ABOUT THE SPEAKER
Harry Cliff - Particle physicist
Harry Cliff looks for answers to questions about the origins of the universe and the laws of nature.

Why you should listen

Harry Cliff works on the Large Hadron Collider at CERN and is a member of the LHCb collaboration, a large international team searching for signs of new particles and forces of nature in high-energy particle collisions. He is the Fellow of Modern Science at the Science Museum in London and curated their “Collider” exhibition as well as the more recent “Einstein’s Legacy”, which explores the scientific and cultural impact of Albert Einstein’s life and work.

More profile about the speaker
Harry Cliff | Speaker | TED.com
TEDGlobal>Geneva

Harry Cliff: Have we reached the end of physics?

Harry Cliff: Fiziğin son aşamasına eriştik mi?

Filmed:
2,620,349 views

Neden hiçbir şey olmayabilecekken de bir şeyler var? Evrende neden bu kadar enteresan şeyler var? Moleküler fizikçi Harry Cliff, CERN'de Büyük Hadron Çarpıştırıcısı üzerinde çalışıyor ve bu sorulara cevap arayanlara bazı kötü olabilecek haberleri var. Bilim adamlarının tüm çabalarına (ve dünyadaki en büyük makinenin yardımına) rağmen doğanın tüm ilginç özelliklerini açıklayamayabiliriz. Bu fiziğin sonu mu? Evrenin gizli yapısına dair yapılan son araştırma hakkındaki bu büyüleyici konuşmayla daha fazlasını öğrenin.
- Particle physicist
Harry Cliff looks for answers to questions about the origins of the universe and the laws of nature. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12
A hundredyüz yearsyıl agoönce this monthay,
a 36-year-old-yaşında AlbertAlbert EinsteinEinstein
0
480
3696
Yüzyıl önce bu ay 36 yaşında olan
Albert Einstein
00:16
stooddurdu up in frontön of the PrussianPrusya
AcademyAkademi of SciencesBilimler in BerlinBerlin
1
4200
3256
Berlin'de Prusya Bilim Akademisi'nde
konuşma yapmak için yer aldı ve
00:19
to presentmevcut a radicalradikal newyeni theoryteori
of spaceuzay, time and gravityyerçekimi:
2
7480
4456
uzay, zaman ve yer çekimi;
genel izafiyet teorisiyle
00:23
the generalgenel theoryteori of relativityizafiyet.
3
11960
3016
ilgili yeni ve radikal bir teori sundu.
00:27
GeneralGenel relativityizafiyet is unquestionablyKuşkusuz
Einstein'sEinstein'ın masterpiecebaşyapıt,
4
15000
3056
Genel İzafiyet
elmaların ağaçtan neden düştüğünden
00:30
a theoryteori whichhangi revealsortaya çıkarır the workingskazı
of the universeEvren at the grandestgörkemli scalesterazi,
5
18080
3976
zaman ve uzayın başlangıcına kadar
evrenin işlerini en geniş ölçekleriyle
00:34
capturingyakalama in one beautifulgüzel linehat of algebracebir
6
22080
2376
güzel bir cebir denkleminde
yakalayarak
00:36
everything from why appleselma falldüşmek from treesağaçlar
to the beginningbaşlangıç of time and spaceuzay.
7
24480
4520
açıklayan bu teori
tartışmasız Einstein'ın başyapıtıdır.
00:41
1915 mustşart have been an excitingheyecan verici yearyıl
to be a physicistfizikçi.
8
29720
3096
1915, fizikçi olmak için
heyecan verici bir yıl olsa gerek.
00:44
Two newyeni ideasfikirler were turningdöndürme
the subjectkonu on its headkafa.
9
32840
3496
İki yeni fikir, konuyu
bambaşka bir yere çekti.
00:48
One was Einstein'sEinstein'ın theoryteori of relativityizafiyet,
10
36360
2336
Biri Einstein'ın
İzafiyet Teorisi
00:50
the other was arguablytartışmalı
even more revolutionarydevrimci:
11
38720
3176
diğeri ise daha da
yenilikçi sayılabilecek olan
00:53
quantumkuantum mechanicsmekanik,
12
41920
1456
kuantum mekaniğidir:
00:55
a mind-meltinglyzihin yumuşatan strangegarip
yethenüz stunninglyşaşırtıcı successfulbaşarılı newyeni way
13
43400
3536
beyin yakacak seviyede zor ama
mikro dünyayı yani atom ve
00:58
of understandinganlayış the microworldMicroWorld,
the worldDünya of atomsatomları and particlesparçacıklar.
14
46960
4280
parçacıkların dünyasını anlamamızda
çığır açmıştır.
01:03
Over the last centuryyüzyıl,
these two ideasfikirler have utterlytamamen transformeddönüştürülmüş
15
51920
3656
Son yüzyılda,
bu iki fikir evreni algılayışımızı
01:07
our understandinganlayış of the universeEvren.
16
55600
1736
tamamen farklı bir noktaya taşıdı.
01:09
It's thanksTeşekkürler to relativityizafiyet
and quantumkuantum mechanicsmekanik
17
57360
2336
Evrenin neden yaratıldığını,
nasıl başladığını
01:11
that we'vebiz ettik learnedbilgili
what the universeEvren is madeyapılmış from,
18
59720
2336
ve nasıl evrildiğini
bilmemizi
01:14
how it beganbaşladı
and how it continuesdevam ediyor to evolvegelişmek.
19
62080
2519
kuantum mekaniğine ve izafiyet teorisine
borçluyuz.
01:17
A hundredyüz yearsyıl on, we now find ourselveskendimizi
at anotherbir diğeri turningdöndürme pointpuan in physicsfizik,
20
65360
4296
Bir asrın ardından, şu an kendimizi
fizikte başka bir dönüm noktasında bulduk.
01:21
but what's at stakekazık now
is ratherdaha doğrusu differentfarklı.
21
69680
2480
Ancak şu an söz konusu
durum oldukça farklı.
01:24
The nextSonraki fewaz yearsyıl mayMayıs ayı tell us
whetherolup olmadığını we'lliyi be ableyapabilmek
22
72840
2456
Gelecek birkaç yıl bize
01:27
to continuedevam et to increaseartırmak
our understandinganlayış of naturedoğa,
23
75320
2856
doğayı anlama kapasitemizi
geliştirmeye devam edip
01:30
or whetherolup olmadığını maybe for the first time
in the historytarih of scienceBilim,
24
78200
3416
edemeyeceğimizi gösterecek
ya da bilim tarihinde ilk kez
01:33
we could be facingkarşı questionssorular
that we cannotyapamam answerCevap,
25
81640
3936
beyinlerimiz ya da teknolojimiz
olmadığından değil de
01:37
not because we don't have
the brainsbeyin or technologyteknoloji,
26
85600
2576
ancak fizik kanunları buna
izin vermediğinden cevap
01:40
but because the lawsyasalar of physicsfizik
themselveskendilerini forbidyasaklamak it.
