ABOUT THE SPEAKER
Farida Nabourema - Activist, writer
Farida Nabourema is a key voice in Togo’s pro-democracy movement.

Why you should listen

A political activist and writer, Farida Nabourema has been a fearless advocate for democracy and human rights in Togo since she was a teenager. Through more than 400 articles on her blog and other sites, she denounces corruption and dictatorship and promotes a form of progressive pan-Africanism. In 2014, she published La Pression de l'Oppression (The Pressure of Oppression), in which she discussed the different forms of oppression that people face throughout Africa and highlighted the need for oppressed people to fight back.

Nabourema is also the engagement and collaboration coordinator of Africans Rising, a pan-African movement that fights for justice, peace and dignity through grassroots organizing, civic education and advocacy. She cofounded and is the executive director of the Togolese Civil League, an NGO that promotes democracy through civil resistance. In 2001, at age 20, Nabourema founded the "Faure Must Go" movement, where she supported and organized with Togolese youths to stand against the dictatorial regime of Faure Gnassingbé. "Faure Must Go" has become the slogan for the civil resistance movement in Togo, of which Nabourema is one of the most well-known leaders. 

Nabourema was awarded the "Young Advocate of the Year" and the "Female African Youth of the Year" in 2018 by Africa Youth Award for her contribution to raising awareness on the oldest military regime in Africa.

More profile about the speaker
Farida Nabourema | Speaker | TED.com
TEDWomen 2018

Farida Nabourema: Is your country at risk of becoming a dictatorship? Here's how to know

