ABOUT THE SPEAKER
Richard Dawkins - Evolutionary biologist
Oxford professor Richard Dawkins has helped steer evolutionary science into the 21st century, and his concept of the "meme" contextualized the spread of ideas in the information age. In recent years, his devastating critique of religion has made him a leading figure in the New Atheism.

Why you should listen

As an evolutionary biologist, Richard Dawkins has broadened our understanding of the genetic origin of our species; as a popular author, he has helped lay readers understand complex scientific concepts. He's best-known for the ideas laid out in his landmark book The Selfish Gene and fleshed out in The Extended Phenotype: the rather radical notion that Darwinian selection happens not at the level of the individual, but at the level of our DNA. The implication: We evolved for only one purpose — to serve our genes.

Of perhaps equal importance is Dawkins' concept of the meme, which he defines as a self-replicating unit of culture -- an idea, a chain letter, a catchy tune, an urban legend -- which is passed person-to-person, its longevity based on its ability to lodge in the brain and inspire transmission to others. Introduced in The Selfish Gene in 1976, the concept of memes has itself proven highly contagious, inspiring countless accounts and explanations of idea propagation in the information age.

In recent years, Dawkins has become outspoken in his atheism, coining the word "bright" (as an alternate to atheist), and encouraging fellow non-believers to stand up and be identified. His controversial, confrontational 2002 TED talk was a seminal moment for the New Atheism, as was the publication of his 2006 book, The God Delusion, a bestselling critique of religion that championed atheism and promoted scientific principles over creationism and intelligent design.

More profile about the speaker
Richard Dawkins | Speaker | TED.com
TEDGlobal 2005

Richard Dawkins: Why the universe seems so strange

Richard Dawkins o naszym "dziwnym" wszechświecie.

