TED2019
Ella Al-Shamahi: The fascinating (and dangerous) places scientists aren't exploring
Ella Al-Shamahi: Bilim insanlarının keşfetmediği büyüleyici yerler
Filmed:
Readability: 4.5
1,911,634 views
Dünyanın büyük bir kısmında, hükûmetlerin düşmanca ve ihtilaflı olarak gördüğü yerlerde, cephe hattını keşfedici bilimi icra edemiyoruz. Bakmadığımız için neler kaçırıyor olabiliriz? Bu korkusuz ve beklenmedik bir biçimde komik konuşmada paleoantropolog Ella Al-Shamai bizi Yemen'de dünyadaki biyolojik çeşitliliği en fazla yerlerden biri olan Sokotra adasına bir sefere çıkarıyor ve bilim insanları için inanılmaz bulgulara ev sahipliği yapıyor olabilecek kararsız bölgelerin keşfinin yolunu açıyor.
Ella Al-Shamahi - Paleoanthropologist, stand-up comic
Ella Al-Shamahi is a palaeoanthropologist specializing in fossil hunting in caves in unstable, hostile and disputed territories. In her spare time, she's a stand-up comic. Full bio
Ella Al-Shamahi is a palaeoanthropologist specializing in fossil hunting in caves in unstable, hostile and disputed territories. In her spare time, she's a stand-up comic. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
So I've got something that I'm
slightly embarrassed to admit to.
slightly embarrassed to admit to.
0
792
4976
İtiraf etmekten biraz utanıyorum ama...
00:17
At the age of 17,
1
5792
1559
17 yaşındayken
00:19
as a creationist,
2
7375
1809
yaratılışçı biri olarak
00:21
I decided to go to university
to study evolution
to study evolution
3
9208
3601
üniversitede evrim okumaya karar verdim
00:24
so that I could destroy it.
4
12833
1601
ki onu yok edebileyim.
00:26
(Laughter)
5
14458
1685
(Gülme sesleri)
00:28
I failed.
6
16167
1267
Başaramadım.
00:29
I failed so spectacularly
that I'm now an evolutionary biologist.
that I'm now an evolutionary biologist.
7
17458
3851
O kadar başarısız oldum ki
evrimsel biyolog oldum.
evrimsel biyolog oldum.
00:33
(Applause)
8
21333
2810
(Alkışlar)
00:36
So I'm a paleoanthropologist,
I'm a National Geographic Explorer
I'm a National Geographic Explorer
9
24167
3309
Bir paleoantropolog
ve National Geographic kaşifi olarak
ve National Geographic kaşifi olarak
00:39
specializing in fossil hunting in caves
10
27500
2643
uzmanlık alanım
dengesiz, tehlikeli ve ihtilaflı
bölgelerin mağaraların fosil avlamak.
bölgelerin mağaraların fosil avlamak.
00:42
in unstable, hostile
and disputed territories.
and disputed territories.
11
30167
2541
00:45
And we all know that
if I was a guy and not a girl,
if I was a guy and not a girl,
12
33958
3518
Hepimiz biliyoruz ki
eğer ben bir erkek olsaydım
eğer ben bir erkek olsaydım
00:49
that wouldn't be a job description,
that would be a pick-up line.
that would be a pick-up line.
13
37500
3184
bu bir iş tanımı değil
bir kız tavlama cümlesi olurdu.
bir kız tavlama cümlesi olurdu.
00:52
(Laughter)
14
40708
2185
(Gülme sesleri)
00:54
Now, here's the thing.
I do not have a death wish.
I do not have a death wish.
15
42917
2434
Şunu netleştirelim,
canıma falan susamadım.
canıma falan susamadım.
00:57
I'm not an adrenaline junkie.
16
45375
2143
Adrenalin bağımlısı da değilim.
00:59
I just looked at a map.
17
47542
2517
Sadece bir haritaya baktım.
01:02
See, frontline exploratory science
does not happen as much
does not happen as much
18
50083
4226
Siyasi kargaşa içinde olan bölgelerde
01:06
in politically unstable territories.
19
54333
2500
en modern keşig bilimi pek yaygın değil.
01:09
This is a map of all the places
which the British Foreign Office
which the British Foreign Office
20
57542
3767
Bu harita
İngiltere Dışişleri Bakanlığı'nın
İngiltere Dışişleri Bakanlığı'nın
01:13
have declared contain
red zones, orange zones
red zones, orange zones
21
61333
3185
bildirmiş olduğu tüm kırmızı, turuncu
01:16
or have raised some kind
of a threat warning about.
of a threat warning about.
22
64542
3267
veya hakkında bir tehlike uyarısı
bulunan bölgeleri içeriyor.
bulunan bölgeleri içeriyor.
01:19
Now I'm going to go out on a limb here
and say that it is a tragedy
and say that it is a tragedy
23
67833
3185
Biraz başımın yanmasını göze alıp
gezegenin büyük bir kısmında
gezegenin büyük bir kısmında
01:23
if we're not doing frontline exploratory
science in a huge portion of the planet.
science in a huge portion of the planet.
24
71042
4976
modern keşif bilimi yapamamamızın
bir trajedi olduğunu söylüyorum.
bir trajedi olduğunu söylüyorum.
01:28
And so science has a geography problem.
25
76042
3750
Bu sebeple bilim
bir coğrafya sorunu yaşıyor.
bir coğrafya sorunu yaşıyor.
01:32
Also, as a paleoanthropologist,
26
80750
2643
Aynı zamanda bir paleoantropolog olarak
01:35
guys, this is basically a map
of some of the most important places
of some of the most important places
27
83417
3184
bu insan yaşamındaki en önemli yerlerin
01:38
in the human journey.
28
86625
1768
bazılarının haritası diyebilirim.