27
88200
3240
veremeyeceğimiz sorularla
yüzleşip yüzleşmeyeceğimizi.
01:44
This is the essentialgerekli problemsorun:
the universeEvren is faruzak, faruzak too interestingilginç.
28
92560
4576
Asıl sorun şu ki
evren; çok, çok enteresan.
01:49
RelativityGörelilik and quantumkuantum mechanicsmekanik
appeargörünmek to suggestönermek
29
97160
2656
İzafiyet ve kuantum mekaniği
sanki bize evrenin
01:51
that the universeEvren
should be a boringsıkıcı placeyer.
30
99840
2296
sıkıcı bir yer
olması gerektiğini gösteriyor.
01:54
It should be darkkaranlık, lethalöldürücü and lifelesscansız.
31
102160
2896
Karanlık, ölümcül ve hayattan yoksun gibi.
01:57
But when we look around us, we see we livecanlı
in a universeEvren fulltam of interestingilginç stuffşey,
32
105080
3936
Ancak etrafımıza baktığımızda
tamamen ilginç şeylerle, yıldızlarla
02:01
fulltam of starsyıldızlar, planetsgezegenler, treesağaçlar, squirrelsSincap.
33
109040
3056
gezegenlerle,ağaçlarla
sincaplarla yaşadığımızı görüyoruz
02:04
The questionsoru is, ultimatelyen sonunda,
34
112120
1496
Velhasıl kelam
soru şu,
02:05
why does all this interestingilginç stuffşey existvar olmak?
35
113640
3296
neden bu kadar ilginç şey var hayatta?
02:08
Why is there something
ratherdaha doğrusu than nothing?
36
116960
3080
Neden hiçbir şey olmayabilecekken
bir şeyler var?
02:13
This contradictionçelişki is the mostçoğu pressingbasma
problemsorun in fundamentaltemel physicsfizik,
37
121080
3496
Bu çelişki, temel fizikte
en baskın sorundur
02:16
and in the nextSonraki fewaz yearsyıl, we mayMayıs ayı find out
whetherolup olmadığını we'lliyi ever be ableyapabilmek to solveçözmek it.
38
124600
4720
ve gelecek birkaç yılda, bu sorunu belki
çözüp çözemeyeceğimizi görebiliriz.
02:23
At the heartkalp of this problemsorun
are two numberssayılar,
39
131080
3096
Bu sorunun merkezinde
iki rakam var,
02:26
two extremelyson derece dangeroustehlikeli numberssayılar.
40
134200
2496
iki inanılmaz tehlikeli rakam.
02:28
These are propertiesözellikleri of the universeEvren
that we can measureölçmek,
41
136720
2696
Bunlar evrenin, bizim ölçebildiğimiz
nitelikleridir
02:31
and they're extremelyson derece dangeroustehlikeli
42
139440
1536
ve bunlar inanılmaz tehlikelidir
02:33
because if they were differentfarklı,
even by a tinyminik bitbit,
43
141000
2416
çünkü onlarda en ufak
bir değişim dahi olsaydı,
02:35
then the universeEvren as we know it
would not existvar olmak.
44
143440
2720
bu yaşadığımız evren
var olmazdı.
02:38
The first of these numberssayılar is associatedilişkili
with the discoverykeşif that was madeyapılmış
45
146720
3456
Bunların ilkini buradan
birkaç kilometre uzakta
02:42
a fewaz kilometerskilometre from this hallsalon,
at CERNCERN, home of this machinemakine,
46
150200
2976
makine üretildiği yer, Cern'de,
insanoğlu tarafından üretilen
02:45
the largesten büyük scientificilmi devicecihaz
ever builtinşa edilmiş by the humaninsan raceyarış,
47
153200
3056
en büyük bilimsel alet olan
Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nın keşfi
02:48
the LargeBüyük HadronHadron ColliderÇarpıştırıcısı.
48
156280
1856
ile ilişkilendirilir.
02:50
The LHCLHC whizzeswhizzes subatomicAtom altı particlesparçacıklar
around a 27-kilometer-kilometre ringhalka,
49
158160
3976
LHC, molekül taneciklerini 27 km'lik
çeper etrafında dalgalandırarak, onları
02:54
gettingalma them closeryakın and closeryakın
to the speedhız of lightışık
50
162160
2456
devasa molekül sensörleri
birbirine çarpmadan önce
02:56
before smashingSmashing them into eachher other
insideiçeride giganticDev particleparçacık detectorsdedektörleri.
51
164640
4656
birbirine ışık hızı
kadar yaklaştırarak yakıyor.
03:01
On JulyTemmuz 4, 2012, physicistsfizikçiler
at CERNCERN announcedaçıkladı to the worldDünya
52
169320
4496
4 Temmuz 2012'de, CERN'deki
fizikçiler dünyaya
03:05
that they'dgittiklerini spottedBenekli
a newyeni fundamentaltemel particleparçacık
53
173840
2536
LCH:Higgs Bozonu'nda yüklü
baskılar uygulanarak
03:08
beingolmak createdoluşturulan at the violentşiddetli collisionsçarpışmalar
at the LHCLHC: the HiggsHiggs bosonbozonu.
54
176400
4360
üretilen yeni bir önemli molekül
tespit ettiklerini duyurdular.
03:13
Now, if you followedtakip etti the newshaber at the time,
55
181440
2056
Evet, haberleri yakından takip ettiyseniz,
03:15
you'llEğer olacak have seengörüldü a lot of physicistsfizikçiler
gettingalma very excitedheyecanlı indeedaslında,
56
183520
3056
heyecana kapılmış birçok,
fizikçi görmüşsünüzdür,
03:18
and you'dşimdi etsen be forgivenaffetmiş for thinkingdüşünme
57
186600
1656
her yeni molekül keşfettiğimizde
03:20
we get that way everyher time
we discoverkeşfetmek a newyeni particleparçacık.
58
188280
2536
bu hissi yaşadığımızı
aklınızdan çıkartmayın.
03:22
Well, that is kindtür of truedoğru,
59
190840
1336
Yani, bu kısmen doğru,
03:24
but the HiggsHiggs bosonbozonu
is particularlyözellikle specialözel.
