.
226
573000
3000
a jeszcze większą, gdy wygrała.
09:51
(LaughterŚmiech)
227
576000
2000
(Śmiech)
09:53
(ApplauseAplauz)
228
578000
4000
(Oklaski)
09:57
"It can't be doneGotowe" was shownpokazane to be wrongźle.
229
582000
4000
"Tego nie można zrobić" okazało się nieprawdą.
10:03
I was takingnabierający a showerprysznic in a hotelhotel roompokój in SydneySydney
230
588000
3000
Brałam prysznic w hotelu w Sydney,
10:06
the momentza chwilę she diedzmarły
231
591000
2000
kiedy zmarła 600 mil stamtąd,
10:08
600 milesmile away in MelbourneMelbourne.
232
593000
3000
w Melbourne.
10:11
I lookedspojrzał throughprzez the showerprysznic screenekran
233
596000
2000
Spojrzałam przez ściankę kabiny
10:13
and saw her standingna stojąco on the other sidebok.
234
598000
3000
i zobaczyłam ją po drugiej stronie.
10:16
I knewwiedziałem she had come to say goodbyeŻegnaj.
235
601000
2000
Wiedziałam, że przyszła się pożegnać.
10:18
My mothermama phonedzadzwonił do minutesminuty laterpóźniej.
236
603000
3000
Moja mama zadzwoniła parę minut później.
10:21
A fewkilka daysdni laterpóźniej,
237
606000
2000
Kilka dni później
10:23
we wentposzedł to a BuddhistBuddyjski templeświątynia in FootscrayFootscray
238
608000
2000
poszłyśmy do świątyni buddyjskiej w Footscray
10:25
and satsob around her casketSzkatuła.
239
610000
2000
i usiadłyśmy obok jej trumny.
10:27
We told her storieshistorie
240
612000
2000
Opowiadałyśmy jej historie
10:29
and assuredzapewniona her that we were still with her.
241
614000
3000
i zapewniałyśmy, że wciąż z nią jesteśmy.
10:32
At midnightpółnocy the monkmnich cameoprawa ołowiana witrażu
242
617000
3000
O północy przyszedł mnich
10:35
and told us he had to closeblisko the casketSzkatuła.
243
620000
3000
i powiedział, że musi zamknąć trumnę.
10:38
My mothermama askedspytał us to feel her handdłoń.
244
623000
3000
Mama poprosiła, żebyśmy dotknęli dłoni babci.
10:41
She askedspytał the monkmnich,
245
626000
2000
Zapytała mnicha:
10:43
"Why is it that her handdłoń is so warmciepły
246
628000
2000
"Dlaczego jej ręka jest taka ciepła,
10:45
and the restodpoczynek of her is so coldzimno?"
247
630000
3000
a reszta ciała taka zimna?"
10:48
"Because you have been holdingtrzymać it sinceod this morningranek," he said.
248
633000
4000
"Ponieważ od rana ją trzymasz", powiedział.
10:52
"You have not let it go."
249
637000
3000
"Nie puściłaś".
10:57
If there is a sinewścięgno in our familyrodzina,
250
642000
2000
Jeżeli w naszej rodzinie jest siła,
10:59
it runsdziała throughprzez the womenkobiety.
251
644000
2000
to przechodzi z kobiety na kobietę.
11:01
GivenBiorąc pod uwagę who we were and how life had shapedw kształcie us,
252
646000
3000
Biorąc pod uwagę to, jak życie nas ukształtowało,
11:04
we can now see
253
649000
2000
widzimy teraz, że
11:06
that the menmężczyźni who mightmoc have come into our liveszyje
254
651000
2000
mężczyźni pojawiający się w naszym życiu
11:08
would have thwartedudaremniona us.
255
653000
2000
tylko by nas blokowali.
11:10
DefeatPorażka would have come too easilyz łatwością.
256
655000
3000
Porażka przyszłaby zbyt łatwo.
11:13
Now I would like to have my ownwłasny childrendzieci,
257
658000
2000
Chciałabym mieć własne dzieci
11:15
and I wondercud about the boatłódź.
258
660000
3000
i myślę nad tą łodzią.
11:18
Who could ever wishżyczenie it on theirich ownwłasny?
259
663000
3000
Czy ktokolwiek wybrałby ją świadomie?
11:21
YetJeszcze I am afraidprzestraszony of privilegeprzywilej,
260
666000
2000
Boję się jednak przywilejów,
11:23
of easełatwość,
261
668000
2000
ułatwień,
11:25
of entitlementuprawnienie.
262
670000
2000
uprawnień.
11:27
Can I give them a bowkokarda in theirich liveszyje,
263
672000
2000
Czy mogę dać swoim dzieciom
11:29
dippingzanurzenie bravelydzielnie into eachkażdy wavefala,
264
674000
3000
ten dziób łodzi, odważnie pokonujący fale,
11:32
the unperturbedniewzruszone and steadystały beatbić of the enginesilnik,
265
677000
3000
jednostajny rytm silnika,
11:35
the vastogromny horizonhoryzont
266
680000
2000
szeroki horyzont,
11:37
that guaranteesgwarancje nothing?
267
682000
2000
który niczego nie gwarantuje?
11:39
I don't know.
268
684000
2000
Nie wiem.
11:41
But if I could give it
269
686000
2000
Jeżeli mogłabym im to dać,
11:43
and still see them safelybezpiecznie throughprzez,
270
688000
2000
ale i bezpiecznie doprowadzić do celu,
11:45
I would.
271
690000
3000
zrobiłabym to.
11:48
(ApplauseAplauz)
272
693000
12000
(Oklaski)
12:00
TrevorTrevor NeilsonNeilson: And alsorównież, Tan'sTan mothermama is here todaydzisiaj
273
705000
3000
Trevor Neilson: Mama Tan jest z nami dzisiaj
12:03
in the fourthczwarty or fifthpiąty rowrząd.
274
708000
3000
w czwartym lub piątym rzędzie.
12:06
(ApplauseAplauz)
275
711000
4000
(Oklaski)
Translated by Sebastian Misiewicz
Reviewed by Martyna Bajek

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Tan Le - Entrepreneur
Tan Le is the founder & CEO of Emotiv, a bioinformatics company that's working on identifying biomarkers for mental and other neurological conditions using electroencephalography (EEG).

Why you should listen

Tan Le is the co-founder and president of Emotiv. Before this, she headed a firm that worked on a new form of remote control that uses brainwaves to control digital devices and digital media. It's long been a dream to bypass the mechanical (mouse, keyboard, clicker) and have our digital devices respond directly to what we think. Emotiv's EPOC headset uses 16 sensors to listen to activity across the entire brain. Software "learns" what each user's brain activity looks like when one, for instance, imagines a left turn or a jump.

Le herself has an extraordinary story -- a refugee from Vietnam at age 4, she entered college at 16 and has since become a vital young leader in her home country of Australia.

More profile about the speaker
Tan Le | Speaker | TED.com