ABOUT THE SPEAKER
Elizabeth Pisani - Author
In Elizabeth Pisani's latest book, she explores the "improbable nation" of Indonesia.

Why you should listen
In fast-emerging Asia there is one nation that, despite being the world's fourth most-populous (and the third most-populous democracy) and the largest Muslim country (with 210 million people who identify themselves as such), is also, as Elizabeth Pisani writes, "probably the most invisible country in the world". Indonesia. An archipelago of over 17,000 islands that span a distance like that from New York to Alaska, with over 700 languages and a dynamic economy -- but which, puzzingly, doesn't really feature in the global imagination.

Pisani spent two years travelling 23,000 kilometers by boat, bus and motorbike through Indonesia, a place that has fascinated and maddened her since she first lived there over two decades ago. Her portrait of the country, the recent Indonesia Etc.: Exploring the Improbable Nation, reveals the archipelago's complexity and contradictions, a fascinating diversity that "is not just geographic and cultural: different groups are essentially living at different points in human history, all at the same time."

An alumna of various government health agencies, Pisani became an assumption-busting independent researcher and analyst, polling transgendered sex workers, drug addicts and others to illuminate the surprising (and often ignored) demographics that belie traditional studies.

Pisani is fearlessly outspoken on the global failure to understand and manage the realities of AIDS, decrying the tangled roles that money, votes, and media play in the public health landscape. She shows how politics and "morality" have hogtied funding, and advocates for putting dollars where they can actually make a difference. As the Globe and Mail wrote: “Pisani is lucid, colourful, insightful and impatient.”