Farida Nabourema: Czy twój kraj jest na drodze do dyktatury? Oto test

Filmed:
1,694,962 views

Farida Nabourema poświęciła życie walce z militarnym reżimem w Togo, najstarszej afrykańskiej autokracji. Nauczyła się dwóch prawd: ucisk nie jest przeznaczeniem żadnego państwa i żadne państwo nie jest odporne na dyktaturę. Jak rozpoznać ryzyko zanim stanie się faktem? W porywającej prelekcji Nabourema dzieli się czterema kluczowymi oznakami dyktatury oraz sekretem, jak się jej przeciwstawiać.
- Activist, writer
Farida Nabourema is a key voice in Togo’s pro-democracy movement. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:13
A fewkilka weekstygodnie agotemu,
0
1753
1167
Kilka tygodni temu
00:14
somebodyktoś tweetedtweeted duringpodczas the midtermŚredniookresowa
electionsWybory in the UnitedStany Zjednoczone StatesPaństwa
1
2944
4715
podczas wyborów uzupełniających
w USA ktoś napisał tweeta,
00:19
that ElectionWybory Day
should be madezrobiony a holidaywakacje.
2
7683
2919
że dzień wyborów powinien
być wolny od pracy.
00:22
And I retweetedretweeted, sayingpowiedzenie,
3
10626
1552
Odpowiedziałam mu:
00:24
"Well, you're welcomeWitamy to come
to my countrykraj and votegłosować.
4
12202
2596
"Zapraszam na wybory do mojego kraju.
00:26
You'llBędziesz get the wholecały weektydzień off
to allowdopuszczać the militarywojskowy to countliczyć it."
5
14822
3338
Dostaniesz cały tydzień wolnego,
żeby pozwolić wojsku przeliczyć głosy".
00:30
I come from TogoTogo, by the way.
6
18742
1469
Jakby co, pochodzę z Togo.
00:32
It is a beautifulpiękny countrykraj
locatedusytuowany in WestWest AfricaAfryka.
7
20235
3272
To piękny kraj w Zachodniej Afryce.
00:35
There are some coolchłodny,
interestingciekawy factsfakty about my countrykraj.
8
23531
3532
Klika fajnych, interesujących
faktów na temat mojego kraju:
00:39
TogoTogo has been ruledrządzony
by the samepodobnie familyrodzina for 51 yearslat,
9
27446
3164
Togiem rządziła przez 51 lat
ta sama rodzina,
00:42
makingzrobienie us the oldestnajstarsze autocracyAutokracja in AfricaAfryka.
10
30634
3491
co czyni z nas najstarszą
autokrację w Afryce.
00:46
That's a recordrekord.
11
34149
1174
To rekord.
00:47
We have a second-coolestdrugi-najfajniejszy recordrekord:
12
35347
1594
Mamy także drugi fajny rekord:
00:48
we have been rankedw rankingu threetrzy timesczasy
as the unhappiestNajbardziej przygnębiające countrykraj on earthZiemia.
13
36965
4205
Trzykrotnie ogłoszono nas
najsmutniejszym krajem na świecie.
00:53
You are all invitedzaproszony.
14
41194
1497
Zapraszam wszystkich.
00:54
(LaughterŚmiech)
15
42715
1747
(Śmiech)
00:56
So just to let you know,
16
44486
1385
Muszę wam powiedzieć,
00:57
it's not very coolchłodny
to liverelacja na żywo underpod an autocracyAutokracja.
17
45895
3364
że życie w autokracji nie jest fajne.
01:01
But the interestingciekawy thing is that I have
metspotkał, throughoutpoprzez the coursekurs of my activismaktywizm,
18
49283
3996
Co ciekawe, jako aktywistka spotykam
01:05
so manywiele people from differentróżne countrieskraje,
19
53303
1943
wielu ludzi, z wielu państw,
01:07
and when I tell them about TogoTogo,
theirich reactionreakcja is always,
20
55270
2778
i kiedy opowiadam im o Togo,
reagują zawsze tak samo:
01:10
"How can you guys allowdopuszczać the samepodobnie people
to terrorizeterroryzują you for 51 yearslat?
21
58072
4023
"Jak możecie dać się terroryzować
tym samym ludziom przez 51 lat?
01:14
You know, like, you TogoleseTogijski,
you mustmusi be very patientcierpliwy."
22
62119
2786
Wy, Togijczycy,
jesteście pewnie bardzo cierpliwi."
01:16
That's theirich diplomaticdyplomatyczne way
of sayingpowiedzenie "stupidgłupi."
23
64929
2651
To dyplomatyczny odpowiednik "głupi".
01:19
(LaughterŚmiech)
24
67604
1634
(Śmiech)
01:21
And when you liverelacja na żywo in a freewolny countrykraj,
25
69262
3191
Kiedy żyjesz w wolnym kraju,
01:24
there's this tendencytendencja of assumingzarozumiały
that those who are oppresseduciśnionych
26
72477
3399
to zazwyczaj zakładasz,
że ofiary opresji
01:27
toleratetolerować theirich oppressionucisku
or are comfortablewygodny with it,
27
75900
3089
tolerują ją, że im z nią dobrze.
01:31
and democracydemokracja is projectedrzutowany
as a progressiveprogresywny formformularz of governancezarządzanie
28
79013
4544
Demokracja jest prezentowana
jako postępowa forma rządów tak,
01:35
in suchtaki a way that those people
who don't liverelacja na żywo underpod democraticdemokratyczny countrieskraje
29
83581
4280
że mieszkańcy państw niedemokratycznych
01:39
are seenwidziany as people who are not
intellectuallyumysłowo or maybe morallymoralnie
30
87885
4151
postrzegani są jako intelektualnie,
a może moralnie,
01:44
as advancedzaawansowane as othersinni.
31
92060
1652
mniej zaawansowani.
Ale tak nie jest.
01:46
But it's not the casewalizka.
32
94140
1591
01:47
The reasonpowód why people have that perceptionpostrzeganie
33
95755
2135
Powodem takiego postrzegania
01:49
has to do with the way storieshistorie
are coveredpokryty about dictatorshipsdyktatury.
34
97914
4022
jest sposób opowiadania o dyktaturach.
01:53