Filmed:
4,013,427 views

Biolog Richard Dawkins opisuje "myślenie o nieprawdopodobnym", obserwując jak ludzkie ograniczenia w rozumieniu otoczenia zawężają nasze poznanie wszechświata.
- Evolutionary biologist
Oxford professor Richard Dawkins has helped steer evolutionary science into the 21st century, and his concept of the "meme" contextualized the spread of ideas in the information age. In recent years, his devastating critique of religion has made him a leading figure in the New Atheism. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:25
My titletytuł: "QueererDziwniejsze than we can supposeprzypuszczać: The strangenessosobliwość of sciencenauka."
0
0
6000
Mój tytuł: "Dziwniejszy niż możemy przypuszczać. Dziwactwa nauki"
00:31
"QueererDziwniejsze than we can supposeprzypuszczać" comespochodzi from J.B.S. HaldaneHaldane,
1
6000
3000
Pierwsza część tytułu pochodzi od J.B.S. Haldane'a
00:34
the famoussławny biologistbiolog, who said, "Now, my ownwłasny suspicionpodejrzenie is
2
9000
3000
znanego biologa, który powiedział: "Podejrzewam, że
00:38
that the universewszechświat is not only queererdziwniejsze than we supposeprzypuszczać,
3
13000
4000
wszechświat jest nie tylko dziwniejszy niż przypuszczamy,
00:42
but queererdziwniejsze than we can supposeprzypuszczać.
4
17000
2000
ale dziwniejszy niż jesteśmy w stanie przypuszczać.
00:44
I suspectposądzać that there are more things in heavenniebo and earthZiemia
5
19000
3000
Na niebie i ziemi jest nie tylko więcej rzeczy
00:47
than are dreamedśnić of, or can be dreamedśnić of, in any philosophyfilozofia."
6
22000
5000
niż nam się śniło, ale więcej niż możemy wyśnić."
00:53
RichardRichard FeynmanFeynman comparedporównywane the accuracyprecyzja of quantumkwant theoriesteorie --
7
28000
5000
Richard Feynman porównał dokładność teorii kwantowej
00:58
experimentaleksperymentalny predictionsprognozy -- to specifyingokreślanie the widthszerokość of NorthPółnoc AmericaAmeryka
8
33000
5000
w przewidywaniu eksperymentów do określenia szerokości Ameryki Płn.
01:03
to withinw ciągu one hair'swłosów breadthSzerokość of accuracyprecyzja.
9
38000
4000
z dokładnością do grubości włosa.
01:07
This meansznaczy that quantumkwant theoryteoria has got to be in some sensesens trueprawdziwe.
10
42000
5000
To oznacza, że teoria kwantów musi w pewnym sensie być prawdą.
01:12
YetJeszcze the assumptionszałożenia that quantumkwant theoryteoria needswymagania to make
11
47000
2000
A jednak założenia w takiej teorii,
01:14
in orderzamówienie to deliverdostarczyć those predictionsprognozy are so mysterioustajemniczy
12
49000
3000
aby przewidywania się sprawdzały są tak tajemnicze,
01:18
that even FeynmanFeynman himselfsamego siebie was movedprzeniósł to remarkuwaga,
13
53000
3000
że nawet sam Feynman powiedział:
01:21
"If you think you understandzrozumieć quantumkwant theoryteoria,
14
56000
3000
"Jeśli myślisz, że rozumiesz teorię kwantów,
01:24
you don't understandzrozumieć quantumkwant theoryteoria."
15
59000
3000
to znaczy, że jej nie rozumiesz."
01:27
It's so queerqueer that physicistsfizycy resortOśrodek wczasowy to one or anotherinne
16
62000
5000
To jest takie "dziwne", że fizycy uciekają się od jednego
01:32
paradoxicalparadoksalne interpretationinterpretacja of it.
17
67000
2000
do drugiego paradoksalnego wytłumaczenia.
01:34
DavidDavid DeutschDeutsch, who'skto jest talkingmówić here, in "The FabricTkaniny of RealityRzeczywistość,"
18
69000
5000
David Deutch w książce "Struktura rzeczywistości"
01:39
embracesobejmuje the "manywiele worldsświaty" interpretationinterpretacja of quantumkwant theoryteoria,
19
74000
6000
wychwala interpretację o nazwie "Teoria wielu światów"
01:45
because the worstnajgorszy that you can say about it is
20
80000
2000
ponieważ najgorsze, co o niej można powiedzieć
01:47
that it's preposterouslysupersamochodu niedorzecznie wastefulrozrzutny.
21
82000
2000
to, że jest absurdalnie rozrzutna.
01:49
It postulatespostulaty a vastogromny and rapidlyszybko growingrozwój numbernumer of universeswszechświaty
22
84000
4000
Mówi, że wielka i raptownie rosnąca liczba wszechświatów
01:54
existingistniejący in parallelrównolegle -- mutuallywzajemnie undetectableniewykrywalny exceptz wyjątkiem throughprzez
23
89000
4000
istnieje równolegle, są niewykrywalne, za wyjątkiem
01:58
the narrowwąska portholeiluminator of quantumkwant mechanicalmechaniczny experimentseksperymenty.
24
93000
6000
szczeliny w eksperymentach mechaniki kwantowej.
02:04
And that's RichardRichard FeynmanFeynman.
25
99000
3000
To jest właśnie Richard Feynman.
02:07
The biologistbiolog LewisLewis WolpertWolpert
26
102000
3000
Biolog Lewis Wolpert
02:10
believeswierzy that the queernessQueerness of modernnowoczesny physicsfizyka
27
105000
2000
jest przekonany, że dziwność współczesnej fizyki
02:12
is just an extremeskrajny exampleprzykład. ScienceNauka, as opposedprzeciwny to technologytechnologia,
28
107000
4000
to tylko skrajny przykład. Nauka, w przeciwieństwie do technologii,
02:16
does violenceprzemoc to commonpospolity sensesens.
29
111000
3000
krzywdzi zdrowy rozsądek.
02:19
EveryKażdy time you drinkdrink a glassszkło of waterwoda, he pointszwrotnica out,
30
114000
3000
Wskazuje on, że za każdym razem jak pijesz szklankę wody,
02:23
the oddsszansa are that you will imbibechłonąć at leastnajmniej one moleculecząsteczka
31
118000
3000
są szanse, że połkniesz cząsteczkę wody,
02:26
that passedminęło throughprzez the bladderpęcherza moczowego of OliverOliver CromwellCromwell. (LaughterŚmiech)
32
121000
5000
która przeszła kiedyś przez pęcherz Oliviera Cromwella. (Śmiech)
02:31
It's just elementarypodstawowy probabilityprawdopodobieństwo theoryteoria.
33
126000
3000
To podstawowy rachunek prawdopodobieństwa.
02:34
The numbernumer of moleculesCząsteczki perza glassfulszklanka is hugelyogromnie greaterwiększy
34
129000
3000
Liczba cząsteczek w szklance wody jest znacznie większa
02:38
than the numbernumer of glassfulsglassfuls, or bladdersfulbladdersful, in the worldświat --
35
133000
3000
niż liczba szklanek, czy pęcherzy na świecie.
02:41
and, of coursekurs, there's nothing specialspecjalny about CromwellCromwell
36
136000
3000
Oczywiście, nie ma nic specjalnego w pęcherzu Cromwella.
02:44
or bladderspęcherze. You have just breathedoddychał in a nitrogenazot atomatom
37
139000
3000
Właśnie masz w płucach atom azotu,
02:47
that passedminęło throughprzez the right lungpłuco of the thirdtrzeci iguanodonIguanodon
38
142000
3000
który przechodził przez prawe płuco iguandona (dinozaur)
02:51
to the left of the tallwysoki cycadCycad treedrzewo.
39
146000
2000
trzeciego na lewo obok drzewa cycad.
02:56
"QueererDziwniejsze than we can supposeprzypuszczać."
40
151000
2000
"Dziwniejsze niż możemy przypuszczać."
03:00
What is it that makesczyni us capablezdolny of supposingZakładając anything,
41
155000
3000
Co powoduje, że możemy przypuszczać cokolwiek
03:03
and does this tell us anything about what we can supposeprzypuszczać?
42
158000
3000
i czy to nam mówi coś o tym, co możemy przypuszczać ?
03:07
Are there things about the universewszechświat that will be
43
162000
3000
Czy istnieje wiedza o wszechświecie
03:10
foreverna zawsze beyondpoza our graspchwycić, but not beyondpoza the graspchwycić of some
44
165000
4000
poza naszym zasięgiem, ale nie poza zasięgiem
03:14
superiorlepszy intelligenceinteligencja? Are there things about the universewszechświat
45
169000
3000
bardziej rozwiniętej inteligencji? Czy są we wszechświecie
03:18
that are, in principlezasada, ungraspablenieogarniony by any mindumysł,
46
173000
4000
rzeczy, z natury nieosiągalne dla naszego umysłu,
03:22
howeverjednak superiorlepszy?
47
177000
2000
jakkolwiek rozwiniętego?
03:25
The historyhistoria of sciencenauka has been one long seriesseria
48
180000
3000
Historia nauki to długa seria
03:28
of violentgwałtowny brainstormsburze mózgów, as successivekolejny generationspokolenia
49
183000
3000
gwałtownych burz mózgów, w których pokolenia
03:32
have come to termswarunki with increasingwzrastający levelspoziomy of queernessQueerness
50
187000
3000
godzą się z coraz dziwniejszą wiedzą o wszechświecie.
03:35
in the universewszechświat.
51
190000
1000
godzą się z coraz dziwniejszą wiedzą o wszechświecie.
03:37
We're now so used to the ideapomysł that the EarthZiemia spinsobroty --
52
192000
2000
Przyzwyczailiśmy się do tego, że Ziemia się obraca
03:40
ratherraczej than the SunSłońce movesporusza się acrossprzez the skyniebo -- it's hardciężko for us to realizerealizować
53
195000
3000
a nie, że Słońce wędruje po niebie i trudno sobie wyobrazić
03:43
what a shatteringrozbicie mentalpsychiczny revolutionrewolucja that mustmusi have been.
54
198000
3000
jak wstrząsającą rewolucją intelektualną było to kiedyś.
03:47
After all, it seemswydaje się obviousoczywisty that the EarthZiemia is largeduży and motionlessbez ruchu,
55
202000
3000
Wydaje się, że Ziemia jest ogromna i nieruchoma,
03:51
the SunSłońce smallmały and mobilemobilny. But it's worthwartość recallingprzypominający
56
206000
4000
a Słońce małe i ruchome. Ale warto odnotować
03:55
Wittgenstein'sWittgenstein's remarkuwaga on the subjectPrzedmiot.
57
210000
1000
pytanie Wittgensteina:
03:57
"Tell me," he askedspytał a friendprzyjaciel, "why do people always say, it was naturalnaturalny
