ABOUT THE SPEAKER
Mary Maker - Teacher
Mary Maker believes in the power of education to build peace and rebuild lives.

Why you should listen

A refugee from South Sudan's civil war, Mary Maker found solace and hope through education. She has lived in Kakuma refugee camp for several years, where she worked as a school teacher to a class of 120 students. She is now student again, attending a scholarship program in Rwanda, putting her on a path to university.

More profile about the speaker
Mary Maker | Speaker | TED.com
TEDxKakumaCamp

Mary Maker: Why I fight for the education of refugee girls (like me)

မေရီ မိတ်ကာ: စစ်ဘေးသင့် အမျိုးသမီးများအတွက် ပညာရေး (ကျမ အပါအဝင်)

Filmed:
1,354,417 views

စစ်ဘေးသင့် ဆူဒန်တောင်ပိုင်းမှ လွတ်မြောက်ခဲ့ပြီးနောက် မေရီ မိတ်ကာ ဟာ ကင်ညာ ကာကူမာ စစ်ဒုက္ခသည် စခန်းမှာ လုံခြုံမှုနဲ့ မျှော်လင့်ချက်တွေ ရခဲ့တယ်။ အခုဆိုရင် သူမလို စစ်ဘေးရှောင် လူငယ်တွေရဲ့ ဆရာမဖြစ်လာပြီး ပညာရေးနဲ့ ဘဝတွေပြန်လည်ထူထောင်ဖို့၊ ပညာသင်ခွင့်မရတဲ့ မိန်းကလေးများကို စာသင်ခန်းထဲ အရောက်ခေါ်နိုင်ဖို့ သူမကြိုးစားနေပါတယ်။ "ပညာရေးဟာ စစ်ဒဏ်သင့် ကလေးရဲ့ ပူဆွေးမှုအတွက် ငြိမ်းချမ်းရေးဖော်ဆောင်ပေးနိုင်ပါတယ်" လို့ မိတ်ကာ ပြောခဲ့ပါတယ်။
- Teacher
Mary Maker believes in the power of education to build peace and rebuild lives. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12
We do not choose where to be born.
0
962
2966
လူတွေဟာ မွေးရပ်မြေကို မရွေးချယ်နိုင်ပါဘူး
00:17
We do not choose who our parents are.
1
5070
3145
မိဘတွေကို ရွေးချယ်လို့ မရဘူး
00:21
But we do choose how we are going
to live our lives.
2
9264
4235
ဒါပေမဲ့ ကိုယ့်ဘဝမှာ ဘယ်လိုနေမလဲ
ရွေးချယ်နိုင်ပါတယ်
ကျမက ပဋိပက္ခ တွေနဲ့ နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်တဲ့
ဆူဒန်တောင်ပိုင်းမှာ
00:26
I did not choose to be born
in South Sudan,
3
14810
2717
00:29
a country rife with conflict.
4
17551
2136
မွေးဖွားလာဖို့ ရွေးချယ်ခဲ့တာ မဟုတ်ဘူး
00:32
I did not choose my name --
5
20511
2023
ကျမ ကိုယ့်နာမည်ကိုယ် မရွေးချယ်ခဲ့ဘူး
00:35
Nyiriak,
6
23304
1538
"နိရိရခ်" (Nyiriak)
00:36
which means "war."
7
24866
1482
အဓိပ္ပာယ်က "စစ်ပွဲ" တဲ့
00:39
I've always rejected it
8
27308
1963
ဒါကို ကျမ ဘယ်တော့မှ လက်မခံခဲ့ဘူး
00:41
and all the legacy it was born into.
9
29295
3435
ကျမ မွေးဖွားကတည်းက ဆက်ခံခဲ့ရတဲ့ အမွေကို
00:44
I choose to be called Mary.
10
32754
2219
ကျမ Mary (မေရီ) အဖြစ်ရွေးချယ်ခဲ့တယ်
00:48
As a teacher, I've stood
in front of 120 students,
11
36154
3683
ဆရာမ တစ်ယောက်အနေနဲ့
ကျောင်းသား(၁၂၀)ရှေ့ သင်ပြခဲ့တယ်
00:51
so this stage does not intimidate me.
12
39861
2999
ဒါ​ေကြာင့် ဒီစင်မြင့်ကို
ကျမ ကြောက်လန့်မနေဘူး
00:55
My students come from war-torn countries.