In the coursekurs of my activismaktywizm,
35
101960
1392
Jako aktywistka
01:55
I have had to interviewwywiad
with so manywiele newsAktualności outletsrynków zbytu out there,
36
103376
4402
udzieliłam wielu wywiadów
różnym serwisom informacyjnym.
01:59
and usuallyzazwyczaj it would always startpoczątek with,
"What got you startedRozpoczęty?
37
107802
3012
Zazwyczaj zaczynały się one od:
"Dlaczego się za to wzięłaś?
02:02
What inspirednatchniony you?"
38
110838
1928
Co cię zainspirowało?".
A ja odpowiadam, "Nic mnie nie
zainspirowało. Sprowokowano mnie".
02:04
And I replyOdpowiadać, "I wasn'tnie było inspirednatchniony.
I was triggeredwywołany."
39
112790
3283
02:08
And it goesidzie on.
"Well, what triggeredwywołany you?"
40
116521
3161
I wywiad trwa: "Co cię sprowokowało?".
Opowiadam o swoim ojcu,
jak go aresztowano i torturowano,
02:11
And I go on about how my fatherojciec
was arrestedaresztowany when I was 13, and torturedtorturowany,
41
119706
4673
kiedy miałam 13 lat, całą historię.
02:16
all the historyhistoria ... I don't want
to get into detailsdetale now,
42
124403
2693
Nie chcę opowiadać szczegółów,
02:19
because you'llTy będziesz startpoczątek sleepingspanie.
43
127120
1484
bo byście zasnęli.
02:20
But the thing is, at the endkoniec of the day,
what interestszainteresowania them the mostwiększość is:
44
128628
3444
Rzecz w tym, że koniec końców
najbardziej interesuje ich,
02:24
How was he torturedtorturowany?
45
132096
1170
jak był torturowany.
02:25
For how manywiele daysdni? How manywiele people diedzmarły?
46
133290
2503
Ile dni, Ile osób zmarło.
02:27
They are interestedzainteresowany
in the abusenadużycie, in the killingzabicie,
47
135817
4617
Interesuje ich maltretowanie, zabijanie,
02:32
because they believe that
will gainzdobyć attentionUwaga and sympathywspółczucie.
48
140458
4114
bo wierzą, że to wzbudzi
uwagę i współczucie.
02:36
But in realityrzeczywistość, it servessłuży
the purposecel, powód of the dictatordyktator.
49
144596
3332
A w rzeczywistości służy to
celom dyktatora.
02:39
It helpspomaga them advertisereklamować theirich crueltyokrucieństwo.
50
147952
3104
Pomaga reklamować okrucieństwo.
02:43
In 2011, I cofoundedwspółzałożycielem a movementruch
I call "FaureFaure MustNależy Go,"
51
151489
4375
W 2011 roku współzałożyłam ruch
pod nazwą "Faure Musi Odejść",
02:47
because FaureFaure is
the first nameNazwa of our presidentprezydent.
52
155888
2520
Faure - tak ma na imię nasz prezydent.
02:50
TogoTogo is a French-speakingFrancuskojęzycznych
countrykraj, by the way,
53
158432
2192
Togo jest francuskojęzycznym państwem,
02:52
but I chosewybrał EnglishAngielski because
I had my issuesproblemy with FranceFrancja as well.
54
160648
3449
ale ja wybrałam angielski,
bo z Francją też mam na pieńku,
02:56
But then --
55
164121
1280
ale wtedy...
02:57
(LaughterŚmiech)
56
165425
2592
(Śmiech)
03:00
But then, when I startedRozpoczęty FaureFaure MustNależy Go,
57
168041
2990
Kiedy założyłam "Faure Musi Odejść",
03:03
I madezrobiony a videowideo, and I cameoprawa ołowiana witrażu on cameraaparat fotograficzny,
58
171055
2216
zrobiłam filmik, stanęłam przed kamerą
03:05
and I said, "Well, FaureFaure GnassingbZ. gnassingbé,
I give you 60 daysdni to resigndymisji as presidentprezydent,
59
173295
3881
i powiedziałam: "Faure Gnassingbe, daję
ci 60 dni na rezygnację z prezydentury,
03:09
because if you don't,
60
177200
1279
bo jak nie, to my, młodzież Togo,
03:10
we the youthmłodość in TogoTogo will organizezorganizować
and we will bringprzynieść you down,
61
178503
3043
zmobilizujemy się i cię obalimy,
03:13
because you have killedzabity
over 500 of our countrymenrodaków
62
181570
3348
ponieważ zabiłeś
ponad 500 naszych rodaków,
03:16
to seizechwytaj powermoc when your fatherojciec diedzmarły.
63
184942
1800
żeby zdobyć władzę po śmierci ojca.
03:18
We have not chosenwybrany you.
64
186766
1265
Nie wybraliśmy cię.
03:20
You are an imposteroszustem,
and we will removeusunąć you."
65
188055
2453
Jesteś uzurpatorem i usuniemy cię".
03:22
But I was the only knownznany facetwarz
of the movementruch.
66
190532
2251
Ale byłam jedyną znaną twarzą w tym ruchu.
03:24
Why? Because I was the only stupidgłupi one.
67
192807
2296
Dlaczego? Bo tylko ja byłam głupia.
03:27
(LaughterŚmiech)
68
195127
1648
(Śmiech)
03:29
And the backlashesbacklashes followedśledzić.
69
197174
2281
Zaczęły się represje.
03:31
My familyrodzina startedRozpoczęty receivingodbieranie threatszagrożenia.
70
199479
2195
Moja rodzina zaczęła dostawać pogróżki.
03:33
My siblingsrodzeństwo callednazywa me one morningranek.
71
201698
2476
Rodzeństwo powiedziało mi pewnego ranka:
03:36
They said, "You know what?
72
204198
1296
"Wiesz co?
03:37
When they come here to killzabić you,
we don't want to dieumierać with you,
73
205518
2988
Kiedy przyjdą cię zabić,
nie chcemy umrzeć z tobą,
03:40
so moveruszaj się out."
74
208530
1169
więc się wyprowadź".
03:41
So yes, I movedprzeniósł out.
75
209723
1900
Więc się wyprowadziłam.
03:43
And I'm so angryzły at them,
so I haven'tnie mam talkedrozmawialiśmy to them in fivepięć yearslat.
76
211647