58
212000
5000
"Powiedz mi dlaczego ludzie zawsze mówią, że to naturalne
04:02
for man to assumezałożyć that the sunsłońce wentposzedł roundokrągły the earthZiemia
59
217000
3000
założenie, że to słońce porusza się wokół Ziemi,
04:05
ratherraczej than that the earthZiemia was rotatingobrotowe?"
60
220000
2000
a nie Ziemia wokół Słońca?"
04:09
His friendprzyjaciel repliedodpowiedział, "Well, obviouslyoczywiście because it just lookswygląda as thoughchociaż
61
224000
3000
Przyjaciel odpowiedział: "Bo to wygląda tak,
04:12
the SunSłońce is going roundokrągły the EarthZiemia."
62
227000
2000
jakby Słońce okrążało Ziemię."
04:15
WittgensteinWittgenstein repliedodpowiedział, "Well, what would it have lookedspojrzał like
63
230000
3000
Wittgenstein odpowiedział:
04:18
if it had lookedspojrzał as thoughchociaż the EarthZiemia was rotatingobrotowe?" (LaughterŚmiech)
64
233000
8000
A jakby to wyglądało, gdyby Ziemia okrążała Słońce?" (Śmiech)
04:27
ScienceNauka has taughtnauczony us, againstprzeciwko all intuitionintuicja,
65
242000
2000
Nauka nauczyła nas, wbrew intuicji,
04:30
that apparentlywidocznie solidsolidny things, like crystalskryształy and rocksskały,
66
245000
3000
że wyglądające na solidne rzeczy, jak kryształy i skały,
04:33
are really almostprawie entirelycałkowicie composedopanowany of emptypusty spaceprzestrzeń.
67
248000
4000
tak naprawdę są "złożone" z pustej przestrzeni.
04:37
And the familiarznajomy illustrationilustracja is the nucleusjądro of an atomatom is a flylatać
68
252000
5000
Popularną ilustracją jest mucha na na środku stadionu,
04:43
in the middleśrodkowy of a sportsSport stadiumstadion and the nextNastępny atomatom
69
258000
2000
która reprezentuje jądro w atomie, a stadion obok to kolejny atom.
04:46
is in the nextNastępny sportsSport stadiumstadion.
70
261000
1000
która reprezentuje jądro w atomie, a stadion obok to kolejny atom.
04:49
So it would seemwydać się the hardestnajtrudniejszy, solidestnajtwardszy, densestnajgęstsze rockskała
71
264000
2000
Nawet najtwardszy, najbardziej gęsty materiał
04:52
is really almostprawie entirelycałkowicie emptypusty spaceprzestrzeń, brokenzłamany only by tinymalutki particlescząsteczki
72
267000
5000
prawie całkowicie składa się z pustki, sporadycznie zajętej przez cząstki,
04:58
so widelyszeroko spacedrozmieszczone they shouldn'tnie powinien countliczyć.
73
273000
2000
tak rzadko rozmieszczone, że nie powinny się liczyć.
05:01
Why, then, do rocksskały look and feel solidsolidny and hardciężko and impenetrablenieprzenikniona?
74
276000
3000
Dlaczego skały wyglądają na sztywne, solidne i nieprzenikalne?
05:06
As an evolutionaryewolucyjny biologistbiolog, I'd say this: our brainsmózg have evolvedewoluował
75
281000
4000
Jako biolog ewolucyjny powiem tak: nasze mózgi ewoluowały,
05:11
to help us surviveprzetrwać withinw ciągu the ordersświęcenia of magnitudewielkość of sizerozmiar and speedprędkość
76
286000
5000
by pomóc nam przeżyć w rzędach wielkości skali i prędkości, w których
05:17
whichktóry our bodiesciała operatedziałać at. We never evolvedewoluował to navigatenawigować
77
292000
3000
działają nasze ciała. Nie ewoluowaliśmy, by poruszać się
05:21
in the worldświat of atomsatomy.
78
296000
1000
w skalach atomowych.
05:22
If we had, our brainsmózg probablyprawdopodobnie would perceivepostrzegają rocksskały
79
297000
3000
Gdybyśmy ewoluowali, nasze mózgi pewnie postrzegałyby skały
05:25
as fullpełny of emptypusty spaceprzestrzeń. RocksSkały feel hardciężko and impenetrablenieprzenikniona
80
300000
4000
jako pustą przestrzeń. Skały wydają się twarde i nieprzenikalne dla naszych rąk
05:29
to our handsręce preciselydokładnie because objectsobiekty like rocksskały and handsręce
81
304000
4000
dokładnie dlatego, że obiekty jak skały i dłonie nie mogą się przenikać
05:34
cannotnie może penetrateprzenikać eachkażdy other. It's thereforew związku z tym usefulprzydatny
82
309000
4000
wzajemnie. To pożyteczne założenie dla mózgu,
05:38
for our brainsmózg to constructzbudować notionsgalanteria like "soliditytrwałość" and "impenetrabilityniepenetrowalność,"
83
313000
6000
aby tworzyć pojęcia "solidności" i "nieprzenikalności".
05:44
because suchtaki notionsgalanteria help us to navigatenawigować our bodiesciała throughprzez
84
319000
4000
Takie postrzeganie pomaga w sterowaniu ciałami
05:48
the middle-sizedśredniej wielkości worldświat in whichktóry we have to navigatenawigować.
85
323000
4000
przez świat mikro skali, w którym żyjemy.
05:52
MovingPrzenoszenie to the other endkoniec of the scaleskala, our ancestorsprzodkowie never had to
86
327000
3000
Na drugim końcu skali, nasi przodkowie nigdy nie musieli
05:56
navigatenawigować throughprzez the cosmoskosmos at speedsprędkości closeblisko to
87
331000
3000
poruszać się we wszechświecie z szybkościami bliskimi
05:59
the speedprędkość of lightlekki. If they had, our brainsmózg would be much better
88
334000
3000
prędkości światła. Gdyby tak było, nasze mózgi znacznie lepiej
06:03
at understandingzrozumienie EinsteinEinstein. I want to give the nameNazwa "MiddleŚrodkowy WorldŚwiat"
89
338000
5000
rozumiałyby Einsteina. Mianem "Śródświata" określę
06:08
to the medium-scaledskalowany w medium environmentśrodowisko in whichktóry we'vemamy evolvedewoluował
90
343000
3000
skalę mikro w jakiej ewoluowaliśmy i działamy.
06:11
the abilityzdolność to take actdziałać -- nothing to do with MiddleŚrodkowy EarthZiemia.
91
346000
2000
Nie ma to nic wspólnego ze Śródziemiem.
06:13
MiddleŚrodkowy WorldŚwiat. (LaughterŚmiech)
92
348000
3000
Śródświat. (Śmiech)
06:17
We are evolvedewoluował denizensmieszkańcy of MiddleŚrodkowy WorldŚwiat, and that limitsograniczenia
93
352000
4000
Ewoluowaliśmy w Śródświecie, co ogranicza
06:21
what we are capablezdolny of imaginingwyobrażając sobie. We find it intuitivelyintuicyjnie easyłatwo
94
356000
3000
naszą wyobraźnię. Łatwo sobie wyobrazić królika
06:25
to graspchwycić ideaspomysły like, when a rabbitKrólik movesporusza się at the sortsortować of
95
360000
2000
poruszającego się z prędkościami,
06:28
mediumśredni velocityprędkość at whichktóry rabbitskróliki and other MiddleŚrodkowy WorldŚwiat objectsobiekty moveruszaj się,
96
363000
3000
z którymi poruszają się króliki i inne rzeczy w innym Śródświecie,
06:32
and hitstrafienia anotherinne MiddleŚrodkowy WorldŚwiat objectobiekt, like a rockskała, it knockspuka itselfsamo out.
97
367000
3000
i zderzającego się z obiektami, jak skała, tracąc przytomność.
06:38
MayMoże I introduceprzedstawiać MajorGłówne GeneralOgólne AlbertAlbert StubblebineStubblebine'a IIIIII,
98
373000
5000
Przedstawiam wam Generała Alberta Stubblebine'a III,
06:44
commanderdowódcy of militarywojskowy intelligenceinteligencja in 1983.
99
379000
3000
szefa wywiadu w 1983.
06:49
He staredpatrzył at his wallŚciana in ArlingtonArlington, VirginiaVirginia, and decidedzdecydowany to do it.
100
384000
4000
Wpatrywał się w ścianę w Arlington, Virginia, i zdecydował się na coś
06:54
As frighteningprzerażający as the prospectperspektywa was, he was going into the nextNastępny officegabinet.
101
389000
4000
niewyobrażalnego. Planował przejść do drugiego biura przez ścianę.
07:00
He stoodstał up, and movedprzeniósł out from behindza his deskbiurko.
102
395000
3000
Wyprostował się, wyszedł zza biurka.
07:05
What is the atomatom mostlyprzeważnie madezrobiony of? he thought. SpaceMiejsca.
103
400000
3000
Z czego głównie składają się atomy? pomyślał. Z pustki.
07:09
He startedRozpoczęty walkingpieszy. What am I mostlyprzeważnie madezrobiony of? AtomsAtomy.
104
404000
5000
Zaczął iść. Z czego głównie ja się składam? Z atomów.
07:15
He quickenedprzyspieszony his pacetempo, almostprawie to a jogjog now.
105
410000
2000
Przyśpieszył kroku, prawie biegł.
07:18
What is the wallŚciana mostlyprzeważnie madezrobiony of? AtomsAtomy.
106
413000
4000
Z czego jest ściana? Z atomów.
07:23
All I have to do is mergełączyć the spacesspacje.
107
418000
3000
Muszę jedynie scalić się z "przestrzenią".
07:27
Then, GeneralOgólne StubblebineStubblebine'a bangeduderzony his nosenos hardciężko on the wallŚciana
108
422000
5000
Generał Stubblebine mocno wyrżnął nosem w ścianę
07:32
of his officegabinet. StubblebineStubblebine'a, who commandeddowodził 16,000 soldiersżołnierski,
109
427000
5000
Stubblebine, który dowodził 16 tys. żołnierzy
07:38
was confoundedzadziwiła by his continualnieustanny failureniepowodzenie to walkspacerować throughprzez the wallŚciana.
110
433000
3000
był zażenowany porażką w przechodzeniu przez ściany.
07:42
He has no doubtwątpić that this abilityzdolność will, one day, be a commonpospolity toolnarzędzie
111
437000
3000
Nie miał wątpliwości, że taka umiejętność
07:45
in the militarywojskowy arsenalarsenał. Who would screwwkręt around with an armyarmia
112
440000
3000
będzie narzędziem w arsenale militarnym.
07:48
that could do that? That's from an articleartykuł in PlayboyPlayboy,
113
443000
4000
Kto by zadarł z armią, która to potrafi? To artykuł z Playboya,
07:53
whichktóry I was readingczytanie the other day. (LaughterŚmiech)
114
448000
3000
który niedawno czytałem. (Śmiech)
07:56
I have everykażdy reasonpowód to think it's trueprawdziwe; I was readingczytanie PlayboyPlayboy
115
451000
2000
Wierzę, że ta historia jest prawdziwa, a czytałem
