TEDxUofT
Matt Russo: What does the universe sound like? A musical tour
Matt Russo: Vũ trụ tạo ra âm thanh thế nào? Một chuyến đi âm nhạc
Filmed:
Readability: 3.8
1,688,064 views
Ngoài kia có phải là một không gian yên lặng và không có sự sống như vẫn thường được mô tả? Có lẽ không. Nhà thiên văn học và nhạc sĩ Matt Russo sẽ đưa chúng ta đến với cuộc phiêu lưu ra ngoài vũ trụ, khai phá những bí ẩn về nhịp điệu và sự hài hòa của quỹ đạo các hành tinh. Vũ trụ luôn tràn ngập âm nhạc- ông cho biết-- chúng ta cần phải học cách để lắng nghe chúng.
Matt Russo - Astrophysicist, musician
Matt Russo is an astrophysicist and musician who translates the rhythm and harmony of the cosmos into music and sound. Full bio
Matt Russo is an astrophysicist and musician who translates the rhythm and harmony of the cosmos into music and sound. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I'd like you all
to close your eyes, please ...
to close your eyes, please ...
0
760
2200
Tôi muốn các bạn hãy nhắm mắt lại...
00:17
and imagine yourself sitting
in the middle of a large, open field
in the middle of a large, open field
1
5440
4216
và tưởng tượng mình đang ngồi
giữa một cánh đồng rộng lớn,
giữa một cánh đồng rộng lớn,
00:21
with the sun setting on your right.
2
9680
1667
với mặt trời sắp lặn bên phải bạn.
00:24
And as the sun sets,
3
12080
1216
Và khi mặt trời lặn,
00:25
imagine that tonight
you don't just see the stars appear,
you don't just see the stars appear,
4
13320
2936
tưởng tượng tối nay
bạn không chỉ nhìn thấy những ngôi sao,
bạn không chỉ nhìn thấy những ngôi sao,
00:28
but you're able to hear the stars appear
5
16280
2016
mà còn có thể nghe thấy âm thanh của chúng
00:30
with the brightest stars
being the loudest notes
being the loudest notes
6
18320
2896
với những ngôi sao sáng nhất
là những nốt nhạc to nhất
là những nốt nhạc to nhất
00:33
and the hotter, bluer stars
producing the higher-pitched notes.
producing the higher-pitched notes.
7
21240
3520
và những ngôi sao xanh và nóng hơn
sẽ tạo thành những âm vực cao hơn.
sẽ tạo thành những âm vực cao hơn.
00:37
(Music)
8
25840
6480
(Âm nhạc)
00:59
And since each constellation
is made up of different types of stars,
is made up of different types of stars,
9
47840
3256
Và bởi vì mỗi chòm sao được tạo thành
bởi nhiều ngôi sao khác nhau,
bởi nhiều ngôi sao khác nhau,
01:03
they'll each produce
their own unique melody,
their own unique melody,
10
51120
2696
chúng sẽ hình thành
nhịp điệu riêng của mình,
nhịp điệu riêng của mình,
01:05
such as Aries, the ram.
11
53840
3080
như là chòm sao Bạch Dương,
hình con cừu đực.
hình con cừu đực.
01:11
(Music)
12
59000
1976
(Âm nhạc)
01:13
Or Orion, the hunter.
13
61000
2136
Hay là chòm sao Lạp Hộ với hình cung tên.
01:15
(Music)
14
63160
2760
(Âm nhạc)
01:19
Or even Taurus, the bull.
15
67160
1736
Hay chòm sao Kim Ngưu, hình con bò.
01:20
(Music)
16
68920
2200
(Âm nhạc)
01:26
We live in a musical universe,
17
74120
2376
Chúng ta sống trong một vũ trụ
mang tính âm nhạc,
mang tính âm nhạc,
01:28
and we can use that to experience
it from a new perspective,
it from a new perspective,
18
76520
3536
và chúng ta có thể tận dụng điều đó
để trải nghiệm từ một góc nhìn mới,
để trải nghiệm từ một góc nhìn mới,
01:32
and to share that perspective
with a wider range of people.
with a wider range of people.
19
80080
4056
và để chia sẻ góc nhìn đó
với nhiều người hơn.
với nhiều người hơn.
01:36
Let me show you what I mean.
20
84160
1336
Để tôi giải thích rõ hơn.
01:37
(Music ends)
21
85520
1296
(Âm nhạc ngừng)
01:38
Now, when I tell people
I'm an astrophysicist,
I'm an astrophysicist,
22
86840
2176
Khi tôi nói tôi là một nhà thiên văn học,
01:41
they're usually pretty impressed.
23
89040
1616
mọi người thường khá ấn tượng.
01:42
And then I say I'm also a musician --
they're like, "Yeah, we know."
they're like, "Yeah, we know."
24
90680
3216
Và khi tôi nói tôi cũng là nhạc sĩ,
họ sẽ phản ứng: "Chúng tôi biết"
họ sẽ phản ứng: "Chúng tôi biết"
01:45
(Laughter)
25
93920
1016
(Cười)
01:46
So everyone seems to know
26
94960
1296
Hình như mọi người đều biết
01:48
that there's this deep connection
between music and astronomy.
between music and astronomy.
27
96280
2936
có một sự liên kết sâu sắc
giữa âm nhạc và vũ trụ.
giữa âm nhạc và vũ trụ.
01:51
And it's actually a very old idea;
28
99240
1656
Thực ra đó là một quan niệm cũ;
01:52
it goes back over 2,000 years
to Pythagoras.
to Pythagoras.