60
192200
2696
ama Higgs bozonu'nun
özel bir yeri var.
03:26
We all got so excitedheyecanlı
because findingbulgu the HiggsHiggs
61
194920
2456
Hepimiz çok heyecanlıydık
çünkü Higgs'i bulunması
03:29
proveskanıtlıyor the existencevaroluş
of a cosmickozmik energyenerji fieldalan.
62
197400
3336
kozmik bir enerji alanının
varlığını kanıtlıyordu.
03:32
Now, you mayMayıs ayı have troublesorun
imagininghayal an energyenerji fieldalan,
63
200760
2616
Şu an bir enerji alanını
hayal etmekte zorlanabilirsiniz
03:35
but we'vebiz ettik all experienceddeneyimli one.
64
203400
1429
ancak hepimiz birini yaşadık.
03:36
If you've ever heldbekletilen a magnetmıknatıs
closekapat to a pieceparça of metalmetal
65
204853
2536
Eğer bir mıknatısa bir metali
yakın tutarsanız,
03:39
and feltkeçe a forcekuvvet pullingçeken acrosskarşısında that gapboşluk,
66
207413
2123
o boşlukta bir çekim gücü hissedersiniz ve
03:41
then you've feltkeçe the effectEfekt of a fieldalan.
67
209560
1858
bu demek ki alanın
etkisini hissettiniz.
03:43
And the HiggsHiggs fieldalan
is a little bitbit like a magneticmanyetik fieldalan,
68
211442
3374
Ve Higgs her yerde sabit
bir değeri olması dışında
03:46
exceptdışında it has a constantsabit valuedeğer everywhereher yerde.
69
214840
2816
manyetik alanla
çok az benzerlik gösterir.
03:49
It's all around us right now.
70
217680
1456
Şu an burada
etrafımızda.
03:51
We can't see it or touchdokunma it,
71
219160
1736
Onu göremeyiz ve ona dokunamayız
03:52
but if it wasn'tdeğildi there,
72
220920
1216
ama o olmasaydı
03:54
we would not existvar olmak.
73
222160
1440
biz olamazdık.
03:56
The HiggsHiggs fieldalan givesverir masskitle
74
224200
1776
Higgs alanı, kümelere
03:58
to the fundamentaltemel particlesparçacıklar
that we're madeyapılmış from.
75
226000
2376
bizim oluştuğumuz önemli molekül
temellerini verir.
04:00
If it wasn'tdeğildi there, those particlesparçacıklar
would have no masskitle,
76
228400
2616
Eğer bulunmasaydı, o moleküllerin
kümeleri olmazdı
04:03
and no atomsatomları could formform
and there would be no us.
77
231040
2680
ve hiçbir atom oluşmazdı
ve biz de olamazdık.
04:06
But there is something deeplyderinden mysteriousgizemli
about the HiggsHiggs fieldalan.
78
234880
4456
Ancak Higgs alanı hakkında daha
önemli bir gizem var.
04:11
RelativityGörelilik and quantumkuantum mechanicsmekanik tell us
that it has two naturaldoğal settingsAyarlar,
79
239360
3696
İzafiyet ve kuantum mekaniği bize onun
birazcık ışık düğmesi gibi doğal
04:15
a bitbit like a lightışık switchşalter.
80
243080
1656
iki özelliği olduğunu gösteriyor.
04:16
It should eitherya be off,
81
244760
1376
Ya kapalı olması gerek
04:18
so that it has a zerosıfır valuedeğer
everywhereher yerde in spaceuzay,
82
246160
2656
ki tüm uzayda sıfır değerine
sahip olmasun
04:20
or it should be on so it has
an absolutelykesinlikle enormousmuazzam valuedeğer.
83
248840
3360
ya da açık olmalı ki
mutlak muazzam bir değere sahip olsun.
04:24
In bothher ikisi de of these scenariossenaryolar,
atomsatomları could not existvar olmak,
84
252840
2736
İki durumda da,
atomlar var olamazdı
04:27
and thereforebu nedenle all the other
interestingilginç stuffşey
85
255600
2136
ve bu yüzden
evrende gördüğümüz
04:29
that we see around us
in the universeEvren would not existvar olmak.
86
257760
2639
tüm diğer enteresan öğeler
var olamazdı.
04:33
In realitygerçeklik, the HiggsHiggs fieldalan
is just slightlyhafifçe on,
87
261000
3616
Aslında, Higgs alanı
04:36
not zerosıfır but 10,000 trilliontrilyon timeszamanlar weakerzayıf
than its fullytamamen on valuedeğer,
88
264640
5056
bir ışık düğmesini kapatmadan önce
sıkışmasına benzer gibi
04:41
a bitbit like a lightışık switchşalter that's got stucksıkışmış
just before the off positionpozisyon.
89
269720
4120
sıfır değildir ama asıl gücünden
10.000 trilyon kat güçsüzdür.
04:46
And this valuedeğer is crucialçok önemli.
90
274480
1616
Ve bu çok kritik bir değerdir.
04:48
If it were a tinyminik bitbit differentfarklı,
91
276120
1856
Eğer birazcık farklı olsaydı
04:50
then there would be
no physicalfiziksel structureyapı in the universeEvren.
92
278000
3656
bu durumda
evrende fiziksel gerçeklik olmazdı.
04:53
So this is the first
of our dangeroustehlikeli numberssayılar,
93
281680
2176
Ve bu Higgs alanı'nın gücü
için kullandığımız
04:55
the strengthkuvvet of the HiggsHiggs fieldalan.
94
283880
2056
ilk tehlikeli rakamlar.
04:57
TheoristsTeorisyenleri have spentharcanmış decadeson yıllar
tryingçalışıyor to understandanlama
95
285960
2736
Kuramcılar yıllarını bunun nasıl
bu kadar iyi ayarlanmış
05:00
why it has this very peculiarlytuhaf
fine-tunedince ayar numbernumara,
96
288720
2656
bir rakama sahip olduğunu
anlamakla geçirdiler
05:03
and they'veonlar ettik come up
with a numbernumara of possiblemümkün explanationsaçıklamalar.
97
291400
2816
ve birkaç muhtemel açıklama
ile karşılaştılar.
05:06
They have sexy-soundingseksi-sondaj namesisimler
like "supersymmetrysüpersimetri"
98
294240
2936
Kendilerince "süpersimetrik"
ya da "ekstra geniş boyutlar"
05:09
or "largegeniş extraekstra dimensionsboyutlar."
99
297200
1936
gibi havalı isimler ürettiler.
