Mission Blue II
Carl Safina: What are animals thinking and feeling?
Carl Safina: Çfarë mendojnë dhe ndiejnë kafshët?
Filmed:
Readability: 3.2
2,341,963 views
Çfarë ndodh brenda trurit të kafshëve? A mund ta dimë çfarë, ose nëse, po mendojnë dhe ndiejnë? Carl Safina mendon që mundemi. Duke përdorur zbulime dhe anekdota nga ekologjia, biologjia dhe shkenca e sjelljes, ai thur bashkë histori balenash, ujqërish, elefantësh dhe albatrosësh për të argumentuar që krijesat - dhe mendjet - e tjera me të cilat e ndajmë Tokën, mendojnë, ndiejnë, përdorin mjete dhe shprehin emocione, ashtu si ne.
Carl Safina - Ecologist, writer
Carl Safina's writing explores the scientific, moral and social dimensions of our relationship with nature. Full bio
Carl Safina's writing explores the scientific, moral and social dimensions of our relationship with nature. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Have you ever wondered
what animals think and feel?
what animals think and feel?
0
999
3516
E keni menduar ndonjëherë
çfarë mendojnë dhe ndiejnë kafshët?
çfarë mendojnë dhe ndiejnë kafshët?
00:17
Let's start with a question:
1
5020
1884
Le të fillojmë me një pyetje:
00:19
Does my dog really love me,
or does she just want a treat?
or does she just want a treat?
2
7654
4119
Më do vërtetë qeni im,
apo do thjesht ushqim?
apo do thjesht ushqim?
00:24
Well, it's easy to see
that our dog really loves us,
that our dog really loves us,
3
12991
4967
Është e lehtë të shohim
që qeni ynë na do vërtet,
që qeni ynë na do vërtet,
00:29
easy to see, right,
4
17982
2081
e lehtë ta shohësh, apo jo?,
00:32
what's going on in that fuzzy little head.
5
20087
3650
ç’po ndodh në atë kokën e vogël.
00:36
What is going on?
6
24593
1375
Çfarë po ndodh?
00:39
Something's going on.
7
27155
1726
Diçka po ndodh.
00:41
But why is the question always
do they love us?
do they love us?
8
29864
4399
Por pse është pyetja “A na duan?”
00:46
Why is it always about us?
9
34287
2111
Pse është gjithmonë për ne?
00:48
Why are we such narcissists?
10
36422
2643
Pse jemi kaq narcisistë?
00:52
I found a different question
to ask animals.
to ask animals.
11
40674
3039
Unë gjeta një pyetje tjetër
për t’i pyetur kafshët.
për t’i pyetur kafshët.
00:57
Who are you?
12
45911
1417
Kush jeni ju?
01:01
There are capacities of the human mind
13
49910
2895
Mendja e njeriut ka kapacitete
që ne priremi të mendojmë
që ne priremi të mendojmë
01:04
that we tend to think are capacities
only of the human mind.
only of the human mind.
14
52829
4862
që janë kapacitete ekskluzive
të trurit të njeriut.
të trurit të njeriut.
01:10
But is that true?
15
58176
1358
Por a është kjo e vërtetë?
01:12
What are other beings
doing with those brains?
doing with those brains?
16
60047
3975
Ç’bëjnë qëniet e tjera me trurin e tyre?
01:16
What are they thinking and feeling?
17
64554
2353
Çfarë mendojnë dhe ndiejnë?
A ka një mënyrë për t’a marrë vesh?
01:19
Is there a way to know?
18
67570
1633
01:21
I think there is a way in.
19
69227
1674
Unë mendoj që ka një mënyrë.
01:22
I think there are several ways in.
20
70925
1690
Mendoj që ka disa mënyra.
01:24
We can look at evolution,
we can look at their brains
we can look at their brains
21
72950
4122
Mund të studiojmë evolucionin,
mund të studiojmë trurin e tyre
mund të studiojmë trurin e tyre
01:29
and we can watch what they do.
22
77096
2480
dhe të shikojmë çfarë bëjnë.
01:33
The first thing to remember is:
our brain is inherited.
our brain is inherited.
23
81316
3939
Gjëja e parë për t’u mbajtur mend është:
truri ynë është i trashëguar.
truri ynë është i trashëguar.
01:38
The first neurons came from jellyfish.
24
86253
3707
Neuronet e para erdhën
nga kandilat e detit.
nga kandilat e detit.
01:42
Jellyfish gave rise
to the first chordates.
to the first chordates.
25
90435
2840
Kandilat sollën ekzistencën e kordatëve.
01:45
The first chordates gave rise
to the first vertebrates.
to the first vertebrates.
26
93299
3668
Kordatët e parë sollen kurrizorët e parë.
01:49
The vertebrates came out of the sea,
27
97277
2418
Kurrizorët e parë dolën nga deti,
01:51
and here we are.
28
99719
1336
dhe ja ku jemi ne.
01:54
But it's still true that a neuron,
a nerve cell, looks the same
a nerve cell, looks the same
29
102737
5590
E vërteta është që një neuron,
një qelizë nervore, duket njësoj
një qelizë nervore, duket njësoj
02:00
in a crayfish, a bird or you.
30
108351
3417
si te aragosta, si te një zog,
ashtu edhe te ti.
ashtu edhe te ti.
02:04
What does that say
about the minds of crayfish?
about the minds of crayfish?
31
112427
3541
Çfarë na thotë kjo për
trurin e aragostave?
trurin e aragostave?
02:08
Can we tell anything about that?
32
116880
1557
Çfarë mund të themi për këtë?
02:10
Well, it turns out that
if you give a crayfish
if you give a crayfish
33
118461
4029
Epo, siç duket, nëse i shkarkojmë
shumë impulse
shumë impulse
02:14
a lot of little tiny electric shocks
34
122514
2657
të vogla elektrike një aragoste
02:17
every time it tries
to come out of its burrow,
to come out of its burrow,
35
125195
2296
sa herë që përpiqet të dalë nga strofulla,
02:19
it will develop anxiety.
36
127515
2185
ajo do të zhvillojë ankth.
02:23
If you give the crayfish the same drug
37
131133
3418
Nëse i japim aragostës të njëjtin ilaç
që përdoret për kurimin
e ankthit te njerëzit,
e ankthit te njerëzit,
02:26
used to treat anxiety disorder in humans,
38
134575
2923
ajo qetësohet, del nga
strofulla dhe eksploron.
strofulla dhe eksploron.
02:29
it relaxes and comes out and explores.
39
137522
3081
02:34
How do we show how much
we care about crayfish anxiety?
we care about crayfish anxiety?
40
142308
3087
Si e tregojmë ne sa shumë na
intereson ankthi i aragostave?
intereson ankthi i aragostave?