More profile about the speaker
Elizabeth Pisani | Speaker | TED.com
TED2010

Elizabeth Pisani: Sex, drugs and HIV -- let's get rational

Elizabeth Pisani: Seksi, droga dhe HIV - le të tregohemi të arsyeshëm

Filmed:
1,494,475 views

E armatosur me logjikën e saj të hekurt, sensin e humorit dhe syzet prej "një urithi të shëndetit publik", Elizabeth Pisani shpalos morinë e mospërputhjeve në sistemet tona politike që i ndalojnë të gjitha dollarët tanë të luftojnë përhapjen e HIV. Hulumtimet e saj me popullësitë-në-rrezik -- nga të droguarit deri tek punonjëset e seksit në Kamboxhia -- tregojnë masat, ndonjëherë kundër-intuitive, që mund të ndalnin përhapjen e kësaj sëmundjeje shkatërruese.
- Author
In Elizabeth Pisani's latest book, she explores the "improbable nation" of Indonesia. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:16
"People do stupid things.
0
1000
2000
"Njerëzit bëjnë budallallëqe.
00:18
That's what spreads HIV."
1
3000
2000
Këto përhapin HIV."
00:20
This was a headline in a U.K. newspaper,
2
5000
2000
Ky ishte titulli kryesor i një gazete në Mbretërinë e Bashkuar (Britaninë e Madhe)
00:22
The Guardian, not that long ago.
3
7000
2000
The Guardian, jo shumë kohë më parë.
00:24
I'm curious, show of hands, who agrees with it?
4
9000
3000
Jam kurioze - ngrini duart - kush është dakort me këtë titull?
00:29
Well, one or two brave souls.
5
14000
2000
Po mirë, një ose dy guximtarë.
00:31
This is actually a direct quote from an epidemiologist
6
16000
3000
Ky është në fakt një citat direkt nga një epidemiologjist
00:34
who's been in field of HIV for 15 years,
7
19000
2000
që ka punuar në fushën e HIV për 15 vjet,
00:36
worked on four continents,
8
21000
2000
ka punuar në 4 kontinente,
00:38
and you're looking at her.
9
23000
2000
dhe tani e keni përpara jush.
00:40
And I am now going to argue
10
25000
2000
Dhe unë kam ardhur tju mbush mendjen
00:42
that this is only half true.
11
27000
2000
që ky titull është vetëm gjysëm i vërtetë.
00:44
People do get HIV because they do stupid things,
12
29000
3000
Njerëzit infektohen me HIV sepse bëjnë budallallëqe,
00:47
but most of them are doing stupid things
13
32000
2000
por shumica e tyre bëjnë budallallëqe
00:49
for perfectly rational reasons.
14
34000
3000
për arsye mjaft racionale.
00:52
Now, "rational" is the dominant paradigm
15
37000
3000
Në fakt, "racionalja" është paradigma kryesore
00:55
in public health,
16
40000
2000
në fushën e shëndetit publik.
00:57
and if you put your public health nerd glasses on,
17
42000
3000
Dhe nëse vishni syzet e urithit të shëndetit publik,
01:00
you'll see that if we give people the information that they need
18
45000
3000
do të shihni se nëse u japim njerëzve informacionin që i duhet
01:03
about what's good for them and what's bad for them,
19
48000
2000
mbi çfarë u bën mirë dhe çfarë u bën keq,
01:05
if you give them the services
20
50000
2000
nëse u ofrohen shërbimet
01:07
that they can use to act on that information,
21
52000
2000
që ata mund të përdorin bazuar mbi informacionin,
01:09
and a little bit of motivation,
22
54000
2000
dhe me pak motivim,
01:11
people will make rational decisions
23
56000
2000
njerëzit marrin vendime racionale
01:13
and live long and healthy lives.
24
58000
2000
dhe do jetojnë gjatë dhe plot shëndet.
01:15
Wonderful.
25
60000
2000
Mrekulli.
01:17
That's slightly problematic for me because I work in HIV,
26
62000
3000
Kjo është pak problematike për mua sepse unë punoj në HIV,
01:20
and although I'm sure you all know
27
65000
2000
dhe ndonëse jam e sigurt që ju të gjithë e dini
01:22
that HIV is about poverty and gender inequality,
28
67000
3000
që HIV tregon për varfërinë dhe pabarazinë gjinore,
01:25
and if you were at TED '07
29
70000
2000
dhe nëse ishit tek TED '07,
01:27
it's about coffee prices ...
30
72000
2000
tregon për çmimet e kafesë;
01:29
Actually, HIV's about sex and drugs,
31
74000
3000
faktikisht, HIV flet për seksin dhe drogën.
01:32
and if there are two things that make
32
77000
2000
Dhe nëse ka dy gjëra që i bëjnë
01:34
human beings a little bit irrational,
33
79000
2000
njerëzit pakëz irracional,
01:36
they are erections and addiction.
34
81000
3000
janë ereksionet dhe varësia.
01:39
(Laughter)
35
84000
2000
(të qeshura)
01:41
So, let's start with what's rational for an addict.
36
86000
3000
Atëherë, fillojmë me ç'është racionale për një të droguar.
01:44
Now, I remember speaking to an Indonesian friend of mine, Frankie.
37
89000
3000
Më kujtohet një bisedë me një shokun tim Indonezian, Frankie.
01:47
We were having lunch and he was telling me
38
92000
2000
Po hanim drekë, dhe ai po më tregonte
01:49
about when he was in jail in Bali for a drug injection.
39
94000
3000
për kohën kur ishte i burgosur në Bali për përdorim droge.
01:52
It was someone's birthday, and they had very kindly
40
97000
2000
Dhe ishte ditëlindja e dikujt, që me shumë njerëzi
01:54
smuggled some heroin into jail,
41
99000
2000
kishte futur heroinë kontrabandë në burg,
01:56
and he was very generously sharing it out
42
101000
3000
dhe me shumë zemërgjerësi po e ndante me të tjerët
01:59
with all of his colleagues.
43
104000
2000
me të gjithë kolegët e tij.
02:01
And so everyone lined up,
44
106000
2000
Kështu që të gjithë u vunë në radhë,
02:03
all the smackheads in a row,
45
108000
2000
të gjithë të droguarit njëri pas tjetrit.
02:05
and the guy whose birthday it was
46
110000
2000
Dhe ai që kishte datëlindjen
02:07
filled up the fit,
47
112000
3000
mbushi shiringën,
02:10
and he went down and started injecting people.
48
115000
2000
dhe filloi të injektonte njerëzit e vënë në radhë.
02:12
So he injects the first guy,
49
117000
2000
Filloi duke injektuar të parin në radhë,
02:14
and then he's wiping the needle on his shirt,
50
119000
3000
dhe pas injektimit fshiu gjilpërën në këmishën e vetë,
02:17
and he injects the next guy.
51
122000
2000
dhe vazhdon të injektojë personin tjetër.
02:19
And Frankie says, "I'm number 22 in line,
52
124000
4000
Dhe Frankie tha, "Unë isha i 22-ti në radhë,
02:23
and I can see the needle coming down towards me,
53
128000
3000
dhe unë e shihja gjilpërën që vinte drejt meje,
02:26
and there is blood all over the place.
54
131000
2000
dhe kishte gjak kudo.
02:28
It's getting blunter and blunter.
55
133000
2000
Dhe gjilpëra po bëhej gjithmonë më e më e turbullt.
02:30
And a small part of my brain is thinking,
56
135000
3000
Dhe një pjesë e vogël e trurit tim po mendonte,
02:33
'That is so gross
57
138000
2000
"Kjo është shumë e pështirë
02:35
and really dangerous,'
58
140000
2000
dhe shumë e rrezikshme."
02:37
but most of my brain is thinking,
59
142000
2000
por pjesa më e madhe e trurit tim po mendonte,
02:39
'Please let there be some smack left
60
144000
2000
"Shpresoj të mbetet pak drogë edhe për mua
02:41
by the time it gets to me.
61
146000
2000
kur të arrijë tek unë.
02:43
Please let there be some left.'"
62
148000
2000
Aman të mbetet edhe për mua."
02:45
And then, telling me this story,
63
150000
2000
Dhe duke më treguar këtë histori,
02:47
Frankie said,
64
152000
2000
Frankie më tha,
02:49
"You know ... God,
65
154000
2000
"E di që për Zotin,
02:51
drugs really make you stupid."
66
156000
3000
droga të bën budalla."
02:55
And, you know, you can't fault him for accuracy.
67
160000
3000
Dhe, në të vërtetë, nuk mund t'i vësh fajin për saktësi,
02:58
But, actually, Frankie, at that time,
68
163000
3000
por, në fakt, Frankie, në atë moment,
03:01
was a heroin addict and he was in jail.
69
166000
2000
ishte përdorues i varur nga heroina, dhe ishte në burg.
03:03
So his choice was either
70
168000
2000
Kështu që zgjedhja e tij ishte ose
03:05
to accept that dirty needle or not to get high.
71
170000
3000
të pranonte atë gjilpërën ose të mos arrinte nirvanën.
03:08
And if there's one place you really want to get high,
72
173000
2000
Dhe nëse ka një vend ku mezi pret të arrish nirvanën,
03:10