05:11
I'm not going to go
into the detailsayrıntılar of these ideasfikirler now,
100
299160
2776
Bu fikirlerin detayına
şimdi inmeyeceğim,
05:13
but the keyanahtar pointpuan is this:
101
301960
2376
fakat kilit nokta şudur ki;
05:16
if any of them explainedaçıkladı this weirdlygarip bir şekilde
fine-tunedince ayar valuedeğer of the HiggsHiggs fieldalan,
102
304360
3856
Eğer birisi Higgs alanının
tuhafça iyi ayarlanmış değerini açıklarsa
05:20
then we should see newyeni particlesparçacıklar
beingolmak createdoluşturulan at the LHCLHC
103
308240
3736
bundan böyle biz Higgs bozonuyla
birlikte LHC'de
05:24
alonguzun bir with the HiggsHiggs bosonbozonu.
104
312000
1976
oluşan yeni
molekülleri görebiliriz.
05:26
So faruzak, thoughgerçi, we'vebiz ettik not seengörüldü
any signişaret of them.
105
314000
2960
Şimdiye kadar herhangi
bir belirtisini görmedik.
05:29
But there's actuallyaslında an even worsedaha da kötüsü exampleörnek
106
317960
2056
Ancak böylesine
tehlikeli bir rakamın
05:32
of this kindtür of fine-tuningince ayar
of a dangeroustehlikeli numbernumara,
107
320040
2376
ince ayarı için
daha kötü bir örnek var
05:34
and this time it comesgeliyor
from the other endson of the scaleölçek,
108
322440
2616
ve bu kez evreni geniş
çapta çalışma ile
05:37
from studyingders çalışıyor the universeEvren
at vastgeniş distancesmesafeler.
109
325080
2856
ölçeğin diğer ucundan geliyor.
05:39
One of the mostçoğu importantönemli consequencessonuçları
of Einstein'sEinstein'ın generalgenel theoryteori of relativityizafiyet
110
327960
4336
Einstein'in genel izafiyet teorisinin
en önemli sonuçlarından biri
05:44
was the discoverykeşif that the universeEvren beganbaşladı
as a rapidhızlı expansiongenişleme of spaceuzay and time
111
332320
4416
evrenin, 13.8 milyar yıl önce,
Big Bang'den bu yana, uzay ve zamanın
05:48
13.8 billionmilyar yearsyıl agoönce, the BigBüyük BangPatlama.
112
336760
3776
hızla büyüdüğünü
ortaya koymasıydı.
05:52
Now, accordinggöre to earlyerken versionsversiyonları
of the BigBüyük BangPatlama theoryteori,
113
340560
2656
Şu an, Big Bang teorisinin
eski durumuna göre,
05:55
the universeEvren has been expandinggenişleyen ever sincedan beri
114
343240
2176
evren bu genişlemede
onu yavaşlatan
05:57
with gravityyerçekimi graduallykademeli olarak puttingkoyarak
the brakesfrenler on that expansiongenişleme.
115
345440
4056
yer çekimiyle birlikte
genişlemeye devam etmekte.
06:01
But in 1998, astronomersastronomlar madeyapılmış
the stunningçarpıcı discoverykeşif
116
349520
3336
Ancak 1998'de astronotlar evrenin
büyüme hızının yükseldiğini
06:04
that the expansiongenişleme of the universeEvren
is actuallyaslında speedinghız up.
117
352880
2816
belirten çarpıcı bir bulgu
ortaya koydu.
06:07
The universeEvren is gettingalma
biggerDaha büyük and biggerDaha büyük fasterDaha hızlı and fasterDaha hızlı
118
355720
3136
Evren, karanlık enerji denilen gizemli
bir itme kuvveti tarafından
06:10
driventahrik by a mysteriousgizemli repulsiveiğrenç forcekuvvet
calleddenilen darkkaranlık energyenerji.
119
358880
3840
gittikçe büyüyor
ve hızlanıyor.
06:15
Now, wheneverher ne zaman you hearduymak
the wordsözcük "darkkaranlık" in physicsfizik,
120
363280
2416
Yani fizikte ne zaman"karanlık"
kelimesini duysanız
06:17
you should get very suspiciousşüpheli
121
365720
1496
çok işkillenmelisiniz
06:19
because it probablymuhtemelen meansanlamına geliyor
we don't know what we're talkingkonuşma about.
122
367240
3056
çünkü muhtemelen biz de
neden bahsettiğimizi bilmiyoruzdur.
06:22
(LaughterKahkaha)
123
370320
1016
(Kahkaha)
06:23
We don't know what darkkaranlık energyenerji is,
124
371360
2016
Karanlık enerjinin ne olduğunu bilmiyoruz
06:25
but the besten iyi ideaFikir is that it's the energyenerji
of emptyboş spaceuzay itselfkendisi,
125
373400
4736
ama en iyi fikir bunun
boş uzayın kendi enerjisi olduğu
06:30
the energyenerji of the vacuumvakum.
126
378160
2216
uzay boşluğunun enerjisi.
06:32
Now, if you use good oldeski
quantumkuantum mechanicsmekanik to work out
127
380400
2536
Yani karanlık enerjinin
gücünü anlamak için eski iyi
06:34
how stronggüçlü darkkaranlık energyenerji should be,
128
382960
1616
bir kuantum mekaniği
kullanırsanız
06:36
you get an absolutelykesinlikle astonishingşaşırtıcı resultsonuç.
129
384600
3216
kesinlikle şaşırtıcı bir sonuç
elde edersiniz.
06:39
You find that darkkaranlık energyenerji
130
387840
1856
Karanlık enerjinin astronomiden
06:41
should be 10 to the powergüç
of 120 timeszamanlar strongergüçlü
131
389720
3976
elde ettiğimiz değerden
gücü 10 olandan 120 kat
06:45
than the valuedeğer we observegözlemlemek from astronomyastronomi.
132
393720
2816
daha güçlü olmalı.
06:48
That's one with 120 zeroessıfır after it.
133
396560
4816
Bu sayının arkasında
120 sıfır var demek.
06:53
This is a numbernumara so mind-bogglinglyzihin-bogglingly hugeKocaman
134
401400
2576
Bu öyle akıllara durgunluk
veren bir rakam ki
06:56
that it's impossibleimkansız
to get your headkafa around.
135
404000
2216
işin içinden çıkmak
imkansız.
06:58
We oftensık sık use the wordsözcük "astronomicalastronomik"
when we're talkingkonuşma about bigbüyük numberssayılar.
136
406240
3496
Genelde yüksek rakamlardan bahsederken
'astronomik' kelimesini kullanırız.
07:01
Well, even that one won'talışkanlık do here.