13
43996
3549
ကျမ ကျောင်းသားတွေက စစ်ပွဲကြားက
နိုင်ငံတွေက လာကြတာ
01:00
They're so different from each other,
14
48101
2537
သူတို့ဟာ တစ်ဦးနဲ့တစ်ဦး
သိပ်ကို ကွဲပြားခြားနားကြတယ်
01:02
but they have one thing in common:
15
50662
2818
ဒါပေမဲ့ သူတို့အားလုံးတူတဲ့ အချက်က
01:05
they fled their homes
in order to stay alive.
16
53504
3865
သူတို့ရှင်သန်ဖို့ အိမ်ကို စွန့်ခွာခဲ့ကြတယ်
01:10
Some of them belong to parents
back home in South Sudan
17
58616
3511
တစ်ချို့ရဲ့မိဘတွေက ဆူဒန်တောင်ပိုင်းမှာ
မတူညီတဲ့ လူမျိုးစုတွေ
01:14
who are killing each other
18
62151
1322
01:15
because they belong to a different tribe
or they have a different belief.
19
63497
4450
ယုံကြည်ချက်တွေကြောင့်အချင်းချင်း
သတ်ဖြတ်နေကြသူတွေပေါ့။
ကျန်တဲ့ကလေးတွေက စစ်ဖြစ်နေတဲ့ အခြား
အာဖရိကန်နိုင်ငံတွေက လာကြတာ
01:20
Others come from other African countries
devastated by war.
20
68922
4287
01:25
But when they enter my class,
they make friends,
21
73823
3035
ဘာပဲဖြစ်ဖြစ် ကျမစာသင်ခန်းထဲမှာ
သူတို့ သူငယ်ချင်းတွေပဲ
01:28
they walk home together,
22
76882
1637
သူတို့ အိမ်ကို အတူတူပြန်ကြတယ်
01:31
they do their homework together.
23
79149
1901
အိမ်စာ အတူတူလုပ်ကြတယ်
01:33
There is no hatred allowed in my class.
24
81711
3028
ကျမ စာသင်ခန်းထဲမှာ အမုန်းတရားတွေလက်မခံဘူး
01:38
My story is like that
of so many other refugees.
25
86078
4133
ကျမ ဘဝက အခြား စစ်ဘေးဒုက္ခသည်တွေလိုပါပဲ
01:43
The war came when I was still a baby.
26
91063
2074
ကျမ မွေးကင်းစမှာ စစ်ဖြစ်တယ်
01:46
And my father,
27
94131
1217
ပြီးတော့ကျမ အဖေ
ကျမရဲ့အစောပိုင်း ကလေးဘဝမှာ
အနားမှာ မရှိခဲ့သူပါ
01:47
who had been absent
in most of my early childhood,
28
95372
2855
01:50
was doing what other men were doing:
29
98251
2576
အခြား အမျိုးသားတွေလိုပဲ
01:52
fighting for the country.
30
100851
1727
နိုင်ငံအတွက် စစ်ပွဲဝင်နေတယ်
01:55
He had two wives and many children.
31
103283
3120
အဖေက မိန်းမနှစ်ယောက်နဲ့ ကလေးအများကြီး
02:00
My mother was his second wife,
32
108459
2329
ကျမ အမေက ဒုတိယမိန်းမပေါ့
02:02
married to him at the age of 16.
33
110812
2279
၁၆ နှစ်မှာ အမေ အိမ်ထောင်ကျခဲ့တာ
02:05
This is simply because my mother
came from a poor background,
34
113588
4022
ဘာလို့ဆို အမေက ဆင်းရဲတဲ့ မိသားစုကလေ
02:10
and she had no choice.
35
118279
1800
သူ့မှာ ရွေးချယ်ခွင့်မရှိခဲ့ဘူး
02:12
My father, on the other hand, was rich.
36
120103
2942
အဖေကတော့ ချမ်းသာတယ်
02:15
He had many cows.
37
123069
1333
သူ့မှာ နွားတွေ အများကြီး ပိုင်တယ်
02:18
Gunshots were the order of the day.
38
126987
3187
သေနတ်သံတွေက ကြီးစိုးခဲ့တဲ့ နေ့တွေပါ
02:24
My community was constantly under attack.
39
132713
2892
ကျမတို့ လူစုက အမြဲတိုက်ခိုက်ခံနေရတာ
02:28
Communities would fight each other
as they took water along the Nile.