it's when you're in jail.
73
175000
2000
Eshtë kur je në burg.
03:12
But I'm a scientist
74
177000
2000
Por unë jam një shkencëtare,
03:14
and I don't like to make data out of anecdotes,
75
179000
2000
dhe më pëlqen ti kthej historitë në statistika,
03:16
so let's look at some data.
76
181000
2000
prandaj ti hedhim një sy statistikave.
03:18
We talked to 600 drug addicts
77
183000
3000
Biseduam me 600 të droguar
03:21
in three cities in Indonesia,
78
186000
2000
në 3 qytete në Indonezi,
03:23
and we said, "Well, do you know how you get HIV?"
79
188000
2000
dhe ju thamë, "po mirë, e dini si përcillet virusi i HIV?"
03:25
"Oh yeah, by sharing needles."
80
190000
2000
"Patjetër. Duke përdorur të njëjtën gjilpërë."
03:27
I mean, nearly 100 percent. Yeah, by sharing needles.
81
192000
3000
E kam me të vërtetë, gati 100%. Po, duke përdorur të njëjtën gjilpërë.
03:30
And, "Do you know where you can get a clean needle
82
195000
2000
Dhe, "E dini ku mund të gjeni gjilpëra të pastra
03:32
at a price you can afford to avoid that?"
83
197000
2000
me një cmim që mund ta paguani dhe të evitoni infeksionin?"
03:34
"Oh yeah." Hundred percent.
84
199000
2000
"Patjetër." 100 përqind.
03:36
"We're smackheads; we know where to get clean needles."
85
201000
2000
"Jemi të droguar; e dimë ku mund të gjejmë gjilpëra të pastra."
03:38
"So are you carrying a needle?"
86
203000
2000
"Keni ndonjë gjilpërë të pastër me vete?
03:40
We're actually interviewing people on the street,
87
205000
2000
Ishim duke intervistuar njerëz në rrugë,
03:42
in the places where they're hanging out and taking drugs.
88
207000
2000
në vendet ku kalonin kohën dhe përdornin drogë.
03:44
"Are you carrying clean needles?"
89
209000
2000
"Keni gjilpëra të pastra me vete?"
03:46
One in four, maximum.
90
211000
3000
Një në katër veta, maksimumi.
03:49
So no surprises then that
91
214000
2000
Prandaj nuk ishte asnjë surprizë
03:51
the proportion that actually used clean needles
92
216000
2000
proporcioni i atyre që përdorin gjilpëra të pastra
03:53
every time they injected in the last week
93
218000
2000
cdo herë që përdorën drogë me injeksion javën e kaluar
03:55
is just about one in 10,
94
220000
3000
ishte rreth një në 10,
03:58
and the other nine in 10 are sharing.
95
223000
3000
ndërkohë që 9 të tjerët po përdornin të njëjtat gjilpëra.
04:01
So you've got this massive mismatch;
96
226000
2000
Prandaj keni këtë mospërputhje masive.
04:03
everyone knows that
97
228000
2000
Të gjithë e dinë që
04:05
if they share they're going to get HIV,
98
230000
2000
nëse përdorin të njëjtën gjilpërë do të infektohen me HIV,
04:07
but they're all sharing anyway.
99
232000
2000
por ata vazhdojnë të përdorin të njëjtën gjilpërë.
04:09
So what's that about? Is it like you get a better high if you share or something?
100
234000
3000
Ku qëndron arsyeja e gjithë kësaj? Mos arrihet nirvana më e mirë nëse përdor të njëjtën gjilpërë?
04:12
We asked that to a junkie and they're like, "Are you nuts?"
101
237000
3000
Ja bëmë këtë pyetje një të droguari dhe na u përgjigj, "Jeni të cmendur?
04:15
You don't want to share a needle anymore than you want
102
240000
2000
Askush nuk do të përdorë të njëjtën gjilpërë,
04:17
to share a toothbrush even with someone you're sleeping with.
103
242000
3000
ashtu si askush nuk do të përdorë të njëjtën furcë dhëmbësh me partnerin seksual.
04:20
There's just kind of an ick factor there.
104
245000
2000
Ka një faktor pështirosje në mes.
04:22
"No, no. We share needles because we don't want to go to jail."
105
247000
3000
Jo, jo. Ne përdorim të njëjtat gjilpëra sepse nuk duam të shkojmë në burg."
04:26
So, in Indonesia at this time,
106
251000
3000
Atëherë, në Indonezi në atë kohë,
04:29
if you were carrying a needle and the cops rounded you up,
107
254000
3000
nëse mbaje një gjilpërë, dhe të kapnin policët,
04:32
they could put you into jail.
108
257000
2000
mund të të fusnin në burg.
04:34
And that changes the equation slightly, doesn't it?
109
259000
2000
Dhe kjo situatë e ndryshon pakëz ekuacionin, apo jo?
04:36
Because your choice now is either
110
261000
3000
Sepse zgjedhja jote tani është ose
04:39
I use my own needle now,
111
264000
4000
të përdor gjilpërën time tani,
04:43
or I could share a needle now
112
268000
2000
ose të përdor një gjilpërë të dikujt tjetër
04:45
and get a disease that's going to
113
270000
2000
të infektohem nga një sëmundje që mund
04:47
possibly kill me 10 years from now,
114
272000
2000
të më vrasë pas 10 vjetësh,
04:49
or I could use my own needle now
115
274000
3000
ose mund të përdor gjilpërën time
04:52
and go to jail tomorrow.
116
277000
3000
dhe të shkoj në burg nesër.
04:55
And while junkies think that
117
280000
2000
Pavarësisht që të droguarit mendojnë që
04:57
it's a really bad idea to expose themselves to HIV,
118
282000
3000
është një ide e keqe të ekspozohen ndaj virusit HIV,
05:00
they think it's a much worse idea
119
285000
2000
ata mendojnë që është një ide akoma më e keqe
05:02
to spend the next year in jail
120
287000
2000
të kalojnë vitin e ardhshëm në burg,
05:04
where they'll probably end up in Frankie's situation
121
289000
2000
ku ka shumë mundësi të gjenden në situatën e Frankie-t
05:06
and expose themselves to HIV anyway.
122
291000
3000
dhe të ekspozohen ndaj virusit HIV sidoqoftë.
05:09
So, suddenly it becomes perfectly rational
123
294000
2000
Papritur, duket totalisht racionale
05:11
to share needles.
124
296000
2000
të përdorësh të njëjtën gjilpërë si të tjerët.
05:13
Now, let's look at it from a policy maker's point of view.
125
298000
2000
Le ta shohim tani situatën nga pikëpamja e një politikë-bërësi.
05:15
This is a really easy problem.
126
300000
2000
Ky është një problem shumë i lehtë.
05:17
For once, your incentives are aligned.
127
302000
3000
Më në fund, stimujt përputhen.
05:20
We've got what's rational for public health.
128
305000
3000
Nga njëra anë kemi cfarë është racionale për shëndetin publik.
05:23
You want people to use clean needles --
129
308000
2000
Duam që njerëzit të përdorin gjilpëra të pastra,
05:25
and junkies want to use clean needles.
130
310000
2000
dhe të droguarit duan të përdorin gjilpëra të pastra.
05:27
So we could make this problem go away
131
312000
2000
Prandaj mund ta eliminojmë këtë problemin
05:29
simply by making clean needles universally available
132
314000
3000
duke vënë në dispozicion gjilpërat e pastra për të gjithë
05:32
and taking away the fear of arrest.
133
317000
2000
dhe duke hequr frikën e arrestimit.
05:34
Now, the first person to figure that out
134
319000
2000
Tani, personi i parë që e kuptoi të gjithë këtë
05:36
and do something about it on a national scale
135
321000
2000
dhe që bëri dicka në nivel kombëtar
05:38
was that well-known, bleeding heart liberal
136
323000
3000
ishte liberalja e mirënjëhur zemërbutë
05:41
Margaret Thatcher.
137
326000
2000
Margaret Thecër.
05:43
And she put in the world's first
138
328000
2000
Ajo zbatoi për herë të parë në botë
05:45
national needle exchange program,
139
330000
2000
një program kombëtar për shkëmbimin e gjilpërave
05:47
and other countries followed suit: Australia, The Netherlands and few others.
140
332000
3000
dhe vende të tjera ndoqën shembullin e saj, Australia, Hollanda dhe disa të tjerë,
05:50
And in all of those countries, you can see,
141
335000
2000
dhe në të gjitha këto vende, sic mund ta shihni,
05:52
not more than four percent of injectors
142
337000
2000
asnjëherë më shumë se 4%
05:54
ever became infected with HIV.
143
339000
3000
u infektuan me virusin HIV, nga të droguarit që injektonin.
05:57
Now, places that didn't do this -- New York City for example,
144
342000
3000
Në vendet që nuk e bënë këtë, p.sh. qyteti i Nju Jork-ut
06:00
Moscow, Jakarta --
145
345000
2000
Moska, Xhakarta,
06:02
we're talking, at its peak,
146
347000
2000
po diskutojmë, në kulmin e infeksionit
06:04
one in two injectors
147
349000
3000