137
409760
1656
Burada o bile işe yaramayacak.
07:03
This numbernumara is biggerDaha büyük
than any numbernumara in astronomyastronomi.
138
411440
2416
Bu rakam, astronomideki tüm
rakamlardan daha büyük.
07:05
It's a thousandbin trilliontrilyon
trilliontrilyon trilliontrilyon timeszamanlar biggerDaha büyük
139
413880
3096
Bu, tüm evrendeki
atom sayılarından
07:09
than the numbernumara of atomsatomları
in the entiretüm universeEvren.
140
417000
2640
binlerce kat trilyonlarca
daha büyük.
07:12
So that's a prettygüzel badkötü predictiontahmin.
141
420440
1816
Yani bu oldukça kötü bir tahmin.
07:14
In factgerçek, it's been calleddenilen
the worsten kötü predictiontahmin in physicsfizik,
142
422280
2715
Aslında buna fizikte yapılmış en
kötü tahmin denir
07:17
and this is more than just
a theoreticalteorik curiositymerak.
143
425019
3277
ve bu sadece kuramsal
bir meraktan daha fazlası.
07:20
If darkkaranlık energyenerji were
anywhereherhangi bir yer nearyakın this stronggüçlü,
144
428320
2736
Karanlık enerji herhangi
yakın bir yerde bu kadar güçlü
07:23
then the universeEvren
would have been tornyırtık apartayrı,
145
431080
2136
olsaydı bu durumda evren
ikiye ayrılırdı,
07:25
starsyıldızlar and galaxiesgalaksiler could not formform,
and we would not be here.
146
433240
3320
yıldızlar ve galaksiler oluşamaz
ve biz burada olmazdık.
07:29
So this is the secondikinci
of those dangeroustehlikeli numberssayılar,
147
437240
2336
Bu da bahsettiğimiz kritik
rakamların ikincisiydi.
07:31
the strengthkuvvet of darkkaranlık energyenerji,
148
439600
1376
karanlık enerjinin gücü
07:33
and explainingaçıklayan it requiresgerektirir an even more
fantasticfantastik levelseviye of fine-tuningince ayar
149
441000
3936
ve onu açıklamak, Higgs alanında
gördüğümüzden daha mükemmel
07:36
than we saw for the HiggsHiggs fieldalan.
150
444960
1524
bir seviyede ayar gerektiriyor.
07:38
But unlikeaksine the HiggsHiggs fieldalan,
this numbernumara has no knownbilinen explanationaçıklama.
151
446840
4600
Ancak Higgs alanının aksine
bu rakamın bilinen bir tabiri yok.
07:45
The hopeumut was that a completetamamlayınız combinationkombinasyon
152
453000
2456
Tüm umut Einstein'ın
genel izafiyet teorisinin
07:47
of Einstein'sEinstein'ın generalgenel
theoryteori of relativityizafiyet,
153
455480
2216
tamamlanmış kombinasyonuyla
07:49
whichhangi is the theoryteori
of the universeEvren at grandbüyük scalesterazi,
154
457720
2576
evreni büyük ölçeklerde
kuantum mekaniğiyle
07:52
with quantumkuantum mechanicsmekanik, the theoryteori
of the universeEvren at smallküçük scalesterazi,
155
460320
3456
ise küçük ölçekleriyle
anlayarak
07:55
mightbelki providesağlamak a solutionçözüm.
156
463800
1856
bir çözüm getireceğiydi.
07:57
EinsteinEinstein himselfkendisi
spentharcanmış mostçoğu of his latersonra yearsyıl
157
465680
2456
Einstein
bundan sonraki yıllarını
08:00
on a futilebeyhude searcharama
for a unifiedbirleşik theoryteori of physicsfizik,
158
468160
3176
birleşik fizik teorisi için
sonuçlanamayan bir araştırmaya harcadı
08:03
and physicistsfizikçiler have kepttuttu at it ever sincedan beri.
159
471360
3376
ve fizikçiler de
ondan sonra devam etti.
08:06
One of the mostçoğu promisingumut verici candidatesadaylar
for a unifiedbirleşik theoryteori is stringsicim theoryteori,
160
474760
4136
Birleşim teorisi için en umut verici
adaylardan biri cisim teorisidir
08:10
and the essentialgerekli ideaFikir is,
161
478920
1296
ve temelde yatan fikirse;
08:12
if you could zoomyakınlaştırma in on the fundamentaltemel
particlesparçacıklar that make up our worldDünya,
162
480240
3496
eğer dünyamızı oluşturan temel molekülleri
yakından görseydiniz onların
08:15
you'dşimdi etsen see actuallyaslında
that they're not particlesparçacıklar at all,
163
483760
2656
aslında molekül
olduğunu değil de
08:18
but tinyminik vibratingTitreşimli stringsdizeleri of energyenerji,
164
486440
2616
biraz, gitar tellerindeki notalara
benzer
08:21
with eachher frequencySıklık of vibrationtitreşim
correspondinguyan to a differentfarklı particleparçacık,
165
489080
4336
her titreşim frekansı farklı
bir moleküle tekabül eden
08:25
a bitbit like musicalmüzikal notesnotlar
on a guitargitar stringsicim.
166
493440
2560
ufak titreşim dizeleri
olduğunu görürdünüz.
08:28
So it's a ratherdaha doğrusu elegantzarif, almostneredeyse poeticşiirsel
way of looking at the worldDünya,
167
496680
3376
Yani bu dünyaya oldukça hoş,
neredeyse şairane bir bakış açısı
08:32
but it has one catastrophickatastrofik problemsorun.
168
500080
3456
ancak çok feci
bir sorunu var.
08:35
It turnsdönüşler out that stringsicim theoryteori
isn't one theoryteori at all,
169
503560
2896
Görünüşe bakılırsa sicim teorisi
tek başına bir teori
08:38
but a wholebütün collectionToplamak of theoriesteoriler.
170
506480
2296
değil de tüm teorilerin bir
derlemesi gibi.
08:40
It's been estimatedtahmini, in factgerçek,
171
508800
1416
Ancak tahmin edilen
o ki
08:42
that there are 10 to the 500
differentfarklı versionsversiyonları of stringsicim theoryteori.
172
510240
3936
10'dan tutun da 500'e kadar farklı
sicim teorisi mevcut.
08:46
EachHer one would describetanımlamak
a differentfarklı universeEvren
173
514200
2376
Her biri farklı fizik kanunlarıyla
farklı bir
08:48
with differentfarklı lawsyasalar of physicsfizik.
174
516600
2136
evreni bize tanımlıyor.