29
100920
3016
nó có niên đại hơn 2000 năm
từ thời Pytago.
từ thời Pytago.
01:55
You might remember Pythagoras
from such theorems
from such theorems
30
103960
2256
Có lẽ bạn biết Pytago từ những định lý như
01:58
as the Pythagorean theorem --
31
106240
1856
Định lý Pytago --
02:00
(Laughter)
32
108120
1016
(Cười)
02:01
And he said:
33
109160
1560
Và ông ấy đã nói rằng:
02:03
"There is geometry
in the humming of the strings,
in the humming of the strings,
34
111640
2536
"Mỗi tiếng động đều có hình hài,
02:06
there is music in the spacing
of the spheres."
of the spheres."
35
114200
2496
và âm nhạc ở khắp mọi nơi."
02:08
And so he literally thought
36
116720
1336
Do đó ông ấy cho rằng
02:10
that the motions of the planets
along the celestial sphere
along the celestial sphere
37
118080
2736
Sự vận động của các hành tinh
quanh mặt trời
quanh mặt trời
02:12
created harmonious music.
38
120840
1240
tạo nên bản nhạc hài hòa.
Và nếu bạn hỏi:
"Tại sao ta không nghe thấy gì?"
"Tại sao ta không nghe thấy gì?"
02:15
And if you asked him,
"Why don't we hear anything?"
"Why don't we hear anything?"
39
123000
2416
ông ấy sẽ nói bạn không thể
02:17
he'd say you can't hear it
40
125440
1296
02:18
because you don't know
what it's like to not hear it;
what it's like to not hear it;
41
126760
2496
vì bạn không biết nó như thế nào;
yên lặng thật sự nghe như thế nào.
02:21
you don't know what true silence is.
42
129280
1735
Giống như kiểu bạn phải chờ
đến khi mất điện
đến khi mất điện
02:23
It's like how you have to wait
for your power to go out
for your power to go out
43
131039
2617
mới phát hiện ra sự khó chịu
khi phải nghe cái tủ lạnh kêu.
khi phải nghe cái tủ lạnh kêu.
02:25
to hear how annoying
your refrigerator was.
your refrigerator was.
44
133680
2040
02:28
Maybe you buy that,
45
136360
1216
Có lẽ bạn tin nó,
02:29
but not everybody else was buying it,
including such names as Aristotle.
including such names as Aristotle.
46
137600
3720
nhưng không phải ai cũng tin,
trong đó có Aristotle.
trong đó có Aristotle.
02:34
(Laughter)
47
142240
2776
(Cười)
02:37
Exact words.
48
145040
1216
Đúng từng chữ luôn.
02:38
(Laughter)
49
146280
1016
(Cười)
02:39
So I'll paraphrase his exact words.
50
147320
1696
Tôi sẽ diễn giải
nguyên văn lời ông.
nguyên văn lời ông.
02:41
He said it's a nice idea,
51
149040
1376
Ông ấy nói đó là một ý hay,
02:42
but if something as large and vast
as the heavens themselves
as the heavens themselves
52
150440
3336
nhưng giả như có cái gì đó
khổng lồ như chính bầu trời
khổng lồ như chính bầu trời
02:45
were moving and making sounds,
53
153800
1576
đang chuyển động và tạo âm thanh
02:47
it wouldn't just be audible,
54
155400
1376
nó sẽ không chỉ là âm thanh,
02:48
it would be earth-shatteringly loud.
55
156800
2416
mà sẽ ồn như tiếng đất sập vậy.
02:51
We exist, therefore
there is no music of the spheres.
there is no music of the spheres.
56
159240
3520
Chúng ta tồn tại, vì thế
không có âm nhạc trên địa cầu.
không có âm nhạc trên địa cầu.
02:55
He also thought that the brain's
only purpose was to cool down the blood,
only purpose was to cool down the blood,
57
163760
3456
Ông ấy cũng cho rằng não
chỉ có tác dụng làm nguội máu,
chỉ có tác dụng làm nguội máu,
02:59
so there's that ...
58
167240
1256
vậy nên ...
03:00
(Laughter)
59
168520
1216
(Cười)
03:01
But I'd like to show you that in some way
they were actually both right.
they were actually both right.
60
169760
3416
Nhưng tôi muốn các bạn biết rằng
ở một vài khía cạnh, cả hai đều đúng.
ở một vài khía cạnh, cả hai đều đúng.
03:05
And we're going to start by understanding
what makes music musical.
what makes music musical.
61
173200
4080
Và chúng ta sẽ bắt đầu bằng cách hiểu được
điều gì làm âm thanh có tính nhạc.
03:10
It may sound like a silly question,
62
178040
2096
Có vẻ giống như một câu hỏi ngớ ngẩn,
03:12
but have you ever wondered why it is
63
180160
1736
nhưng có khi nào bạn tự hỏi tại sao
03:13
that certain notes, when played together,
sound relatively pleasing or consonant,
sound relatively pleasing or consonant,
64
181920
4256
khi chơi các nốt nhất định cùng một lúc,
âm thanh tương đối dễ chịu và êm dịu,
âm thanh tương đối dễ chịu và êm dịu,
03:18
such as these two --
65
186200
1216
như là hai âm này --
03:19
(Music)
66
187440
2576
(Âm nhạc)
03:22
while others are
a lot more tense or dissonant,
a lot more tense or dissonant,
67
190040
2656
trong khi những âm khác
thì căng hay chói tai hơn nhiều,
thì căng hay chói tai hơn nhiều,
03:24
such as these two.
68
192720
1256
như là hai âm này.
03:26
(Music)
69
194000
2336
(Âm nhạc)
03:28
Right?