3565
Jestem na nich tak zła,
że nie rozmawiamy od pięciu lat.
03:47
AnywayW każdym razie, movingw ruchu forwardNaprzód ...
77
215236
2873
W każdym razie, kontynuując...
03:50
For the pastprzeszłość ninedziewięć yearslat,
I have been workingpracujący with countrieskraje
78
218133
6130
Od dziewięciu lat pracuję
03:56
to raisepodnieść awarenessświadomość of TogoTogo,
79
224287
2371
nad rozwijaniem świadomości na temat Togo,
03:58
to help the people of TogoTogo
overcomeprzezwyciężać theirich fearstrach
80
226682
2165
żeby pomóc Togijczykom przełamać strach,
04:00
so they, too, can come and say
they want changezmiana.
81
228871
3057
żeby oni też umieli zażądać zmian.
04:04
I have receivedOdebrane a lot of persecutionprześladowania
82
232476
3259
Byłam ofiarą wielu prześladowań,
04:07
that I cannotnie może discloseujawnić,
83
235759
1476
których nie mogę ujawnić,
04:09
a lot of threatszagrożenia, a lot of abusenadużycie,
84
237259
2227
wielu gróźb,
psychologicznego maltretowania.
04:11
psychologicallypsychologicznie.
85
239510
1486
04:13
But I don't like talkingmówić about them,
86
241020
1816
Ale nie lubię o tym mówić,
04:14
because I know that my jobpraca
as an activistaktywista is to mobilizezmobilizować,
87
242860
3931
bo wiem, że praca
aktywistki to organizowanie,
04:18
is to organizezorganizować,
88
246815
1254
pomoc w uświadomieniu Togijczykom,
04:20
is to help everykażdy singlepojedynczy TogoleseTogijski citizenobywatel
understandzrozumieć that, as citizensobywatele,
89
248093
5402
że to my jako obywatele mamy władzę,
04:25
we holdutrzymać the powermoc,
90
253519
1190
my rządzimy i my decydujemy,
04:26
we are the bossszef and we decidedecydować się.
91
254733
1749
04:28
And the punishmentkara that the dictatorsdyktatorów
are usingza pomocą to intimidatezastraszyć them
92
256506
4788
A kary, jakich dyktatorzy
używają do zastraszania,
04:33
mustmusi not preventzapobiec us
from gettinguzyskiwanie what we want.
93
261318
3264
nie powstrzymają nas
przed wywalczeniem tego, czego chcemy.
04:37
That is why I said it is very importantważny
to coverpokrywa the storieshistorie of activistsaktywiści
94
265439
5630
Dlatego przykładam wielką wagę
do pokazywania historii aktywistów tak,
04:43
in the way that it helpspomaga mobilizezmobilizować people,
95
271093
2435
żeby zmobilizować ludzi,
04:45
not in the way that it helpspomaga
deterzniechęcić theirich actionczynność
96
273552
3174
a nie żeby ich zniechęcać do działania,
04:48
and forcesiła even more theirich subjugationZniewolenia
to the oppressiveucisku systemsystem.
97
276750
4887
co tylko zwiększy ich zniewolenie.
04:54
DuringPodczas these yearslat
that I've been an activistaktywista,
98
282808
2171
W ciągu tych lat pracy bywały dni,
04:57
there are daysdni that I feltczułem like quittingrzucić palenie
because I couldn'tnie mógł take it.
99
285003
3247
kiedy chciałam odejść, bo miałam dość.
05:00
Well then, what kepttrzymane me going?
100
288274
1620
Dlaczego więc działałam nadal?
05:01
The one thing that kepttrzymane me going:
101
289918
2034
Z jednego powodu:
05:03
I rememberZapamiętaj the storyfabuła of my grandfatherDziadek,
102
291976
1872
pamiętam historię mojego dziadka,
05:05
and how he used to walkspacerować
465 milesmile from his villagewioska to the cityMiasto,
103
293872
5567
który przeszedł 700 km
ze swojej wioski do miasta,
tylko po to, żeby protestować
na rzecz niepodległości.
05:11
just to protestprotest for independenceniezależność.
104
299463
2018
05:13
Then I rememberZapamiętaj
the sacrificepoświęcać się of my fatherojciec,
105
301505
2308
Pamiętam też poświęcenie ojca,
05:15
who was torturedtorturowany so manywiele timesczasy
106
303837
2135
którego torturowano tyle razy,
05:17
for daringDaring to protestprotest againstprzeciwko the regimereżim.
107
305996
3696
bo ośmielił się protestować
przeciw reżimowi.
05:21
Back in the '70s,
they would writepisać pamphletsbroszury
108
309716
2531
W latach 70. mogli najwyżej
pisać broszurki,
05:24
to raisepodnieść awarenessświadomość on the dictatorshipDyktatura,
109
312271
2797
żeby uświadamiać na temat dyktatury,
05:27
and because they couldn'tnie mógł
affordpozwolić sobie to make copieskopie,
110
315092
2556
ale nie było ich stać na zrobienie kopii,
05:29
they would reproducerozmnażać się
the samepodobnie pamphletpamflet 500 timesczasy eachkażdy
111
317672
3752
więc przepisywali je po 500 razy
05:33
and distributerozprowadzać them.
112
321448
1470
i roznosili.
05:34
It got to a pointpunkt where the militarywojskowy
knewwiedziałem theirich handwritingpisma ręcznego,
113
322942
2893
W końcu armia umiała już
rozpoznać ich charakter pisma,
więc jak tylko natknęli się na broszurę,
to od razu ich zwijali.
05:37
so as soonwkrótce as they stumbledpotknął się uponna one,
they'doni by go and get them.
114
325859
2936
05:40
But I look at that and I'm like,
you know, todaydzisiaj you have a blogblog.
115
328819
4139
Wtedy myślę sobie: dzisiaj masz bloga,
05:44
I don't have to copyKopiuj
the samepodobnie thing 500 timesczasy.
116
332982
3053
nie musisz przepisywać nic po 500 razy.
05:48