01:40
There are almost definitely
fascinating fossils to be found here.
fascinating fossils to be found here.
29
88417
4184
Muhtemelen oralarda bulunmayı bekleyen
kesinlikle ilginç fosiller vardır.
kesinlikle ilginç fosiller vardır.
01:44
But are we looking for them?
30
92625
2768
Ama onları arıyor muyuz ki?
01:47
And so as an undergraduate,
I was repeatedly told
I was repeatedly told
31
95417
3517
Bir lisans öğrencisi olarak
bana sürekli insanların,
bana sürekli insanların,
01:50
that humans, be they ourselves,
homo sapiens, or earlier species,
homo sapiens, or earlier species,
32
98958
4560
ister kendileri, ister homosapienler,
ister daha önceki türleri olsun,
ister daha önceki türleri olsun,
01:55
that we left Africa
via the Sinai of Egypt.
via the Sinai of Egypt.
33
103542
3583
Sina Çölü üzerinden Afrika'yı
terk ettikleri söylendi.
terk ettikleri söylendi.
02:00
I'm English, as you can
probably tell from my accent,
probably tell from my accent,
34
108250
3226
Aksanımdan İngiliz olduğumu
anlayabilirsiniz muhtemelen
anlayabilirsiniz muhtemelen
02:03
but I am actually of Arab heritage,
35
111500
2018
ama aslında Arap kökenliyim
ve dışarıdan bakılınca hep
tam bir Arap olduğumu düşünüyorum.
tam bir Arap olduğumu düşünüyorum.
02:05
and I always say that I'm
very, very Arab on the outside.
very, very Arab on the outside.
36
113542
2684
Aslında oldukça tutkulu olabilirim.
02:08
You know, I can really be passionate.
37
116250
1809
02:10
Like, "You're amazing! I love you!"
38
118083
1893
"Sen harika birisin!
Seni seviyorum!" gibi.
Seni seviyorum!" gibi.
02:12
But on the inside, I'm really English,
so everybody irritates me.
so everybody irritates me.
39
120000
3226
Ama tam anlamıyla bir İngiliz olduğumdan
içten içe herkesten rahatsız olurum.
içten içe herkesten rahatsız olurum.
02:15
(Laughter)
40
123250
2667
(Gülme sesleri)
02:20
It's true.
41
128208
1268
Gerçek bu.
02:21
And the thing is,
my family are Arab from Yemen,
my family are Arab from Yemen,
42
129500
3518
Ailem Yemenli Araplardan olduğundan
02:25
and I knew that that channel,
43
133042
3601
biliyorum ki
02:28
Bab-el-Mandeb,
44
136667
1392
Bab'ül Mendep hattını geçmek
02:30
is not that much of a feat to cross.
45
138083
2726
büyük bir çaba gerektirmiyor.
02:32
And I kept asking myself
this really simple question:
this really simple question:
46
140833
3768
Ve kendime sürekli şu basit soruyu
sorup durdum:
sorup durdum:
02:36
if the ancestors to New World monkeys
could somehow cross the Atlantic Ocean,
could somehow cross the Atlantic Ocean,
47
144625
5434
Yeni Dünya maymunlarının ataları
Atlantik Okyanusu'nu geçebildiyse
Atlantik Okyanusu'nu geçebildiyse
02:42
why couldn't humans cross
that tiny stretch of water?
that tiny stretch of water?
48
150083
3542
neden insanlar bu küçük
su sahasını geçemesin?
su sahasını geçemesin?
02:46
But the thing is, Yemen,
49
154708
1643
Sorun şu ki Yemen,
02:48
compared to, let's say, Europe,
50
156375
1976
Avrupa ile kıyaslandığında
02:50
was so understudied
51
158375
2059
öylesine yan rol konumunda ki
02:52
that it was something akin
to near virgin territory.
to near virgin territory.
52
160458
3250
neredeyse el değmemiş
bir bölge sayılabilir.
bir bölge sayılabilir.
02:56
But that, along with its location,
made the sheer potential for discovery
made the sheer potential for discovery
53
164917
6434
Ama konumu da düşünüldüğünde
keşfin en safi potansiyelini
keşfin en safi potansiyelini
03:03
so exciting,
54
171375
2101
oldukça heyecanlı bir hale getirdi
03:05
and I had so many questions.
55
173500
2851
ve benim bir sürü sorum vardı.
03:08
When did we first
start using Bab-el-Mandeb?
start using Bab-el-Mandeb?
56
176375
3059
Bab'ül Mendep'i kullanmaya
ilk ne zaman başladık?
ilk ne zaman başladık?
03:11
But also, which species of human
besides ourselves made it to Yemen?
besides ourselves made it to Yemen?
57
179458
4768
Aynı zamanda, bizim dışımızda
ilk hangi insan türü Yemen'e ulaştı?
ilk hangi insan türü Yemen'e ulaştı?
03:16
Might we find a species
as yet unknown to science?
as yet unknown to science?
58
184250
3851
Bilimin bihaber olduğu türler
bulma ihtimalimiz var mı?
bulma ihtimalimiz var mı?
03:20
And it turned out, I wasn't the only one
who had noticed Yemen's potential.
who had noticed Yemen's potential.
59
188125
4518
Üstelik meğer Yemen'in potansiyelini
fark eden tek kişi ben değilmişim.
fark eden tek kişi ben değilmişim.
03:24
There was actually
a few other academics out there.
a few other academics out there.
60
192667
2642
Başka akademisyenler de varmış.
03:27
But sadly, due to political instability,
they moved out, and so I moved in.
they moved out, and so I moved in.
61
195333
5018
Ne yazık ki politik kargaşadan ötürü,
onlar ayrıldı ve ben onların yerini aldım.
onlar ayrıldı ve ben onların yerini aldım.