70
196360
1216
Đúng không?
03:29
Why is that? Why are there notes at all?
71
197600
1936
Tại sao lại thế?
Sao lại có những âm này?
Sao lại có những âm này?
03:31
Why can you be in or out of tune?
72
199560
1600
Sao bạn có thể đúng tông hay lệch tông?
03:33
Well, the answer to that question
73
201880
1616
Đáp án cho câu hỏi này
03:35
was actually solved by Pythagoras himself.
74
203520
3520
đã được tìm ra bởi chính Pytago.
03:40
Take a look at the string on the far left.
75
208360
2400
Giờ hãy nhìn vào sợi dây
ở phía xa bên trái kia.
ở phía xa bên trái kia.
03:43
If you bow that string,
76
211960
1696
Nếu bạn uốn cong sợi dây đó,
03:45
it will produce a note as it oscillates
very fast back and forth.
very fast back and forth.
77
213680
3656
nó sẽ tạo thành một âm
khi dao động qua lại rất nhanh.
khi dao động qua lại rất nhanh.
03:49
(Musical note)
78
217360
3376
(Nốt nhạc)
03:52
But now if you cut the string in half,
you'll get two strings,
you'll get two strings,
79
220760
2936
Nhưng giờ nếu bạn cắt đi một nửa,
bạn sẽ có hai sợi tách biệt,
bạn sẽ có hai sợi tách biệt,
03:55
each oscillating twice as fast.
80
223720
2096
mỗi sợi sẽ dao động nhanh gấp hai lần.
03:57
And that will produce a related note.
81
225840
2936
Và điều đó sẽ tạo ra một âm tương tự.
04:00
Or three times as fast,
82
228800
1320
Hoặc nhanh gấp ba lần,
04:03
or four times --
83
231040
1216
hoặc bốn lần --
04:04
(Musical notes)
84
232280
4840
(Nốt nhạc)
04:11
And so the secret to musical harmony
really is simple ratios:
really is simple ratios:
85
239280
3936
Vậy bí mật của sự hòa âm
thật ra chỉ là những tỷ lệ đơn giản:
thật ra chỉ là những tỷ lệ đơn giản:
04:15
the simpler the ratio,
86
243240
2136
tỷ lệ càng đơn giản,
04:17
the more pleasing or consonant
those two notes will sound together.
those two notes will sound together.
87
245400
3176
âm thanh mà hai âm đó tạo ra càng dễ chịu.
04:20
And the more complex the ratio,
the more dissonant they will sound.
the more dissonant they will sound.
88
248600
3176
Và tỷ lệ càng phức tạp,
chúng sẽ càng chói tai.
chúng sẽ càng chói tai.
Và sự tương tác giữa việc căng và thả,
04:23
And it's this interplay
between tension and release,
between tension and release,
89
251800
2616
04:26
or consonance and dissonance,
90
254440
1736
hay sự hòa âm và sự bất hòa âm,
04:28
that makes what we call music.
91
256200
1960
được gọi là âm nhạc.
04:31
(Music)
92
259800
3280
(Âm nhạc)
04:46
(Music ends)
93
274520
1216
(Âm nhạc ngừng)
04:47
(Applause)
94
275760
1056
(Vỗ tay)
04:48
Thank you.
95
276840
1216
Cảm ơn.
04:50
(Applause)
96
278080
2976
(Vỗ tay)
04:53
But there's more.
97
281080
1200
Nhưng còn nữa.
04:55
(Laughter)
98
283040
1960
(Cười)
04:57
So the two features of music
we like to think of as pitch and rhythms,
we like to think of as pitch and rhythms,
99
285680
4056
Vậy hai đặc điểm của âm nhạc
thường được cho là âm vực và nhịp điệu,
thường được cho là âm vực và nhịp điệu,
05:01
they're actually two versions
of the same thing,
of the same thing,
100
289760
2496
thật ra chúng là hai phiên bản
của cùng một thứ,
của cùng một thứ,
05:04
and I can show you.
101
292280
1216
tôi sẽ cho các bạn biết.
05:05
(Slow rhythm)
102
293520
1216
(Nhịp điệu chậm rãi)
05:06
That's a rhythm right?
103
294760
1200
Là nhịp điệu phải không?
05:09
Watch what happens when we speed it up.
104
297478
1858
Điều gì xãy ra khi chúng ta tăng tốc.
05:11
(Rhythm gets gradually faster)
105
299360
3216
(Nhịp điệu bắt đầu nhanh hơn)
05:14
(High pitch)
106
302600
3416
(Cao độ)
05:18
(Lowering pitch)
107
306040
3456
(Cao độ thấp dần)
05:21
(Slow Rhythm)
108
309520
2600
(Nhịp chậm)
05:25
So once a rhythm starts happening
more than about 20 times per second,
more than about 20 times per second,
109
313320
3296
Vậy thì khi một nhịp điệu
bắt đầu xảy ra hơn 20 lần mỗi giây,
bắt đầu xảy ra hơn 20 lần mỗi giây,
05:28
your brain flips.
110
316640
1216
não của bạn sẽ lật ngược.
05:29
It stops hearing it as a rhythm
and starts hearing it as a pitch.
and starts hearing it as a pitch.
111
317880
3080
Bạn sẽ dừng nghe nó như một nhịp
và bắt đầu nghe như một âm độ.
và bắt đầu nghe như một âm độ.
05:34
So what does this have to do
with astronomy?
with astronomy?
112
322760
2096
Vậy điều này liên quan gì với thiên văn?