I blogblog and thousandstysiące of people readczytać it.
117
336059
2669
Bloguję i tysiące ludzi
może to przeczytać.
05:50
By the way, in TogoTogo, they like
callingpowołanie me the WhatsAppWhatsApp girldziewczyna,
118
338752
2912
W Togo mówią na mnie
dziewczyna od WhatsAppa,
05:53
because I am always on WhatsAppWhatsApp
attackingnapadający the governmentrząd.
119
341688
2751
bo zawsze tam atakuję rząd.
05:56
(LaughterŚmiech)
120
344463
1150
(Śmiech)
Teraz jest to dużo prostsze.
05:57
So it's much easierłatwiejsze.
121
345637
1176
05:58
When I'm angryzły at the governmentrząd,
I just make an angryzły noteUwaga,
122
346837
3191
Kiedy wkurzam się na rząd,
to po prostu wstawiam wkurzony wpis
06:02
and I sendwysłać it out
and thousandstysiące of people sharedzielić it.
123
350052
3008
i rozsyłam go, a tysiące ludzi
przekazuje go dalej.
06:05
I'm rarelyrzadko this composedopanowany.
I'm always angryzły, by the way.
124
353084
3499
Rzadko jestem taka opanowana,
zazwyczaj jestem wkurzona.
06:08
(LaughterŚmiech)
125
356607
3046
(Śmiech)
06:11
(ApplauseAplauz)
126
359677
4372
(Brawa)
06:20
So I was talkingmówić about the necessitykonieczność
to showcasePrezentacja our storieshistorie,
127
368247
4539
Mówiłam o potrzebie
promowania naszych historii,
06:24
because when I think about
the sacrificesofiary that were madezrobiony for us,
128
372810
3174
bo myśl o poświęceniach zrobionych dla nas
06:28
it helpedpomógł me keep going.
129
376008
1647
pomaga mi iść dalej.
06:29
One of the very first actionsdziałania
of our FaureFaure MustNależy Go movementruch
130
377679
2821
Jedną z pierwszych akcji
naszego ruchu Faure Musi Odejść
06:32
was to come up with a petitionPetycja,
askingpytając citizensobywatele to signznak
131
380524
3387
było napisanie petycji obywatelskiej
i zbieranie podpisów pod nią,
06:35
so that we can demandżądanie newNowy electionsWybory,
as the constitutionkonstytucja allowspozwala.
132
383935
4106
żeby zażądać nowych wyborów,
na co pozwala konstytucja.
06:40
People were scaredprzerażony to put theirich namesnazwy
133
388065
1820
Ludzie bali się podawać nazwiska,
06:41
because, they said,
they don't want to get in troublekłopot.
134
389909
2586
bo - jak mówili -
nie chcą pakować się w kłopoty.
06:44
Even in the diasporadiaspora, people were scaredprzerażony.
135
392519
2006
Nawet ludzie z diaspory się bali.
06:46
They were like, "We have familyrodzina at home."
136
394549
1992
Mówili: "Mamy rodzinę w domu".
06:48
But there was this womankobieta
who was in her 60s.
137
396565
2390
Ale pewna kobieta około 60.,
06:50
When she heardsłyszał about it,
she tookwziął the petitionPetycja,
138
398979
3658
kiedy o tym usłyszała, wzięła petycję
06:54
and she wentposzedł home,
139
402661
1865
i chodziła po domach,
06:56
and by herselfsię she collectedZebrane
over 1,000 [signaturespodpisy].
140
404550
3590
aż sama uzbierała ponad 1000 podpisów.
07:00
That inspirednatchniony me so much, and I was like,
141
408164
2574
Zainspirowała mnie tak bardzo,
że pomyślałam sobie:
07:02
if a 60-year-old-roczny that has
nothing more to gainzdobyć in this regimereżim
142
410762
4463
skoro 60-latka,
która nic już nie zyska w tym reżimie
07:07
can do this for us, the youngmłody oneste,
143
415249
1821
może zrobić to dla nas, młodych,
07:09
then why should I quitporzucić?
144
417094
1568
to dlaczego ja miałabym odejść?
07:10
It is the storieshistorie of resistanceodporność,
the storieshistorie of defianceDefiance,
145
418686
4024
To historie o sprzeciwie i krnąbrności,
07:14
the storieshistorie of resiliencesprężystość,
146
422734
2061
historie o odporności,
07:16
that inspireinspirować people to get involvedzaangażowany,
147
424819
2100
inspirują ludzi do zaangażowania,
07:18
not the storieshistorie of abusenadużycie
and killingszabójstwa and hurtból,
148
426943
3489
a nie historie o maltretowaniu,
zabijaniu i bólu,
07:22
because as humansludzie, it's only naturalnaturalny
for us to be scaredprzerażony.
149
430456
3352
bo dla nas, ludzi,
strach jest czymś naturalnym.
07:26
I would like to sharedzielić with you
a fewkilka characteristicscechy of dictatorshipsdyktatury
150
434268
3535
Podzielę się z wami kilkoma
cechami charakterystycznymi dyktatur,
07:29
so that you can assessoszacować your ownwłasny countrykraj
151
437827
2634
żebyście mogli ocenić własne państwo
07:32
and see if you are alsorównież
at riskryzyko of joiningłączący us.
152
440485
3052
i zobaczyć, czy jest ryzyko,
że do nas dołączycie.
07:35
(LaughterŚmiech and cheersokrzyki)
153
443561
2338
(Śmiech i brawa)
07:37
(ApplauseAplauz)
154
445923
4754
(Brawa)
Pierwsze, na co należy zwrócić uwagę:
koncentracja władzy.
07:43
NumberNumer one thing to look at:
concentrationstężenie of powermoc.
155
451141
2526
07:45
Is the powermoc in your countrykraj concentratedstężony
in the handsręce of a fewkilka, an eliteelita?
156
453691
3477
Czy władza w twoim kraju skupia się
w rękach nielicznych, elity?
07:49
It can be a politicalpolityczny eliteelita,
ideologicalideologiczne eliteelita.
157
457192
2632
Może to być elita polityczna,
elita ideologiczna.
I macie jednego silnego człowieka,