07:59
because I, myselfsiebie, had an articleartykuł in it. (LaughterŚmiech)
116
454000
8000
Playboya, bo był tam też mój artykuł. (Śmiech)
08:07
UnaidedBez pomocy humanczłowiek intuitionintuicja schooledkształcone in MiddleŚrodkowy WorldŚwiat
117
462000
4000
Niewspomagana, wyuczona w Śródświecie ludzka intuicja
08:12
findsznajduje it hardciężko to believe GalileoGalileo when he tellsmówi us
118
467000
3000
ciężko akceptuje to, co powiedział nam Galileo,
08:15
a heavyciężki objectobiekt and a lightlekki objectobiekt, airpowietrze frictiontarcie asidena bok,
119
470000
3000
że ciężki obiekt i lekki obiekt, bez oporu powietrza
08:19
would hittrafienie the groundziemia at the samepodobnie instantnatychmiastowy.
120
474000
1000
uderzą w ziemię w tej samej chwili.
08:20
And that's because in MiddleŚrodkowy WorldŚwiat, airpowietrze frictiontarcie is always there.
121
475000
4000
W Śródświecie, opór powietrza istnieje zawsze.
08:24
If we'dpoślubić evolvedewoluował in a vacuumodkurzać, we would expectoczekiwać them
122
479000
2000
Gdybyśmy ewoluowali w próżni oczywiste by było
08:27
to hittrafienie the groundziemia simultaneouslyrównocześnie. If we were bacteriabakteria,
123
482000
3000
że uderzą w ziemię równocześnie. Gdybyśmy byli bakteriami
08:30
constantlystale buffetedrozbita by thermaltermiczne movementsruchy of moleculesCząsteczki,
124
485000
3000
ciągle poruszanymi przez ruchy termiczne cząsteczek,
08:33
it would be differentróżne,
125
488000
1000
byłoby jeszcze inaczej, ale Śródświat jest za duży,
08:35
but we MiddleŚrodkowy WorldersWorlders are too bigduży to noticeogłoszenie BrownianBrowna motionruch.
126
490000
3000
aby ruchy Browna były zauważalne.
08:39
In the samepodobnie way, our liveszyje are dominatedzdominowany by gravitypowaga
127
494000
3000
Nasze życie jest zdominowane przez grawitację,
08:42
but are almostprawie obliviousobojętny to the forcesiła of surfacepowierzchnia tensionnapięcie.
128
497000
3000
ale praktycznie nie odczuwamy napięcia powierzchniowego cieczy.
08:46
A smallmały insectowad would reverserewers these prioritiespriorytety.
129
501000
2000
Dla małego owada te cechy ulegają odwróceniu.
08:50
SteveSteve GrandGrand -- he's the one on the left,
130
505000
2000
Steve Grand - to ten po lewej,
08:52
DouglasDouglas AdamsAdams is on the right -- SteveSteve GrandGrand, in his bookksiążka,
131
507000
3000
Douglas Adams jest po prawej... Steve Grand w swojej książce,
08:55
"CreationTworzenie: Life and How to Make It," is positivelypozytywnie scathingzjadliwy
132
510000
4000
"Stworzenie: życie i jak je stworzyć", jest kąśliwy
08:59
about our preoccupationsens with mattermateria itselfsamo.
133
514000
3000
jeśli chodzi o nasze relacje z samą materią.
09:03
We have this tendencytendencja to think that only solidsolidny, materialmateriał things
134
518000
4000
Mamy tendencję do twierdzenia, że tylko solidne, materialne rzeczy
09:07
are really things at all. WavesFale of electromagneticelektromagnetyczna fluctuationwahania
135
522000
5000
istnieją naprawdę. Fale elektromagnetyczne
09:12
in a vacuumodkurzać seemwydać się unrealnierealny.
136
527000
2000
w próżni wydają się nierealne.
09:15
VictoriansWiktorii thought the wavesfale had to be wavesfale in some materialmateriał mediumśredni:
137
530000
4000
W epoce Wiktoriańskiej uważano, że fale przenoszone są przez medium - eter.
09:20
the etherEter. But we find realreal mattermateria comfortingpocieszając only because
138
535000
4000
Materia wydaje nam się wyjątkowa dlatego,
09:24
we'vemamy evolvedewoluował to surviveprzetrwać in MiddleŚrodkowy WorldŚwiat,
139
539000
3000
że ewoluowaliśmy, aby przeżyć w Śródświecie,
09:28
where mattermateria is a usefulprzydatny fictionfikcja.
140
543000
2000
gdzie takie postrzeganie materii jest użyteczną fikcją.
09:31
A whirlpoolwanna z hydromasażem, for SteveSteve GrandGrand, is a thing with just as much realityrzeczywistość
141
546000
3000
Wir jest dla Steve'a Granda tak samo realny jak skała.
09:35
as a rockskała.
142
550000
1000
Wir jest dla Steve'a Granda tak samo realny jak skała.
09:38
In a desertpustynia plainRównina in TanzaniaTanzania, in the shadowcień of the volcanowulkan
143
553000
4000
Na pustyni w Tanzanii, w cieniu wulkanu Ol Donyo Lengai,
09:42
OlOL DonyoDonyo LengaiLengai, there's a duneDune madezrobiony of volcanicwulkaniczny ashpopiół.
144
557000
3000
znajduje się wydma z pyłów wulkanicznych.
09:46
The beautifulpiękny thing is that it movesporusza się bodilycieleśnie.
145
561000
3000
Porusza się w przepiękny sposób.
09:50
It's what's technicallytechnicznie knownznany as a "barchanbarchan," and the entireCały duneDune
146
565000
3000
Technicznie nazywa się to barchanem - cała wydma
09:53
walksspacery acrossprzez the desertpustynia in a westerlyWesterly directionkierunek
147
568000
3000
porusza się poprzez pustynię na zachód
09:56
at a speedprędkość of about 17 metersmetrów perza yearrok.
148
571000
3000
z szybkością około 17 metrów na rok.
10:00
It retainszachowuje its crescentPółksiężyc shapekształt and movesporusza się in the directionkierunek of the hornsrogi.
149
575000
4000
Utrzymuje swój kształt i porusza się w kierunku swoich "rogów".
10:04
What happensdzieje się is that the windwiatr blowswieje the sandpiasek
150
579000
2000
Dzieje się to tak, że wiatr dmucha piach
10:07
up the shallowpłytki slopenachylenie on the other sidebok, and then,
151
582000
2000
w kierunku płaskiego stoku z jednej strony,
10:10
as eachkażdy sandpiasek grainziarno hitstrafienia the topTop of the ridgeRidge,
152
585000
1000
gdzie ziarenka z góry staczają się
10:11
it cascadesCascades down on the insidewewnątrz of the crescentPółksiężyc,
153
586000
2000
po drugiej stronie wydmowego sierpa,
10:14
and so the wholecały horn-shapedkształcie rogu duneDune movesporusza się.
154
589000
3000
i tak właśnie cała wydma w kształcie sierpa się porusza.
10:20
SteveSteve GrandGrand pointszwrotnica out that you and I are, ourselvesmy sami,
155
595000
2000
Steve wskazuje, że ty i ja jesteśmy
10:23
more like a wavefala than a permanentstały thing.
156
598000
2000
bardziej jak fale niż stałe rzeczy.
10:27
He inviteszaprasza us, the readerczytelnik, to "think of an experiencedoświadczenie
157
602000
3000
Prosi, byśmy pomyśleli o doświadczeniu
10:30
from your childhooddzieciństwo -- something you rememberZapamiętaj clearlywyraźnie,
158
605000
2000
z dzieciństwa, które pamiętamy dokładnie, o czymś,
10:33
something you can see, feel, maybe even smellzapach,
159
608000
2000
co możemy zobaczyć, poczuć, czy nawet powąchać,
10:36
as if you were really there.
160
611000
1000
tak jakbyśmy naprawdę tam byli.
10:37
After all, you really were there at the time, weren'tnie były you?
161
612000
4000
Tak naprawdę wtedy tam byliśmy. Jak inaczej
10:41
How elsejeszcze would you rememberZapamiętaj it?
162
616000
1000
moglibyśmy to pamiętać?
10:43
But here is the bombshellbomba: You weren'tnie były there.
163
618000
2000
Ale niespodzianka: nie było nas tam.
10:46
Not a singlepojedynczy atomatom that is in your bodyciało todaydzisiaj was there
164
621000
3000
Żaden atom waszych ciał nie był częścią was
10:49
when that eventzdarzenie tookwziął placemiejsce. MatterSprawa flowsprzepływy from placemiejsce to placemiejsce
165
624000
4000
w chwili kiedy to wydarzenie miało miejsce. Materia porusza się
10:53
and momentarilychwilowo comespochodzi togetherRazem to be you.
166
628000
2000
i chwilami łączy się, by stać się wami.
10:56
WhateverCokolwiek you are, thereforew związku z tym, you are not the stuffrzeczy
167
631000
2000
Czymkolwiek jesteśmy, nie jesteśmy tylko materią, która nas tworzy.
10:59
of whichktóry you are madezrobiony.
168
634000
1000
Czymkolwiek jesteśmy, nie jesteśmy tylko materią, która nas tworzy.
11:02
If that doesn't make the hairwłosy standstoisko up on the back of your neckszyja,
169
637000
2000
Jeśli nie przeszły was ciarki, to pomyślcie jeszcze raz,
11:04
readczytać it again untilaż do it does, because it is importantważny."
170
639000
3000
ponieważ to istotna wiedza.
11:09
So "really" isn't a wordsłowo that we should use with simpleprosty confidencepewność siebie.
171
644000
4000
Nie powinniśmy być tak pewni tego, co jest "prawdziwe".
11:14
If a neutrinoNeutrino had a brainmózg,
172
649000
2000
Gdyby neutrino miało mózg, który ewoluował
11:16
whichktóry it evolvedewoluował in neutrino-sizedneutrin ancestorsprzodkowie,
173
651000
2000
wśród innych przodków w skali świata neutrin,
11:19
it would say that rocksskały really do consistskładać się of emptypusty spaceprzestrzeń.
174
654000
3000
mogłoby nam powiedzieć, że skały składają się z pustki.
11:24
We have brainsmózg that evolvedewoluował in medium-sizedśrednie ancestorsprzodkowie
175
659000
2000
Nasze mózgi ewoluowały w skali naszych przodków,
11:26
whichktóry couldn'tnie mógł walkspacerować throughprzez rocksskały.
176
661000
2000
którzy nie potrafili przechodzić przez skały.
11:29
"Really," for an animalzwierzę, is whatevercokolwiek its brainmózg needswymagania it to be
177
664000
4000
"Prawdziwe" dla zwierząt oznacza to, co jest potrzebne mózgowi,
11:33
in orderzamówienie to assistPomoc its survivalprzetrwanie,
178
668000
2000
aby pomóc mu przetrwać,
11:36
and because differentróżne speciesgatunki liverelacja na żywo in differentróżne worldsświaty,