05:36
Well, that's when we get
to the TRAPPIST-1 system.
to the TRAPPIST-1 system.
113
324880
3040
Đó là khi chúng ta biết đến hệ TRAPPIST-1.
05:40
This is an exoplanetary system
discovered last February of 2017,
discovered last February of 2017,
114
328760
5496
Đây là một hệ ngoại hành tinh
được khám phá vào tháng 2 năm 2017,
được khám phá vào tháng 2 năm 2017,
05:46
and it got everyone excited
115
334280
1336
nó khiến mọi người thích thú
05:47
because it is seven Earth-sized planets
all orbiting a very near red dwarf star.
all orbiting a very near red dwarf star.
116
335640
4776
bởi vì có bảy hành tinh cỡ Trái Đất
đang quay quanh một ngôi sao đỏ tí hon.
đang quay quanh một ngôi sao đỏ tí hon.
05:52
And we think that three of the planets
117
340440
1856
Và chúng ta nghĩ có ba hành tinh
05:54
have the right temperature
for liquid water.
for liquid water.
118
342320
2096
có nhiệt độ thích hợp để nước ở dạng lỏng.
05:56
It's also so close
that in the next few years,
that in the next few years,
119
344440
2176
Cũng rất gần thôi
khi trong một vài năm tới,
khi trong một vài năm tới,
05:58
we should be able to detect
elements in their atmospheres
elements in their atmospheres
120
346640
2696
chúng ta sẽ có thể biết các chất
trong khí quyển của chúng
trong khí quyển của chúng
06:01
such as oxygen and methane --
potential signs of life.
potential signs of life.
121
349360
2560
như khí oxi và metan,
dấu hiệu của sự sống.
dấu hiệu của sự sống.
06:05
But one thing about
the TRAPPIST system is that it is tiny.
the TRAPPIST system is that it is tiny.
122
353920
3296
Nhưng vấn đề là hệ TRAPPIST quá nhỏ.
Vì thế ở đây chúng ta có quỹ đạo
của các hành tinh đá nhỏ
của các hành tinh đá nhỏ
06:09
So here we have the orbits
of the inner rocky planets
of the inner rocky planets
123
357240
2816
trong hệ mặt trời:
06:12
in our solar system:
124
360080
1256
Sao Thủy, Sao Kim, Trái Đất và Sao Hỏa
06:13
Mercury, Venus, Earth and Mars,
125
361360
1496
06:14
and all seven Earth-sized
planets of TRAPPIST-1
planets of TRAPPIST-1
126
362880
2576
và tất cả bảy hành tinh
kích cỡ Trái Đất của TRAPPIST-1
kích cỡ Trái Đất của TRAPPIST-1
06:17
are tucked well inside
the orbit of Mercury.
the orbit of Mercury.
127
365480
2360
có thể nằm trọn
trong quỹ đạo của Sao Thủy.
trong quỹ đạo của Sao Thủy.
06:21
I have to expand this by 25 times
128
369040
2896
Tôi phải phóng to lên 25 lần
06:23
for you to see the orbits
of the TRAPPIST-1 planets.
of the TRAPPIST-1 planets.
129
371960
2720
để các bạn thấy quỹ đạo của
những hành tinh TRAPPIST-1.
những hành tinh TRAPPIST-1.
06:28
It's actually much more similar in size
to our planet Jupiter and its moons,
to our planet Jupiter and its moons,
130
376360
4536
Nó thực ra khá giống với kích thước
sao Mộc và mặt trăng của nó,
sao Mộc và mặt trăng của nó,
06:32
even though it's seven
Earth-size planets orbiting a star.
Earth-size planets orbiting a star.
131
380920
3976
mặc dù đó là bảy hành tinh cỡ Trái Đất
quay quanh một ngôi sao.
quay quanh một ngôi sao.
06:36
Another reason this got everyone excited
was artist renderings like this.
was artist renderings like this.
132
384920
4400
Một lý do khác khiến mọi người thích thú
là nghệ sĩ dựng hình như này.
là nghệ sĩ dựng hình như này.
06:42
You got some liquid water,
some ice, maybe some land,
some ice, maybe some land,
133
390800
3056
Bạn có một ít nước lỏng, một ít đá,
có thể một ít đất,
có thể một ít đất,
06:45
maybe you can go for a dive
in this amazing orange sunset.
in this amazing orange sunset.
134
393880
2760
bạn có thể chiêm ngưỡng cảnh hoàng hôn
màu cam diệu kỳ này.
màu cam diệu kỳ này.
06:49
It got everyone excited,
135
397920
1336
Nó làm mọi người thích thú,
06:51
and then a few months later,
some other papers came out
some other papers came out
136
399280
3456
và sau vài tháng, một vài tờ báo xuất hiện
06:54
that said, actually,
it probably looks more like this.
it probably looks more like this.
137
402760
2720
cho rằng nó có thể giống thế này hơn.
06:58
(Laughter)
138
406080
3200
(Cười)
07:02
So there were signs
139
410400
1896
Vì thế có những dấu hiệu rằng
07:04
that some of the surfaces
might actually be molten lava
might actually be molten lava
140
412320
3696
vài bề mặt có thể là dung nham nóng chảy
07:08
and that there were very damaging
X-rays coming from the central star --
X-rays coming from the central star --
141
416040
3496
và có những tia X nguy hiểm
đến từ ngôi sao trung tâm --
đến từ ngôi sao trung tâm --
07:11
X-rays that will sterilize the surface
of life and even strip off atmospheres.
of life and even strip off atmospheres.
142
419560
4280
Tia X sẽ phá hủy sự sống
và thậm chí xé toạc bầu khí quyển.
và thậm chí xé toạc bầu khí quyển.