07:51
And you have a strongmanSiłaczy,
158
459848
1562
07:53
because we always have one guy
who is presentedprzedstawione as the messiahMesjasz
159
461434
3593
bo my zawsze mamy jednego gościa,
którego przedstawia się jako Mesjasza,
07:57
who will savezapisać us from the worldświat.
160
465051
1962
który uratuje nas przed światem.
07:59
The seconddruga pointpunkt is propagandaPropaganda.
161
467037
2477
Drugą rzeczą jest propaganda.
08:01
DictatorsDyktatorów feedkarmić on propagandaPropaganda.
162
469538
2113
Dyktatorzy żywią się propagandą.
08:03
They like givingdający the impressionwrażenie
that they are the saviorszbawiciele,
163
471675
2744
Lubią sprawiać wrażenie, że są zbawcami,
08:06
and withoutbez them,
the countrykraj will fallspadek apartniezależnie.
164
474443
2179
a bez nich kraj się rozpadnie.
08:08
And they are always fightingwalczący
some foreignobcy forcessiły, you know?
165
476646
3155
Zawsze walczą z obcymi siłami.
08:11
The ChristiansChrześcijanie, the JewishŻydowskie, the MuslimsMuzułmanie,
166
479825
2127
Chrześcijanie, Żydzi, muzułmanie,
08:13
the voodoowiara w czary priestsksięża are comingprzyjście for you.
167
481976
2233
kapłani voodoo idą po nas.
08:16
The CommunistsKomuniści, when they get here,
we'lldobrze all be brokezepsuł się.
168
484233
2627
Kiedy komuniści tutaj dotrą,
to już po nas.
08:18
These kindsrodzaje of things.
169
486884
1185
Tego typu historie.
08:20
And our presidentprezydent, in particularszczególny,
he fightswalki piratesPiraci.
170
488093
3203
A nasz prezydent w szczególności
walczy z piratami.
08:23
(LaughterŚmiech)
171
491732
1179
(Śmiech)
08:24
I am very seriouspoważny.
172
492935
1173
Mówię bardzo poważnie.
08:26
Last yearrok, he boughtkupiony a boatłódź that's
13 millionmilion dollarsdolarów to fightwalka piratesPiraci,
173
494132
3813
W zeszłym roku za 13 milionów dolarów
kupił statek, żeby walczyć z piratami,
08:29
and 60 percentprocent of our people are starvinggłodujący.
174
497969
2420
a 60% populacji głoduje.
08:32
So they are always protectingochrona us
from some foreignobcy forcessiły.
175
500413
2761
Oni zawsze chronią
nas przed obcymi siłami.
08:35
And this leadswskazówki to pointpunkt threetrzy:
militarizationmilitaryzacji.
176
503198
2767
Co prowadzi do punktu trzeciego:
militaryzacji.
08:37
DictatorsDyktatorów surviveprzetrwać by instigatingpodżeganie fearstrach,
177
505989
2940
Dyktatorzy żyją budzeniem strachu.
08:40
and they use the militarywojskowy
to suppressstłumić dissidentdysydent voicesgłosy,
178
508953
2880
i używają armii, żeby stłumić
głosy dysydentów,
08:43
even thoughchociaż they try
to give the impressionwrażenie
179
511857
2034
mimo że starają się stworzyć wrażenie,
08:45
that the militarywojskowy
is to protectochraniać the nationnaród.
180
513915
2031
że wojsko chroni naród.
08:47
And they suppressstłumić institutionsinstytucje
and destroyzniszczyć them
181
515970
2404
Tłamszą instytucje, niszczą je,
08:50
so that they don't have to be
heldtrzymany accountableodpowiedzialny.
182
518398
2670
żeby nikt nie mógł ich rozliczać.
08:53
So do you have a heavilyciężko
militarizedzmilitaryzowane countrykraj?
183
521092
2775
Czy wasz kraj jest mocno zmilitaryzowany?
A to prowadzi nas do punktu czwartego,
który nazywam okrucieństwem wobec ludzi.
08:55
And this leadswskazówki to pointpunkt fourcztery,
what I call humanczłowiek crueltyokrucieństwo.
184
523891
3533
08:59
You know when we talk about animalszwierzęta,
185
527448
2031
Kiedy mówimy o zwierzętach,
mówimy: okrucieństwo wobec zwierząt,
kiedy są wykorzystywane,
09:01
we say animalzwierzę crueltyokrucieństwo
when animalszwierzęta are abusedmaltretowany,
186
529503
2641
09:04
because there's no charterCzarter
acknowledgedprzyznał by the UNONZ
187
532168
2982
bo nie ma żadnej karty,
uznanej przez ONZ,
09:07
sayingpowiedzenie animalzwierzę rightsprawa charterCzarter.
188
535174
2330
żadnej karty praw zwierząt.
"Punkt pierwszy: wszystkie zwierzęta
rodzą się równe". Nie ma tego.
09:09
PointPunkt one: all animalszwierzęta are createdstworzony equalrówny.
So you don't have that.
189
537989
3324
Kiedy zwierzęta są wykorzystywane,
mówimy: okrucieństwo wobec zwierząt.
09:13
So wheneverkiedy tylko animalszwierzęta are abusedmaltretowany,
we say animalzwierzę crueltyokrucieństwo.
190
541337
3109
09:16
But when it comespochodzi to humansludzie,
we say humanczłowiek rightsprawa abusesnadużyć,
191
544470
3421
Ale jeśli chodzi o ludzi, mówimy
o nadużywaniu praw człowieka,
09:19
because we assumezałożyć
that all humansludzie have rightsprawa.
192
547915
2466
ponieważ zakładamy,
ze wszyscy ludzie mają prawa.
09:22
But some of us are actuallytak właściwie still fightingwalczący
for our right to have rightsprawa.
193
550405
3617
Lecz niektórzy z nas ciągle jeszcze walczą
o prawo do posiadania praw.
09:26
So in that conditionstan, I don't talk about
humanczłowiek rightsprawa abusenadużycie or violationnaruszenie.
194
554046
4274
W tych warunkach nie mówię więc
o łamaniu lub gwałceniu praw człowieka.
09:30
When you liverelacja na żywo in a countrykraj
and you have an issuekwestia with the presidentprezydent