03:32
And I was looking for caves:
62
200375
3184
Ve ben mağaralar aramaya başlamıştım:
03:35
caves because caves
are the original prime real estate.
are the original prime real estate.
63
203583
5060
Çünkü onlar birincil gayrimenkullerden.
03:40
But also because if you're looking
for fossils in that kind of heat,
for fossils in that kind of heat,
64
208667
3976
Bir de tabii eğer çöl sıcaklarında
fosil arıyorsanız
fosil arıyorsanız
03:44
your best bet for fossil preservation
is always going to be caves.
is always going to be caves.
65
212667
4059
fosillerin en iyi muhafaza edildiği yerler
mağaralar olacaktır.
mağaralar olacaktır.
03:48
But then, Yemen took
a really sad turn for the worse,
a really sad turn for the worse,
66
216750
4726
Fakat sonra, Yemen'de durum kötüleşti
03:53
and just a few days
before I was due to fly out to Yemen,
before I was due to fly out to Yemen,
67
221500
3893
ve ben Yemen'e uçmadan birkaç gün evvel,
03:57
the civil war escalated
into a regional conflict,
into a regional conflict,
68
225417
3726
bir iç savaş, bölgesel bir savaşa dönüştü.
04:01
the capital's airport was bombed
69
229167
2101
Başkentteki havaalanı bombalandığından,
04:03
and Yemen became a no-fly zone.
70
231292
2250
Yemen uçuşa yasak bölge hâline geldi.
04:08
Now, my parents made this decision
before I was born:
before I was born:
71
236000
4684
Ebeveynlerim ben doğmadan evvel
İngiltere doğumlu olacağım
kararını verdiler.
kararını verdiler.
04:12
that I would be born British.
72
240708
1875
04:16
I had nothing to do
with the best decision of my life.
with the best decision of my life.
73
244000
4000
Hayatımdaki en doğru kararda
hiçbir söz hakkım yoktu.
hiçbir söz hakkım yoktu.
04:21
And now ...
74
249833
1435
Ve şimdi...
04:23
Now the lucky ones
in my family have escaped,
in my family have escaped,
75
251292
5142
Ailemde şanslı olanlar kaçarken
04:28
and the others, the others
are being been bombed
are being been bombed
76
256458
2893
diğerleri bombalanıyor
04:31
and send you WhatsApp messages
that make you detest your very existence.
that make you detest your very existence.
77
259375
4583
ve sana varoluşundan tiksindirecek
WhatsApp mesajları gönderiyorlar.
WhatsApp mesajları gönderiyorlar.
04:39
This war's been going on for four years.
78
267500
2809
Bu savaş dört senedir sürüyor.
04:42
It's been going on for over four years,
and it has led to a humanitarian crisis.
and it has led to a humanitarian crisis.
79
270333
5250
Dört senedir sürüyor
ve artık insani bir krize yol açtı.
ve artık insani bir krize yol açtı.
04:48
There is a famine there,
80
276625
1893
Kıtlığın hüküm sürdüğü bir yer,
04:50
a man-made famine.
81
278542
2184
insanın yarattığı bir kıtlığın.
04:52
That's a man-made famine,
so not a natural famine,
so not a natural famine,
82
280750
2684
Bu doğal bir kıtlık değil,
04:55
an entirely man-made famine
that the UN has warned
that the UN has warned
83
283458
3560
BM'nin yüz yıldır yaşanmış olan
04:59
could be the worst famine
the world has seen in a hundred years.
the world has seen in a hundred years.
84
287042
4250
en kötü kıtlık uyarısı yaptığı
yapay bir kıtlık.
yapay bir kıtlık.
05:04
This war has made it
clear to me more than ever
clear to me more than ever
85
292417
2976
Bu savaş bana, hiçbir yerin ve insanın
05:07
that no place, no people
deserve to get left behind.
deserve to get left behind.
86
295417
4000
geride bırakılmayı hak etmediğini öğretti.
05:13
And so I was joining these other teams,
and I was forming new collaborations
and I was forming new collaborations
87
301083
3643
Bu yüzden başka kargaşa bölgelerinde
iş birliği oluşturup
iş birliği oluşturup
05:16
in other unstable places.
88
304750
2184
diğer ekiplere katılıyordum.
05:18
But I was desperate
to get back into Yemen,
to get back into Yemen,
89
306958
3101
Ama Yemen'e dönmek konusunda kararlıydım
05:22
because for me, Yemen's really personal.
90
310083
3334
çünkü benim için Yemen gerçekten özel.
05:27
And so I kept trying to think
of a project I could do in Yemen
of a project I could do in Yemen
91
315083
5060
Bu yüzden ben de Yemen'de yapabileceğim,
05:32
that would help highlight
what was going on there.
what was going on there.
92
320167
2750
orada yaşananların altını çizecek bir
proje fikri aramaya başladım.
proje fikri aramaya başladım.
05:35
And every idea I had just kept failing,
93
323875
3226
Bulduğum her fikir
bir şekilde başarısız oldu
bir şekilde başarısız oldu
05:39
or it was just too high-risk,
because let's be honest,
because let's be honest,
94
327125
3601
ya da hayata geçirmek için fazla riskliydi
çünkü, şimdi dürüst olalım,
çünkü, şimdi dürüst olalım,
05:42
most of Yemen is just too dangerous
for a Western team.
for a Western team.
95
330750
3958
Yemen'in bir çok yeri
Batılı bir ekip için fazla tehlikeli.
Batılı bir ekip için fazla tehlikeli.
05:47
But then I was told that Socotra,
a Yemeni island,
a Yemeni island,
96
335875
5684
Sonra bana Yemen'de bir ada olan
05:53
was safe once you got there.
97
341583
3226
Sokotra'nın güvenli olduğunu söylediler.