40
136526
4640
လူအုပ်စုတွေအချင်းချင်း နိုင်းမြစ်ရေကို
လုကြရင်း တိုက်ခိုက်ကြတယ်
02:33
But that was not all.
41
141190
1292
ဒါတင် မကသေး
02:35
Planes would drop the spinning
and terrifying bombs
42
143257
3904
လေယာဉ်ပျံတွေက ကြောက်စရာ ဗုံးတွေကြဲချ
02:39
that chopped off people's limbs.
43
147185
2226
လူတွေ ခြေလက်တွေ ပြတ်
02:41
But the most terrifying thing
for every single parent
44
149435
3276
ဒီထဲက မိဘတိုင်းအတွက်
ကြောက်ဖို့အကောင်းဆုံးက
02:44
was to see their children being abducted
and turned into young soldiers.
45
152735
6214
ကိုယ့်ကလေးကို စစ်သားစုဆောင်းခံလိုက်ရတာပဲ
02:51
My mother dug a trench
46
159877
2321
ကျမ အမေက ကတုတ်ကျင်းတစ်ခုတူးတယ်
02:54
that soon became our home.
47
162222
2149
ကျမတို့ နေဖို့အိမ်ပေါ့
02:57
But yet, we did not feel protected.
48
165150
2353
ဒါပေမဲ့ ကျမတို့ လုံခြုံမှုမခံစားရဘူး
03:00
She had to flee in search
of a safe place for us.
49
168455
3950
လုံခြုံတဲ့နေရာကို အမေက လိုက်ရှာရတယ်
03:04
I was four years old,
and my younger sister was two.
50
172429
3422
ကျမက(၄)နှစ် ညီမလေးက(၂)နှစ်
03:09
We joined a huge mass of people,
51
177267
2013
ကျမတို့ လူအုပ်ကြီးထဲ ဝင်ရောခဲ့ကြတယ်
03:11
and together we walked
for many agonizing days
52
179304
3916
ပြီးတော့ လုံခြုံမှုရှိတဲ့ နေရာကိုရှာတွေ့
နိုင်ဖို့ စိတ်ပျက်ပင်ပန်းတဲ့ နေ့ရက်များစွာ
03:15
in search of a secure place.
53
183244
1922
လမ်းလျှောက်ခဲ့ကြရတယ်
03:17
But we could barely rest
54
185190
1673
ကျမတို့ ကောင်းကောင်း မနားနိုင်ဘူး
03:19
before we were attacked again.
55
187954
2909
နောက်ထပ်တိုက်ခိုက်ခံရဦးမယ့် အချိန်ထိပဲ
မှတ်မိသလောက်တော့ အမေကကိုယ်ဝန်ကြီးနဲ့
03:24
I remember my mother was pregnant,
56
192159
2444
03:26
when she would take turns
to carry me and my younger sister.
57
194627
3051
ကျမနဲ့ ညီမလေးကို တစ်လှည့်ဆီ ချီပြီးတော့
03:30
We finally made it across
the Kenyan border, yes.
58
198362
2874
ကင်ညာနယ်စပ်ကို နောက်ဆုံးတော့
ဖြတ်နိုင်ခဲ့တယ်
03:33
But that was the longest journey
that I have ever had in my whole life.
59
201887
5147
အဲဒါက ဘဝတစ်လျှောက် အရှည်လျားဆုံး ခရီးပါပဲ
03:40
My feet were raw with blisters.
60
208028
3523
ခြေထောက်တွေလဲ ပေါက်ပြဲလို့ပေါ့
03:45
To our surprise,
61
213630
1556
အံ့ဩစရာက
03:47
we found other family members
who had fled into the camp earlier on,
62
215210
3311
ကျမတို့အရင် ဒီစခန်းကိုထွက်လာကြတဲ့
မိသားစုဝင်တွေကို ပြန်တွေ့ရတာပါပဲ
အခုအားလုံးရှိနေကြတဲ့ ဒီနေရာပေါ့
03:50
where you all are today,
63
218545
1667
03:52
the Kakuma camp.
64
220236
1706
"ကာကူမာ" စခန်းပေါ့
03:53
Now, I want you all to be very quiet
just for a moment.
65
221966
3680
အခု အားလုံး ခဏလောက် တိတ်ဆိတ်နေပေးပါ
04:00
Do you hear that?
