ABOUT THE SPEAKER
Terry Moore - Thinker
Terry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews.

Why you should listen

Terry Moore directs the Radius Foundation in New York, which, as its website says, "seeks new ways of exploring and understanding dissimilar conceptual systems or paradigms -- scientific, religious, philosophical, and aesthetic -- with the aim to find a world view of more complete insight and innovation. The Radius Foundation is a forum for different views."

The foundation has published several works that examine the intersection of religion and metaphysics with science and social action.

More profile about the speaker
Terry Moore | Speaker | TED.com
TED2012

Terry Moore: Why is 'x' the unknown?

Terry Moore: Dlaczego 'x' jest niewiadomą?

Filmed:
3,872,013 views

Dlaczego 'x' jest symbolem niewiadomej? W swojej krótkiej i zabawnej prezentacji Terry Moore dzieli się z nami zaskakującą odpowiedzią.
- Thinker
Terry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:16
I have the answerodpowiedź to a questionpytanie that we'vemamy all askedspytał.
0
611
3601
Mam odpowiedź na pytanie, które wszyscy sobie zadawaliśmy.
00:20
The questionpytanie is,
1
4212
1117
Pytanie brzmi:
00:21
Why is it that the letterlist X
2
5329
2284
Dlaczego litera X
00:23
representsreprezentuje the unknownnieznany?
3
7613
1998
reperezentuje niewiadomą?
00:25
Now I know we learnednauczyli that in mathmatematyka classklasa,
4
9611
2967
Wiem, że uczyliśmy się tego na matematyce,
00:28
but now it's everywherewszędzie in the culturekultura --
5
12578
1751
ale teraz spotykamy się z tym wszędzie w kulturze:
00:30
The X prizenagroda, the X-FilesX-Files,
6
14329
2801
Nagroda X, Archiwum X,
00:33
ProjectProjektu X, TEDxTEDx.
7
17130
3923
Projekt X, TEDx.
00:36
Where'dW przypadku, gdy miał that come from?
8
21053
1995
Skąd się to wzięło?
00:38
About sixsześć yearslat agotemu
9
23048
1218
Jakieś sześć lat temu
00:40
I decidedzdecydowany that I would learnuczyć się ArabicArabski,
10
24266
2716
postanowiłem nauczyć się arabskiego,
00:42
whichktóry turnsskręca out to be a supremelyniezwykle logicallogiczny languagejęzyk.
11
26982
3952
który okazał się bardzo logicznym językiem.
00:46
To writepisać a wordsłowo or a phrasewyrażenie
12
30934
2317
Napisać słowo czy frazę
00:49
or a sentencezdanie in ArabicArabski
13
33251
1681
albo zdanie po arabsku
00:50
is like craftingCrafting an equationrównanie,
14
34932
2233
to tak jak stworzyć równanie,
00:53
because everykażdy partczęść is extremelyniezwykle preciseprecyzyjny
15
37165
2366
bo każda część jest niezwykle precyzyjna
00:55
and carriesniesie a lot of informationInformacja.
16
39531
2852
i zawiera mnóstwo informacji.
00:58
That's one of the reasonspowody
17
42383
1350
To jeden z powodów,
00:59
so much of what we'vemamy come to think of
18
43733
1515
dla których większość z tego,
01:01
as WesternWestern sciencenauka and mathematicsmatematyka and engineeringInżynieria
19
45248
3819
co uważamy naukę, matematykę i inżynierię Zachodu,
01:04
was really workedpracował out in the first fewkilka centurieswieki of the CommonWspólne EraEra
20
49067
3322
tak naprawdę opracowali w pierwszych wiekach naszej ery
01:08
by the PersiansPersowie and the ArabsArabowie and the TurksTurcy.
21
52389
3316
Persowie, Arabowie i Turkowie.
01:11
This includesobejmuje the little systemsystem in ArabicArabski
22
55705
2317
Do tego zalicza się mały system
01:13
callednazywa al-jebraAl-jebra.
23
58022
1716
po arabsku nazywany al-jebra.
01:15
And al-jebrAl-jebr roughlyw przybliżeniu translatesprzekłada się to