05:56
In fact, it turned out there was a few
local and international academics
local and international academics
98
344833
4268
Hatta orada hala çalışmakta olan
hem yerli hem de yabancı akademisyenler
olduğunu da öğrendim.
olduğunu da öğrendim.
06:01
that were still working there.
99
349125
1429
06:03
And that got me really excited,
100
351417
2000
Bu beni çok heyecanlandırdı.
06:06
because look at Socotra's
proximity to Africa.
proximity to Africa.
101
354667
3708
Çünkü Sokotra'nın
Afrika'ya olan yakınlığına bakın.
Afrika'ya olan yakınlığına bakın.
06:12
And yet we have no idea
when humans arrived on that island.
when humans arrived on that island.
102
360125
5250
Ve hâlâ insanların o adaya ne zaman ayak
bastığıyla ilgili hiçbir fikrimiz yoktu.
bastığıyla ilgili hiçbir fikrimiz yoktu.
Bilenler için söylüyorum,
06:18
But Socotra, for those of you who know it,
103
366750
2726
06:21
well, let's just say you probably know it
for a completely different reason.
for a completely different reason.
104
369500
3601
Socotra'yı, tamamıyla farklı bir
sebepten biliyor olmalısınız.
sebepten biliyor olmalısınız.
Muhtemelen orayı Hint Okyanusu'nun
Galapagos'u olarak tanıyorsunuzdur
Galapagos'u olarak tanıyorsunuzdur
06:25
You probably know it
as the Galapagos of the Indian Ocean,
as the Galapagos of the Indian Ocean,
105
373125
3018
06:28
because it is one of the most
biodiverse places on this earth.
biodiverse places on this earth.
106
376167
4375
çünkü dünya üzerindeki en fazla biyolojik
çeşitliliğe sahip yerlerden.
çeşitliliğe sahip yerlerden.
06:33
But we were also getting information
107
381333
2435
Ama aynı zamanda
06:35
that this incredibly delicate
environment and its people
environment and its people
108
383792
3517
bu inanılmaz hassas çevrenin
ve insanlarının
ve insanlarının
hem Orta Doğu politikalarında
bir cephe konumunda olmasından
bir cephe konumunda olmasından
06:39
were under threat
109
387333
1393
06:40
because they were at the frontline
of both Middle Eastern politics
of both Middle Eastern politics
110
388750
3768
hem de iklim değişimi yüzünden
06:44
and climate change.
111
392542
2184
tehdit altında olduğu bilgisini alıyorduk.
06:46
And it slowly dawned on me
that Socotra was my Yemen project.
that Socotra was my Yemen project.
112
394750
5268
Böylece Sokotra'nın Yemen projem olacağı
fikri kafama iyice oturdu.
fikri kafama iyice oturdu.
06:52
And so I wanted to put together
a huge multidisciplinary team.
a huge multidisciplinary team.
113
400042
5017
Bu yüzden çok disiplinli
büyük bir ekip kurmak istedim.
büyük bir ekip kurmak istedim.
06:57
We wanted to cross the archipelago
on foot, camel and dhow boat
on foot, camel and dhow boat
114
405083
4310
Alanın sağlık kontrolünü yapmak adına
takım adalarını yayan bir şekilde
takım adalarını yayan bir şekilde
07:01
to conduct a health check of this place.
115
409417
2559
develerle ve yelkenlilerle
geçmeye karar verdik.
geçmeye karar verdik.
07:04
This has only been attempted
once before, and it was in 1999.
once before, and it was in 1999.
116
412000
3851
Buna daha önce
yalnızca 1999'da cesaret edilmişti.
yalnızca 1999'da cesaret edilmişti.
07:07
But the thing is, that is not
an easy thing to pull off.
an easy thing to pull off.
117
415875
4184
Sorun şu ki bu üstesinden gelmesi
o kadar kolay bir şey değil.
o kadar kolay bir şey değil.
07:12
And so we desperately needed a recce,
118
420083
2435
Bu yüzden bir ön araştırmaya
ihtiyaç duyduk.
ihtiyaç duyduk.
07:14
and for those of you who aren't
familiar with British English,
familiar with British English,
119
422542
2934
Aranızda bu kelimelere aşina olmayan varsa
07:17
a recce is like a scouting expedition.
120
425500
1851
ön araştırma bir gözcülük seferi gibidir.
07:19
It's like a reconnaissance.
121
427375
1518
Bir nevi keşif.
07:20
And I often say that a really big
expedition without a recce
expedition without a recce
122
428917
6101
Ve bence ön araştırmasız bir gezi,
07:27
is a bit like a first date
without a Facebook stalk.
without a Facebook stalk.
123
435042
4142
Facebook'tan stalk yapmadan çıkılmış
bir buluşmaya benzer.
bir buluşmaya benzer.
07:31
(Laughter)
124
439208
1601
(Kahkahalar)
07:32
Like, it's doable, but is it wise?
125
440833
2393
Yani, yapılabilir ama mantıklı mı?
07:35
(Laughter)
126
443250
4559
(Kahkahalar)
07:39
There's a few too many
knowing laughs in this room.
knowing laughs in this room.
127
447833
2435
Çok fazla durumdan haberdar
kahkaha duyuyorum.
kahkaha duyuyorum.