66
228574
1579
ကြားရသလား
04:04
The sound of silence.
67
232022
3184
တိတ်ဆိတ်မှုကိုလေ
04:08
No gunshots.
68
236268
1374
သေနတ်သံတွေ မရှိ
04:11
Peace, at last.
69
239157
2343
ငြိမ်းချမ်းမှု ပါပဲ
04:14
That was my first memory of this camp.
70
242279
3455
ဒါကျမရဲ့ စခန်းရောက်ရောက်ခြင်း အမှတ်တရပါပဲ
04:19
When you move from a war zone
71
247154
2353
စစ်ဖြစ်နေတဲ့ နေရာကနေ
04:21
and come to a secure place like Kakuma,
72
249531
2523
"ကာကူမာ" ရဲ့လုံခြုံမှုအောက် ရောက်လာတဲ့အခါ
04:24
you've really gone far.
73
252078
1451
အားလုံးခြားနားသွားပြီ
04:27
I only stayed in the camp
for three years, though.
74
255655
2901
ကျမ ဒီစခန်းမှာ ၃နှစ်ပဲ နေခဲ့တာပါ
04:30
My father, who had been absent
in most of my early childhood,
75
258580
3064
ကျမ ကလေးဘဝထဲက အနားမှာမရှိတဲ့ အဖေက
04:33
came back into my life.
76
261668
1387
ပြန်ရောက်လာခဲ့တယ်
04:35
And he organized for me
to move with my uncle
77
263697
3389
"နာကူရူ" မှာရှိတဲ့ မိသားစုဆီကို
ဦးလေးနဲ့ အတူသွားဖို့
04:39
to our family in Nakuru.
78
267110
1560
အဖေ စီစဉ်ပေးခဲ့တယ်
04:41
There, I found my father's first wife,
79
269328
2443
အဲဒီမှာ အဖေ့ ပထမမိန်းမနဲ့
04:43
my half sisters and my half brothers.
80
271795
3581
အဖေတူအမေကွဲ မောင်နှမတွေကို တွေ့ရတာပဲ
04:47
I got enrolled in school.
81
275400
2079
ကျမကို ကျောင်းအပ်ခဲ့တယ်
04:49
I remember my first day in school --
I could sing and laugh again --
82
277503
4578
ပထမဆုံး ကျောင်းတက်ရက်မှာ
သီချင်းတွေဆို ရယ်မောနိုင်ခဲ့တယ်
04:54
and my first set of school
uniforms, you bet.
83
282105
3298
ပထမဆုံး ကျောင်းဝတ်စုံကတော့ ပြောမနေနဲ့
04:58
It was amazing.
84
286317
1361
အကောင်းတကာ့ အကောင်းဆုံးပဲ
05:01
But then I came to realize
85
289360
2405
ဒါပေမဲ့ ကျမသိလာရတာက
05:04
that my uncle did not find it fit
for me to go to school,
86
292622
4262
ဦးလေးက ကျမကျောင်းတက်တာကို
သဘောမကျဘူး
05:10
simply because I was a girl.
87
298194
2679
ဘာလို့ဆို မိန်းကလေးဖြစ်လို့တဲ့
05:14
My half brothers were his first priority.
88
302649
2941
ကျမရဲ့ အမေမတူ အစ်ကိုတွေက
သူ့အတွက် ပိုအရေးကြီးတယ်
05:18
He would say, "Educating a girl
is a waste of time."
89
306622
3761
"ပညာရေးဟာ မိန်းကလေးတွေအတွက်
အလကားပဲ" လို့ သူထင်တယ်လေ
05:22
And for that reason, I missed
many days of school,
90
310773
4961
ဒါကြောင့် ကျမ ကျောင်းအများကြီးပျက်ခဲ့ရတယ်
05:27
because the fees were not paid.
91
315758
1977
ကျောင်းစရိတ်တွေ မပေးလို့လေ
05:31
My father stepped in
92
319364
1917
အဖေက ဝင်ဖြေရှင်းပေးတယ်
05:33
and organized for me
to go to boarding school.
93
321305
3123
ကျမကို အဆောင်နေကျောင်းသူဖြစ်အောင်
သူစီစဉ်ပေးခဲ့တယ်
05:37
I remember the faith that he put in me
over the couple of years to come.