07:16
Luckily, just a few months ago in 2018,
143
424720
2936
May mắn là, chỉ cách đây vài tháng
vào năm 2018,
vào năm 2018,
07:19
some new papers came out
with more refined measurements,
with more refined measurements,
144
427680
3936
vài tờ báo xuất bản
với những phương pháp tinh tế hơn,
với những phương pháp tinh tế hơn,
07:23
and they found actually
it does look something like that.
it does look something like that.
145
431640
2816
và họ đã nhận ra nó trông như thế này.
07:26
(Laughter)
146
434480
2016
(Cười)
07:28
So we now know that several of them
have huge supplies of water --
have huge supplies of water --
147
436520
3496
Vậy chúng ta biết là một vài trong số đó
có nguồn cung cấp nước khổng lồ -
có nguồn cung cấp nước khổng lồ -
07:32
global oceans --
148
440040
1216
đại dương toàn cầu -
07:33
and several of them
have thick atmospheres,
have thick atmospheres,
149
441280
2736
và một vài có khí quyển dày đặc,
07:36
so it's the right place to look
for potential life.
for potential life.
150
444040
3160
vì vậy đó đúng là nơi để tìm
sự sống tiềm năng.
sự sống tiềm năng.
07:40
But there's something even more
exciting about this system,
exciting about this system,
151
448000
2776
Nhưng có vài thứ thú vị hơn nữa về hệ này,
07:42
especially for me.
152
450800
1200
đặc biệt là với tôi.
07:44
And that's that TRAPPIST-1
is a resonant chain.
is a resonant chain.
153
452720
3376
Đó là TRAPPIST-1 là một chuỗi cộng hưởng.
07:48
And so that means for every two orbits
of the outer planet,
of the outer planet,
154
456120
2800
có nghĩa là cứ mỗi hai quỹ đạo
của ngoại hành tinh,
của ngoại hành tinh,
07:51
the next one in orbits three times,
155
459800
2456
tiếp theo là quỹ đạo ba vòng,
07:54
and the next one in four,
156
462280
1776
và tiếp theo là bốn,
07:56
and then six, nine, 15 and 24.
157
464080
5256
và sáu, chín, 15 rồi 24.
08:01
So you see a lot of very simple ratios
among the orbits of these planets.
among the orbits of these planets.
158
469360
4520
Bạn có thể thấy những tỷ lệ rất đơn giản
về sự chuyển động của các hành tinh này.
về sự chuyển động của các hành tinh này.
08:06
Clearly, if you speed up their motion,
you can get rhythms, right?
you can get rhythms, right?
159
474840
3136
nếu bạn tăng tốc tốc độ,
bạn có thể thấy nhịp điệu, đúng không?
bạn có thể thấy nhịp điệu, đúng không?
08:10
One beat, say, for every time
a planet goes around.
a planet goes around.
160
478000
2696
Ví dụ cứ mỗi nhịp là một lần
một hành tinh xoay tròn.
một hành tinh xoay tròn.
08:12
But now we know if you speed
that motion up even more,
that motion up even more,
161
480720
2736
Bây giờ chúng ta đều biết nếu tăng tốc,
08:15
you'll actually produce musical pitches,
162
483480
2336
bạn sẽ tạo ra nhưng âm vực,
08:17
and in this case alone,
163
485840
1520
và trong riêng trường hợp này,
08:20
those pitches will work together,
164
488200
1576
những âm vực đó sẽ hòa vào nhau,
08:21
making harmonious,
even human-like harmony.
even human-like harmony.
165
489800
2760
tạo thành sự hài hòa giống như con người.
08:25
So let's hear TRAPPIST-1.
166
493880
2040
Hãy cùng nghe thử TRAPPIST-1.
08:28
The first thing you'll hear will be
a note for every orbit of each planet,
a note for every orbit of each planet,
167
496880
3496
Đầu tiên bạn sẽ nghe một âm
cho mỗi quỹ đạo của mỗi hành tinh,
cho mỗi quỹ đạo của mỗi hành tinh,
08:32
and just keep in mind,
168
500400
1736
và hãy nhớ trong đầu,
08:34
this music is coming
from the system itself.
from the system itself.
169
502160
2096
âm thanh sẽ đến từ chính hệ này.
08:36
I'm not creating the pitches or rhythms,
170
504280
2056
Tôi sẽ không tạo ra âm hay nhịp điệu,
08:38
I'm just bringing them
into the human hearing range.
into the human hearing range.
171
506360
3016
Tôi chỉ sắp chúng vào ngưỡng nghe
của con người.
của con người.
08:41
And after all seven planets have entered,
172
509400
1976
Và sau khi tất cả bảy hành tinh
đều đi vào,
đều đi vào,
08:43
you're going to see --
173
511400
1456
bạn sẽ nhìn thấy --
08:44
well, you're going to hear a drum
for every time two planets align.
for every time two planets align.
174
512880
3255
bạn sẽ nghe thấy một tiếng trống
mỗi lần hai hành tinh thẳng hàng.
mỗi lần hai hành tinh thẳng hàng.
08:48
That's when they kind of
get close to each other
get close to each other
175
516159
2257
Đó là khi chúng xích lại gần nhau
08:50
and give each other a gravitational tug.
176
518440
1920
và tạo cho nhau một lực hấp dẫn.