24
59738
3168
Al-jebr oznacza mniej więcej
01:18
"the systemsystem for reconcilingUzgadnianie disparateróżny partsCzęści."
25
62906
3699
"system pogodzenia niewspółmiernych części."
01:22
Al-jebrAl-jebr finallywreszcie cameoprawa ołowiana witrażu into EnglishAngielski as algebraalgebra.
26
66605
4050
Al-jebr ostatecznie w angielskim przybrał formę algebra.
01:26
One exampleprzykład amongpośród manywiele.
27
70655
2167
Jeden przykład spośród wielu.
01:28
The ArabicArabski textsteksty containingzawierające this mathematicalmatematyczny wisdommądrość
28
72822
3966
Arabskie teksty zawierające mądrości matematyczne
01:32
finallywreszcie madezrobiony theirich way to EuropeEuropy --
29
76788
1783
dotarły do Europy,
01:34
whichktóry is to say SpainHiszpania --
30
78571
1286
dokładniej, do Hiszpanii,
01:35
in the 11thth and 12thth centurieswieki.
31
79857
2465
w XI i XII wieku.
01:38
And when they arrivedprzybył
32
82322
1150
Kiedy się pojawiły
01:39
there was tremendousogromny interestzainteresowanie
33
83472
1883
wzbudziły olbrzymie zainteresowanie
01:41
in translatingtłumaczenia this wisdommądrość
34
85355
1734
w przetłumaczeniu tej wiedzy
01:42
into a EuropeanEuropejski languagejęzyk.
35
87089
1649
na język europejski.
01:44
But there were problemsproblemy.
36
88738
2018
Ale były z tym problemy.
01:46
One problemproblem
37
90756
1717
Na przykład taki,
01:48
is there are some soundsDźwięki in ArabicArabski
38
92473
2633
że niektórych arabskich dźwięków
01:51
that just don't make it throughprzez a EuropeanEuropejski voicegłos boxpudełko
39
95106
2999
Europejczycy zwyczajnie nie są w stanie wymówić
01:54
withoutbez lots of practicećwiczyć.
40
98105
2267
bez intensywnego treningu.
01:56
TrustZaufania me on that one.
41
100372
1734
Uwierzcie mi na słowo.
01:58
AlsoRównież, those very soundsDźwięki
42
102106
2217
Ponadto, tych dźwięków
02:00
tendzmierzać not to be representedreprezentowany
43
104323
1914
za bardzo nie da się przedstawić
02:02
by the characterspostacie that are availabledostępny in EuropeanEuropejski languagesJęzyki.
44
106237
3588
za pomocą dostępnych znaków europejskich.
02:05
Here'sTutaj jest one of the culpritssprawców.
45
109825
1814
Tutaj mamy jednego z winowajców.
02:07
This is the letterlist SHeenSHeen,
46
111639
1884
To jest litera Sheen,
02:09
and it makesczyni the sounddźwięk we think of as SHSH -- "shSH."
47
113523
3599
wymawia się ją podobnie do polskiego "sz".
02:13
It's alsorównież the very first letterlist
48
117122
2602
Jest to także pierwsza litera
02:15
of the wordsłowo shalanshalan,
49
119724
2432
słowa shalan,
02:18
whichktóry meansznaczy "something"
50
122156
1794
które oznacza "coś",
02:19
just like the the EnglishAngielski wordsłowo "something" --
51
123950
1848
tak samo jak angielskie słowo "coś":
02:21
some undefinedNiezdefiniowany, unknownnieznany thing.
52
125798
3286
niezdefiniowana, nieznana rzecz.
02:24
Now in ArabicArabski,
53
129084
1165
W arabskim
02:26
we can make this definiteokreślony
54
130249
1201
możemy stworzyć z tego formę określoną
02:27
by addingdodawanie the definiteokreślony articleartykuł "alglin."
55
131450
2148
dodając przedimek określony "al".
02:29
So this is al-shalanAl-shalan --
56
133598
2602
Więc to jest al-shalan,
02:32
the unknownnieznany thing.
57
136200
1650
konkretna nieznana rzecz.
02:33
And this is a wordsłowo that appearspojawia się throughoutpoprzez earlywcześnie mathematicsmatematyka,
58
137850
3303
To słowo pojawia się we wczesnej matematyce,
02:37
suchtaki as this 10thth centurystulecie derivationwyprowadzenie of proofsdowody.