195
558344
3224
Kiedy mieszkacie w jakimś kraju
i macie na pieńku z prezydentem,
09:33
and the worstnajgorszy thing that can happenzdarzyć
is he bansbany you from the presidencyprezydencji,
196
561592
3414
a najgorsze co może się stać,
to że nie dopuści was do prezydentury,
09:37
you are luckySzczęściarz.
197
565030
1151
to macie szczęście.
09:38
When you come to my countrykraj
and have an issuekwestia with the presidentprezydent,
198
566205
3071
W moim kraju,
kiedy masz na pieńku z prezydentem,
09:41
you just runbiegać, disappearznikać;
you vanishznikają from the universewszechświat,
199
569300
2538
to uciekasz, ukrywasz się,
znikasz z całego kosmosu,
09:43
because they can still find you in TurkeyTurcja.
200
571862
2048
bo dopadną cię nawet w Turcji.
Więc takim ludziom jak ja,
nie będzie już dane mieszkać w Togo.
09:45
So people like myselfsiebie,
we don't get to liverelacja na żywo in TogoTogo anymorejuż.
201
573934
2855
09:48
And people like myselfsiebie,
202
576813
1156
I ludzie tacy jak ja
09:49
we don't get to liverelacja na żywo in the samepodobnie placemiejsce
for more than a monthmiesiąc,
203
577993
2906
nie mieszkają w jednym miejscu
dłużej niż miesiąc,
09:52
because we don't want to be tracedśledzone.
204
580923
1685
bo nie chcą być namierzeni.
Sposób w jaki krzywdzą ludzi,
09:54
The way they abusenadużycie people,
205
582632
1278
09:55
the typerodzaj of crueltyokrucieństwo that happensdzieje się
in all impunitybezkarność underpod dictatorshipsdyktatury
206
583934
3896
typ okrucieństwa, który pojawia się
wraz z bezkarnością wszystkich dyktatur,
09:59
are beyondpoza humanczłowiek imaginationwyobraźnia.
207
587854
2598
są niewyobrażalne.
10:02
The storieshistorie of some
of the activistsaktywiści that were killedzabity,
208
590476
2627
Historie niektórych aktywistów,
których zabito,
10:05
theirich bodiesciała dumpedporzucony in the seamorze,
209
593127
2425
ich ciała wrzucono do morza,
10:07
that were torturedtorturowany
210
595576
1438
którzy byli torturowani
10:09
to the pointpunkt where they lostStracony
theirich hearingprzesłuchanie or theirich sightwidok --
211
597038
3275
do momentu aż stracili słuch lub wzrok
10:12
those storieshistorie still hauntOpętanie me.
212
600337
1548
- te historie wciąż mnie nękają.
10:13
And sometimesczasami, as an activistaktywista,
213
601909
2004
I czasem, jako aktywistka,
10:15
I am lessmniej concernedzaniepokojony about dyingumierający
than how it will happenzdarzyć.
214
603937
3068
mniej martwi mnie śmierć,
a bardziej to, jak ona się wydarzy.
10:19
SometimesCzasami I just sitsiedzieć down
and I imaginewyobrażać sobie all scenariosscenariusze.
215
607029
2658
Czasem siedzę i wyobrażam sobie
różne scenariusze.
10:21
What are they going to do?
Are they going to cutciąć my earsuszy first?
216
609711
2998
Co oni zrobią?
Czy obetną mi najpierw uszy?
10:24
Or are they going to cutciąć my tonguejęzyk
because I'm always insultingobrażanie them?
217
612733
3382
Czy obetną mi język,
bo ciągle ich obrażam?
10:28
It soundsDźwięki cruelokrutny, but it is the realityrzeczywistość.
218
616139
2031
To okrutne, ale taka jest rzeczywistość.
10:30
We liverelacja na żywo in a very cruelokrutny worldświat.
219
618194
2424
Żyjemy w bardzo okrutnym świecie.
10:32
DictatorsDyktatorów are cruelokrutny monsterspotworów,
220
620642
2707
Dyktatorzy są okrutnymi potworami,
10:35
and I am not sayingpowiedzenie it to be nicemiły.
221
623373
2598
a nie mówię tego, żeby być miła.
10:39
So yes, that is the finalfinał characteristicCharakterystyka.
222
627081
3396
Tak, to jest ostatnia
cecha charakterystyczna.
10:42
The listlista goesidzie on,
223
630501
1305
Lista ciągnie się dalej,
10:43
but that's the finalfinał thing that I want
to sharedzielić about autocraciesautocracies,
224
631830
3172
ale zakończę na tej cesze autokracji,
10:47
so that you look at your countrykraj
and see if there are risksryzyko there.
225
635026
3134
żebyście sprawdzili,
czy wasz kraj jest bezpieczny.
10:50
It is importantważny that you acknowledgeuznać
the gainszyski of freedomwolność that you have todaydzisiaj,
226
638184
3916
Musicie dostrzec korzyści
z wolności, którą dziś macie,
10:54
because some people had
to give theirich liveszyje for you to have it.
227
642124
2996
bo ktoś kiedyś musiał
oddać życie, żebyście ją mieli.
10:57
So don't take this for grantedZgoda.
228
645144
1861
Nie jest dana raz na zawsze.
10:59
But then at the samepodobnie time,
you alsorównież need to know
229
647029
2815
Ale musicie także wiedzieć,
11:01
that no countrykraj is actuallytak właściwie
destinedprzeznaczone to be oppresseduciśnionych,
230
649868
3887
że żadne państwo nie jest
skazane na życie w opresji,
11:05
while at the samepodobnie time,
231
653779
1378
a jednocześnie
11:07
no countrykraj or no people are immuneodporny
to oppressionucisku and dictatorshipDyktatura.
232
655181
4620
żadne państwo, ani naród
nie jest odporne na opresję i dyktaturę.
11:11
Thank you.
233
659825
1213
Dziękuję.
11:13
(ApplauseAplauz)
234
661062
4427
(Brawa)
Translated by Alicja Zapolnik-Plachetka
Reviewed by Rysia Wand