Eleştirmenler
08:50
Now, criticseleştirmenler say this makesmarkaları
stringsicim theoryteori unscientificbilimsel olmayan.
175
518760
2616
bunun sicim teorisini
bilime aykırı kıldığını
08:53
You can't disproveçürütmek the theoryteori.
176
521400
1936
belirtiyor ama bu
teoriyi çürütemezsiniz.
08:55
But othersdiğerleri actuallyaslında
turneddönük this on its headkafa
177
523360
2000
Aslında bazıları konuyu
saptırdı ve
08:57
and said, well,
maybe this apparentbelirgin failurebaşarısızlık
178
525384
2272
bu bariz başarısızlığı
sicim teorisinin
08:59
is stringsicim theory'steori'nın greatestEn büyük triumphzafer.
179
527680
2336
en büyük başarısı olarak
adlandırdılar.
09:02
What if all of these 10 to the 500
differentfarklı possiblemümkün universesevrenler
180
530040
3376
Peki ya bu 10'dan tutun 500'e
kadar birbirinden farklı evren
09:05
actuallyaslında existvar olmak out there somewherebir yerde
181
533440
2216
gerçekten büyük bir
çoklu evrende
09:07
in some grandbüyük multiversemultiverse?
182
535680
2120
var olsaydı?
09:10
SuddenlyAniden we can understandanlama
183
538440
1696
Tam bu anda bu
garip iki tehlikeli
09:12
the weirdlygarip bir şekilde fine-tunedince ayar valuesdeğerler
of these two dangeroustehlikeli numberssayılar.
184
540160
3576
rakamın ince ayar
değerini anlıyoruz.
09:15
In mostçoğu of the multiversemultiverse,
185
543760
1296
Çoklu evrenin çoğu kısmında
09:17
darkkaranlık energyenerji is so stronggüçlü
that the universeEvren getsalır tornyırtık apartayrı,
186
545080
2976
karanlık enerji o kadar güçlüdür ki
evren ikiye bölünür
09:20
or the HiggsHiggs fieldalan is so weakzayıf
that no atomsatomları can formform.
187
548080
3336
ya da Higgs alanı o kadar güçsüzdür ki
hiç atom oluşamaz.
09:23
We livecanlı in one of the placesyerler
in the multiversemultiverse
188
551440
2176
Biz bu iki rakamın
kusursuz olduğu
09:25
where the two numberssayılar are just right.
189
553640
2376
çoklu evrenin
bir yerinde yaşıyoruz.
09:28
We livecanlı in a GoldilocksGoldilocks universeEvren.
190
556040
2360
İdeal bir evrende yaşıyoruz.
09:31
Now, this ideaFikir is extremelyson derece controversialtartışmalı,
and it's easykolay to see why.
191
559640
4856
Bu fikir tartışmaya çok açık
ve bunun sebebini görmek çok da zor değil.
09:36
If we followtakip et this linehat of thinkingdüşünme,
192
564520
1896
Düşünme tarzımızı bu
çizgide devam
09:38
then we will never be ableyapabilmek
to answerCevap the questionsoru,
193
566440
2376
ettireceksek şu soruya
asla cevap veremeyeceğiz.
09:40
"Why is there something
ratherdaha doğrusu than nothing?"
194
568840
2456
''Neden hiçlik mümkünken
bir şeyler var?''
09:43
In mostçoğu of the multiversemultiverse,
there is nothing,
195
571320
2176
Çoklu evrenin çoğunda
hiçbir şey yoktur
09:45
and we livecanlı in one of the fewaz placesyerler
196
573520
1816
ve biz fizik kanunlarının
bir şeylerin
09:47
where the lawsyasalar of physicsfizik
allowizin vermek there to be something.
197
575360
3000
olmasına izin verdiği
birkaç yerden birinde yaşıyoruz.
09:51
Even worsedaha da kötüsü, we can't testÖlçek
the ideaFikir of the multiversemultiverse.
198
579360
3136
Daha kötüsü, biz çoklu evren fikrini
test edemeyiz.
09:54
We can't accesserişim these other universesevrenler,
199
582520
2136
Diğer evrenlere erişemeyiz
09:56
so there's no way of knowingbilme
whetherolup olmadığını they're there or not.
200
584680
3240
bu yüzden onların var olup olmadığını
bilmemizin bir yolu yok.
10:01
So we're in an extremelyson derece
frustratingsinir bozucu positionpozisyon.
201
589640
3336
Bu yüzden çok moral
bozucu bir durumun içindeyiz.
10:05
That doesn't mean
the multiversemultiverse doesn't existvar olmak.
202
593000
2696
Bu, çoklu evrenin var olmadığı
anlamına gelmiyor.
10:07
There are other planetsgezegenler,
other starsyıldızlar, other galaxiesgalaksiler,
203
595720
2576
Başka gezegenler başka yıldızlar
başka galaksiler var.
10:10
so why not other universesevrenler?
204
598320
2176
o halde neden evrenler olmasın?
10:12
The problemsorun is, it's unlikelyolası olmayan
we'lliyi ever know for sure.
205
600520
3360
Sorunsa, bu konuda hiçbir zaman
emin olamayacağımız.
10:16
Now, the ideaFikir of the multiversemultiverse
has been around for a while,
206
604720
3336
Yani çoklu evren fikri bir süredir
konuşulmakta,
10:20
but in the last fewaz yearsyıl,
we'vebiz ettik startedbaşladı to get the first solidkatı hintsİpuçları
207
608080
3256
ama son birkaç yıldır
elle tutulur ipuçları bulmaya başladık.
10:23
that this linehat of reasoningmuhakeme
mayMayıs ayı get borndoğmuş out.
208
611360
2760
yani bu doğrultudaki mantık
bunu destekleyebilir.
10:27
DespiteRağmen highyüksek hopesumutlar
for the first runkoş of the LHCLHC,
209
615280
3376
LHC'nin ilk çalışmasındaki
büyük umutlara rağmen
10:30
what we were looking for there --
210
618680
1572
orada aradığımız şey --
10:32
we were looking
for newyeni theoriesteoriler of physicsfizik:
211
620276
2060
aradığımız şey fizik için
yeni teorilerdi ki
10:34
supersymmetrysüpersimetri or largegeniş extraekstra dimensionsboyutlar
212
622360
1896
bunlar Higgs alanının garip şekilde
10:36
that could explainaçıklamak this weirdlygarip bir şekilde
fine-tunedince ayar valuedeğer of the HiggsHiggs fieldalan.