një në dy injektues droge
06:07
infected with this fatal disease.
148
352000
3000
ishte i infektuar me këtë sëmundje fatale.
06:10
Now, Margaret Thatcher didn't do this
149
355000
2000
Në fakt, Margaret Thecër nuk e bëri këtë
06:12
because she has any great love for junkies.
150
357000
3000
sepse ndjente ndonjë dashuri të madhe për të droguarit.
06:15
She did it because she ran a country
151
360000
3000
Ajo e bëri sepse ajo drejtonte një vend
06:18
that had a national health service.
152
363000
2000
që kishte një sistem shëndetësor kombëtar.
06:20
So, if she didn't invest in effective prevention,
153
365000
3000
Prandaj, nëse ajo nuk investonte në parandalim efektiv,
06:23
she was going to have pick up the costs
154
368000
2000
do ti duhej të paguante koston
06:25
of treatment later on,
155
370000
2000
e trajtimit mjekësor më vonë,
06:27
and obviously those are much higher.
156
372000
2000
dhe është e qartë që këto kosto janë shumë më të larta.
06:29
So she was making a politically rational decision.
157
374000
3000
Prandaj ajo mori një vendim politik racional.
06:32
Now, if I take out my
158
377000
2000
Tani, nëse unë nxjerr
06:34
public health nerd glasses here
159
379000
2000
syzet e mia prej një urithi të shëndetit publik,
06:36
and look at these data,
160
381000
3000
që të shoh këto statistika,
06:39
it seems like a no-brainer, doesn't it?
161
384000
3000
duket shumë e thjeshtë, apo jo?
06:42
But in this country,
162
387000
2000
Por në këtë vend,
06:44
where the government apparently does not feel compelled
163
389000
3000
ku me sa duket qeveria nuk e ndjen veten të detyruar
06:47
to provide health care for citizens, (Laughter)
164
392000
2000
t'iu ofrojë shërbime të shëndetit publik për qytetarët e vet,
06:49
we've taken a very different approach.
165
394000
3000
ne kemi marrë një përqasje totalisht të ndryshme.
06:52
So what we've been doing in the United States
166
397000
2000
Pra ajo që kemi bërë në Shtetet e Bashkuara
06:54
is reviewing the data -- endlessly reviewing the data.
167
399000
3000
është ti kthehemi dhe ti rikthehemi pafundësisht statistikave.
06:57
So, these are reviews of hundreds of studies
168
402000
3000
Prandaj kemi përmbledhje te qindrave studimeve
07:00
by all the big muckety-mucks
169
405000
2000
nga të gjithë njerëzit më të rëndësishëm
07:02
of the scientific pantheon in the United States,
170
407000
3000
të panteonit shkencor në Shtetet e Bashkuara,
07:05
and these are the studies that show
171
410000
2000
dhe këto studime tregojnë që
07:07
needle programs are effective -- quite a lot of them.
172
412000
2000
programet e shkëmbimit të gjilpërave janë efektive, një pjesë e madhe e tyre.
07:09
Now, the ones that show that needle programs aren't effective --
173
414000
3000
Tani, ato studime që tregojnë se programet nuk janë efektive --
07:12
you think that's one of these annoying dynamic slides
174
417000
3000
po mendoni që kjo është një nga ato slide dinamike që të mërzisin,
07:15
and I'm going to press my dongle and the rest of it's going to come up,
175
420000
2000
dhe unë do të shtyp këtë butonin dhe pjesa tjetër do të shfaqet në ekran,
07:17
but no -- that's the whole slide.
176
422000
3000
po jo, kjo është e gjithë slide.
07:20
(Laughter)
177
425000
2000
(të qeshura)
07:22
There is nothing on the other side.
178
427000
3000
Nuk ka asgjë në anën tjetër.
07:27
So, completely irrational,
179
432000
2000
Prandaj, në mënyrë totalisht irracionale,
07:29
you would think.
180
434000
2000
do të mendonim,
07:31
Except that, wait a minute, politicians are rational, too,
181
436000
3000
ama, prisni një moment, politikanët janë racionalë gjithashtu,
07:34
and they're responding to what they think the voters want.
182
439000
3000
dhe ata po veprojnë sipas cfarë mendojnë që duan votuesit e tyre.
07:37
So what we see is that voters respond
183
442000
2000
Edhe ne vëzhgojmë se si votuesit reagojnë
07:39
very well to things like this
184
444000
2000
shumë mirë ndaj gjërave të tilla
07:41
and not quite so well to things like this.
185
446000
3000
dhe jo shumë mirë ndaj gjërave të këtilla.
07:44
(Laughter)
186
449000
7000
(të qeshura)
07:51
So it becomes quite rational
187
456000
3000
Prandaj bëhet shumë racionale
07:54
to deny services to injectors.
188
459000
3000
që tu refuzojmë shërbimet injektuesve.
07:57
Now let's talk about sex.
189
462000
2000
Tani le të flasim për seksin.
07:59
Are we any more rational about sex?
190
464000
3000
A jemi më racional kur vjen fjala për seksin?
08:02
Well, I'm not even going to address
191
467000
2000
Epo unë as që dua të merrem me
08:04
the clearly irrational positions
192
469000
2000
pozicionet qartësisht irracionale
08:06
of people like the Catholic Church,
193
471000
2000
të njerëzve si Kisha Katolike,
08:08
who think somehow that if you give out condoms,
194
473000
3000
që mendojnë se nëse shpërndan prezervativa,
08:11
everyone's going to run out and have sex.
195
476000
4000
të gjithë do të shkojnë me vrap të bëjnë seks.
08:15
I don't know if Pope Benedict
196
480000
2000
Nuk e di nëse Papa Benedikt
08:17
watches TEDTalks online,
197
482000
2000
shikon TED-Fjalimet në internet,
08:19
but if you do, I've got news for you Benedict --
198
484000
3000
por nëse e shikoni, kam një lajm për ju Benedikt.
08:22
I carry condoms all the time
199
487000
3000
Unë mbaj prezervativa me vete gjithë kohën,
08:25
and I never get laid.
200
490000
2000
dhe nuk bëj seks kurrë.
08:27
(Laughter) (Applause)
201
492000
2000
(të qeshura)
08:29
It's not that easy!
202
494000
2000
Nuk është kaq e lehtë.
08:31
Here, maybe you'll have better luck.
203
496000
2000
Merrini, mbase ju do të keni më shumë fat.
08:33
(Applause)
204
498000
6000
(duartrokitje)
08:39
Okay, seriously,
205
504000
2000
Dakort, seriozisht,
08:41
HIV is actually not that easy
206
506000
3000
HIV nuk është kaq i lehtë
08:44
to transmit sexually.
207
509000
2000
për tu transmetuar seksualisht.
08:46
So, it depends on how much virus there is
208
511000
2000
Prandaj, varet nga sa virus ka
08:48
in your blood and in your body fluids.
209
513000
2000
në gjakun dhe lëngjet e tjera trupore.
08:50
And what we've got is a very, very high level of virus
210
515000
3000
Dhe ajo që kemi është një nivel shumë të larte virusi,
08:53
right at the beginning when you're first infected,
211
518000
2000
që në fillim, menjëherë pas infektimit,
08:55
then you start making antibodies,
212
520000
2000
dhe kur fillojmë të prodhojmë antitrupa,
08:57
and then it bumps along at quite low levels
213
522000
2000
dhe pastaj vazhdon me nivele goxha të ulëta
08:59
for a long time -- 10 or 12 years --
214
524000
2000
për një kohë të gjatë, 10 ose 12 vjet,
09:01
you have spikes if you get another sexually transmitted infection.
215
526000
3000
me rritje të shpejta kur keni një infeksion tjetër seksualisht të transmetueshëm,
09:04
But basically, nothing much is going on
216
529000
2000
por në thelb, nuk ndodh asgjë
09:06
until you start to get symptomatic AIDS,
217
531000
2000
deri kur fillojnë simptomat e SIDAs.
09:08
and by that stage,
218
533000
2000
Dhe në atë fazë
09:10
you're not looking great, you're not feeling great,
219
535000
2000
nuk dukeni mirë, nuk ndiheni mirë,
09:12
you're not having that much sex.
220
537000
2000
dhe nuk po bëni shumë seks.
09:14
So the sexual transmission of HIV
221
539000
2000
Prandaj transmetimi seksual i HIV
09:16
is essentially determined by how many partners you have
222
541000
3000
në thelb, varet nga sa partnerë keni
09:19
in these very short spaces of time
223
544000
3000
në këto periudha të shkurtra kohe
09:22
when you have peak viremia.
224
547000
2000
kur keni kulmet e aktivitetit të virusit.
09:24
Now, this makes people crazy
225
549000
3000
Në fakt, kjo i cmend njerëzit
09:27
because it means that you have to talk about
226
552000
3000
sepse do të thotë që duhet të flasin për
09:30
some groups having more sexual partners
227
555000