02:37
Mostly, we boil them.
41
145905
1354
Kryesisht, i ziejmë.
02:39
(Laughter)
42
147283
1316
(Të qeshura)
02:42
Octopuses use tools,
as well as do most apes
as well as do most apes
43
150490
5358
Oktapodët përdorin mjete,
si shumica e majmunëve,
si shumica e majmunëve,
dhe njohin fytyrat e njerëzve.
02:47
and they recognize human faces.
44
155872
2343
02:50
How do we celebrate the ape-like
intelligence of this invertebrate?
intelligence of this invertebrate?
45
158808
4784
Si e vlerësojmë ne inteligjencën
e këtij jovertebrori?
e këtij jovertebrori?
02:55
Mostly boiled.
46
163999
1447
Kryesisht, të zier.
Nëse një peshk kern (cernie) ndjek
një peshk në një të çarë në korale,
një peshk në një të çarë në korale,
02:58
If a grouper chases a fish
into a crevice in the coral,
into a crevice in the coral,
47
166669
4306
ai ndonjëherë shkon aty ku e di
që po fle ndonjë ngjalë
që po fle ndonjë ngjalë
03:02
it will sometimes go to where it knows
a moray eel is sleeping
a moray eel is sleeping
48
170999
4976
dhe i bën sinjal ngjalës “Më ndiq,”
03:07
and it will signal
to the moray, "Follow me,"
to the moray, "Follow me,"
49
175999
3573
dhe ngjala e kupton këtë sinjal.
03:11
and the moray will understand that signal.
50
179596
2541
Ngjala mund të shkojë në të çarën
e koraleve dhe të kapi peshkun,
e koraleve dhe të kapi peshkun,
03:14
The moray may go into the crevice
and get the fish,
and get the fish,
51
182816
2977
por peshku mundet edhe të largohet
befas dhe të bjerë pre e peshkut kern.
befas dhe të bjerë pre e peshkut kern.
03:17
but the fish may bolt
and the grouper may get it.
and the grouper may get it.
52
185817
2658
03:20
This is an ancient partnership that we
have just recently found out about.
have just recently found out about.
53
188880
6031
Ky është një partneritet i lashtë,
të cilin e kemi zbuluar vetëm së fundmi.
të cilin e kemi zbuluar vetëm së fundmi.
Si e vlerësojmë këtë
partneritet të lashtë?
partneritet të lashtë?
03:26
How do we celebrate
that ancient partnership?
that ancient partnership?
54
194935
3085
03:30
Mostly fried.
55
198044
1578
Kryesisht të skuqur.
03:32
A pattern is emerging and it says
a lot more about us
a lot more about us
56
200918
3600
Po shfaqet një model i rregullt,
dhe tregon më shumë për ne
dhe tregon më shumë për ne
03:36
than it does about them.
57
204542
2160
se ç’tregon për ata.
03:39
Sea otters use tools
58
207610
2405
Vidrat e detit përdorin mjete
03:42
and they take time away
from what they're doing
from what they're doing
59
210039
2977
dhe marrin kohë nga çfarë po bëjnë
për t’u treguar të vegjëlve të tyre
çfarë të bëjnë, pra japin mësim.
çfarë të bëjnë, pra japin mësim.
03:45
to show their babies what to do,
which is called teaching.
which is called teaching.
60
213040
4141
Shimpazetë nuk japin mësim.
03:49
Chimpanzees don't teach.
61
217205
2678
03:52
Killer whales teach
and killer whales share food.
and killer whales share food.
62
220999
3810
Balenat vrasëse (orkat) japin mësim
dhe ndajnë ushqimin me të tjerët.
dhe ndajnë ushqimin me të tjerët.
03:58
When evolution makes something new,
63
226879
2034
Kur evolucioni bën diçka të re,
ai përdor fillimisht pjesët që ka në stok,
04:00
it uses the parts it has
in stock, off the shelf,
in stock, off the shelf,
64
228937
4353
përpara se të krijojë një gërshetim të ri.
04:05
before it fabricates a new twist.
65
233314
2462
Dhe truri ynë ka ardhur në këtë formë
04:07
And our brain has come to us
66
235800
2176
04:10
through the enormity
of the deep sweep of time.
of the deep sweep of time.
67
238000
4401
pas një lëvizjeje madhështore të kohës.
Nëse krahason trurin e njeriut
me trurin e një shimpazeje,
me trurin e një shimpazeje,
04:14
If you look at the human brain
compared to a chimpanzee brain,
compared to a chimpanzee brain,
68
242425
3589
04:18
what you see is we have basically
a very big chimpanzee brain.
a very big chimpanzee brain.
69
246038
3664
do të shohësh që ne kemi thjesht
një tru shumë të madh shimpazeje.
një tru shumë të madh shimpazeje.
04:21
It's a good thing ours is bigger,
because we're also really insecure.
because we're also really insecure.
70
249726
3941
Për fat, i joni është më i madh, sepse
ne jemi edhe shume të pasigurtë.
ne jemi edhe shume të pasigurtë.
04:25
(Laughter)
71
253691
2062
(Të qeshura)
04:27
But, uh oh, there's a dolphin,
72
255777
3116
Por, uh-oh, ja ku është një delfin.
04:30
a bigger brain with more convolutions.
73
258917
2976
Një tru më i madh me më shumë përdredhje.
Ndoshta po thoni "Ok,
në rregull, shohim trurin,
në rregull, shohim trurin,
04:34
OK, maybe you're saying,
all right, well, we see brains,
all right, well, we see brains,
74
262777
2707
por çfarë na thotë kjo për mendjet?"
04:37
but what does that
have to say about minds?
have to say about minds?
75
265508
2427
04:40
Well, we can see the working of the mind
76
268347
3871
Epo, mund t’a shohim punën e mendjes
në logjikën e veprimeve.
04:44
in the logic of behaviors.
77
272242
1709
04:46
So these elephants, you can see,
78
274530
3631
Pra, këta elefantët, mund ta shihni,
04:50
obviously, they are resting.
79
278185
2600
qartësisht po pushojnë.
04:53
They have found a patch of shade
under the palm trees
under the palm trees
80
281118
4364
Kanë gjetur një copë hije nën palma,
ku i lejnë të vegjlit të flenë, ndërkohë
04:57
under which to let their babies sleep,
81
285506
2800
që vetë bëjnë një sy gjumë
por mbeten vigjilentë.
por mbeten vigjilentë.
05:00
while they doze but remain vigilant.