94
325253
4060
လာမယ့်ကျောင်းနှစ်တွေအတွက် အဖေကျမအပေါ်
ယုံကြည်ပေးခဲ့တာကို မှတ်မိသေးတယ်
05:41
He would say, "Education is an animal
that you have to overcome.
95
329337
5663
သူပြောခဲ့တာ "ပညာရေးဆိုတာ
မင်းနိုင်နင်းရမဲ့ တိရစ္ဆာန်တစ်ကောင်လိုပဲ"
05:47
With an education, you can survive.
96
335779
3322
"ပညာရေးနဲ့မှ မင်းရှင်သန်နိုင်မယ်"
05:51
Education shall be your first husband."
97
339838
4086
"ပညာရေးဟာ မင်းရဲ့ပထမဆုံး ခင်ပွန်းပဲ" တဲ့
05:56
And with these words came in
his first big investment.
98
344557
5076
ဒီလိုပြောပြီး အဖေဟာ ကျမအပေါ် ပုံအောခဲ့တယ်
06:01
I felt lucky!
99
349657
1275
ကျမ သိပ်ကံကောင်းပါတယ်
06:03
But I was missing something:
100
351627
3179
ဒါပေမဲ့ တစ်ခုခုလိုနေသေးတယ်
06:08
my mother.
101
356462
1151
အမေ
06:11
My mother had been left
behind in the camp,
102
359064
2491
အမေဟာ စခန်းမှာကျန်ခဲ့ရတယ်
06:14
and I had not seen her since I left it.
103
362511
2513
ကျမ ထွက်လာပြီးတည်းက
အမေ့ကို မတွေ့ရတော့ဘူး
06:18
Six years without seeing her
was really long.
104
366197
4619
အမေနဲ့ မတွေ့ရတဲ့ ၆ နှစ်လုံးလုံးဆိုတာ
သိပ်ကိုကြာလွန်းတယ်
06:24
I was alone,
105
372245
1243
ကျမ တစ်ယောက်တည်း
06:26
in school,
106
374178
1239
ကျောင်းမှာ
06:28
when I heard of her death.
107
376117
1618
အမေ ဆုံးပြီလို့ကြားခဲ့တဲ့ အချိန်မှာ
06:32
I've seen many people back in South Sudan
108
380128
2576
ဆူဒန်တောင်ပိုင်းမှာတုန်းက လူတွေအများကြီး
06:36
lose their lives.
109
384316
1661
အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ကြတယ်
06:38
I've heard from neighbors
110
386001
1923
အိမ်နီးချင်းတွေဆီက ကြားရတယ်
06:39
lose their sons, their husbands,
111
387948
2477
သူတို့သားတွေ ခင်ပွန်းတွေ ဆုံးရှုံးခဲ့ကြတယ်
06:43
their children.
112
391159
1276
သူတို့ သားသမီးတွေ
06:45
But I never thought that that
would ever come into my life.
113
393104
3469
ဒါတောင်ကျမ တစ်နေ့ ဒီလိုသတင်းကြားရမယ်လို့
လုံးဝ ကြိုမတွေးခဲ့မိဘူး
06:49
A month earlier, my stepmother,
114
397840
3556
ဒါမတိုင်ခင်တစ်လကပဲ ကျမရဲ့ သွေးမရင်းအမေ
06:53
who had been so good to me
back in Nakuru, died first.
115
401420
4019
"နာရုကု" မှာ အရင်ဆုံးပါးခဲ့တယ်၊
သူကျမအပေါ် သိပ်ကောင်းခဲ့ပါတယ်
06:59
Then I came to realize that
after giving birth to four girls,
116
407764
5438
နောက်ပြီး ကျမသိလိုက်ရတာ
အမေဟာ မိန်းကလေး ၄ ယောက်မွေးပြီးချိန်မှာ
07:05
my mother had finally
given birth to something
117
413226
3315
ပတ်ဝန်းကျင်က သူ့ကို ဂရုစိုက်လက်ခံစေမယ့်
07:08
that could have made her
be accepted into the community --
118
416565
3711
တစ်စုံတစ်ယောက်ကို မွေးဖွားပေးခဲ့တယ်
07:12
a baby boy,
119
420300
1547
ယောင်္ကျားလေး တစ်ယောက်
07:13
my baby brother.
120
421871
1580
ကျမရဲ့ မောင်ငယ်လေး
07:16
But he, too,
121
424731
1987
ဒါပေမဲ့ သူလည်း
07:18
joined the list of the dead.