2000
disa grupe që kanë më shumë partnerë seksualë
09:32
in shorter spaces of time than other groups,
228
557000
2000
në një kohë të shkurtër sesa grupe të tjera,
09:34
and that's considered stigmatizing.
229
559000
2000
dhe kjo konsiderohet stigmatizuese.
09:36
I've always been a bit curious about that
230
561000
2000
Gjithmonë kam qenë kurioze mbi këtë
09:38
because I think stigma is a bad thing,
231
563000
2000
sepse mendoj që stigma është një gjë e keqe,
09:40
whereas lots of sex is quite a good thing,
232
565000
2000
kurse seksi është një gjë goxha e mirë,
09:42
but we'll leave that be.
233
567000
3000
por e lëmë më mirë këtë pikë.
09:45
The truth is that 20 years
234
570000
2000
E vërteta është që 20 vjet
09:47
of very good research
235
572000
2000
kërkimesh shumë të mira
09:49
have shown us that
236
574000
2000
na kanë treguar se
09:51
there are groups that are more likely to turnover
237
576000
3000
ka disa grupe që janë më të ngjashme të ndërrojnë
09:54
large numbers of partners in a short space of time.
238
579000
2000
një numër të lartë partnerësh për një periudhë të shkurtër kohe,
09:56
And those groups are, globally,
239
581000
2000
dhe ato grupe janë, në nivel botëror,
09:58
people who sell sex and their more regular partners.
240
583000
3000
njerëzit që shesin seks dhe partnerët e tyre të rregullt,
10:01
They are gay men on the party scene
241
586000
2000
janë burrat homoseksualë që kanë dalë për tu dëfryer
10:03
who have, on average, three times more partners
242
588000
2000
që kanë mesatarisht, tre herë më shumë partnerë
10:05
than straight people on the party scene.
243
590000
2000
se sa heteroseksualët që kanë dalë për tu dëfryer,
10:07
And they are heterosexuals
244
592000
2000
dhe ata janë heteroseksualë
10:09
who come from countries that have
245
594000
2000
që vijnë nga vende që kanë
10:11
traditions of polygamy
246
596000
2000
tradita poligamie
10:13
and relatively high levels of female autonomy,
247
598000
3000
dhe nivele relativisht të larta autonomie për gratë,
10:16
and almost all of those countries are in east or southern Africa.
248
601000
3000
dhe gati të gjitha këto vende janë në Afrikën jugore ose lindore.
10:19
And that is reflected in the epidemic that we have today.
249
604000
3000
Dhe kjo pasqyrohet në këtë epideminë që kemi sot.
10:22
You can see these horrifying figures from Africa.
250
607000
3000
Prandaj ju mund ti shihni këto imazhe të tmerrshme nga Afrika.
10:25
These are all countries in southern Africa
251
610000
2000
Të gjitha këto janë vende në jug të Afrikës
10:27
where between one in seven,
252
612000
2000
ku një në shtatë
10:29
and one in three
253
614000
2000
dhe një në tre
10:31
of all adults,
254
616000
2000
të të gjithë të rriturve
10:33
are infected with HIV.
255
618000
2000
janë të infektuar me HIV.
10:35
Now, in the rest of the world,
256
620000
2000
Tani, në pjesën tjetër të botës,
10:37
we've got basically nothing going on in the general population --
257
622000
3000
asgjë nuk ndodh në popullsinë në përgjithësi,
10:40
very, very low levels --
258
625000
2000
nivele shumë shumë të ulëta,
10:42
but we have extraordinarily high levels of HIV
259
627000
3000
por kemi nivele shumë të larta të infeksionit me HIV
10:45
in these other populations who are at highest risk:
260
630000
3000
në këto popullatat e tjera që janë më të rrezikuarat,
10:48
drug injectors, sex workers
261
633000
2000
si të droguarit me gjilpëra, punonjëset e seksit,
10:50
and gay men.
262
635000
2000
dhe meshkujt homoseksualë.
10:52
And you'll note, that's the local data from Los Angeles:
263
637000
2000
Vini re informacionin lokal nga Los Anxheles.
10:54
25 percent prevalence among gay men.
264
639000
3000
prevalenca 25% ndër meshkujt homoseksualë.
10:58
Of course, you can't get HIV just by having unprotected sex.
265
643000
3000
Patjetër, që nuk infektohesh nga HIV vetëm duke bërë seks të pambrojtur.
11:01
You can only HIV by having unprotected sex
266
646000
3000
Mund të infektohesh nga HIV duke bërë seks të pambrojtur
11:04
with a positive person.
267
649000
3000
me një person të infektuar me HIV.
11:07
In most of the world,
268
652000
2000
Në pjesën më të madhe të botës,
11:09
these few prevention failures
269
654000
2000
pa marrë parasysh këto raste falimentimi
11:11
notwithstanding,
270
656000
2000
të parandalimit
11:13
we are actually doing quite well these days
271
658000
2000
kemi patur goxha sukses këto ditë
11:15
in commercial sex:
272
660000
2000
në fushën e tregtisë së seksit.
11:17
condom use rates are between 80 and 100 percent
273
662000
2000
Përdorimi i prezervativave midis 80 dhe 90%
11:19
in commercial sex in most countries.
274
664000
3000
në seksin që tregtohet në shumicën e vendeve.
11:22
And, again, it's because of an alignment of the incentives.
275
667000
3000
Përsëri ndodh sepse masat shtytëse janë të renditura.
11:25
What's rational for public health
276
670000
2000
Cfarë është racionale për shëndetin publik
11:27
is also rational for individual sex workers
277
672000
2000
është gjithashtu racionale për punëtoret e seksit
11:29
because it's really bad for business to have another STI.
278
674000
3000
sepse është keq për shitjet po të kesh një infeksion veneriale.
11:32
No one wants it.
279
677000
2000
Asnjë nuk e do.
11:34
And, actually, clients don't want to go home with a drip either.
280
679000
2000
Faktikisht, asnjë nga klientët e tyre nuk duan të kthehen në shtëpi rrjedhje qelbi.
11:36
So essentially, you're able to achieve
281
681000
3000
Në thelb, mund të arrish
11:39
quite high rates of condom use in commercial sex.
282
684000
3000
nivele të larta përdorimi të prezervativëve në seksin komercial.
11:42
But in "intimate" relations
283
687000
2000
por në marrëdhënie intime,
11:44
it's much more difficult because,
284
689000
2000
është shumë më e vështirë sepse,
11:46
with your wife or your boyfriend
285
691000
2000
me gruan tuaj apo të dashurin tuaj,
11:48
or someone that you hope might turn into one of those things,
286
693000
3000
ose me dikë që ju shpresoni do të bëhet një nga këto gjëra për ju,
11:51
we have this illusion of romance
287
696000
3000
ne kemi këtë iluzionin e romancës
11:54
and trust and intimacy,
288
699000
2000
të besimit dhe intimitetit,
11:56
and nothing is quite so unromantic
289
701000
3000
dhe asgjë nuk e vret romancën më shumë se sa
11:59
as the, "My condom or yours, darling?" question.
290
704000
3000
pyetja "Prezervativi im apo i yti, zemër?"
12:02
So in the face of that,
291
707000
3000
Prandaj kur përballesh me këtë fakt,
12:05
you really need quite a strong incentive
292
710000
3000
të duhet një shtysë shumë e fortë
12:08
to use condoms.
293
713000
3000
që të përdorësh prezervativa.
12:11
This, for example, this gentleman is called Joseph.
294
716000
3000
Kjo për shembull. Ky zotëri quhet Jozef.
12:14
He's from Haiti and he has AIDS.
295
719000
2000
Vjen nga Haiti, dhe është i sëmurë me SIDA,
12:16
And he's probably not having a lot of sex right now,
296
721000
3000
dhe nuk besoj se po bën shumë seks tani,
12:19
but he is a reminder in the population,
297
724000
2000
por ai është një rikujtim për popullatën
12:21
of why you might want to be
298
726000
2000
përse ju do të dëshironit të
12:23
using condoms.
299
728000
2000
përdorni prezervativë.
12:25
This is also in Haiti and is a reminder
300
730000
2000
edhe kjo është në Haiti dhe na kujton
12:27
of why you might want to be having sex, perhaps.
301
732000
3000
përse mund të doni të ishit duke bërë seks tani, mbase.
12:31
Now, funnily enough, this is also Joseph
302
736000
3000
Cuditërisht, edhe ky është Jozef
12:34
after six months on antiretroviral treatment.
303
739000
3000
pas gjashtë muajsh trajtimi me ilace antiretrovirale.
12:38
Not for nothing do we call it the Lazarus Effect.
304
743000
3000
Jo për gjë e quajmë Efekti Lazarus.
12:43
But it is changing the equation
305
748000
3000
Por po ndryshon ekuacionin