82
288330
2619
05:03
We make perfect sense of that image
83
291491
2852
Per ne ka kuptim te plotë kjo foto
ashtu siç ka kuptim per ta
ajo çfarë po bëjnë,
ajo çfarë po bëjnë,
05:06
just as they make perfect sense
of what they're doing
of what they're doing
84
294367
3631
sepse nën të njëjtin diell,
në të njëjtat fusha,
në të njëjtat fusha,
05:10
because under the arc of the same sun
on the same plains,
on the same plains,
85
298022
3802
duke dëgjuar të njëjtat ulërima
të të njëjtat rreziqeve,
të të njëjtat rreziqeve,
05:13
listening to the howls
of the same dangers,
of the same dangers,
86
301848
3426
ata u bënë ata që janë,
dhe ne u bëmë këta që jemi.
dhe ne u bëmë këta që jemi.
05:17
they became who they are
and we became who we are.
and we became who we are.
87
305298
4411
05:22
We've been neighbors for a very long time.
88
310536
2176
Ne kemi qenë fqinj për shumë gjatë.
05:24
No one would mistake
these elephants as being relaxed.
these elephants as being relaxed.
89
312736
3444
Asnjë nuk do të mendonte se
këta elefantë janë të relaksuar.
këta elefantë janë të relaksuar.
Ata janë qartësisht
të shqetësuar për dicka.
të shqetësuar për dicka.
05:28
They're obviously very
concerned about something.
concerned about something.
90
316204
2912
Për çfarë janë të shqetësuar?
05:31
What are they concerned about?
91
319140
1976
05:33
It turns out that if you record
the voices of tourists
the voices of tourists
92
321680
3640
Me sa duket, nëse regjistroni
dhe luani zërat e turistëve
dhe luani zërat e turistëve
05:37
and you play that recording
from a speaker hidden in bushes,
from a speaker hidden in bushes,
93
325344
4694
nga një altoparlant i fshehur në shkurre,
elefantët do e injorojnë, sepse
turistët nuk i ngacmojnë kurrë elefantët.
turistët nuk i ngacmojnë kurrë elefantët.
05:42
elephants will ignore it,
because tourists never bother elephants.
because tourists never bother elephants.
94
330062
3635
05:46
But if you record the voices of herders
95
334102
4742
Por nëse regjistroni zërat
e barinjve që mbajnë shtiza
e barinjve që mbajnë shtiza
05:50
who carry spears and often hurt elephants
in confrontations at water holes,
in confrontations at water holes,
96
338868
5089
dhe lëndojnë shpesh elefantët në
konfrontime te vrimat e ujit,
konfrontime te vrimat e ujit,
05:55
the elephants will bunch up
and run away from the hidden speaker.
and run away from the hidden speaker.
97
343981
4694
elefantët do të grumbullohen dhe largohen
me vrap nga altoparlanti i fshehur.
me vrap nga altoparlanti i fshehur.
06:00
Not only do elephants know
that there are humans,
that there are humans,
98
348699
3359
Elefantët jo vetëm që e dinë që ka njerëz,
por dallojnë edhe llojet e tyre,
06:04
they know that there are
different kinds of humans,
different kinds of humans,
99
352082
2536
06:06
and that some are OK
and some are dangerous.
and some are dangerous.
100
354642
3582
dhe dinë që disa janë OK,
e disa janë të rrezikshëm.
e disa janë të rrezikshëm.
Ata na kanë vëzhguar më gjatë
se ç’i kemi vëzhguar ne.
se ç’i kemi vëzhguar ne.
06:10
They have been watching us for much longer
than we have been watching them.
than we have been watching them.
101
358248
5067
Ata na njohin më mirë se ç’i njohim ne.
06:15
They know us better than we know them.
102
363339
2290
Ne kemi të njëjtat nevoja thelbësore:
06:18
We have the same imperatives:
103
366272
2848
të kujdesemi për të vegjlit, të gjejmë
ushqim, të përpiqemi të mbahemi gjallë.
ushqim, të përpiqemi të mbahemi gjallë.
06:21
take care of our babies,
find food, try to stay alive.
find food, try to stay alive.
104
369144
4495
Qofshim të pajisur për ecje
në kodrat e Afrikës,
në kodrat e Afrikës,
06:26
Whether we're outfitted for hiking
in the hills of Africa
in the hills of Africa
105
374478
3829
ose për zhytje nën det,
në thelb, jemi të njëjtë.
në thelb, jemi të njëjtë.
06:30
or outfitted for diving under the sea,
we are basically the same.
we are basically the same.
106
378331
4183
Nën lëkurë, jemi të afërm.
06:34
We are kin under the skin.
107
382538
1978
Elefanti ka të njëjtin skelet,
06:36
The elephant has the same skeleton,
108
384999
2403
orka ka të njëjtin skelet,
06:39
the killer whale has the same skeleton,
109
387426
2342
sikurse edhe ne.
06:41
as do we.
110
389792
1236
06:45
We see helping where help is needed.
111
393674
2262
Ne kuptojmë kur nevojitet ndihma.
Shohim kuriozitet tek të vegjlit.
06:48
We see curiosity in the young.
112
396560
2628
06:52
We see the bonds of family connections.
113
400467
3603
Shohim lidhjet e forta
në marrëdhëniet familjare.
në marrëdhëniet familjare.
06:57
We recognize affection.
114
405776
2047
Njohim afeksionin.
07:00
Courtship is courtship.
115
408522
2161
Dashuria është dashuri.
07:03
And then we ask, "Are they conscious?"
116
411999
2683
Pastaj pyesim: "A janë të ndërgjegjshëm?"
07:07
When you get general anesthesia,
it makes you unconscious,
it makes you unconscious,
117
415300
2900
Kur bëni anestezi,
ju bëheni të pavetëdijshëm,
ju bëheni të pavetëdijshëm,
07:10
which means you have
no sensation of anything.
no sensation of anything.
118
418224
2835
që do të thotë që ju
nuk keni asnjë ndjesi.
nuk keni asnjë ndjesi.
07:13
Consciousness is simply
the thing that feels like something.
the thing that feels like something.
119
421083
3571
Ndërgjegja është thjesht
ajo që ndihet si diçka.
ajo që ndihet si diçka.
07:17
If you see, if you hear, if you feel,
if you're aware of anything,
if you're aware of anything,
120
425292
4149
Nëse shihni, nëse dëgjoni,
nëse ndjeni, nëse jeni të vetëdijshëm,
nëse ndjeni, nëse jeni të vetëdijshëm,
ju jeni koshientë,
dhe ata janë koshientë.
dhe ata janë koshientë.
07:21
you are conscious, and they are conscious.
121
429465
3052
Disa thonë “Epo, ka disa gjëra
07:27
Some people say
122
435165
1166
07:28
well, there are certain things
that make humans humans,
that make humans humans,
123
436355
2605
që i bëjnë njerëzit njerëz,
dhe një nga këto është empatia.”