07:42
Anyway, so then our recce team thankfully
were no strangers to unstable places,
were no strangers to unstable places,
128
450292
6517
Neyse ki ön araştırma ekibimiz
kargaşalı bölgelere aşinalar
kargaşalı bölgelere aşinalar
07:48
which, let's be honest,
is kind of important
is kind of important
129
456833
2101
ki dürüst olalım bu oldukça önemli
07:50
because we were trying to get
to a place between Yemen and Somalia,
to a place between Yemen and Somalia,
130
458958
3226
çünkü Yemen ve Somali arasında
bir bölgeye giriyorduk
bir bölgeye giriyorduk
07:54
And after calling in
what felt like a million favors,
what felt like a million favors,
131
462208
4685
ve vali yardımcısı da dahil
07:58
including to the deputy governor,
132
466917
2101
neredeyse milyon tane yerden yardım alarak
08:01
we finally found ourselves on the move,
133
469042
2958
sonunda kendimizi
08:05
albeit on a wooden cement cargo ship
134
473375
3518
Hint Okyanusu'nun yasa dışı sularında
08:08
sailing through pirate waters
in the Indian Ocean
in the Indian Ocean
135
476917
3267
tahta bir kargo gemisiyle yola koyulmuş
bir hâlde bulduk.
bir hâlde bulduk.
08:12
with this as a toilet.
136
480208
1810
Üstelik tuvaletimiz de buydu.
08:14
(Laughter)
137
482042
1434
(Kahkahalar)
08:15
Can you guys see this?
138
483500
1625
Şunu görüyor musunuz?
08:19
You know how everybody has
their worst toilet story?
their worst toilet story?
139
487125
3417
Hani herkesin berbat bir
tuvalet anısı vardır ya?
tuvalet anısı vardır ya?
08:23
Well, I've never swam
with dolphins before.
with dolphins before.
140
491875
3000
Yani ben daha önce
hiç yunuslarla yüzmedim.
hiç yunuslarla yüzmedim.
08:28
I just went straight to pooping on them.
141
496333
2185
Ama tam olarak üzerlerine
tuvaletimi yaptım.
tuvaletimi yaptım.
08:30
(Laughter)
142
498542
2375
(Kahkahalar)
08:35
And also, I genuinely discovered
that I am genuinely less stressed
that I am genuinely less stressed
143
503375
6726
Ve aynı zamanda, beni yasa dışı sulardan
daha fazla strese sokan bir konuyu
daha fazla strese sokan bir konuyu
08:42
by pirate waters
144
510125
1601
keşfetme şansı elde ettim:
08:43
than I am with a cockroach infestation
145
511750
3558
Hamam böceği istilası.
08:47
that was so intense
146
515332
1936
O kadar yoğundu ki
08:49
that at one point I went belowdeck,
147
517292
2309
bir ara güvertenin aşağısına indiğimde
08:51
and the floor was black and it was moving.
148
519625
2683
zemin tamamıyla siyahtı
ve hareket ediyordu.
ve hareket ediyordu.
08:54
(Audience moans)
149
522332
1436
(İniltiler)
08:55
Yeah, and at night there was
three raised platforms to sleep on,
three raised platforms to sleep on,
150
523792
4267
Ve uyumak için yüksekte
sadece üç tane yer vardı,
sadece üç tane yer vardı,
09:00
but there was only --
let's say there was four team members,
let's say there was four team members,
151
528083
3393
ama biz dört kişiydik
09:03
and the thing is, if you got
a raised platform to sleep on,
a raised platform to sleep on,
152
531500
2809
ve sorun şu ki yüksekte uyusak bile
09:06
you only had to contend
with a few cockroaches during the night,
with a few cockroaches during the night,
153
534333
3268
birkaç hamam böceği ile baş etmek
durumunda kalıyorduk.
durumunda kalıyorduk.
09:09
whereas if you got the floor,
good luck to you.
good luck to you.
154
537625
2250
Eğer yerde uyuma sırası sendeyse
kolay gelsin.
kolay gelsin.
09:12
And so I was the only girl in the team
and the whole ship,
and the whole ship,
155
540875
3643
Neyse ki ekipteki ve gemideki
tek kadın olduğum için
tek kadın olduğum için
09:16
so I got away without
sleeping on the floor.
sleeping on the floor.
156
544542
3017
yerde uyumaktan yırttım.
09:19
And then, on, like,
the fourth or fifth night,
the fourth or fifth night,
157
547583
2393
Sonra dört veya beşinci gecede,
09:22
Martin Edström looks at me and goes,
"Ella, Ella I really believe in equality."
"Ella, Ella I really believe in equality."
158
550000
4667
Martin Edström bana bakarak dedi ki
"Ella, ben eşitliğe inanan birisiyim."
"Ella, ben eşitliğe inanan birisiyim."
09:27
(Laughter)
159
555167
3041
(Gülüşmeler)
09:31
So we were sailing on that
cement cargo ship for three days,
cement cargo ship for three days,
160
559750
5059
O kargo gemisinde geçirdiğimiz
üç gecenin ardından,
üç gecenin ardından,
09:36
and then we slowly started seeing land.
161
564833
3667
yavaşça karayı görmeye başladık.
09:41
And after three years of failing,
162
569458
2560
Ve üç sene süren
başarısızlıklarımın ardından,
başarısızlıklarımın ardından,
09:44
I was finally seeing Yemen.
163
572042
1750
sonunda Yemen'i görüyordum.
09:46
And there is no feeling on earth
like that start of an expedition.
like that start of an expedition.
164
574792
4726
Dünyada o yolculuğun başlangıcına
eş değer olabilecek bir his yok.
eş değer olabilecek bir his yok.
09:51
It's this moment where
you jump out of a jeep
you jump out of a jeep
165
579542
3226
Araçtan indiğiniz
09:54
or you look up from a boat
166
582792
2309
ua da tekneden baktığınız o anda,
09:57
and you know that
there's this possibility,
there's this possibility,
167
585125
2809
küçük de olsa var olduğunuzu bildiğiniz,
09:59
it's small but it's still there,
168
587958
2060
kim olduğunuz
10:02
that you're about to find something
169
590042
2184
ve nereden geldiğinizle ilgili iddiaları
10:04
that could add to or change our knowledge
of who we are and where we come from.
of who we are and where we come from.