59
141153
7200
na przykład w tym dowodzie z dziesiątego wieku.
02:44
The problemproblem for the MedievalŚredniowieczny SpanishHiszpański scholarsuczonych
60
148353
2510
Średniowieczni hiszpańscy uczeni,
02:46
who were taskedza zadanie with translatingtłumaczenia this materialmateriał
61
150863
2568
którzy mieli za zadanie przetłumaczyć ten materiał,
02:49
is that the letterlist SHeenSHeen and the wordsłowo shalanshalan
62
153431
4482
nie mogli oddać litery Sheen i słowa shalan
02:53
can't be renderedrenderowane into SpanishHiszpański
63
157913
1950
na hiszpański
02:55
because SpanishHiszpański doesn't have that SHSH,
64
159863
2586
ponieważ w hiszpańskim sz nie występuje.
02:58
that "shSH" sounddźwięk.
65
162449
1297
ponieważ w hiszpańskim sz nie występuje.
02:59
So by conventionKonwencja,
66
163746
1582
Ustalili zatem regułę,
03:01
they createdstworzony a rulereguła in whichktóry
67
165328
1666
Ustalili zatem regułę,
03:02
they borrowedpożyczone the CKCK sounddźwięk, "ckCK" sounddźwięk,
68
166994
4218
wg której zapożyczyli dźwięk "kh",
03:07
from the classicalklasyczny GreekGrecki
69
171212
1748
z klasycznej greki
03:08
in the formformularz of the letterlist KaiKai.
70
172960
2681
w postaci litery Chi.
03:11
LaterPóźniej when this materialmateriał was translatedprzetłumaczony
71
175641
2719
Później, gdy ten materiał został przetłumaczony
03:14
into a commonpospolity EuropeanEuropejski languagejęzyk,
72
178360
2348
na powszechny europejski język
03:16
whichktóry is to say LatinŁaciński,
73
180708
2050
czyli łacinę,
03:18
they simplypo prostu replacedzastąpiony the GreekGrecki KaiKai
74
182758
2033
grecka litera Chi została zamieniona
03:20
with the LatinŁaciński X.
75
184791
2350
na łacińskie X.
03:23
And oncepewnego razu that happenedstało się,
76
187141
1269
Potem,
03:24
oncepewnego razu this materialmateriał was in LatinŁaciński,
77
188410
2465
gdy materiał dostępny był po łacinie,
03:26
it formedpowstały the basispodstawa for mathematicsmatematyka textbookspodręczniki
78
190875
3583
stał się podstawą dla podręczników matematyki
03:30
for almostprawie 600 yearslat.
79
194458
2083
na następne 600 lat.
03:32
But now we have the answerodpowiedź to our questionpytanie.
80
196541
2018
Teraz więc mamy odpowiedź na nasze pytanie.
03:34
Why is it that X is the unknownnieznany?
81
198559
2781
Dlaczego X jest niewiadomą?
03:37
X is the unknownnieznany
82
201340
1823
X jest niewiadomą
03:39
because you can't say "shSH" in SpanishHiszpański.
83
203163
3782
ponieważ nie da się powiedzieć "sz" po hiszpańsku.
03:42
(LaughterŚmiech)
84
206945
2384
(Śmiech)
03:45
And I thought that was worthwartość sharingdzielenie się.
85
209329
2317
A ja pomyślałem, że warto się tym podzielić.
03:47
(ApplauseAplauz)
86
211646
3117
(Brawa)
Translated by Piotr Będźkowski
Reviewed by Ernest Wójcik

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Terry Moore - Thinker
Terry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews.

Why you should listen

Terry Moore directs the Radius Foundation in New York, which, as its website says, "seeks new ways of exploring and understanding dissimilar conceptual systems or paradigms -- scientific, religious, philosophical, and aesthetic -- with the aim to find a world view of more complete insight and innovation. The Radius Foundation is a forum for different views."

The foundation has published several works that examine the intersection of religion and metaphysics with science and social action.

More profile about the speaker
Terry Moore | Speaker | TED.com