07:30
and one of those things is empathy.
124
438984
1922
07:32
Empathy is the mind's ability
to match moods with your companions.
to match moods with your companions.
125
440930
5687
Empatia është aftësia e mendjes që të
përputhë emocionet me ato të shokëve.
përputhë emocionet me ato të shokëve.
Është diçka shumë e dobishme.
07:39
It's a very useful thing.
126
447442
1583
07:41
If your companions start to move quickly,
127
449049
2160
Nëse shokët tuaj fillojnë
të lëvizin shpejt,
të lëvizin shpejt,
07:43
you have to feel like
you need to hurry up.
you need to hurry up.
128
451233
2235
ju mendoni që duhet të nguteni.
Tani jemi të gjithë me nxitim.
07:45
We're all in a hurry now.
129
453492
1730
07:47
The oldest form of empathy
is contagious fear.
is contagious fear.
130
455246
3487
Forma më e vjetër e empatisë
është frika ngjitëse.
është frika ngjitëse.
07:50
If your companions suddenly
startle and fly away,
startle and fly away,
131
458757
2846
Nëse shokët tuaj papritur
tremben e fluturojnë,
tremben e fluturojnë,
07:53
it does not work very well for you to say,
132
461627
2164
nuk do funksiononte shumë mirë për ju
07:55
"Jeez, I wonder why everybody just left."
133
463815
2903
që të pyesnit veten “pse ikën të gjithë.”
07:58
(Laughter)
134
466742
1532
(Të qeshura)
Empatia është e vjetër, por empatia,
si cdo gjë tjetër në jetë,
si cdo gjë tjetër në jetë,
08:03
Empathy is old, but empathy,
like everything else in life,
like everything else in life,
135
471136
3839
ka disa shkallë dhe zhvillime.
08:06
comes on a sliding scale
and has its elaboration.
and has its elaboration.
136
474999
3911
Ekziston empatia bazë:
ju jeni të trishtuar, unë mërzitem.
ju jeni të trishtuar, unë mërzitem.
08:10
So there's basic empathy:
you feel sad, it makes me sad.
you feel sad, it makes me sad.
137
478934
3721
08:14
I see you happy, it makes me happy.
138
482679
1937
Unë ju shoh të lumtur, lumturohem me ju.
08:17
Then there's something
that I call sympathy,
that I call sympathy,
139
485192
2783
Pastaj është ajo që e quaj 'keqardhje,'
pak më e largët:
08:19
a little more removed:
140
487999
1860
"Më vjen keq për humbjen e gjyshes.
08:22
"I'm sorry to hear that your grandmother
has just passed away.
has just passed away.
141
490365
3467
08:25
I don't feel that same grief,
but I get it; I know what you feel
but I get it; I know what you feel
142
493856
3627
Nuk ndiej të njëjtën dhimbje,
por e kuptoj;
por e kuptoj;
E di ç’po kalon dhe shqetësohem."
08:29
and it concerns me."
143
497507
1413
08:30
And then if we're motivated
to act on sympathy,
to act on sympathy,
144
498944
2617
Dhe nëse motivohemi
të veprojmë mbi keqardhjen,
të veprojmë mbi keqardhjen,
këtë e quaj ‘dhembshuri.’
08:33
I call that compassion.
145
501585
1806
08:36
Far from being the thing
that makes us human,
that makes us human,
146
504061
3550
Shumë larg nga të qënurit gjëja
që na bën njerëzorë,
që na bën njerëzorë,
08:39
human empathy is far from perfect.
147
507635
3340
empatia njerëzore është edhe
shumë larg përsosmërisë.
shumë larg përsosmërisë.
08:42
We round up empathic creatures,
we kill them and we eat them.
we kill them and we eat them.
148
510999
5011
Ne grumbullojmë krijesa të
ndjeshme, i vrasim dhe i hamë.
ndjeshme, i vrasim dhe i hamë.
Tani, ndoshta thoni “OK,
por ato janë specie të tjera.
por ato janë specie të tjera.
08:48
Now, maybe you say OK,
well, those are different species.
well, those are different species.
149
516034
2867
08:50
That's just predation,
and humans are predators.
and humans are predators.
150
518925
3718
Kjo është thjesht gjueti,
dhe njerëzit janë grabitqarë.”
dhe njerëzit janë grabitqarë.”
08:54
But we don't treat our own kind
too well either.
too well either.
151
522667
5336
Por ne as llojin tonë
nuk e trajtojmë mirë.
nuk e trajtojmë mirë.
Personat që duket se dinë vetëm një gjë
në lidhje me sjelljen e kafshëve, dinë që
në lidhje me sjelljen e kafshëve, dinë që
09:01
People who seem to know
only one thing about animal behavior
only one thing about animal behavior
152
529212
3154
09:04
know that you must never attribute
human thoughts and emotions
human thoughts and emotions
153
532390
3973
mendimet dhe emocionet njerëzore nuk duhet
t’i atribuohen specieve të tjera.
09:08
to other species.
154
536387
1801
09:10
Well, I think that's silly,
155
538723
1821
Epo, unë mendoj se kjo është qesharake,
09:12
because attributing human thoughts
and emotions to other species
and emotions to other species
156
540568
4122
sepse atribuimi i mendimeve dhe
emocioneve tona specieve të tjera,
emocioneve tona specieve të tjera,
09:16
is the best first guess about what
they're doing and how they're feeling,
they're doing and how they're feeling,
157
544714
4251
është hamendësimi më i mirë që kemi
për çfarë ata bëjnë dhe si ndihen,
për çfarë ata bëjnë dhe si ndihen,
sepse truri i tyre është në thelb
i njëjtë me tonin.
i njëjtë me tonin.
09:20
because their brains
are basically the same as ours.
are basically the same as ours.
158
548989
3313
Ato kanë të njëjtat struktura.
09:24
They have the same structures.
159
552326
1731
09:26
The same hormones that create
mood and motivation in us
mood and motivation in us
160
554081
5050
Të njëjtat hormone që krijojnë
humorin dhe motivimin te ne,
humorin dhe motivimin te ne,
janë edhe në trurin e tyre.
09:31
are in those brains as well.
161
559155
2258
Nuk është shkencore të themi që
janë të uritur kur po gjuajnë
janë të uritur kur po gjuajnë
09:35
It is not scientific to say that they
are hungry when they're hunting
are hungry when they're hunting
162
563050
5070
apo që janë të lodhur kur u varen gjuhët,
09:40
and they're tired when
their tongues are hanging out,
their tongues are hanging out,
163
568144
2947
dhe pastaj, kur luajnë me të vegjlit
09:43
and then say when they're playing
with their children
with their children
164
571115
2690
dhe sillen të gëzuar e të lumtur,
të themi që nuk kemi asnjë ide
të themi që nuk kemi asnjë ide
09:45
and acting joyful and happy,
165
573829
1911
09:47
we have no idea if they can possibly
be experiencing anything.
be experiencing anything.