179
671000
2000
a ponieważ różne gatunki żyją w różnych środowiskach,
11:39
there will be a discomfortingświatło rażące wywołujące dyskomfort varietyróżnorodność of "really"s.
180
674000
3000
istnieje bardzo wiele "prawd".
11:45
What we see of the realreal worldświat is not the unvarnishedmatowy worldświat
181
680000
4000
Nasz "prawdziwy świat" to nie jest prawdziwy świat,
11:49
but a modelModel of the worldświat, regulatedregulowanym and adjusteddostosować by sensesens datadane,
182
684000
4000
ale model świata, regulowany i dostrajany przez dane jakie odbieramy,
11:54
but constructedzbudowana so it's usefulprzydatny for dealingpostępowanie with the realreal worldświat.
183
689000
3000
i skonstruowany tak, aby był dla nas użyteczny w świecie rzeczywistym.
11:58
The natureNatura of the modelModel dependszależy on the kinduprzejmy of animalzwierzę we are.
184
693000
3000
Rodzaj modelu zależy od zwierzęcia.
12:02
A flyinglatający animalzwierzę needswymagania a differentróżne kinduprzejmy of modelModel
185
697000
2000
Ptaki potrzebują innego modelu
12:05
from a walkingpieszy, climbingwspinaczka or swimmingpływanie animalzwierzę.
186
700000
3000
niż zwierzęta chodzące, wspinające się czy pływające.
12:08
A monkey'sMonkey's brainmózg mustmusi have softwareoprogramowanie capablezdolny of simulatingSymulacja
187
703000
4000
Mózg małpy musi posiadać oprogramowanie zdolne symulować
12:13
a three-dimensionaltrójwymiarowy worldświat of branchesoddziały and trunkspnie.
188
708000
2000
trójwymiarowy świat gałęzi i lian.
12:16
A mole'sMola softwareoprogramowanie for constructingkonstruowanie modelsmodele of its worldświat
189
711000
3000
Oprogramowanie mózgu kreta tworzy modele
12:19
will be customizeddostosowane for undergroundpod ziemią use.
190
714000
3000
skonfigurowane do użycia pod ziemią.
12:22
A waterwoda strider'sStrider's brainmózg doesn't need 3D softwareoprogramowanie at all,
191
717000
4000
Mózg nartnika wodnego w ogóle nie potrzebuje pojęcia 3D,
12:26
sinceod it liveszyje on the surfacepowierzchnia of the pondstaw
192
721000
2000
ponieważ żyje na powierzchni wody,
12:28
in an EdwinEdwin AbbottAbbott flatlandpłaskiej ziemi.
193
723000
2000
we flatlandii Edwina Abbotta.
12:32
I've speculatedspekulowali that batsnietoperze maymoże see colorkolor with theirich earsuszy.
194
727000
4000
Spekulowałem, że nietoperze mogą widzieć kolory uszami,
12:37
The worldświat modelModel that a batnietoperz needswymagania in orderzamówienie to navigatenawigować
195
732000
3000
Model świata jakiego potrzebuje nietoperz, aby poruszać się
12:40
throughprzez threetrzy dimensionswymiary catchinguchwyt insectsowady
196
735000
2000
w trójwymiarowym świecie i łapać owady
12:42
mustmusi be prettyładny similarpodobny to the worldświat modelModel that any flyinglatający birdptak,
197
737000
3000
musi być całkiem podobny to tego, którego używa ptak,
12:45
a day-flyingdzień latanie birdptak like a swallowłyk, needswymagania to performwykonać
198
740000
3000
np. jaskółka, która poluje w sposób podobny do nietoperza.
12:48
the samepodobnie kinduprzejmy of taskszadania.
199
743000
1000
np. jaskółka, która poluje w sposób podobny do nietoperza.
12:50
The factfakt that the batnietoperz usesużywa echoesecha in pitchsmoła darknessciemność
200
745000
2000
To, że nietoperz używa ultradźwięków w ciemnościach,
12:53
to inputwkład the currentobecny variableszmienne to its modelModel,
201
748000
2000
aby "wprowadzić" informację do swojego modelu,
12:56
while the swallowłyk usesużywa lightlekki, is incidentalPrzypadkowe.
202
751000
2000
podczas gdy jaskółka używa światła, jest nieistotne.
12:59
BatsNietoperze, I've even suggestedzasugerował, use perceivedpostrzegane huesbarwy, suchtaki as redczerwony and blueniebieski,
203
754000
5000
Sugerowałem, że nietoperze używają barw czerwonej lub niebieskiej,
13:04
as labelsetykiety, internalwewnętrzny labelsetykiety, for some usefulprzydatny aspectaspekt of echoesecha --
204
759000
6000
by zaznaczyć jakieś "użyteczne" odbicia,
13:11
perhapsmoże the acousticakustyczny texturetekstura of surfacespowierzchnie, furryFurry or smoothgładki and so on,
205
766000
4000
jak faktura powierzchni, jej gładkość itp.,
13:15
in the samepodobnie way as swallowsJaskółki or, indeedw rzeczy samej, we, use those
206
770000
4000
tak samo jak jaskółki czy my używamy
13:19
perceivedpostrzegane huesbarwy -- rednesszaczerwienienie and bluenessBłękit etcitp. --
207
774000
2000
postrzegania barw, czerwonej, niebieskiej, itd.,
13:22
to labeletykieta long and shortkrótki wavelengthsdługości fal of lightlekki.
208
777000
2000
do oznaczania długości fal światła.
13:24
There's nothing inherentnieodłączny about redczerwony that makesczyni it long wavelengthDługość fali.
209
779000
3000
Nie ma związku fizycznego pomiędzy kolorem, a długością fali.
13:29
And the pointpunkt is that the natureNatura of the modelModel is governedrządzony by
210
784000
2000
Istota modelu jest raczej określana przez to jak będzie
13:31
how it is to be used, ratherraczej than by the sensorysensoryczny modalitymodalność involvedzaangażowany.
211
786000
5000
wykorzystywana, a nie przez zaangażowane narządy zmysłów.
13:38
J. B .S. HaldaneHaldane himselfsamego siebie had something to say about animalszwierzęta
212
793000
2000
Sam J. B. S. Haldane ma coś do powiedzenia o zwierzętach,
13:41
whosektórego worldświat is dominatedzdominowany by smellzapach.
213
796000
2000
których świat jest zdominowany przez zapach.
13:44
DogsPsy can distinguishrozróżniać two very similarpodobny fattytłuszczowych acidskwasy, extremelyniezwykle dilutedrozcieńczony:
214
799000
5000
Psy potrafią rozróżnić dwa bardzo podobne kwasy tłuszczowe:
13:49
caprylickaprylowy acidkwas and caproickapronowy acidkwas.
215
804000
3000
kwas kaprylowy i kwas kapronowy.
13:52
The only differenceróżnica, you see, is that one has an extradodatkowy pairpara of
216
807000
3000
Jedyna różnica to dodatkowa para atomów węgla w łańcuchu.
13:55
carbonwęgiel atomsatomy in the chainłańcuch.
217
810000
1000
Jedyna różnica to dodatkowa para atomów węgla w łańcuchu.
13:57
HaldaneHaldane guessesdomysły that a dogpies would probablyprawdopodobnie be ablezdolny to placemiejsce the acidskwasy
218
812000
4000
Haldane podejrzewa, że pies mógłby umieścić te kwasy
14:01
in the orderzamówienie of theirich molecularmolekularny weightswagi by theirich smellspachnie,
219
816000
3000
w kolejności ich wagi molowej po zapachu,
14:05
just as a man could placemiejsce a numbernumer of pianofortepian wiresprzewody
220
820000
2000
tak jak człowiek potrafi ułożyć druty w fortepianu
14:08
in the orderzamówienie of theirich lengthsdługości by meansznaczy of theirich notesnotatki.
221
823000
2000
wg ich długości na postawie ich dźwięku.
14:12
Now, there's anotherinne fattytłuszczowych acidkwas, capriccapric acidkwas,
222
827000
3000
Jest jeszcze jednak kwas tłuszczowy, kwas kaprynowy,
14:16
whichktóry is just like the other two,
223
831000
1000
który jest bardzo podobny do poprzednich,
14:17
exceptz wyjątkiem that it has two more carbonwęgiel atomsatomy.
224
832000
2000
ale ma o dwa atomy węgla więcej.
14:20
A dogpies that had never metspotkał capriccapric acidkwas would, perhapsmoże,
225
835000
3000
Być może pies, który nigdy nie spotkał tego kwasu,
14:23
have no more troublekłopot imaginingwyobrażając sobie its smellzapach than we would have troublekłopot
226
838000
4000
bez problemu wyobraziłby sobie jego zapach, a my mielibyśmy problemy
14:28
imaginingwyobrażając sobie a trumpettrąbka, say, playinggra one noteUwaga higherwyższy
227
843000
3000
z wyobrażeniem sobie trąbki grającej o ton wyżej,
14:31
than we'vemamy heardsłyszał a trumpettrąbka playgrać before.
228
846000
2000
niż trąbki, którą słyszeliśmy wcześniej.
14:36
PerhapsByć może dogspsy and rhinosnosorożce and other smell-orientedzorientowane na zapach animalszwierzęta
229
851000
4000
Być może psy, nosorożce i inne zorientowane na zapach zwierzęta
14:41
smellzapach in colorkolor. And the argumentargument would be
230
856000
3000
odbierają zapachy tak jak my kolory.
14:44
exactlydokładnie the samepodobnie as for the batsnietoperze.
231
859000
1000
Wyjaśnienie jest identyczne jak przy nietoperzach.
14:48
MiddleŚrodkowy WorldŚwiat -- the rangezasięg of sizesrozmiary and speedsprędkości
232
863000
3000
Śródświat - skala rozmiarów i szybkości
14:52
whichktóry we have evolvedewoluował to feel intuitivelyintuicyjnie comfortablewygodny with --
233
867000
3000
w jakich ewoluowaliśmy, aby czuć się komfortowo
14:55
is a bitkawałek like the narrowwąska rangezasięg of the electromagneticelektromagnetyczna spectrumwidmo
234
870000
4000
jest jak wąski wycinek widma elektromagnetycznego,
14:59
that we see as lightlekki of variousróżnorodny colorszabarwienie.
235
874000
3000
które widzimy jako światło o różnych kolorach.
15:02
We're blindślepy to all frequenciesczęstotliwości outsidena zewnątrz that,
236
877000
2000
Jesteśmy ślepi na częstotliwości inne niż światło widzialne,
15:04
unlesschyba że we use instrumentsinstrumenty to help us.
237
879000
3000
chyba, że użyjemy stosownych przyrządów.
15:09
MiddleŚrodkowy WorldŚwiat is the narrowwąska rangezasięg of realityrzeczywistość
238
884000
3000
Śródświat to wąski wycinek rzeczywistości,
15:12