12:46
of what's rational
306
751000
2000
e cfarë është racionale
12:48
in sexual decision-making.
307
753000
3000
në marrjen e vendimeve mbi gjërat seksuale.
12:51
So, what we've got --
308
756000
2000
Prandaj kemi këtë situatë
12:53
some people say, "Oh, it doesn't matter very much
309
758000
2000
ku disa njerëz thonë: "Nuk ka shumë rëndësi
12:55
because, actually, treatment is effective prevention
310
760000
3000
sepse, aktualisht, trajtimi është një mënyrë parandalimi efektive
12:58
because it lowers your viral load and therefore
311
763000
2000
sepse ul ngarkesën virale dhe rrjedhimisht
13:00
makes it more difficult to transmit HIV."
312
765000
2000
e bën më të vështirë transmetimin e virusit HIV."
13:02
So, if you look at the viremia thing again,
313
767000
3000
Prandaj, nëse e shihni këtë punën e viremisë përsëri,
13:05
if you do start treatment when you're sick,
314
770000
2000
nëse filloni trajtimin kur jeni të sëmurë,
13:07
well, what happens? Your viral load comes down.
315
772000
3000
atëherë cfarë ndodh? Ngarkesa virale ulet.
13:10
But compared to what? What happens if you're not on treatment?
316
775000
3000
Por në krahasim me cfarë? Cfarë ndodh nëse nuk bën trajtimin?
13:14
Well, you die,
317
779000
2000
Në fakt, vdes,
13:16
so your viral load goes to zero.
318
781000
2000
prandaj ngarkesa virale bëhet zero.
13:18
And all of this green stuff here, including the spikes --
319
783000
3000
Dhe e gjithë kjo jeshilja këtu, duke përfshirë këto rritjet e menjëhershme,
13:21
which are because you couldn't get to the pharmacy,
320
786000
4000
që ndodhin kur nuk shkoje dot në farmaci
13:25
or you ran out of drugs, or you went on a three day party binge
321
790000
3000
apo të mbaruan ilacet, apo dole për party për tre ditë rresht
13:28
and forgot to take your drugs,
322
793000
2000
dhe harrove të pije ilacet,
13:30
or because you've started to get resistance, or whatever --
323
795000
3000
ose sepse ke fituar rezistencë ndaj ilaceve, apo cfarëdo arsye,
13:33
all of that is virus
324
798000
2000
i gjithi ky virus
13:35
that wouldn't be out there, except for treatment.
325
800000
3000
nuk do të ishte atje jashtë, po të mos kishte trajtime dhe ilace.
13:38
Now, am I saying, "Oh, well, great prevention strategy.
326
803000
3000
A po ju them, oh mirë, strategji parandalimi fantastike,
13:41
Let's just stop treating people."
327
806000
2000
nuk duhet ti japim më njerëzve ilace?
13:43
Of course not, of course not.
328
808000
2000
Patjetër që jo. Patjetër që jo,
13:45
We need to expand antiretroviral treatment as much as we can.
329
810000
3000
duhet të zgjerojmë trajtimin antiretroviral sa më shumë që të mundemi.
13:48
But what I am doing is calling into question
330
813000
2000
Por unë po vë në pikëpyetje
13:50
those people who say that more treatment
331
815000
2000
ata njerëz që thonë që më shumë trajtim
13:52
is all the prevention we need.
332
817000
2000
është e vetmja formë parandalimi që na duhet.
13:54
That's simply not necessarily true,
333
819000
3000
Kjo nuk është domosdosmërisht e vërtetë,
13:57
and I think we can learn a lot from the experience of gay men
334
822000
2000
dhe mendoj që mund të mësojmë më shumë nga eksperiencat e meshkujve homoseksualë
13:59
in rich countries where treatment has been widely available
335
824000
3000
në vende të pasura ku kanë pasur trajtimin në dispozicion
14:02
for going on 15 years now.
336
827000
2000
për gati 15 vjet deri tani,
14:04
And what we've seen is
337
829000
2000
dhe cfarë kemi vënë re është që
14:06
that, actually, condom use rates,
338
831000
2000
në fakt, përdorimi i prezervativave,
14:08
which were very, very high --
339
833000
2000
që ishte shumë shumë i lartë --
14:10
the gay community responded very rapidly to HIV,
340
835000
3000
komuniteti i homoseksualëve ju përgjigj shumë shpejt virusit HIV,
14:13
with extremely little help
341
838000
2000
me shumë pak ndihmë
14:15
from public health nerds, I would say --
342
840000
2000
nga urithët e shëndetit publik, do të thosha --
14:17
that condom use rate has come down dramatically since treatment
343
842000
3000
që niveli i përdorimit të prezervativëve ka rënë dramatikisht që kur filloi trajtimi
14:20
for two reasons really:
344
845000
2000
për dy arsye faktikisht.
14:22
One is the assumption of, "Oh well,
345
847000
2000
Një është hipoteza që "Epo mirë,
14:24
if he's infected, he's probably on meds,
346
849000
2000
ai është i infektuar, ka shumë mundësi që po merr ilace,
14:26
and his viral load's going to be low, so I'm pretty safe."
347
851000
3000
dhe ngarkesën virale duhet ta ketë të ulët, prandaj jam goxha i sigurt."
14:29
And the other thing is that people are simply
348
854000
2000
Dhe gjëja tjetër që po ndodh është që njerëzit thjesht
14:31
not as scared of HIV
349
856000
2000
nuk tremben më nga virusi HIV
14:33
as they were of AIDS, and rightly so.
350
858000
3000
sa tremben nga SIDA, dhe kanë të drejtë.
14:36
AIDS was a disfiguring disease that killed you,
351
861000
3000
SIDA është sëmundja shpërfytyruese që të vriste,
14:39
and HIV is an invisible virus
352
864000
2000
kurse HIV është virusi i padukshëm
14:41
that makes you take a pill every day.
353
866000
2000
që të bën të pish një kokërr ilaci cdo ditë.
14:43
And that's boring,
354
868000
2000
Dhe kjo është e mërzitshme,
14:45
but is it as boring as
355
870000
3000
por a është aq e mërzitshme sa
14:48
having to use a condom every time you have sex,
356
873000
2000
të të duhet të përdorësh një prezervativ cdo herë që bën seks,
14:50
no matter how drunk you are,
357
875000
2000
pavarësisht nga sa i dehur je,
14:52
no matter how many poppers you've taken, whatever?
358
877000
3000
pavarësisht nga sa vija ke bërë, cfarëdo lloj gjëje?
14:55
If we look at the data, we can see that
359
880000
2000
Nëse shohim të dhënat, vëmë re që
14:57
the answer to that question
360
882000
2000
përgjigja për këtë pyetje
14:59
is, mmm.
361
884000
2000
është HMMMMM.
15:01
So these are data from Scotland.
362
886000
2000
Këto janë të dhënat nga Skocia.
15:03
You see the peak in drug injectors
363
888000
2000
E shihni kulmin tek përdoruesit e drogës me gjilpërë
15:05
before they started the national needle exchange program.
364
890000
2000
para se të fillonte programi kombëtar i shkëmbimit të gjilpërave.
15:07
Then it came way down.
365
892000
2000
Pastaj u ul deri poshtë
15:09
And both in heterosexuals -- mostly in commercial sex --
366
894000
2000
dhe si tek heteroseksualët, shumica në seksin komercial
15:11
and in drug users,
367
896000
2000
si dhe në përdoruesit e drogës,
15:13
you've really got nothing much going on after treatment begins,
368
898000
3000
nuk kemi shumë aktivitet pas fillimit të trajtimit,
15:16
and that's because of that alignment of incentives
369
901000
2000
dhe kjo ndodh sepse shtysat përputhen
15:18
that I talked about earlier.
370
903000
2000
ashtu sic ju thashë më parë.
15:20
But in gay men,
371
905000
2000
Por për meshkujt homoseksualë,
15:22
you've got quite a dramatic rise
372
907000
2000
kemi një rritje të theksuar
15:24
starting three or four years
373
909000
2000
duke filluar 3 apo 4 vjet
15:26
after treatment became widely available.
374
911000
2000
pasi trajtimi mund ta merrje lehtësisht.
15:28
This is of new infections.
375
913000
2000
Këto janë infeksionet e reja.
15:30
What does that mean?
376
915000
2000
Cfarë do të thotë kjo?
15:32
It means that the combined effect of being less worried
377
917000
3000
Do të thotë që efekti i kombinuar i të qënit më pak të shqetësuar
15:35
and having more virus out there in the population --
378
920000
3000
dhe të paturit të më shumë virus në popullsi,
15:38
more people living longer, healthier lives,
379
923000
2000
më shumë njerëz që jetonin jetë më të gjata, më të shëndetshme,
15:40
more likely to be getting laid
380
925000
2000
me më shumë shanse për të bërë seks
15:42
with HIV --
381
927000
2000
të infektuar me HIV,