166
575764
4789
nëse mund të përjetojnë vërtetë dicka.
09:52
That is not scientific.
167
580577
1994
Kjo nuk është shkencore.
09:55
So OK, so a reporter said to me,
168
583619
2685
Pra Ok, një gazetar më tha,
“Ndoshta, por si e di ti vërtet
“Ndoshta, por si e di ti vërtet
09:58
"Maybe, but how do you really know
that other animals can think and feel?"
that other animals can think and feel?"
169
586328
4308
që kafshët e tjera mund
të mendojnë dhe ndiejnë?”
të mendojnë dhe ndiejnë?”
10:02
And I started to rifle
through all the hundreds
through all the hundreds
170
590660
3055
Dhe fillova të kërkoja nëpër qindra
referencat shkencore që kisha
në librin tim dhe kuptova që
në librin tim dhe kuptova që
10:05
of scientific references
that I put in my book
that I put in my book
171
593739
2499
10:08
and I realized that the answer
was right in the room with me.
was right in the room with me.
172
596262
3240
përgjigjja ishte në dhomë me mua.
10:11
When my dog gets off the rug
and comes over to me --
and comes over to me --
173
599526
3753
Kur qeni im lëviz nga qilimi
dhe afrohet drejt meje
dhe afrohet drejt meje
10:15
not to the couch, to me --
174
603303
1762
- jo drejt kolltukut, drejt meje-
10:17
and she rolls over on her back
and exposes her belly,
and exposes her belly,
175
605089
4177
dhe rrotullohet me kurriz
dhe ekspozon barkun, ajo ka menduar,
dhe ekspozon barkun, ajo ka menduar,
"Do të më pëlqente të ma fërkonin barkun.
10:21
she has had the thought,
"I would like my belly rubbed.
"I would like my belly rubbed.
176
609290
2868
E di që mund të shkoj tek Karli,
10:26
I know that I can go over to Carl,
177
614565
2536
ai do t’a kuptojë çfarë po i kërkoj.
10:29
he will understand what I'm asking.
178
617125
2313
10:32
I know I can trust him
because we're family.
because we're family.
179
620084
2496
E di që mund t'i besoj,
sepse jemi familje.
sepse jemi familje.
Ai do t’a kryeje punën,
dhe mua do të më pëlqejë."
dhe mua do të më pëlqejë."
10:35
He'll get the job done,
and it will feel good."
and it will feel good."
180
623406
2715
10:38
(Laughter)
181
626145
1886
(Të qeshura)
10:40
She has thought and she has felt,
182
628055
3329
Ajo ka menduar, dhe ka ndjerë,
dhe vërtetë që nuk është
më e komplikuar se kaq.
më e komplikuar se kaq.
10:43
and it's really not
more complicated than that.
more complicated than that.
183
631408
2664
Por ne shohim kafshët dhe themi,
10:46
But we see other animals
and we say, "Oh look, killer whales,
and we say, "Oh look, killer whales,
184
634096
4613
"Oh shiko, balena vrasëse,
ujqër, elefantë:
ujqër, elefantë:
10:50
wolves, elephants:
185
638733
2410
10:53
that's not how they see it."
186
641167
1611
ata nuk e shohin kështu.”
Ai mashkulli i gjatë është L41.
10:55
That tall-finned male is L41.
187
643714
4294
Ai është 38 vjeç.
11:00
He's 38 years old.
188
648032
2047
Femra në krahun e tij të majtë është L22.
11:02
The female right on his left side is L22.
189
650103
3472
Ajo është 44 vjeç.
11:05
She's 44.
190
653899
1552
Ata njihen prej dekadash.
11:07
They've known each other for decades.
191
655475
2635
11:10
They know exactly who they are.
192
658650
1972
E dinë ekzaktësisht kush janë.
11:12
They know who their friends are.
193
660646
1551
E dinë kë kanë shokë.
11:14
They know who their rivals are.
194
662221
1698
E dinë kush janë armiqtë.
11:15
Their life follows the arc of a career.
195
663943
2113
Jeta e tyre ndjek harkun e një karriere.
11:18
They know where they are all the time.
196
666802
2234
E dinë ku janë gjatë gjithë kohës.
11:22
This is an elephant named Philo.
197
670863
2375
Ky është një elefant i quajtur Fajlo.
11:25
He was a young male.
198
673667
1828
Ai ishte një mashkull i ri.
11:27
This is him four days later.
199
675519
1818
Këtu është ai katër ditë më vonë.
11:30
Humans not only can feel grief,
we create an awful lot of it.
we create an awful lot of it.
200
678999
5330
Njerëzit jo vetëm që ndiejnë dhimbje,
por edhe e shkaktojnë shumë.
por edhe e shkaktojnë shumë.
Ne duam të gdhendim dhëmbët e tyre.
11:38
We want to carve their teeth.
201
686648
2314
11:42
Why can't we wait for them to die?
202
690153
3304
Pse s’mund të presim që të vdesin?
11:47
Elephants once ranged from the shores
of the Mediterranean Sea
of the Mediterranean Sea
203
695998
3468
Elefantët dikur shtriheshin
nga brigjet e Mesdheut
nga brigjet e Mesdheut
deri në Kepin e Shpresës së Mirë.
11:51
all the way down to the Cape of Good Hope.
204
699490
2075
11:53
In 1980, there were vast
strongholds of elephant range
strongholds of elephant range
205
701589
3386
Në 1980, kishte shtrirje
të gjerë të elefantëve
të gjerë të elefantëve
11:56
in Central and Eastern Africa.
206
704999
2188
në Afrikën Qendrore dhe Lindore.
Tani shtrirja e tyre është
zvogëluar në copëza të vogla.
zvogëluar në copëza të vogla.
11:59
And now their range is shattered
into little shards.
into little shards.
207
707211
4337
12:03
This is the geography of an animal
that we are driving to extinction,
that we are driving to extinction,
208
711572
4679
Kjo është gjeografia e një kafshe
që po e cojmë drejt zhdukjes,
një krijese si ne,
një krijese si ne,
12:08
a fellow being, the most
magnificent creature on land.
magnificent creature on land.
209
716275
3849
krijesës më të madhërishme të tokës.
12:13
Of course, we take much better care
of our wildlife in the United States.
of our wildlife in the United States.
210
721288
4028
Sigurisht ne përkujdesemi më shumë për
gjallesat e egra në Shtetet e Bashkuara.
gjallesat e egra në Shtetet e Bashkuara.