whichktóry we judgesędzia to be normalnormalna, as opposedprzeciwny to the queernessQueerness
239
887000
3000
który oceniamy jako normalny, w przeciwieństwie do
15:15
of the very smallmały, the very largeduży and the very fastszybki.
240
890000
3000
dziwnie bardzo małej lub dużej skali czy prędkości.
15:20
We could make a similarpodobny scaleskala of improbabilitiesnieprawdopodobieństwa;
241
895000
2000
Można by stworzyć analogiczną skalę nieprawdopodobieństwa;
15:23
nothing is totallycałkowicie impossibleniemożliwy.
242
898000
2000
nic nie jest całkowicie niemożliwe.
15:25
MiraclesCuda are just eventswydarzenia that are extremelyniezwykle improbablenieprawdopodobne.
243
900000
3000
Cuda to wydarzenia skrajnie mało prawdopodobne.
15:29
A marblemarmur statuestatua could wavefala its handdłoń at us; the atomsatomy that make up
244
904000
4000
Marmurowy posąg mógłby pomachać do nas ręką gdyby atomy
15:33
its crystallinekrystaliczny structureStruktura are all vibratingwibracyjne back and forthnaprzód anywaytak czy inaczej.
245
908000
3000
w strukturze ręki drgały jednocześnie w tę i z powrotem.
15:37
Because there are so manywiele of them,
246
912000
1000
Jest ich tak wiele, że nie mają preferencji co do kierunku drgań,
15:39
and because there's no agreementumowa amongpośród them
247
914000
1000
Jest ich tak wiele, że nie mają preferencji co do kierunku drgań,
15:41
in theirich preferredpreferowane directionkierunek of movementruch, the marblemarmur,
248
916000
2000
Jest ich tak wiele, że nie mają preferencji co do kierunku drgań,
15:44
as we see it in MiddleŚrodkowy WorldŚwiat, staysgorset rockskała steadystały.
249
919000
3000
więc marmur pozostaje w Śródświecie nieruchomą skałą.
15:47
But the atomsatomy in the handdłoń could all just happenzdarzyć to moveruszaj się
250
922000
2000
Atomy w dłoni posągu mogłyby przypadkiem drgać
15:49
the samepodobnie way at the samepodobnie time, and again and again.
251
924000
3000
wszystkie w tym samym kierunku, raz za razem.
15:52
In this casewalizka, the handdłoń would moveruszaj się and we'dpoślubić see it wavingfalowanie at us
252
927000
4000
W takiej sytuacji zobaczylibyśmy machającą do nas dłoń
15:56
in MiddleŚrodkowy WorldŚwiat. The oddsszansa againstprzeciwko it, of coursekurs, are so great
253
931000
4000
w Śródświecie. Szanse na takie zdarzenie są tak nikłe,
16:00
that if you setzestaw out writingpisanie zeroszer at the time of
254
935000
3000
że pisząc zera od powstania wszechświata
16:03
the originpochodzenie of the universewszechświat, you still would not have
255
938000
3000
nadal nie napisalibyśmy ich wystarczająco dużo.
16:06
writtenpisemny enoughdość zeroszer to this day.
256
941000
1000
nadal nie napisalibyśmy ich wystarczająco dużo.
16:12
EvolutionEwolucja in MiddleŚrodkowy WorldŚwiat has not equippedwyposażony us to handleuchwyt
257
947000
1000
Ewolucja w Śródświecie nie nauczyła nas radzić sobie
16:13
very improbablenieprawdopodobne eventswydarzenia; we don't liverelacja na żywo long enoughdość.
258
948000
2000
z takimi zdarzeniami; nie żyjemy wystarczająco długo.
16:16
In the vastnessogrom of astronomicalastronomiczny spaceprzestrzeń and geologicalgeologiczny time,
259
951000
4000
W ogromie przestrzeni kosmicznej i w geologicznej skali czasu
16:21
that whichktóry seemswydaje się impossibleniemożliwy in MiddleŚrodkowy WorldŚwiat
260
956000
2000
to, co wydaje się niemożliwe w Śródświecie
16:24
mightmoc turnskręcać out to be inevitablenieunikniony.
261
959000
2000
może okazać się nieuniknione.
16:28
One way to think about that is by countingrachunkowość planetsplanety.
262
963000
3000
Jednym sposobem jest policzenie planet.
16:32
We don't know how manywiele planetsplanety there are in the universewszechświat,
263
967000
1000
Nie wiemy ile jest planet we wszechświecie,
16:34
but a good estimateoszacowanie is about 10 to the 20, or 100 billionmiliard billionmiliard.
264
969000
3000
ale szacunki mówią o 10 do 20 lub 100 miliardów miliardów.
16:38
And that givesdaje us a nicemiły way to expresswyrazić our estimateoszacowanie
265
973000
2000
Dzięki temu możemy oszacować
16:41
of life'sŻycia improbabilitynieprawdopodobieństwa.
266
976000
2000
prawdopodobieństwo zaistnienia życia.
16:44
Could make some sortsortować of landmarkpunkt orientacyjny pointszwrotnica
267
979000
2000
Moglibyśmy zaznaczyć swego rodzaju markery
16:46
alongwzdłuż a spectrumwidmo of improbabilitynieprawdopodobieństwa, whichktóry mightmoc look like
268
981000
3000
wzdłuż skali nieprawdopodobieństwa, tak, że przypominałoby
16:49
the electromagneticelektromagnetyczna spectrumwidmo we just lookedspojrzał at.
269
984000
3000
widmo elektromagnetyczne, o którym wspomnieliśmy.
16:54
If life has arisenpowstały only oncepewnego razu on any --
270
989000
2000
Jeśli życie zaistniało tylko raz -
16:58
if -- if life could -- I mean, life could originatepochodzić oncepewnego razu perza planetplaneta,
271
993000
3000
mam na myśli - raz na każdej planecie,
17:01
could be extremelyniezwykle commonpospolity, or it could originatepochodzić oncepewnego razu perza stargwiazda,
272
996000
4000
to byłoby niesamowicie powszechne, lub raz na gwiazdę,
17:06
or oncepewnego razu perza galaxygalaktyka or maybe only oncepewnego razu in the entireCały universewszechświat,
273
1001000
4000
lub raz na galaktykę, lub raz na cały wszechświat,
17:11
in whichktóry casewalizka it would have to be here. And somewheregdzieś up there
274
1006000
3000
i to oznaczałoby życie jakie znamy. I gdzieś tam
17:14
would be the chanceszansa that a frogżaba would turnskręcać into a princeksiążę
275
1009000
2000
byłaby szansa, aby żaba zamieniła się w księżniczkę,
17:16
and similarpodobny magicalmagiczny things like that.
276
1011000
3000
czy zaistniała inna podobna "magia".
17:20
If life has arisenpowstały on only one planetplaneta in the entireCały universewszechświat,
277
1015000
3000
Jeśli życie pojawiło się tylko raz w całym wszechświecie,
17:24
that planetplaneta has to be our planetplaneta, because here we are talkingmówić about it.
278
1019000
4000
to musi być to nasza planeta, bo o tym mówimy.
17:28
And that meansznaczy that if we want to availwykorzystać ourselvesmy sami of it,
279
1023000
2000
Oznacza to, że jeśli chcemy z tego skorzystać,
17:31
we're alloweddozwolony to postulatepostulat chemicalchemiczny eventswydarzenia in the originpochodzenie of life
280
1026000
3000
możemy założyć, że prawdopodobieństwo powstania życia
17:35
whichktóry have a probabilityprawdopodobieństwo as lowNiska as one in 100 billionmiliard billionmiliard.
281
1030000
3000
jest bliskie jednemu na 100 miliardów miliardów.
17:39
I don't think we shallpowinien have to availwykorzystać ourselvesmy sami of that,
282
1034000
2000
Nie sądzę jednak, że tak jest.
17:42
because I suspectposądzać that life is quitecałkiem commonpospolity in the universewszechświat.
283
1037000
2000
Sądzę, że życie jest powszechne we wszechświecie.
17:45
And when I say quitecałkiem commonpospolity, it could still be so rarerzadko spotykany
284
1040000
2000
Ale powszechne, nadal może być taką rzadkością,
17:48
that no one islandwyspa of life ever encountersspotkania anotherinne,
285
1043000
3000
że jedne wysepki życia nigdy nie stykają się z innymi, co jest smutne.
17:52
whichktóry is a sadsmutny thought.
286
1047000
1000
że jedne wysepki życia nigdy nie stykają się z innymi, co jest smutne.
17:55
How shallpowinien we interpretzinterpretować "queererdziwniejsze than we can supposeprzypuszczać?"
287
1050000
2000
Jak zinterpretować "dziwniejsze niż się zdaje?"
17:58
QueererDziwniejsze than can in principlezasada be supposeddomniemany,
288
1053000
2000
Dziwniejsze, niż zasadniczo może się wydawać,
18:01
or just queererdziwniejsze than we can supposeprzypuszczać, givendany the limitationsograniczenia
289
1056000
2000
albo niż może nam się wydawać, z ograniczeniami
18:04
of our brain'smózg evolutionaryewolucyjny apprenticeshipstaż in MiddleŚrodkowy WorldŚwiat?
290
1059000
4000
naszego mózgu do ewolucyjnego rozumienia Śródświata.
18:09
Could we, by trainingtrening and practicećwiczyć, emancipateemancypacji ourselvesmy sami
291
1064000
3000
Czy możemy, przez wprawę, uwolnić się od myślenia
18:12
from MiddleŚrodkowy WorldŚwiat and achieveosiągać some sortsortować of intuitiveintuicyjny,
292
1067000
2000
pochodzącego ze Śródświata i osiągnąć intuicyjne
18:15
as well as mathematicalmatematyczny, understandingzrozumienie of the very smallmały
293
1070000
3000
matematyczne zrozumienie małych skali
18:18
and the very largeduży? I genuinelyprawdziwie don't know the answerodpowiedź.
294
1073000
3000
albo bardzo dużych? Szczerze nie wiem.
18:22
I wondercud whetherczy we mightmoc help ourselvesmy sami to understandzrozumieć, say,
295
1077000
2000
Jestem ciekawy czy moglibyśmy pomóc sobie
18:25
quantumkwant theoryteoria, if we broughtprzyniósł up childrendzieci to playgrać computerkomputer gamesGry,
296
1080000
3000
w zrozumieniu teorii kwantów jeśli od małego dzieci grałyby
18:29
beginningpoczątek in earlywcześnie childhooddzieciństwo, whichktóry had a sortsortować of
297
1084000
2000
w gry komputerowe, które pokazywałyby świat kulek
18:32
make-believeniby worldświat of ballskulki going throughprzez two slitsszczelin on a screenekran,
298
1087000
2000
przechodzących przez dwie szczeliny;
18:34