15:44
is outweighing the effects of lower viral load,
382
929000
3000
është më i fortë se sa efekti i ngarkesës virale më të ulët,
15:47
and that's a very worrisome thing.
383
932000
2000
dhe kjo është dicka shumë shqetësuese.
15:49
What does it mean?
384
934000
2000
Cfarë do të thotë kjo?
15:51
It means we need to be doing more prevention the more treatment we have.
385
936000
3000
Do të thotë që duhet bërë më shumë parandalim, kur kemi më shumë trajtim.
15:54
Is that what's happening?
386
939000
2000
A po ndodh kjo?
15:56
No, and I call it the "compassion conundrum."
387
941000
3000
Jo, dhe unë e quaj dilema e dhembshurisë.
15:59
We've talked a lot about compassion the last couple of days,
388
944000
3000
Kemi folur shumë për dhembshurinë këto ditë.
16:02
and what's happening really is that people are
389
947000
3000
Dhe cfarë po ndodh në fakt është që njerëzit nuk janë
16:05
unable quite to bring themselves to put in
390
950000
2000
të zotë të ndërtojnë
16:07
good sexual and reproductive health services for sex workers,
391
952000
3000
shërbime të shëndetit seksual dhe riprodhues për punëtoret e seksit,
16:10
unable quite to be giving out needles to junkies.
392
955000
3000
jo të zotët tu japim gjilpëra të droguarve,
16:13
But once they've gone from being
393
958000
3000
por kur kanë kaluar nga të qënit
16:16
transgressive people whose behaviors we don't want to condone
394
961000
3000
njerëz transgresivë, sjelljet e të cilëve nuk duam ti aprovojmë,
16:19
to being AIDS victims,
395
964000
2000
dhe bëhen viktima të SIDA-s,
16:21
we come over all compassionate
396
966000
2000
ne bëhemi shumë të dhembshur
16:23
and buy them incredibly expensive drugs for the rest of their lives.
397
968000
2000
dhe u blejmë ilace shumë të shtrenjta për të gjithë jetën.
16:25
It doesn't make any sense
398
970000
2000
Nuk ka kuptim
16:27
from a public health point of view.
399
972000
2000
nga pikëpamja e shëndetit publik.
16:29
I want to give what's very nearly the last word to Ines.
400
974000
4000
Dua tja jap fjalën e fundit, Ines.
16:33
Ines is a a transgender hooker on the streets of Jakarta;
401
978000
3000
Ines është një prostitutë transgjinore në rrugët e Xhakartës.
16:36
she's a chick with a dick.
402
981000
2000
Eshtë një femër me penis.
16:38
Why does she do that job?
403
983000
2000
Përse e bën këtë punën ajo?
16:40
Well, of course, because she's forced into it
404
985000
3000
Patjetër sepse e kanë detyruar
16:43
because she doesn't have any better option, etc., etc.
405
988000
2000
sepse ajo nuk ka mundësi të tjera më të mira, etj etj
16:45
And if we could just teach her to sew
406
990000
2000
sikur të mund ti tregonim asaj se si të qepte
16:47
and get her a nice job in a factory, all would be well.
407
992000
3000
dhe të gjente një punë të mirë në një fabrikë, gjithcka do të shkonte shumë mire.
16:50
This is what factory workers earn in an hour in Indonesia:
408
995000
2000
Ja cfarë fitojnë punëtoret e fabrikave në një orë pune në Indonezi,
16:52
on average, 20 cents.
409
997000
2000
mesatarisht, 20 qindarka.
16:54
It varies a bit province to province.
410
999000
2000
Varion pak nga krahina në krahinë.
16:56
I do speak to sex workers, 15,000 of them
411
1001000
3000
Unë bisedoj me punonjëset e seksit, 15,000 prej tyre
16:59
for this particular slide,
412
1004000
2000
për këtë imazh spcifikisht.
17:01
and this is what sex workers
413
1006000
2000
Dhe kjo është cfarë punëtoret e seksit.
17:03
say they earn in an hour.
414
1008000
2000
fitojnë në një orë.
17:05
So it's not a great job, but for a lot of people
415
1010000
3000
Prandaj, nuk është një punë e mirë, por për shumë njerëz
17:08
it really is quite a rational choice.
416
1013000
2000
është një zgjedhje shumë racionale.
17:10
Okay, Ines.
417
1015000
2000
Ok, Ines.
17:15
We've got the tools, the knowledge and the cash,
418
1020000
5000
Kemi mjetet, njohurinë, të ardhurat,
17:20
and commitment to preventing HIV too.
419
1025000
4000
dhe zotimin për parandalimin e HIV, gjithashtu.
17:24
Ines: So why is prevalence still rising?
420
1029000
6000
Ines: Përse vazhdon të rritet niveli i infeksioneve?
17:30
It's all politics.
421
1035000
3000
Gjithcka është politike.
17:33
When you get to politics, nothing makes sense.
422
1038000
3000
Kur i futesh politikës, asgjë nuk merret vesh.
17:36
Elizabeth Pisani: "When you get to politics, nothing makes sense."
423
1041000
3000
Elizabeth Pisani: "Kur fillon të merresh me politikën, asgjë nuk merret vesh."
17:39
So, from the point of view of a sex worker,
424
1044000
3000
Prandaj, nga pikëpamja e një punëtorje të seksit,
17:42
politicians are making no sense.
425
1047000
2000
politikanët nuk merren vesh.
17:44
From the point of view of a public health nerd,
426
1049000
2000
Nga pikëpamja e urithit të shëndetit publik,
17:46
junkies are doing dumb things.
427
1051000
3000
të droguarit po bëjnë gjëra pa mend.
17:50
The truth is that everyone has a different rationale.
428
1055000
3000
Dua të them që e vërteta është që cdo njeri ka një arsyetim të ndryshëm.
17:53
There are as many different ways of being rational
429
1058000
2000
Ka aq shumë mënyra për të qenë i arsyeshëm
17:55
as there are human beings on the planet,
430
1060000
2000
sa ka edhe qënie njerëzore në planet,
17:57
and that's one of the glories of human existence.
431
1062000
2000
dhe kjo është një nga lavditë e ekzistencës njerëzore.
17:59
But those ways of being rational
432
1064000
2000
Por këto mënyra të të qënit të arsyeshëm.
18:01
are not independent of one another,
433
1066000
2000
nuk janë të pavarura njëra nga tjetra.
18:03
so it's rational for
434
1068000
2000
Prandaj është racionale për
18:05
a drug injector to share needles
435
1070000
2000
njër një përdorues droge me gjilpëra
18:07
because of a stupid decision that's made by a politician,
436
1072000
3000
sepse një vendim idiot është marrë nga një politikan,
18:10
and it's rational for a politician
437
1075000
2000
dhe është e arsyeshme për një politikan
18:12
to make that stupid decision
438
1077000
3000
për ta marrë këtë vendim idiot
18:15
because they're responding to
439
1080000
2000
sepse po u përgjigjen
18:17
what they think the voters want.
440
1082000
2000
atyre që mendojnë që votuesit duan.
18:19
But here's the thing:
441
1084000
2000
Por këtu qëndron problemi:
18:21
we are the voters.
442
1086000
2000
Ne jemi votuesit.
18:23
We're not all of them, of course, but TED is a community of opinion leaders.
443
1088000
3000
Nuk jemi të gjithë, patjetër, por TED është një komunitet me lidera të opinionit publik,
18:26
And everyone who's in this room,
444
1091000
2000
dhe cdokush që është në këtë dhomë,
18:28
and everyone who's watching this out there on the web,
445
1093000
3000
dhe cdokush që po e shikon këtë video në internet,
18:31
I think, has a duty to demand of their politicians
446
1096000
3000
unë mendoj që e ka për detyrë ti kërkojë politikanëve
18:34
that we make policy based on scientific evidence
447
1099000
3000
të marrin vendimet e politikës mbi bazën e provave shkencore
18:37
and on common sense.
448
1102000
2000
dhe duke u bazuar në bon sens (Logjikën e thjeshtë).
18:39
It's going to be really hard for us
449
1104000
2000
Do të jetë shumë e vështirë për të gjithë ne
18:41
to individually affect what's rational
450
1106000
3000
që në mënyrë individuale të influencojmë cfarë është e arsyeshme
18:44
for every Frankie and every Ines out there,
451
1109000
2000
për cdo Frankie dhe cdo Ines atje jashtë.
18:46
but you can at least use your vote
452
1111000
3000
Por të paktën mund ta përdorni votën tuaj
18:49
to stop politicians doing stupid things
453
1114000
3000
të ndaloni që politikanët të bëjnë gjëra idiote
18:52
that spread HIV.
454
1117000
2000
që shpërndajnë virusin HIV.
18:54
Thank you.
455
1119000
2000
Falemnderit.
18:56
(Applause)
456
1121000
9000
(duartrokitje)
Translated by Elona Toska
Reviewed by Agim Hyseni