12:17
In Yellowstone National Park,
we killed every single wolf.
we killed every single wolf.
211
725681
4235
Në Parkun Kombëtar Yellowstone,
ne vramë çdo ujk.
ne vramë çdo ujk.
Në fakt, vramë të gjithë ujqit
në jug të kufirit Kanadez.
në jug të kufirit Kanadez.
12:21
We killed every single wolf
south of the Canadian border, actually.
south of the Canadian border, actually.
212
729940
3449
Rojet e parkut e bënë këtë në vitet 1920
12:25
But in the park, park rangers
did that in the 1920s,
did that in the 1920s,
213
733413
4393
dhe 60 vite më vonë,
iu desh t’i sillnin prapë,
iu desh t’i sillnin prapë,
12:29
and then 60 years later
they had to bring them back,
they had to bring them back,
214
737830
2591
sepse popullsia e drerëve
doli jashtë kontrollit.
doli jashtë kontrollit.
12:32
because the elk numbers
had gotten out of control.
had gotten out of control.
215
740445
2907
Pas kësaj, erdhën njerëzit.
12:36
And then people came.
216
744511
1274
12:37
People came by the thousands
to see the wolves,
to see the wolves,
217
745809
3724
Njerëzit erdhën me mijëra që të shihnin
ujqërit më lehtësisht të dukshëm në botë.
Edhe unë shkova dhe pashë
Edhe unë shkova dhe pashë
12:41
the most accessibly
visible wolves in the world.
visible wolves in the world.
218
749557
3495
një familje fantastike ujqërish.
Një turmë është një familje.
Një turmë është një familje.
12:45
And I went there and I watched
this incredible family of wolves.
this incredible family of wolves.
219
753512
3252
12:48
A pack is a family.
220
756788
1453
Kishte disa të rritur dhe
disa gjenerata të vegjlish.
disa gjenerata të vegjlish.
12:50
It has some breeding adults
and the young of several generations.
and the young of several generations.
221
758265
3575
Pashë turmën më të famshme,
më të qëndrueshme
më të qëndrueshme
12:55
And I watched the most famous, most stable
pack in Yellowstone National Park.
pack in Yellowstone National Park.
222
763158
4616
në Parkun Kombëtar Yellowstone.
Dhe pastaj, teksa bridhnin pak
jashtë kufirit,
jashtë kufirit,
13:00
And then, when they wandered
just outside the border,
just outside the border,
223
768370
3130
dy nga të rriturit u vranë,
duke përfshirë mamanë,
duke përfshirë mamanë,
13:03
two of their adults were killed,
224
771524
2681
13:06
including the mother,
225
774229
2253
të cilën shpesh e quajmë femra alfa.
13:08
which we sometimes call the alpha female.
226
776506
2178
13:11
The rest of the family immediately
descended into sibling rivalry.
descended into sibling rivalry.
227
779502
4243
Pjesa tjetër e familjes
u përfshi menjëherë nga rivaliteti.
u përfshi menjëherë nga rivaliteti.
Motrat përzunë motrat e tjera.
13:16
Sisters kicked out other sisters.
228
784871
2241
Ajo majtas u përpoq për ditë me rradhë
t’i ribashkohej familjes.
t’i ribashkohej familjes.
13:19
That one on the left tried for days
to rejoin her family.
to rejoin her family.
229
787565
3481
Ato nuk e lejuan sepse ishin xheloze.
13:23
They wouldn't let her
because they were jealous of her.
because they were jealous of her.
230
791070
2692
Ajo po merrte shumë vëmendje
nga dy meshkuj të rinj,
nga dy meshkuj të rinj,
13:25
She was getting too much attention
from two new males,
from two new males,
231
793786
2813
13:28
and she was the precocious one.
232
796623
2018
dhe ishte më e zhvilluara.
13:30
That was too much for them.
233
798665
1653
Kaq ishte mjaftueshëm për to.
13:32
She wound up wandering
outside the park and getting shot.
outside the park and getting shot.
234
800342
2725
Ajo përfundoi duke bredhur
jashtë parkut dhe u qëllua me armë.
jashtë parkut dhe u qëllua me armë.
13:36
The alpha male wound up
being ejected from his own family.
being ejected from his own family.
235
804463
3409
Mashkullin alfa gjithashtu
e përzuri familja e vetë.
e përzuri familja e vetë.
13:40
As winter was coming in,
236
808436
2003
Ndërsa dimri afronte,
13:42
he lost his territory,
his hunting support,
his hunting support,
237
810463
3750
ai humbi territorin, suportin në gjueti,
pjesëtarët e familjes dhe partneren e tij.
13:46
the members of his family and his mate.
238
814237
2471
13:50
We cause so much pain to them.
239
818883
3624
Ne u shkaktojmë kaq shumë dhimbje.
Misteri është pse nuk na lëndojnë
më shumë se c’bëjnë aktualisht?
më shumë se c’bëjnë aktualisht?
13:55
The mystery is, why don't
they hurt us more than they do?
they hurt us more than they do?
240
823665
4960
Kjo balenë sapo kishte mbaruar së ngrëni
14:01
This whale had just finished eating
part of a grey whale
part of a grey whale
241
829855
3198
pjesë të një balene gri me
partnerin e saj që e vrau balenën.
partnerin e saj që e vrau balenën.
14:05
with his companions
who had killed that whale.
who had killed that whale.
242
833077
2579
14:07
Those people in the boat
had nothing at all to fear.
had nothing at all to fear.
243
835680
3084
Këta njerëz në varkë nuk kishin
asnjë arsye për t’u frikësuar.
asnjë arsye për t’u frikësuar.
14:11
This whale is T20.
244
839999
1989
Kjo balenë është T20.
Ai sapo kishte shqyer një fokë
në tre copa me dy partnerët e tij.
në tre copa me dy partnerët e tij.
14:14
He had just finished tearing a seal
into three pieces with two companions.
into three pieces with two companions.
245
842488
4251
Foka peshonte pak a shumë
sa të gjithë njerëzit në varkë.
sa të gjithë njerëzit në varkë.
14:19
The seal weighed about as much
as the people in the boat.
as the people in the boat.
246
847168
2692
Ata nuk kishin asgjë për t’u frikësuar.
14:21
They had nothing to fear.
247
849884
1503
14:24
They eat seals.
248
852189
1422
Ato hanë foka.
Pse nuk na hanë ne?
Pse nuk na hanë ne?
14:26
Why don't they eat us?
249
854699
1686
Pse mund t’i besojmë atyre
rreth të vegjëlve tanë?
rreth të vegjëlve tanë?
14:30
Why can we trust them around our toddlers?