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Farida Nabourema - Activist, writer
Farida Nabourema is a key voice in Togo’s pro-democracy movement.

Why you should listen

A political activist and writer, Farida Nabourema has been a fearless advocate for democracy and human rights in Togo since she was a teenager. Through more than 400 articles on her blog and other sites, she denounces corruption and dictatorship and promotes a form of progressive pan-Africanism. In 2014, she published La Pression de l'Oppression (The Pressure of Oppression), in which she discussed the different forms of oppression that people face throughout Africa and highlighted the need for oppressed people to fight back.

Nabourema is also the engagement and collaboration coordinator of Africans Rising, a pan-African movement that fights for justice, peace and dignity through grassroots organizing, civic education and advocacy. She cofounded and is the executive director of the Togolese Civil League, an NGO that promotes democracy through civil resistance. In 2001, at age 20, Nabourema founded the "Faure Must Go" movement, where she supported and organized with Togolese youths to stand against the dictatorial regime of Faure Gnassingbé. "Faure Must Go" has become the slogan for the civil resistance movement in Togo, of which Nabourema is one of the most well-known leaders. 

Nabourema was awarded the "Young Advocate of the Year" and the "Female African Youth of the Year" in 2018 by Africa Youth Award for her contribution to raising awareness on the oldest military regime in Africa.

More profile about the speaker
Farida Nabourema | Speaker | TED.com