213
624280
4216
ince ayarını açıklayabilecek
süpersimetri ya da ekstra geniş boyutlardı
10:40
But despiterağmen highyüksek hopesumutlar, the LHCLHC
revealedortaya a barrençorak subatomicAtom altı wildernessçöl
214
628520
4216
Ancak büyük umutlara rağmen, LHC, içinde
yalnızca bir Higgs bozonu bulunan
10:44
populatednüfuslu only by a lonelyyalnız HiggsHiggs bosonbozonu.
215
632760
2680
çorak bir atomaltı alan ortaya çıkardı.
10:48
My experimentdeney publishedyayınlanan paperkâğıt after paperkâğıt
216
636680
2336
Deneyim birçok yerde yayınlandı
ancak artık yeni
10:51
where we glumlyglumly had to concludesonuçlandırmak
that we saw no signsişaretler of newyeni physicsfizik.
217
639040
4480
fizik işaretlerine rastlayamadığımız
için istemesek de sonlandırmalıydık.
10:56
The stakeskazıklar now could not be higherdaha yüksek.
218
644400
2656
Şu anki risk
daha yüksek olamaz.
10:59
This summeryaz, the LHCLHC beganbaşladı
its secondikinci phaseAşama of operationoperasyon
219
647080
2896
Bu yaz, LHC ilk çalışmasında
başardığımızın neredeyse
11:02
with an energyenerji almostneredeyse doubleçift
what we achievedelde in the first runkoş.
220
650000
3256
iki katı enerjiyi kullanarak testinin
ikinci aşamasına geçti.
11:05
What particleparçacık physicistsfizikçiler
are all desperatelyumutsuzca hopingumut for
221
653280
2656
Parçacık fizikçilerinin umutsuzca
beklediğiyse
11:07
are signsişaretler of newyeni particlesparçacıklar,
micromikro blacksiyah holesdelikler,
222
655960
2776
yeni partiküller, mikro kara deliklerin,
ya da belki
11:10
or maybe something totallybütünüyle unexpectedbeklenmedik
223
658760
2096
LHC'de meydana gelen
şiddetli çarpışmalarda
11:12
emerginggelişmekte olan from the violentşiddetli collisionsçarpışmalar
at the LargeBüyük HadronHadron ColliderÇarpıştırıcısı.
224
660880
3616
meydana gelecek
hiç tahmin edilemeyen şeyler bulmaktı.
11:16
If so, then we can continuedevam et
this long journeyseyahat
225
664520
2336
Böyle ise durum, biz, 100 yıl önce
Einstein ile
11:18
that beganbaşladı 100 yearsyıl agoönce
with AlbertAlbert EinsteinEinstein
226
666880
2576
başlayan
doğanın kanunlarını
11:21
towardskarşı an ever deeperDaha derine understandinganlayış
of the lawsyasalar of naturedoğa.
227
669480
3520
daha derinlemesine anlama serüvenini
devam ettirebiliriz.
11:25
But if, in two or threeüç years'yıl time,
228
673760
2016
Eğer iki ya da üç yıl içinde,
11:27
when the LHCLHC switchesanahtarlar off again
for a secondikinci long shutdownkapatma,
229
675800
3336
Higgs bozonu dışında
bir şey bulamayıp da LHC
11:31
we'vebiz ettik foundbulunan nothing but the HiggsHiggs bosonbozonu,
230
679160
2296
ikinci kez uzun süreliğine kapatılırsa
11:33
then we mayMayıs ayı be enteringgirme
a newyeni eraçağ in physicsfizik:
231
681480
3816
fizikte yeni bir çağa girebiliriz.
Bu öyle bir çağ ki;
11:37
an eraçağ where there are weirdtuhaf featuresÖzellikler
of the universeEvren that we cannotyapamam explainaçıklamak;
232
685320
4776
evrende açıklayamayacağımız garip
özelliklerin bulunduğu ve
11:42
an eraçağ where we have hintsİpuçları
that we livecanlı in a multiversemultiverse
233
690120
3056
çoklu evrende yaşadığımıza dair
sonsuza dek istesek de
11:45
that liesyalanlar frustratinglyfrustratingly
foreversonsuza dek beyondötesinde our reachulaşmak;
234
693200
3776
ulaşamayacağımız ipuçlarına
sahip olduğumuz bir çağ.
11:49
an eraçağ where we will never be ableyapabilmek
to answerCevap the questionsoru,
235
697000
3256
''Hiçlik de olabilecekken
neden bir şeyler var?''
11:52
"Why is there something
ratherdaha doğrusu than nothing?"
236
700280
3056
sorusunu asla cevaplayamayacağımız
bir çağ.
11:55
Thank you.
237
703360
1216
Teşekkür ederim.
11:56
(ApplauseAlkış)
238
704600
6416
(Alkışlar)
12:03
BrunoBruno GiussaniGiussani: HarryHarry,
even if you just said
239
711040
3056
Bruno Giussani: Harry,
bilimin bazı cevapları
12:06
the scienceBilim mayMayıs ayı not have some answerscevaplar,
240
714120
1856
olamayabileceğini söylemene
rağmen
12:08
I would like to asksormak you a coupleçift
of questionssorular, and the first is:
241
716000
3016
sana bir kaç soru sormak istiyorum,
birincisi:
12:11
buildingbina something like the LHCLHC
is a generationalkuşak projectproje.
242
719040
3016
LHC gibi bir şey inşa etmek,
nesiller boyu sürecek bir proje.
12:14
I just mentionedadı geçen, introducingtanıtım you,
that we livecanlı in a short-termkısa dönem worldDünya.
243
722080
4296
Az önce bahsettim,seni tanıtırken,
üç günlük dünyada yaşıyoruz.
12:18
How do you think so long termterim,
244
726400
2856
Böyle bir şeyi inşa ederken
12:21
projectingçıkıntı yapan yourselfkendin out a generationnesil
when buildingbina something like this?
245
729280
3336
bu uzun süreli projeye
kendini nasıl dahil ettin?
12:24
HarryHarry CliffUçurum: I was very luckyşanslı
246
732640
1416
Harry Cliff: Çok şanslıydım
12:26
that I joinedkatıldı the experimentdeney
I work on at the LHCLHC in 2008,
247
734080
2816
2008'de LHC'de bu deneye
katıldığımda
12:28
just as we were switchinganahtarlama on,
248
736920
1381
makineyi devreye koyacaktık
12:30
and there are people in my researchAraştırma groupgrup
who have been workingçalışma on it
249
738325
3251
ve araştırma grubumda onun üzerinde
tüm kariyerleri, 30 yıl boyunca,
12:33
for threeüç decadeson yıllar,
theironların entiretüm careerskariyer on one machinemakine.