170
592250
5226
değiştirecek bir şey
bulabileceğiniz olasılığı.
bulabileceğiniz olasılığı.
10:09
There is no feeling like it on earth,
171
597500
3184
Dünya üzerinde buna benzer
başka bir his daha yok
başka bir his daha yok
10:12
and it's a feeling
that so many scientists have
that so many scientists have
172
600708
3560
ve bu birçok bilim insanının
yaşadığı bir his,
yaşadığı bir his,
10:16
but rarely in politically unstable places.
173
604292
4184
tabii çok nadiren
siyasi kargaşa alanlarında.
siyasi kargaşa alanlarında.
10:20
Because Western scientists
are discouraged or all-out barred
are discouraged or all-out barred
174
608500
4809
Çünkü Batılı bilim insanları kargaşalı
bölgelerde çalışmaktan caydırılıyor
bölgelerde çalışmaktan caydırılıyor
10:25
from working in unstable places.
175
613333
2417
ya da buralarda çalışmak
tamamen yasaklanıyor.
tamamen yasaklanıyor.
10:28
But here's the thing:
176
616875
1268
Ama bir de şu var:
10:30
scientists specialize in the jungle.
177
618167
3767
Bilim insanları vahşi hayatta uzmanlaşır.
10:33
Scientists work in deep cave systems.
178
621958
3768
Bilim insanları derin mağara
sistemlerinde çalışır.
sistemlerinde çalışır.
10:37
Scientists attach themselves to rockets
and blow themselves into outer space.
and blow themselves into outer space.
179
625750
4601
Bilim insanları kendilerini
roketlere bağlayıp uzaya fırlatır.
roketlere bağlayıp uzaya fırlatır.
10:42
But apparently,
working in an unstable place
working in an unstable place
180
630375
2268
Ama görünen o ki
bir siyasi kargaşa bölgesinde çalışmak
bir siyasi kargaşa bölgesinde çalışmak
10:44
is deemed too high-risk.
181
632667
2392
daha fazla riskli bulunuyor.
10:47
It is completely arbitrary.
182
635083
2685
Çok keyfi bir düşünce.
10:49
Who here in this room
wasn't brought up on adventure stories?
wasn't brought up on adventure stories?
183
637792
4791
Bu odada macera hikâyeleriyle
büyümemiş olan var mı?
büyümemiş olan var mı?
10:55
And most of our heroes
were actually scientists and academics.
were actually scientists and academics.
184
643167
4541
Kahramanlarımızın çoğu da
aslında bilim insanı ya da akademisyendir.
aslında bilim insanı ya da akademisyendir.
11:00
Science was about going out
into the unknown.
into the unknown.
185
648750
3143
Bilim bilinmeyene doğru
yol almak demektir.
yol almak demektir.
11:03
It was about truly global exploration,
even if there were risks.
even if there were risks.
186
651917
5267
Riskler olsa da bütünüyle küresel
bir keşif yapmakla ilgilidir bilim.
bir keşif yapmakla ilgilidir bilim.
11:09
And so when did it become acceptable
to make it difficult for science to happen
to make it difficult for science to happen
187
657208
5393
Ne zaman kargaşalı yerlerde bilimsel
eylemlerde bulunmanın zorlaştırılması
eylemlerde bulunmanın zorlaştırılması
11:14
in unstable places?
188
662625
1542
kabul edilebilir bir hâle geldi?
11:17
And look, I'm not saying
that all scientists should go off
that all scientists should go off
189
665833
2935
Bütün bilim insanları gidip
kargaşalı bölgelerde çalışsın
kargaşalı bölgelerde çalışsın
11:20
and start working in unstable places.
190
668792
1809
demiyorum elbette.
11:22
This isn't some gung-ho call.
191
670625
2059
Bu düşünmeden söylenen
fevri bir çağrı değil.
fevri bir çağrı değil.
11:24
But here's the thing:
192
672708
1542
Ama şöyle bir şey var:
11:27
for those who have done the research,
understand security protocol
understand security protocol
193
675792
4125
araştırmaları yapan,
güvenlik protokollerini anlayabilen
güvenlik protokollerini anlayabilen
11:32
and are trained,
194
680917
1267
ve eğitimli olanların,
11:34
stop stopping those who want to.
195
682208
2250
isteyenlerin önüne geçmeyi kesin.
11:37
Plus,
196
685083
1250
Bir de
11:39
just because one part of a country
is an active war zone
is an active war zone
197
687417
4142
bir ülkenin bir kısmı
aktif olarak savaş hâlinde diye,
aktif olarak savaş hâlinde diye,
11:43
doesn't mean the whole country is.
198
691583
1893
bütün ülke öyle olacak diye bir şey yok.
11:45
I'm not saying we should go
into active war zones.
into active war zones.
199
693500
3018
Aktif savaş bölgelerine
girmeliyiz demiyorum,
girmeliyiz demiyorum,
11:48
But Iraqi Kurdistan looks
very different from Fallujah.
very different from Fallujah.
200
696542
3500
Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile
Felluce'yi bir tutamazsınız.
Felluce'yi bir tutamazsınız.
11:52
And actually, a few months
after I couldn't get into Yemen,
after I couldn't get into Yemen,
201
700917
4017
Yemen'e giremememin ardından
birkaç ay sonra,
birkaç ay sonra,
11:56
another team adopted me.
202
704958
1643
başka bir ekip bana sahip çıktı.
11:58
So Professor Graeme Barker's team
were actually working in Iraqi Kurdistan,
were actually working in Iraqi Kurdistan,
203
706625
4583
Profesör Graeme Barker'ın ekibi
Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde,
Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde,
12:04
and they were digging up Shanidar Cave.
204
712458
2893
Şanidar mağarasını kazıyorlardı.