a worldświat in whichktóry the strangedziwne goingsafery on of quantumkwant mechanicsmechanika
299
1089000
3000
świat, w którym dziwne zjawiska teorii kwantów
18:37
were enlargedpowiększony by the computer'skomputera make-believeniby,
300
1092000
3000
zwiększone byłyby realistycznie dzięki komputerom,
18:40
so that they becamestał się familiarznajomy on the Middle-WorldBliski świat scaleskala of the streamstrumień.
301
1095000
3000
tak, by dzieci mogły się zapoznać z pojęciem świata mikro skali.
18:44
And, similarlypodobnie, a relativisticrelatywistyczna computerkomputer gamegra in whichktóry
302
1099000
3000
Relatywistyczna gra komputerowa,
18:47
objectsobiekty on the screenekran manifestoczywisty the LorenzLorenz ContractionSkurcz, and so on,
303
1102000
4000
która ukazuje wzór Lorentza,
18:52
to try to get ourselvesmy sami into the way of thinkingmyślący --
304
1107000
2000
żeby ćwiczyć ten sposób myślenia.
18:54
get childrendzieci into the way of thinkingmyślący about it.
305
1109000
2000
Nauczyć dzieci, by tak myślały.
18:57
I want to endkoniec by applyingstosowanie the ideapomysł of MiddleŚrodkowy WorldŚwiat
306
1112000
3000
Na koniec, pomyślmy o tym jak wykorzystujemy
19:01
to our perceptionspercepcje of eachkażdy other.
307
1116000
2000
Śródświat do rozumienia siebie na wzajem.
19:04
MostWiększość scientistsnaukowcy todaydzisiaj subscribeZapisz się to a mechanisticmechanistyczne viewwidok of the mindumysł:
308
1119000
3000
Naukowcy dziś skłaniają się ku mechanicystycznemu obrazowi umysłu:
19:08
we're the way we are because our brainsmózg are wiredprzewodowy up as they are;
309
1123000
3000
jesteśmy tacy, bo nasze mózgi i nasze hormony są tak zaprogramowane.
19:12
our hormoneshormony are the way they are.
310
1127000
1000
jesteśmy tacy, bo nasze mózgi i nasze hormony są tak zaprogramowane.
19:13
We'dChcielibyśmy be differentróżne, our characterspostacie would be differentróżne,
311
1128000
2000
Bylibyśmy inni, nasze osobowości byłyby inne,
19:15
if our neuro-anatomyneuro Anatomia and our physiologicalfizjologiczne chemistrychemia were differentróżne.
312
1130000
4000
gdyby neuroanatomia i chemia fizjologiczna były inne.
19:20
But we scientistsnaukowcy are inconsistentniespójny. If we were consistentzgodny,
313
1135000
3000
Ale naukowcy są niekonsekwentni.
19:24
our responseodpowiedź to a misbehavingniewłaściwie personosoba, like a child-murdererdziecko mordercy,
314
1139000
3000
O kimś, kto źle się zachowuje, jak zabójca dzieci,
19:27
should be something like, this unitjednostka has a faultywadliwe componentskładnik;
315
1142000
3000
powinniśmy myśleć jak o jednostce ze źle funkcjonującą
19:30
it needswymagania repairingnaprawy. That's not what we say.
316
1145000
3000
częścią, którą trzeba naprawić.
19:33
What we say -- and I includezawierać the mostwiększość austerelywielbłądzim mechanisticmechanistyczne amongpośród us,
317
1148000
4000
Zamiast tego, nawet ci najbardziej mechanicystyczni, jak ja, mówią
19:37
whichktóry is probablyprawdopodobnie me --
318
1152000
1000
Zamiast tego, nawet ci najbardziej mechanicystyczni, jak ja, mówią
19:38
what we say is, "VilePodły monsterpotwór, prisonwięzienie is too good for you."
319
1153000
4000
"Ty potworze, więzienie jest dla ciebie za dobre."
19:42
Or worsegorzej, we seekszukać revengezemsta, in all probabilityprawdopodobieństwo therebya tym samym triggeringWyzwalanie
320
1157000
4000
Albo, co gorsza, próbujemy się mścić,
19:46
the nextNastępny phasefazy in an escalatingeskalacji cyclecykl of counter-revengezemsty,
321
1161000
3000
co powoduje oscylację konfliktu i cykl zemsty,
19:49
whichktóry we see, of coursekurs, all over the worldświat todaydzisiaj.
322
1164000
2000
które stają się powszechne na świecie.
19:52
In shortkrótki, when we're thinkingmyślący like academicsakademicy,
323
1167000
2000
Jednym słowem, myśląc jak naukowcy,
19:55
we regardwzgląd people as elaborateopracować and complicatedskomplikowane machinesmaszyny,
324
1170000
3000
postrzegamy ludzi jako skomplikowane maszyny,
19:58
like computerskomputery or carssamochody, but when we revertOdwracać to beingistota humanczłowiek
325
1173000
4000
komputery czy samochody, a z ludzkiej perspektywy
20:03
we behavezachować się more like BasilBazylia FawltyFawlty, who, we rememberZapamiętaj,
326
1178000
3000
zachowujemy się jak Basil Fawlty,
20:06
thrashedpobitych his carsamochód to teachnauczać it a lessonlekcja when it wouldn'tnie startpoczątek
327
1181000
3000
który rozwalił swój samochód, by dać mu nauczkę,
20:09
on gourmetdla smakoszy night. (LaughterŚmiech)
328
1184000
3000
kiedy ten nie chciał zapalić. (Śmiech)
20:13
The reasonpowód we personifyuosabiać things like carssamochody and computerskomputery
329
1188000
3000
Uosabiamy komputery i samochody
20:16
is that just as monkeysmałpy liverelacja na żywo in an arborealnadrzewny worldświat
330
1191000
3000
bo, zupełnie jak małpy w lesie,
20:19
and molesmoli liverelacja na żywo in an undergroundpod ziemią worldświat
331
1194000
3000
albo krety pod ziemią
20:22
and waterwoda stridersStrider liverelacja na żywo in a surfacepowierzchnia tension-dominatedzdominowany przez napięcie flatlandpłaskiej ziemi,
332
1197000
3000
lub nartniki na powierzchni wody,
20:26
we liverelacja na żywo in a socialspołeczny worldświat. We swimpływać throughprzez a seamorze of people --
333
1201000
4000
żyjemy w społeczeństwie, pływając w oceanie ludzi,
20:30
a socialspołeczny versionwersja of MiddleŚrodkowy WorldŚwiat.
334
1205000
2000
w społecznej wersji Śródświata.
20:34
We are evolvedewoluował to second-guessdomyślać the behaviorzachowanie of othersinni
335
1209000
2000
Ewoluowaliśmy, by kwestionować zachowania innych,
20:37
by becomingtwarzowy brilliantznakomity, intuitiveintuicyjny psychologistspsychologowie.
336
1212000
3000
jako błyskotliwi, intuicyjni psychologowie.
20:41
TreatingLeczeniu people as machinesmaszyny
337
1216000
2000
Traktowanie ludzi jak maszyny
20:43
maymoże be scientificallynaukowo and philosophicallyfilozoficznie accuratedokładny,
338
1218000
3000
może być filozoficznie i naukowo trafne,
20:47
but it's a cumbersomekłopotliwe wastemarnotrawstwo of time
339
1222000
1000
ale jest też stratą czasu,
20:48
if you want to guessodgadnąć what this personosoba is going to do nextNastępny.
340
1223000
3000
jeśli chce się przewidywać ich zachowania.
20:52
The economicallyekonomicznie usefulprzydatny way to modelModel a personosoba
341
1227000
2000
Użytecznym modelem zachowania
20:55
is to treatleczyć him as a purposefulcelowe, goal-seekingszukania agentagenta
342
1230000
3000
może być traktowanie go jako celowego,
20:58
with pleasuresprzyjemności and painstrud, desirespragnienia and intentionsintencje,
343
1233000
2000
naznaczonego przyjemnością, bólem, żądzami, intencjami i winą.
21:01
guiltpoczucie winy, blame-worthinessBlame-worthiness.
344
1236000
1000
naznaczonego przyjemnością, bólem, żądzami, intencjami i winą.
21:03
PersonificationPersonifikacja and the imputingprzypisując of intentionalzamierzony purposecel, powód
345
1238000
4000
Personifikacja i założenie świadomości celu
21:08
is suchtaki a brilliantlybłyszcząco successfuludany way to modelModel humansludzie,
346
1243000
2000
to bardzo odpowiedni model zachowania,
21:11
it's hardlyledwie surprisingzaskakujący the samepodobnie modelingmodelowanie softwareoprogramowanie
347
1246000
3000
więc nie zaskakuje, że ten sam model
21:14
oftenczęsto seizeschwyta controlkontrola when we're tryingpróbować to think about entitiespodmioty
348
1249000
4000
stosujemy gdy myślimy o innych rzeczach.
21:18
for whichktóry it's not appropriatewłaściwy, like BasilBazylia FawltyFawlty with his carsamochód
349
1253000
3000
Jak Basil Fawlty i jego samochód,
21:21
or like millionsmiliony of deludedoszukani people with the universewszechświat as a wholecały. (LaughterŚmiech)
350
1256000
8000
albo miliony naiwnych ludzi, którzy tak widzą wszechświat. (Śmiech)
21:29
If the universewszechświat is queererdziwniejsze than we can supposeprzypuszczać,
351
1264000
2000
Wszechświat jest dziwniejszy niż może nam się wydawać,
21:32
is it just because we'vemamy been naturallynaturalnie selectedwybrany to supposeprzypuszczać
352
1267000
3000
bo dobór naturalny dał nam możliwość przypuszczania
21:35
only what we neededpotrzebne to supposeprzypuszczać in orderzamówienie to surviveprzetrwać
353
1270000
3000
tylko tego, co dawało nam możliwość przetrwania
21:38
in the PleistocenePlejstocenu of AfricaAfryka?
354
1273000
2000
podczas plejstocenu w Afryce.
21:41
Or are our brainsmózg so versatilewszechstronny and expandablemożliwość rozbudowy that we can
355
1276000
4000
Może jednak nasze mózgi są tak wszechstronne i giętkie,
21:45
trainpociąg ourselvesmy sami to breakprzerwa out of the boxpudełko of our evolutionewolucja?
356
1280000
4000
że możemy myśleć nieszablonowo o ewolucji?
21:50
Or, finallywreszcie, are there some things in the universewszechświat so queerqueer
357
1285000
4000
A może we wszechświecie istnieją rzeczy tak dziwne,
21:54
that no philosophyfilozofia of beingsIstoty, howeverjednak godlikeBoski, could dreamśnić them?
358
1289000
6000
że żadna filozofia, jakkolwiek boska, nie jest w stanie ich wyśnić?
22:01
Thank you very much.
359
1296000
1000
Bardzo dziękuję.
Translated by Kinga Skorupska
Reviewed by Sławomir Apel