250
741600
2616
bu makine üzerinde çalışmış insanlar vardı
12:36
So I think the first conversationskonuşmaları
about the LHCLHC were in 1976,
251
744240
3176
Yani LHC hakkında ilk konuşmalar
1976 yılındaydı
12:39
and you startbaşlama planningplanlama the machinemakine
withoutolmadan the technologyteknoloji
252
747440
2696
ve ihtiyacın olacak teknoloji
olmadan
12:42
that you know you're going to need
to be ableyapabilmek to buildinşa etmek it.
253
750160
2416
bir makine tasarlamaya başlıyorsun.
12:44
So the computingbilgi işlem powergüç
did not existvar olmak in the earlyerken '90s
254
752600
2536
Tasarımın tüm ciddiyetiyle
başladığı 90lı yıllarda
12:47
when designdizayn work beganbaşladı in earnestciddi.
255
755160
1620
bilgisayar teknolojisi
bu güçte değildi.
12:48
One of the bigbüyük detectorsdedektörleri
whichhangi recordkayıt these collisionsçarpışmalar,
256
756804
2216
Bu çarpışmaları kaydeden
büyük dedektör-
12:51
they didn't think there was technologyteknoloji
257
759044
1852
lerden birinin
LHC'de oluşabilecek
12:52
that could withstanddayanmak the radiationradyasyon
that would be createdoluşturulan in the LHCLHC,
258
760920
2856
radyasyona karşı
koyabileceği tahmin edilmiyordu.
12:55
so there was basicallytemel olarak a lumpyumru of leadöncülük etmek
in the middleorta of this objectnesne
259
763800
2736
yani dış kısmında bazı
dedektörlerle, bu nesnenin
12:58
with some detectorsdedektörleri around the outsidedışında,
260
766560
1576
ortasında
kurşun bir yığın vardı
13:00
but subsequentlysonradan
we have developedgelişmiş technologyteknoloji.
261
768160
1896
ama daha sonra
teknolojiyi geliştirdik.
13:02
So you have to relygüvenmek on people'sinsanların ingenuitymarifet,
that they will solveçözmek the problemssorunlar,
262
770080
3336
Yani insanların sorunları çözebilme
hünerlerine güvenmek zorundayız ama
13:05
but it mayMayıs ayı be a decadeonyıl
or more down the linehat.
263
773440
1856
bu on yıl veya
daha fazla sürebilir.
13:07
BGBG: ChinaÇin just announcedaçıkladı
two or threeüç weekshaftalar agoönce
264
775320
2216
BG: Çin iki ya da üç hafta önce
13:09
that they intendniyet etmek to buildinşa etmek
265
777560
1456
LHC'nin iki kat büyüklüğünde
13:11
a supercollidersupercollider twiceiki defa the sizeboyut of the LHCLHC.
266
779040
2976
bir süper çarpıştırıcı
yapmak istediklerini duyurdular.
13:14
I was wonderingmerak ediyor how you
and your colleaguesmeslektaşlar welcomeHoşgeldiniz the newshaber.
267
782040
3616
Sen ve arkadaşlarının bu haberi
nasıl karşıladığınızı merak ediyordum.
13:17
HCHC: SizeBoyutu isn't everything, BrunoBruno.
BGBG: I'm sure. I'm sure.
268
785680
2736
HC: Büyüklük her şey değildir, Bruno.
BG:Eminim, eminim.
13:20
(LaughterKahkaha)
269
788440
1776
(Kahkaha)
Bunu
13:22
It soundssesleri funnykomik for a particleparçacık
physicistfizikçi to say that.
270
790240
2096
bir parçacık fizikçisinin
söylemesi komik
13:24
But I mean, seriouslycidden mi, it's great newshaber.
271
792360
2336
Ama gerçekten, bu iyi haber.
13:26
So buildingbina a machinemakine like the LHCLHC
272
794720
2496
Yani LHC gibi bir makine üretebilmek
dünyadaki her
13:29
requiresgerektirir countriesülkeler from all over the worldDünya
to poolhavuz theironların resourceskaynaklar.
273
797240
2776
ülkeden kaynak
toplamak demektir.
13:32
No one nationulus can affordparası yetmek
to buildinşa etmek a machinemakine this largegeniş,
274
800040
2336
Belki Çin hariç hiçbir milletin
böylesine bir alet
13:34
apartayrı from maybe ChinaÇin,
275
802400
1216
üretmeye gücü yetmez
çünkü
13:35
because they can mobilizeseferber etmek
hugeKocaman amountsmiktarlar of resourceskaynaklar,
276
803640
2216
onlar büyük kaynağı,
insan gücü ve parayı
13:37
manpowerinsan gücü and moneypara
to buildinşa etmek machinesmakineler like this.
277
805880
2056
böyle bir alet üretmek
için ayırabilirler.
13:39
So it's only a good thing.
278
807960
1256
Yani bu iyi bir şey.
13:41
What they're really planningplanlama to do
is to buildinşa etmek a machinemakine
279
809240
2336
Tasarladıkları şey bir alet yapmak.
ve bu çalışma
13:43
that will studyders çalışma the HiggsHiggs bosonbozonu in detaildetay
and could give us some cluesİpuçları
280
811600
2736
Higgs bozonunun detayına inerek
süpersimetri gibi ipucu
13:46
as to whetherolup olmadığını these newyeni ideasfikirler,
like supersymmetrysüpersimetri, are really out there,
281
814360
2936
verebilecek yeni fikirlerin
var olup olmadığını gösterecek
13:49
so it's great newshaber for physicsfizik, I think.
282
817320
1905
ve bu fizik için harika bir haber bence.
13:51
BGBG: HarryHarry, thank you.
HCHC: Thank you very much.
283
819249
2176
BG:Harry, teşekkür ederim
HC: Çok teşekkürler.
13:53
(ApplauseAlkış)
284
821449
3191
(Alkışlar)
Translated by Cüneyt Cüneydioglu
Reviewed by Cedide Karahan

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Harry Cliff - Particle physicist
Harry Cliff looks for answers to questions about the origins of the universe and the laws of nature.

Why you should listen

Harry Cliff works on the Large Hadron Collider at CERN and is a member of the LHCb collaboration, a large international team searching for signs of new particles and forces of nature in high-energy particle collisions. He is the Fellow of Modern Science at the Science Museum in London and curated their “Collider” exhibition as well as the more recent “Einstein’s Legacy”, which explores the scientific and cultural impact of Albert Einstein’s life and work.

More profile about the speaker
Harry Cliff | Speaker | TED.com