12:07
Now, Shanidar Cave a few decades earlier
205
715375
3059
Birkaç sene evvel Şanidar Mağarası'nda
yapılan kazılarda
yapılan kazılarda
12:10
had unveiled a Neanderthal
known as Shanidar 1.
known as Shanidar 1.
206
718458
4459
Şanidar 1 adında
bir Neandertal bulunmuştu.
bir Neandertal bulunmuştu.
12:16
Now, for a BBC/PBS TV series
we actually brought Shanidar 1 to life,
we actually brought Shanidar 1 to life,
207
724042
4351
BBC/PBS televizyon programları için
Şanidar 1'i canlandırdık,
Şanidar 1'i canlandırdık,
12:20
and I want you guys to meet Ned,
Ned the Neanderthal.
Ned the Neanderthal.
208
728417
3041
şimdi karşınızda Neandertal Ned.
12:25
Now here's the coolest thing about Ned.
209
733625
2601
Ned ile ilgili çok havalı bir bilgi
vereceğim şimdi.
vereceğim şimdi.
12:28
Ned, this guy,
210
736250
2101
Siz şimdi bu adamı, Ned'i,
12:30
you're meeting him before his injuries.
211
738375
3309
yaralanmasından önce
tanımış oluyorsunuz aslında.
tanımış oluyorsunuz aslında.
12:33
See, it turned out
that Ned was severely disabled.
that Ned was severely disabled.
212
741708
4268
Görünen o ki Ned ağır durumda
engelli hâldeymiş.
engelli hâldeymiş.
12:38
He was in fact so disabled that
there is no way he could have survived
there is no way he could have survived
213
746000
4601
O kadar ağır bir durumdaymış ki
diğer Neandertallerin yardımı olmadan
diğer Neandertallerin yardımı olmadan
12:42
without the help of other Neanderthals.
214
750625
2601
hayatta kalamazmış.
12:45
And so this was proof that,
215
753250
1768
Bu, en azından o dönemde yaşamış
12:47
at least for this population
of Neanderthals at this time,
of Neanderthals at this time,
216
755042
3934
Neandertallerin yardıma muhtaç olanlara
bakmış olduğunun kanıtı.
bakmış olduğunun kanıtı.
12:51
Neanderthals were like us,
217
759000
1851
Neandertaller bizim gibiymiş
12:52
and they sometimes looked after
those who couldn't look after themselves.
those who couldn't look after themselves.
218
760875
3792
ve bazen bakıma muhtaç
olanlarına bakmışlar.
olanlarına bakmışlar.
12:58
Ned's an Iraqi Neanderthal.
219
766042
3267
Ned Iraklı bir Neandertal.
13:01
So what else are we missing?
220
769333
1726
Öyleyse neyi gözden kaçırıyoruz?
13:03
What incredible scientific discoveries
221
771083
2601
Hangi inanılmaz bilimsel keşifleri
13:05
are we not making
because we're not looking?
because we're not looking?
222
773708
2834
sırf bakmadığımız için kaçırıyoruz?
13:10
And by the way, these places,
they deserve narratives of hope,
they deserve narratives of hope,
223
778042
3809
Ve bu arada, bu yerler,
umut üzerine nutuklar hak ediyor,
umut üzerine nutuklar hak ediyor,
13:13
and science and exploration
can be a part of that.
can be a part of that.
224
781875
3434
bilim ve keşifler de
bunun bir parçası olabilir.
bunun bir parçası olabilir.
13:17
In fact, I would argue
that it can tangibly aid development,
that it can tangibly aid development,
225
785333
3310
Hatta bu keşiflerin somut bir şekilde
kalkınmaya yardımcı olup
kalkınmaya yardımcı olup
13:20
and these discoveries
become a huge source of local pride.
become a huge source of local pride.
226
788667
4583
bir yerel gurur kaynağı
oluşturacağına eminim.
oluşturacağına eminim.
13:25
And that brings me to the second reason
why science has a geography problem.
why science has a geography problem.
227
793833
4125
Ve bu beni bilimin coğrafya sorununun
ikinci sebebine getiriyor.
ikinci sebebine getiriyor.
13:31
See, we don't empower
local academics, do we?
local academics, do we?
228
799833
3375
Gördüğünüz üzere, yerel akademisyenlere
yetki vermiyoruz, değil mi?
yetki vermiyoruz, değil mi?
13:35
Like, it's not lost on me
229
803875
1976
Bu beni etkilemiyor
13:37
that in my particular field
of paleoanthropology
of paleoanthropology
230
805875
2833
çünkü paleoantropolojide,
benim çalışma alanımda,
benim çalışma alanımda,
13:42
we study human origins,
231
810000
1893
insan kökenini inceliyoruz
13:43
but we have so few diverse scientists.
232
811917
3375
fakat birbirinden farklı
çok az bilim insanımız var.
çok az bilim insanımız var.
13:48
And the thing is, these places
are full of students and academics
are full of students and academics
233
816458
3643
Bu yerler, birlikte çalışmak adına
her şeyi göze alabilecek
her şeyi göze alabilecek
13:52
who are desperate to collaborate,
234
820125
2393
öğrenciler ve akademisyenlerle dolu.
13:54
and the truth is
235
822542
1642
Ve gerçek şu ki
13:56
that for them,
236
824208
1726
onlar aslında bize göre
13:57
they have fewer security issues than us.
237
825958
2584
daha az güvenlik sorununa sahipler.
14:02
I think we constantly forget that for them
it's not a hostile environment;
it's not a hostile environment;
238
830458
3893
Bence bu alanın onlar için
hasmane bir çevre olmadığını,
hasmane bir çevre olmadığını,
14:06
for them it's home.
239
834375
1583
evleri olduğunu unutuyoruz.