08:57
(Tone)
177
525600
6240
(Một quãng)
09:05
(Two tones)
178
533640
6320
(Hai quãng)
09:14
(Three tones)
179
542360
6480
(Ba quãng)
09:22
(Four tones)
180
550080
5360
(Bốn quãng)
09:29
(Five tones)
181
557800
6000
(Năm quãng)
09:37
(Six tones)
182
565520
3800
(Sáu quãng)
09:45
(Seven tones)
183
573480
5160
(Bảy quãng)
09:53
(Drum beats)
184
581720
4200
(Tiếng trống)
10:31
(Music ends)
185
619306
1150
(Âm nhạc ngừng)
10:32
And that's the sound of the star itself --
its light converted into sound.
its light converted into sound.
186
620480
3600
Đó cũng chính là âm thanh của ngôi sao,
ánh sáng của nó đã chuyển thành âm thanh.
ánh sáng của nó đã chuyển thành âm thanh.
10:37
So you may wonder
how this is even possible.
how this is even possible.
187
625240
2600
Bạn có lẽ sẽ tự hỏi sao nó khả thi được.
10:40
And it's good to think
of the analogy of an orchestra.
of the analogy of an orchestra.
188
628640
3040
Và thật tốt khi liên tưởng
đến một dàn nhạc.
đến một dàn nhạc.
10:44
When everyone gets together
to start playing in an orchestra,
to start playing in an orchestra,
189
632480
2896
Khi mọi người trong một dàn nhạc
cùng nhau bắt đầu,
cùng nhau bắt đầu,
10:47
they can't just dive into it, right?
190
635400
1736
họ không thể bị tách ra, đúng không?
10:49
They have to all get in tune;
191
637160
1416
Tất cả họ đều phải hòa hợp,
10:50
they have to make sure
192
638600
1256
họ phải chắc chắn
10:51
their instruments resonate
with their neighbors' instruments,
with their neighbors' instruments,
193
639880
2896
nhạc cụ của mình cộng hưởng
với những người khác,
với những người khác,
10:54
and something very similar happened
to TRAPPIST-1 early in its existence.
to TRAPPIST-1 early in its existence.
194
642800
3456
và điều tương tự cũng xảy ra
với TRAPPIST-1 từ lúc sơ khai.
với TRAPPIST-1 từ lúc sơ khai.
10:58
When the planets were first forming,
195
646280
1816
Khi những hành tinh được hình thành,
11:00
they were orbiting within a disc of gas,
196
648120
3456
chúng quay quanh một đĩa khí,
11:03
and while inside that disc,
197
651600
2296
và khi ở trong đĩa đó,
11:05
they can actually slide around
198
653920
1496
chúng có thể trượt xung quanh
11:07
and adjust their orbits to their neighbors
199
655440
2336
và điều chỉnh quỹ đạo của mình
11:09
until they're perfectly in tune.
200
657800
2096
cho đến khi chúng hoàn toàn đồng điệu.
11:11
And it's a good thing they did
because this system is so compact --
because this system is so compact --
201
659920
3176
Và điều đó thì tốt
bởi vì hệ này thì rất nhỏ --
bởi vì hệ này thì rất nhỏ --
11:15
a lot of mass in a tight space --
202
663120
1936
có nhiều khối trong không gian chật hẹp,
11:17
if every aspect of their orbits
wasn't very finely tuned,
wasn't very finely tuned,
203
665080
3216
nếu mỗi chuyển động của quỹ đạo
không được điều chỉnh kỹ,
không được điều chỉnh kỹ,
11:20
they would very quickly
disrupt each other's orbits,
disrupt each other's orbits,
204
668320
2456
chúng sẽ rất nhanh chóng
phá vỡ quỹ đạo của nhau,
phá vỡ quỹ đạo của nhau,
11:22
destroying the whole system.
205
670800
1400
phá hủy toàn bộ hệ thống.
11:24
So it's really music
that is keeping this system alive --
that is keeping this system alive --
206
672960
3056
Vì thế thật ra âm nhạc đã cứu cả hệ thống,
11:28
and any of its potential inhabitants.
207
676040
1880
và cả những sinh vật sống tiềm năng.
11:32
But what does our solar system sound like?
208
680920
2040
Nhưng hệ mặt trời tạo ra âm thanh thế nào?
11:36
I hate to be the one to show you this,
but it's not pretty.
but it's not pretty.
209
684960
2776
Tôi không thích cho bạn biết điều này,
nhưng nó không đẹp đâu.
nhưng nó không đẹp đâu.
11:39
(Laughter)
210
687760
1896
(Cười)
11:41
So for one thing,
211
689680
1296
Vì thế, có một điều là
11:43
our solar system
is on a much, much larger scale,
is on a much, much larger scale,
212
691000
3176
hệ mặt trời của chúng ta
lớn hơn rất rất nhiều,
lớn hơn rất rất nhiều,
11:46
and so to hear all eight planets,
213
694200
1696
và để nghe thấy cả tám hành tinh,
11:47
we have to start with Neptune
near the bottom of our hearing range,
near the bottom of our hearing range,
214
695920
3176
ta phải bắt đầu với Hải Vương Tinh
gần cuối ngưỡng nghe của người,
gần cuối ngưỡng nghe của người,
11:51
and then Mercury's going
to be all the way up
to be all the way up
215
699120
2136
và sau đó Sao Thủy ở tít trên cùng
nằm gần đỉnh ngưỡng nghe của chúng ta.
11:53
near the very top of our hearing range.
216
701280
1896
Nhưng vì hành tinh của chúng ta không nhỏ,
11:55
But also, since our planets
are not very compact --
are not very compact --
217
703200
2576
11:57
they're very spread out --
218
705800
2336
chúng đang trải rộng ra --
12:00
they didn't have to adjust
their orbits to each other,
their orbits to each other,
219
708160
2576
chúng đã không phải điều chỉnh quỹ đạo,
12:02
so they're kind of just all playing
their own random note at random times.
their own random note at random times.