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Elizabeth Pisani - Author
In Elizabeth Pisani's latest book, she explores the "improbable nation" of Indonesia.

Why you should listen
In fast-emerging Asia there is one nation that, despite being the world's fourth most-populous (and the third most-populous democracy) and the largest Muslim country (with 210 million people who identify themselves as such), is also, as Elizabeth Pisani writes, "probably the most invisible country in the world". Indonesia. An archipelago of over 17,000 islands that span a distance like that from New York to Alaska, with over 700 languages and a dynamic economy -- but which, puzzingly, doesn't really feature in the global imagination.

Pisani spent two years travelling 23,000 kilometers by boat, bus and motorbike through Indonesia, a place that has fascinated and maddened her since she first lived there over two decades ago. Her portrait of the country, the recent Indonesia Etc.: Exploring the Improbable Nation, reveals the archipelago's complexity and contradictions, a fascinating diversity that "is not just geographic and cultural: different groups are essentially living at different points in human history, all at the same time."

An alumna of various government health agencies, Pisani became an assumption-busting independent researcher and analyst, polling transgendered sex workers, drug addicts and others to illuminate the surprising (and often ignored) demographics that belie traditional studies.

Pisani is fearlessly outspoken on the global failure to understand and manage the realities of AIDS, decrying the tangled roles that money, votes, and media play in the public health landscape. She shows how politics and "morality" have hogtied funding, and advocates for putting dollars where they can actually make a difference. As the Globe and Mail wrote: “Pisani is lucid, colourful, insightful and impatient.”

More profile about the speaker
Elizabeth Pisani | Speaker | TED.com