250
858823
3760
14:36
Why is it that killer whales have returned
to researchers lost in thick fog
to researchers lost in thick fog
251
864488
5902
Pse janë kthyer balenat vrasëse
te hulumtuesit e humbur
te hulumtuesit e humbur
në mjegullën e trashë
dhe i kanë udhëhequr për milje
dhe i kanë udhëhequr për milje
14:42
and led them miles until the fog parted
252
870414
3330
derisa mjegulla është larguar
14:45
and the researchers' home
was right there on the shoreline?
was right there on the shoreline?
253
873768
3165
dhe shtëpia e hulumtuesve ka qënë në breg?
14:48
And that's happened more than one time.
254
876957
2016
Dhe kjo ka ndodhur më shumë se një herë.
Në Bahamas, është një grua
e quajtur Denise Herzing.
e quajtur Denise Herzing.
14:53
In the Bahamas, there's a woman
named Denise Herzing,
named Denise Herzing,
255
881171
2575
Ajo studion delfinët,
dhe ata e njohin atë.
dhe ata e njohin atë.
14:55
and she studies spotted dolphins
and they know her.
and they know her.
256
883770
3324
Ajo i njeh shumë mirë.
I njeh kush janë të gjithë. Ata e njohin.
I njeh kush janë të gjithë. Ata e njohin.
14:59
She knows them very well.
She knows who they all are.
She knows who they all are.
257
887118
2598
15:01
They know her.
They recognize the research boat.
They recognize the research boat.
258
889740
2262
Njohin varkën e hulumtimeve.
Kur vjen ajo, është një ribashkim
shumë i lumtur.
shumë i lumtur.
15:04
When she shows up,
it's a big happy reunion.
it's a big happy reunion.
259
892026
2230
15:06
Except, one time showed up and they
didn't want to come near the boat,
didn't want to come near the boat,
260
894280
3315
Vetëm se, një herë, ata nuk donin
t’i afroheshin varkës.
t’i afroheshin varkës.
Ishte e çuditshme.
15:09
and that was really strange.
261
897619
2074
Asnjë nuk po kuptonte ç’po ndodhte
15:11
And they couldn't figure out
what was going on
what was going on
262
899717
2164
derisa dikush erdhi në bord dhe lajmëroi
që një nga pjesëtarët e ekuipazhit
që një nga pjesëtarët e ekuipazhit
15:13
until somebody came out on deck
263
901905
1500
15:15
and announced that one
of the people onboard had died
of the people onboard had died
264
903429
2635
kishte vdekur në gjumë në dhomën e tij.
15:18
during a nap in his bunk.
265
906088
1771
Si mund ta dinin delfinët
15:20
How could dolphins know
that one of the human hearts
that one of the human hearts
266
908740
3926
që një nga zemrat njerëzore
sapo kishte ndaluar?
15:24
had just stopped?
267
912690
1469
15:26
Why would they care?
268
914818
2290
Pse do i interesonte?
15:29
And why would it spook them?
269
917132
2193
Dhe pse do i frikësonte?
15:33
These mysterious things just hint at
all of the things that are going on
all of the things that are going on
270
921111
5299
Këto situata misterioze janë dëshmi
e gjërave që u kalojnë ndër mend
mendjeve që janë në Tokë me ne,
mendjeve që janë në Tokë me ne,
15:38
in the minds that are with us on Earth
271
926434
2742
që ne nuk i konsiderojmë
pothuajse asnjëherë.
pothuajse asnjëherë.
15:41
that we almost never think about at all.
272
929200
4231
15:46
At an aquarium in South Africa
273
934258
2172
Në një akuarium në Afrikën e Jugut
ishte një delfin i vogël hundë-shishe
ishte një delfin i vogël hundë-shishe
15:48
was a little baby bottle-nosed
dolphin named Dolly.
dolphin named Dolly.
274
936454
3224
e quajtur Dolly.
Ajo ishte me qumësht gjiri.
Ajo ishte me qumësht gjiri.
15:52
She was nursing, and one day
a keeper took a cigarette break
a keeper took a cigarette break
275
940178
6144
Një ditë një kujdestar po bënte
një pushim cigareje,
një pushim cigareje,
dhe duke tymosur, po shikonte
drejt dritares së pishinës.
drejt dritares së pishinës.
15:58
and he was looking into the window
into their pool, smoking.
into their pool, smoking.
276
946346
4107
16:02
Dolly came over and looked at him,
277
950477
2374
Dolly erdhi dhe e pa, u kthye te e ëma,
16:04
went back to her mother,
nursed for a minute or two,
nursed for a minute or two,
278
952875
3878
piu qumësht për pak minuta,
u kthye te dritarja
u kthye te dritarja
16:08
came back to the window
279
956777
1803
dhe lëshoi një re qumështi
që e rrethoi kokën e saj si tym.
që e rrethoi kokën e saj si tym.
16:10
and released a cloud of milk
that enveloped her head like smoke.
that enveloped her head like smoke.
280
958604
5665
Në një farë mënyre,
ky delfin hundë-shishe
ky delfin hundë-shishe
16:16
Somehow, this baby bottle-nosed dolphin
281
964293
3106
mori idenë të përdorte qumështin
16:19
got the idea of using milk
to represent smoke.
to represent smoke.
282
967423
4289
për të përfaqësuar tymin.
16:24
When human beings use one thing
to represent another,
to represent another,
283
972211
3348
Kur njerëzit përdorin dicka
për të përfaqësuar dicka tjetër,
ne e quajmë art.
ne e quajmë art.
16:27
we call that art.
284
975583
2025
16:29
(Laughter)
285
977632
2023
(Të qeshura)
Gjërat që na bëjnë njerëz nuk janë gjërat
16:31
The things that make us human
286
979679
1531
16:33
are not the things
that we think make us human.
that we think make us human.
287
981234
3080
që ne mendojmë se na bëjnë njerëz.
Çfarë na bën njerëz është që,
16:36
What makes us human is that,
288
984781
2324
nga gjithë këto gjëra që mendjet tona
e mendjet e tyre mbajnë,
e mendjet e tyre mbajnë,
16:39
of all these things that our minds
and their minds have,
and their minds have,
289
987129
3136
ne jemi më ekstremët.
16:42
we are the most extreme.
290
990289
2240
16:46
We are the most compassionate,
291
994347
2289
Ne jemi kafsha më e dhembsur,
16:48
most violent, most creative
292
996660
3017
më e dhunshme, më kreative
dhe më shkatërrimtare
dhe më shkatërrimtare
16:51
and most destructive animal
that has ever been on this planet,
that has ever been on this planet,
293
999701
4660
që ka qenë ndonjëherë në këtë planet,
dhe ne jemi të gjitha këto gjëra
të përziera bashkë.
të përziera bashkë.
16:56
and we are all of those things
all jumbled up together.
all jumbled up together.