220
710760
3616
vì thế giống như chúng
đang chơi những nốt ngẫu nhiên
đang chơi những nốt ngẫu nhiên
những lúc ngẫu nhiên.
12:06
So, I'm sorry, but here it is.
221
714400
2720
Tôi xin lỗi, nhưng nó như thế này.
12:09
(Tone)
222
717920
1216
(Một quãng)
12:11
That's Neptune.
223
719160
1416
Đó là Hải Vương tinh.
12:12
(Two tones)
224
720600
1016
(Hai quãng)
12:13
Uranus.
225
721640
1200
Thiên Vương tinh.
12:15
(Three tones)
226
723560
1696
(Ba quãng)
12:17
Saturn.
227
725280
1216
Sao Thổ.
12:18
(Four tones)
228
726520
1456
(Bốn quãng)
12:20
Jupiter.
229
728000
1496
Sao Mộc.
12:21
And then tucked in, that's Mars.
230
729520
2376
Và sau đó, đó là Sao Hỏa.
12:23
(Five tones)
231
731920
1016
(Năm quãng)
12:24
(Six tones)
232
732960
1016
(Sáu quãng)
12:26
Earth.
233
734000
1200
Trái Đất.
12:27
(Seven tones)
234
735586
1150
(Bảy quãng)
12:28
Venus.
235
736760
1200
Sao Kim.
12:30
(Eight tones)
236
738626
1150
(Tám quãng)
12:31
And that's Mercury --
237
739800
1216
Và đó là Sao Thủy --
12:33
OK, OK, I'll stop.
238
741040
1216
OK, OK, Tôi sẽ dừng lại.
12:34
(Laughter)
239
742280
1856
(Cười)
12:36
So this was actually Kepler's dream.
240
744160
3496
Vì vậy, đó là giấc mơ của Kepler.
Johannes Kepler là người
12:39
Johannes Kepler is the person
241
747680
1416
tìm ra quy luật chuyển động của hành tinh.
12:41
that figured out
the laws of planetary motion.
the laws of planetary motion.
242
749120
2176
12:43
He was completely fascinated by this idea
243
751320
2056
Ông ấy hoàn toàn bị thu hút bởi ý nghĩ
12:45
that there's a connection
between music, astronomy and geometry.
between music, astronomy and geometry.
244
753400
3816
rằng có sự liên kết giữa âm nhạc,
thiên văn và hình học.
thiên văn và hình học.
12:49
And so he actually spent an entire book
245
757240
2536
Và ông ấy đã dành toàn bộ cuốn sách
12:51
just searching for any kind of musical
harmony amongst the solar system's planets
harmony amongst the solar system's planets
246
759800
5016
chỉ để nghiên cứu ra loại nhạc cụ
dung hòa với những hành tinh hệ mặt trời
dung hòa với những hành tinh hệ mặt trời
12:56
and it was really, really hard.
247
764840
1480
và nó thật sự rất rất khó.
12:59
It would have been much easier
had he lived on TRAPPIST-1,
had he lived on TRAPPIST-1,
248
767360
2760
Sẽ dễ hơn nhiều nếu ông ấy sống ở
TRAPPIST-1,
TRAPPIST-1,
13:02
or for that matter ...
249
770920
1816
hay có thể là...
13:04
K2-138.
250
772760
1560
K2-138.
13:07
This is a new system
discovered in January of 2018
discovered in January of 2018
251
775080
3736
Đây là một hệ mới được phát hiện
vào tháng 1 năm 2018
vào tháng 1 năm 2018
13:10
with five planets,
252
778840
1256
với năm hành tinh,
13:12
and just like TRAPPIST,
253
780120
1256
và cũng như TRAPPIST,
13:13
early on in their existence,
they were all finely tuned.
they were all finely tuned.
254
781400
3256
từ khi được phát hiện,
tất cả đã được chỉnh kỹ lưỡng.
tất cả đã được chỉnh kỹ lưỡng.
13:16
They were actually tuned
255
784680
1216
Chúng đã được chỉnh
13:17
into a tuning structure
proposed by Pythagoras himself,
proposed by Pythagoras himself,
256
785920
3016
thành một cấu trúc đưa ra bởi Pytago,
13:20
over 2,000 years before.
257
788960
1320
hơn 2000 năm trước.
13:23
But the system's actually
named after Kepler,
named after Kepler,
258
791840
2136
Nhưng hệ này có tên chính thức là Kepler
13:26
discovered by the Kepler space telescope.
259
794000
2456
vì được phát hiện
bằng kính thiên văn Kepler.
bằng kính thiên văn Kepler.
13:28
And so, in the last few billion years,
260
796480
2256
Và vì thế, trong vài tỷ năm qua,
13:30
they've actually lost their tuning,
261
798760
1696
chúng đã đánh mất sự điều chỉnh,
13:32
quite a bit more than TRAPPIST has,
262
800480
1696
nhiều hơn TRAPPIST một chút,
13:34
and so what we're going to do
is go back in time
is go back in time
263
802200
2856
và vì thế, những gì chúng ta sẽ làm
là quay ngược thời gian
là quay ngược thời gian
13:37
and imagine what
they would've sounded like
they would've sounded like
264
805080
2416
và tưởng tượng chúng sẽ tạo ra âm thế nào
13:39
just as they were forming.
265
807520
1440
giống như lúc hình thành.