14:09
I'm telling you,
240
837000
2059
Size söylüyorum,
14:11
research done in unstable places
with local collaborators
with local collaborators
241
839083
4476
yerel ortaklarla kargaşalı alanlarda
yapılan araştırmalar,
yapılan araştırmalar,
14:15
can lead to incredible discoveries,
242
843583
3351
inanılmaz keşiflere yol açabilir
14:18
and that is what we are
hoping upon hope to do in Socotra.
hoping upon hope to do in Socotra.
243
846958
4500
ve bizim de Sokotra'da
yapmayı umduğumuz bu.
yapmayı umduğumuz bu.
14:24
They call Socotra
244
852875
1250
Sokotra'ya
14:27
the most alien-looking place on earth,
245
855333
3018
dünya üzerindeki en uzaydan gelme
yer diyorlar ve ben,
yer diyorlar ve ben,
14:30
and myself, Leon McCarron, Martin Edström
and Rhys Thwaites-Jones could see why.
and Rhys Thwaites-Jones could see why.
246
858375
5643
Leon McCaron, Martin Edström
ve Rhys Thwaites-Jones nedenini görüyoruz.
ve Rhys Thwaites-Jones nedenini görüyoruz.
14:36
I mean, look at this place.
247
864042
1684
Yani, şuraya bir bakın.
14:37
These places, they're not hellholes,
they're not write-offs,
they're not write-offs,
248
865750
3268
Burası bir cehennem çukuru
veya değersiz bir alan değil,
veya değersiz bir alan değil,
14:41
they're the future frontline
of science and exploration.
of science and exploration.
249
869042
3666
burası bilimin ve gelecek
keşiflerin ön cephesi.
keşiflerin ön cephesi.
14:46
90 percent of the reptiles on this island,
250
874042
2583
Sürüngen türlerinin yüzde 90'ı bu adada,
14:49
37 percent of the plant species
exist here and nowhere else on earth,
exist here and nowhere else on earth,
251
877708
5601
bitki türlerinin yüzde 37'si de
dünya üzerinde sadece burada bulunuyor.
dünya üzerinde sadece burada bulunuyor.
14:55
and that includes this species
of dragon's blood tree,
of dragon's blood tree,
252
883333
2560
Buna kırmızı reçine salgılayan
14:57
which actually bleeds this red resin.
253
885917
2208
Ejder Kanı Ağacı da dahil.
15:01
And there's something else.
254
889000
1726
Başka bir şey daha var.
15:02
People on Socotra,
some of them still live in caves,
some of them still live in caves,
255
890750
4768
Sokotra'da insanların bir kısmı
hâlâ mağaralarda yaşıyor
hâlâ mağaralarda yaşıyor
15:07
and that is really exciting,
256
895542
1684
ve bu oldukça heyecan verici
15:09
because it means if a cave
is prime real estate this century,
is prime real estate this century,
257
897250
3059
çünkü belki birkaç bin sene evvel
olduğu gibi,
olduğu gibi,
hâlâ bu yüzyılda da mağaralar
birincil gayrimenkul demektir.
birincil gayrimenkul demektir.
15:12
maybe it was a few thousand years ago.
258
900333
2268
15:14
But we need the data to prove it,
the fossils, the stone tools,
the fossils, the stone tools,
259
902625
3934
Bunu kanıtlamak için verilere, fosillere,
taş alet edevata ihtiyacımız var,
taş alet edevata ihtiyacımız var,
15:18
and so our scouting team
have teamed up with other scientists,
have teamed up with other scientists,
260
906583
3518
bu yüzden öncü ekibimiz Ahmet Alarqbi
gibi diğer uluslararası
gibi diğer uluslararası
15:22
anthropologists and storytellers,
261
910125
2268
veya yerel bilim insanları,
15:24
international as well as local,
like Ahmed Alarqbi,
like Ahmed Alarqbi,
262
912417
3309
antrolopologlar ve hikaye anlatıcıları
ile birlik olduk
ile birlik olduk
15:27
and we are desperate
to shed a light on this place
to shed a light on this place
263
915750
3184
ve her birimiz çok geç olmadan
bu yeri keşfetmek için
bu yeri keşfetmek için
15:30
before it's too late.
264
918958
1875
her şeyi yapmaya hazırız.
15:34
And now, now we just somehow
need to get back
need to get back
265
922667
3434
Ve şimdi, bir şekilde geri dönüp
15:38
for that really big expedition,
266
926125
2309
o büyük seferi gerçekleştirmeliyiz
15:40
because science,
267
928458
1685
çünkü bilim...
15:42
science has a geography problem.
268
930167
2375
...bilim bir coğrafya sorunu yaşıyor.
15:45
You guys have been
a really lovely audience.
a really lovely audience.
269
933625
2101
Çok tatlı dinleyicilerdiniz.
15:47
Thank you.
270
935750
1268
Teşekkür ederim.
15:49
(Applause)
271
937042
3500
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Ella Al-Shamahi - Paleoanthropologist, stand-up comicElla Al-Shamahi is a palaeoanthropologist specializing in fossil hunting in caves in unstable, hostile and disputed territories. In her spare time, she's a stand-up comic.
Why you should listen
Ella Al-Shamahi sometimes calls herself an "adventure-scientist" -- but to her, it's less about the adventure of working in places like Yemen, Iraq, the Nagorno-Karabakh and northern Cyprus. She believes in using expeditions to shed light on some of the most misunderstood and disadvantaged people and places on earth.
Al-Shamahi is a TV presenter and stand-up comic, partly because she realized that it was an incredible way to communicate science. She performs stand-up and nerdy-science stand-up in the UK and internationally. She was named a 2015 National Geographic Emerging Explorer.
Ella Al-Shamahi | Speaker | TED.com