294
1004385
3724
17:01
But love is not the thing
that makes us human.
that makes us human.
295
1009341
4238
Por dashuria nuk është
ajo që na bën njerëzorë.
ajo që na bën njerëzorë.
Ajo nuk është e veçanta jonë.
17:06
It's not special to us.
296
1014242
2352
17:09
We are not the only ones
who care about our mates.
who care about our mates.
297
1017674
3971
Ne nuk jemi të vetmit
që kujdesemi për shokët tanë.
që kujdesemi për shokët tanë.
17:13
We are not the only ones
who care about our children.
who care about our children.
298
1021669
3338
Nuk jemi as të vetmit
që kujdesemi për të vegjlit tanë.
që kujdesemi për të vegjlit tanë.
Albatrosët fluturojnë periodikisht 10,
ndonjëherë 15 mijë kilometra
ndonjëherë 15 mijë kilometra
17:18
Albatrosses frequently fly six,
sometimes ten thousand miles
sometimes ten thousand miles
299
1026904
4970
përgjatë disa javëve
që t’i japin një vakt, një vakt të madh,
që t’i japin një vakt, një vakt të madh,
17:23
over several weeks to deliver
one meal, one big meal,
one meal, one big meal,
300
1031898
4487
zogut të tyre që i pret. Ato strehohen
në ishujt më të veçuar në oqeanet e botës,
në ishujt më të veçuar në oqeanet e botës,
17:28
to their chick who is waiting for them.
301
1036409
1976
17:30
They nest on the most remote islands
in the oceans of the world,
in the oceans of the world,
302
1038835
4398
dhe ja si duket.
17:35
and this is what it looks like.
303
1043257
2373
Kalimi i jetës nga
një gjeneratë në tjetrën
një gjeneratë në tjetrën
17:39
Passing life from one generation
to the next is the chain of being.
to the next is the chain of being.
304
1047370
4180
është zixhiri i të qenurit.
17:43
If that stops, it all goes away.
305
1051574
2976
Nëse kjo ndalon, çdo gjë zhduket.
17:46
If anything is sacred, that is,
and into that sacred relationship
and into that sacred relationship
306
1054975
4650
Nëse ka ndonjë gjë të shenjtë, është kjo.
Dhe në këtë marrëdhënie të shenjtë
Dhe në këtë marrëdhënie të shenjtë
futen mbetjet tona plastike.
17:51
comes our plastic trash.
307
1059649
2831
Tani të gjithë këta zogj
kanë plastikë brenda.
kanë plastikë brenda.
17:54
All of these birds
have plastic in them now.
have plastic in them now.
308
1062504
2687
17:57
This is an albatross six months old,
ready to fledge --
ready to fledge --
309
1065990
4651
Ky është një albatros 6 muajsh
gati për të fluturuar --
vdiq, i mbushur me çakmakë të kuq.
vdiq, i mbushur me çakmakë të kuq.
18:02
died, packed with red cigarette lighters.
310
1070665
4001
Kjo nuk është marrëdhënia
që supozohet të kemi
që supozohet të kemi
18:06
This is not the relationship
we are supposed to have
we are supposed to have
311
1074690
3285
me pjesën tjetër të botës.
18:09
with the rest of the world.
312
1077999
1586
18:11
But we, who have named
ourselves after our brains,
ourselves after our brains,
313
1079609
3324
Por ne, që jemi vetëemëruar
si funksion i trurit tonë,
si funksion i trurit tonë,
18:16
never think about the consequences.
314
1084195
3386
nuk mendojmë kurrë për pasojat.
18:21
When we welcome new
human life into the world,
human life into the world,
315
1089041
3120
Kur ne mirëpresim jetë të re
njerëzore në botë,
njerëzore në botë,
i mirëpresim bebet
në shoqërinë e krijesave të tjera.
në shoqërinë e krijesave të tjera.
18:24
we welcome our babies
into the company of other creatures.
into the company of other creatures.
316
1092185
4503
Ne i pikturojmë muret me kafshë.
18:28
We paint animals on the walls.
317
1096712
2093
Nuk pikturojmë celulare.
18:30
We don't paint cell phones.
318
1098829
1828
Nuk pikturojmë zyra. Ne pikturojmë kafshë,
18:32
We don't paint work cubicles.
319
1100681
2143
18:34
We paint animals to show them
that we are not alone.
that we are not alone.
320
1102848
3901
që t’i tregojmë që nuk jemi vetëm.
Që kemi shoqëri.
Që kemi shoqëri.
18:39
We have company.
321
1107316
1743
18:42
And every one of those animals
in every painting of Noah's ark,
in every painting of Noah's ark,
322
1110527
4740
Të gjitha kafshët në pikturat
e varkës së Noas,
e varkës së Noas,
të konsideruara të denja për t’u shpëtuar,
janë në rrezik për jetën tani,
janë në rrezik për jetën tani,
18:47
deemed worthy of salvation
is in mortal danger now,
is in mortal danger now,
323
1115291
4340
dhe përmbytja e tyre jemi ne.
18:51
and their flood is us.
324
1119655
2253
Pra ne e nisëm me një pyetje: A na duan?
Do të bëjmë një pyetje tjetër.
Do të bëjmë një pyetje tjetër.
18:55
So we started with a question:
325
1123704
2299
18:58
Do they love us?
326
1126027
1864
19:01
We're going to ask another question.
327
1129999
2048
A jemi të aftë të përdorim çfarë kemi,
që të na interesojë mjaftueshëm
që të na interesojë mjaftueshëm
19:04
Are we capable of using what we have
328
1132999
3610
19:09
to care enough to simply
let them continue?
let them continue?
329
1137918
4173
thjesht sa për t’i lënë
të vazhdojnë të na duan?
19:16
Thank you very much.
330
1144725
1341
Ju falemnderit shumë.
19:18
(Applause)
331
1146090
5640
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Carl Safina - Ecologist, writerCarl Safina's writing explores the scientific, moral and social dimensions of our relationship with nature.
Why you should listen
Carl Safina explores how the ocean is changing and what those changes mean for wildlife and for people.
Safina is author of seven books, including Song for the Blue Ocean, which was a New York Times Notable Book of the Year, Eye of the Albatross, Voyage of the Turtle and The View From Lazy Point. Safina is founding president of The Safina Center at Stony Brook University, where he also co-chairs the University's Alan Alda Center for Communicating Science. A winner of the 2012 Orion Award and a MacArthur Prize, among others, his work has been featured in outlets such as The New York Times, National Geographic, CNN.com and The Huffington Post, and he hosts “Saving the Ocean” on PBS.
His latest book, Beyond Words: What Animals Think And Feel, explores the inner lives of animals.
Carl Safina | Speaker | TED.com