122
426742
2612
ဆုံးပါးသွားခဲ့တယ်
07:23
The most hurting part for me
123
431982
1909
ကျမအတွက် အနာကျင်ရဆုံးက
07:27
was the fact that I wasn't able
to attend my mother's burial.
124
435409
3940
အမေ့အသုဘကို တက်ရောက်ခွင့်မရတာပဲ
07:31
I wasn't allowed.
125
439984
1286
ကျမကို ခွင့်မပြုဘူး
07:34
They said her family did not find it fit
126
442654
4700
သမီးတွေချည်း မွေးထားတဲ့မိသားစုဆိုတာ
07:39
for her children, who are all girls,
to attend her burial,
127
447378
3784
အမေ့ အသုဘကိုတက်ရောက်ဖို့ မသင့်တော်ဘူးတဲ့
07:44
simply because we were girls.
128
452016
1748
ကျမတို့က မိန်းကလ​ေးဖြစ်နေလို့တဲ့လေ
07:46
They would lament to me and say,
129
454806
2029
သူတို့ပြောကြတဲ့ ဝမ်းနည်းစကားတွေက
07:49
"We are sorry, Mary, for your loss.
130
457634
1996
"မေရီရေ ငါတို့နင့်အတွက် စိတ်မကောင်းပါဘူး"
07:52
We are sorry that your parents
never left behind any children."
131
460689
5159
"နင့်မိဘတွေ မျိုးဆက် ချန်မထားနိုင်ခဲ့တာ
စိတ်မကောင်းပါဘူးတဲ့"
07:59
And I would wonder:
132
467415
1435
ကျမ စဉ်းစားမိတယ်
08:01
What are we?
133
469792
1184
ငါတို့ ညီအမတွေက ဘာလဲပေါ့
08:04
Are we not children?
134
472061
1324
အမေ့မျိုးဆက် မဟုတ်ဘူးလား
08:06
In the mentality of my community,
135
474858
2902
ကျမပတ်ဝန်းကျင်ရဲ့ အတွေးအခေါ်အရ
08:09
only the boy child counted.
136
477784
1906
ယောင်္ကျားလေးများသာ အကျုံးဝင်ပါတယ်
08:13
And for that reason,
I knew this was the end of me.
137
481419
3287
ဒါကြောင့်ပဲ ဒါဟာကျမရဲ့
အဆုံးသတ်လို့ မြင်ခဲ့တယ်
08:19
But I was the eldest girl.
138
487606
1636
ဒါပေမဲ့ ကျမက အကြီးဆုံး
08:21
I had to take care of my siblings.
139
489794
1936
စောင့်ရှောက်ဖို့ ညီမလေးတွေရှိသေးတယ်
08:23
I had to ensure they went to school.
140
491754
2036
သူတို့ သေချာပေါက် ကျောင်းတက်ရမယ်
08:26
I was 13 years old.
141
494674
2504
ကျမ အဲတုန်းက ၁၃ နှစ်
08:29
How could I have made that happen?
142
497745
2272
သူတို့ ကျောင်းတက်ဖို့ ဘာလုပ်ပေးနိုင်မလဲ
08:33
I came back to the camp
to take care of my siblings.
143
501208
3603
ညီမလေးတွေကို စောင့်ရှောက်ဖို့
စခန်းကို ပြန်လာခဲ့တယ်
08:36
I've never felt so stuck.
144
504835
1555
ကျမ ဒီလောက် မမွန်းကျပ်ဖူးဘူး
08:39
But then, one of my aunts, Auntie Okoi,
145
507800
4377
အဲ့နောက်မှာ ကျမရဲ့ အဒေါ်
ဒေါ်လေး "အိုကိုအိ" (Okoi)
08:44
decided to take my sisters.
146
512201
1789
ညီမလေးတွေကို ခေါ်မွေးပေးတယ်
08:46
My father sent me money from Juba
for me to go back to school.
147
514643
3349
အဖေက "ဂျူးဘား" (Juba) ကနေ
ကျမကျောင်းစရိတ် လှမ်းပို့ပေးတယ်
08:50
Boarding school was heaven,
but it was also so hard.