14:02
(Music)
266
830040
4920
(Âm nhạc)
15:20
(Music ends)
267
908000
1160
(Âm nhạc dừng lại)
15:22
(Applause)
268
910880
3440
(Vỗ tay)
15:30
Thank you.
269
918280
1200
Cảm ơn.
Bậy giờ, có lẽ bạn đang tự hỏi:
Điều này sẽ đi xa cỡ nào?
Điều này sẽ đi xa cỡ nào?
15:32
Now, you may be wondering:
How far does this go?
How far does this go?
270
920200
2256
15:34
How much music actually is out there?
271
922480
1960
Thật sự có bao nhiêu âm nhạc ngoài kia?
15:37
And that's what I was wondering last fall
272
925320
1976
Và đó là thắc mắc của tôi mùa thu vừa qua
15:39
when I was working
at U of T's planetarium,
at U of T's planetarium,
273
927320
2136
khi tôi đang làm
tại trạm thiên văn "U of T,"
tại trạm thiên văn "U of T,"
15:41
and I was contacted by an artist
named Robyn Rennie and her daughter Erin.
named Robyn Rennie and her daughter Erin.
274
929480
4856
và một nghệ sĩ Robyn Rennie
cùng cô con gái Erin đã liên lạc với tôi.
cùng cô con gái Erin đã liên lạc với tôi.
15:46
Robyn loves the night sky,
275
934360
2096
Robyn yêu bầu trời đêm,
15:48
but she hasn't been able
to fully see it for 13 years
to fully see it for 13 years
276
936480
2656
nhưng cô ấy không thể chiêm ngưỡng
trong khoảng 13 năm
trong khoảng 13 năm
15:51
because of vision loss.
277
939160
1200
bởi vì mất đi thị giác.
15:53
And so they wondered
if there was anything I could do.
if there was anything I could do.
278
941320
2576
Và họ tự hỏi rằng liệu
tôi có thể làm gì đó.
tôi có thể làm gì đó.
15:55
So I collected all the sounds
I could think of from the universe
I could think of from the universe
279
943920
3576
Vì vậy tôi đã thu thập những âm thanh
mà tôi nghĩ phát ra từ vũ trụ
mà tôi nghĩ phát ra từ vũ trụ
15:59
and packaged them into
what became "Our Musical Universe."
what became "Our Musical Universe."
280
947520
5136
và sắp xếp chúng thành
"Vũ trụ âm thanh của chúng ta" .
"Vũ trụ âm thanh của chúng ta" .
16:04
This is a sound-based planetarium show
281
952680
2256
Đây là chương trình thiên văn
dựa vào âm thanh
dựa vào âm thanh
16:06
exploring the rhythm
and harmony of the cosmos.
and harmony of the cosmos.
282
954960
3176
khám phá ra nhịp điệu
và sự hài hòa của vũ trụ.
và sự hài hòa của vũ trụ.
16:10
And Robyn was so moved
by this presentation
by this presentation
283
958160
2256
Và Robyn đã rất cảm động
về màn trình diễn này
về màn trình diễn này
16:12
that when she went home,
284
960440
1256
đến nỗi khi cô ấy về nhà,
16:13
she painted this gorgeous
representation of her experience.
representation of her experience.
285
961720
3200
cô ấy đã vẽ buổi trình diễn tuyệt đẹp này
theo trải nghiệm của cô ấy.
theo trải nghiệm của cô ấy.
16:18
And then I defaced it
by putting Jupiter on it for the poster.
by putting Jupiter on it for the poster.
286
966080
2936
Và tôi đã sửa lại nó bằng cách
vẽ thêm Sao Mộc lên.
vẽ thêm Sao Mộc lên.
16:21
(Laughter)
287
969040
1320
(Cười)
16:23
So ...
288
971840
1200
Vậy thì ...
16:27
in this show, I take people
of all vision levels
of all vision levels
289
975040
3376
trong chương trình này, tôi chọn
mọi người từ nhiều cấp độ thị giác
mọi người từ nhiều cấp độ thị giác
16:30
and bring them on an audio tour
of the universe,
of the universe,
290
978440
2696
và đưa họ đến
một chuyến du lịch âm thanh của vũ trụ,
một chuyến du lịch âm thanh của vũ trụ,
16:33
from the night sky all the way out
to the edge of the observable universe.
to the edge of the observable universe.
291
981160
4080
từ bầu trời đêm cho đến con đường rìa
có thể quan sát được của vũ trụ.
có thể quan sát được của vũ trụ.
16:38
But even this is just the start
of a musical odyssey
of a musical odyssey
292
986240
2496
Nhưng điều này chỉ mới là khởi đầu
16:40
to experience the universe
with new eyes and with new ears,
with new eyes and with new ears,
293
988760
3896
để trải nghiệm vũ trụ với thị giác
và thính giác mới,
và thính giác mới,
tôi hy vọng bạn có thể cùng tham gia.
16:44
and I hope you'll join me.
294
992680
1576
16:46
Thank you.
295
994280
1216
Cảm ơn
16:47
(Applause)
296
995520
2320
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Matt Russo - Astrophysicist, musicianMatt Russo is an astrophysicist and musician who translates the rhythm and harmony of the cosmos into music and sound.
Why you should listen
Matt Russo co-founded the art-science project SYSTEM Sounds and works to make astronomy more accessible to the visually impaired. His work has been featured in the New York Times, and he will lead an orchestra in an upcoming BBC documentary on the TRAPPIST-1 planetary system. He is currently a professor at Seneca College in Toronto, Canada, where he teaches a course on the deep connections between music and astronomy.
Matt Russo | Speaker | TED.com