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Richard Dawkins - Evolutionary biologist
Oxford professor Richard Dawkins has helped steer evolutionary science into the 21st century, and his concept of the "meme" contextualized the spread of ideas in the information age. In recent years, his devastating critique of religion has made him a leading figure in the New Atheism.

Why you should listen

As an evolutionary biologist, Richard Dawkins has broadened our understanding of the genetic origin of our species; as a popular author, he has helped lay readers understand complex scientific concepts. He's best-known for the ideas laid out in his landmark book The Selfish Gene and fleshed out in The Extended Phenotype: the rather radical notion that Darwinian selection happens not at the level of the individual, but at the level of our DNA. The implication: We evolved for only one purpose — to serve our genes.

Of perhaps equal importance is Dawkins' concept of the meme, which he defines as a self-replicating unit of culture -- an idea, a chain letter, a catchy tune, an urban legend -- which is passed person-to-person, its longevity based on its ability to lodge in the brain and inspire transmission to others. Introduced in The Selfish Gene in 1976, the concept of memes has itself proven highly contagious, inspiring countless accounts and explanations of idea propagation in the information age.

In recent years, Dawkins has become outspoken in his atheism, coining the word "bright" (as an alternate to atheist), and encouraging fellow non-believers to stand up and be identified. His controversial, confrontational 2002 TED talk was a seminal moment for the New Atheism, as was the publication of his 2006 book, The God Delusion, a bestselling critique of religion that championed atheism and promoted scientific principles over creationism and intelligent design.

More profile about the speaker
Richard Dawkins | Speaker | TED.com