148
518829
3690
အဆောင်နေကျောင်းက သိပ်ကောင်းပါတယ်
သိပ်လည်း ခက်ခဲတယ်
08:55
I remember during the visiting days
when parents would come to school,
149
523154
3573
မှတ်မိတာက မိဘတွေ လာလည်ခွင့်ရတဲ့ နေ့တွေမှာ
အဖေ အမြဲမလာခဲ့တာပါ
08:58
and my father would miss.
150
526751
1404
09:00
But when he did come,
151
528179
1710
ဒါပေမဲ့ အဖေရောက်လာတိုင်းမှာတော့
09:01
he repeated the same faith in me.
152
529913
1787
ကျမ အလားတူအပေါ်ယုံကြည်မှုတွေ ပေးတယ်
09:03
This time he would say,
153
531724
1306
ဒီအချိန်တွေမှာ သူပြောတယ်
09:05
"Mary, you cannot go astray,
154
533054
2709
"မေရီ၊ ရှေ့ကနွားဖြောင့်ဖြောင့်သွားရမယ်"
09:07
because you are the future
of your siblings."
155
535787
3202
"သမီးက ညီမလေးတွေရဲ့ စံပြ အနာဂတ်ပဲ" တဲ့
09:12
But then, in 2012,
156
540142
3622
ဒါတွေအားလုံးအပြီး ၂၀၁၂ မှာ
09:15
life took away the only thing
that I was clinging on.
157
543788
3974
ကျမ ရှင်သန်ဖို့ တစ်ခုတည်းသော အင်အားဖြစ်တဲ့
09:20
My father died.
158
548395
1326
အဖေ ဆုံးခဲ့တယ်
09:23
My grades in school started to collapse,
159
551783
2236
ကျမ ကျောင်းမှာ အခြေအနေဆိုးလာတယ်
09:27
and when I sat for my final
high school exams in 2015,
160
555643
5981
၂၀၁၅မှာ နောက်ဆုံးစာမေးပွဲ ဖြေပြီးတဲ့အခါ
09:33
I was devastated to receive a C grade.
161
561648
3592
C grade နဲ့ ကျမ ကြေမွပျက်ဆီးခဲ့တယ်
09:37
OK, I keep telling students in my class,
162
565264
2301
ကျမကျောင်းသားတွေကိုတော့ အမြဲပြောတယ်
09:39
"It's not about the A's;
it's about doing your best."
163
567589
3369
"A ရဖို့ထက် ကိုယ်အကောင်းဆုံး
ကြိုးစားခဲ့တယ်ဆိုတာ ပိုအရေးကြီးတယ်"
09:43
That was not my best.
164
571461
1179
ကျမ အကောင်းဆုံး မကြိုးစားခဲ့ဘူး
09:45
I was determined.
165
573887
1265
ကျမမှာ ရည်မှန်းချက်ရှိတယ်
09:47
I wanted to go back and try again.
166
575176
2380
တစ်ကြိမ်ပြန်ပြီး ကြိုးစားချင်သေးတယ်
09:50
But my parents were gone.
167
578664
1631
ဒါပေမဲ့ မိဘတွေမရှိတော့ဘူး
09:52
I had no one to take care of me,
168
580972
1555
ကိုယ့်ကို စောင့်ရှောက်မဲ့လူ မရှိတော့ဘူး
09:54
and I had no one to pay that fee.
169
582551
1894
ကျောင်းစရိတ်ပေးမဲ့လူ မရှိဘူး
09:56
I felt so hopeless.
170
584863
1519
မျှော်လင့်ချက်တွေ မဲ့ခဲ့တယ်
10:00
But then, one of my best friends,
171
588412
2150
ဒီအချိန်မှာ ကျမရဲ့ အကောင်းဆုံး သူငယ်ချင်း
10:02
a beautiful Kenyan lady, Esther Kaecha,
172
590586
3353
ကင်ညာသူ လှလှလေး၊ Esther Kaecha က
10:05
called me during this devastating moment,
173
593963
2064
စိတ်ဓာတ်ပျက်ပြားနေတဲ့ ကျမကို လှမ်းခေါ်တယ်
10:08
and she was like, "Mary,
you have a strong will.
174
596051
3361
သူက "မေရီ နင့်မှာဖြစ်ချင်စိတ်ရှိတယ်"
10:11
And I have a plan,
and it's going to work."
175
599436
2249
"ငါ့မှာ သေချာတဲ့ အကြံတစ်ခုရှိတယ်"
10:14
OK, when you're in those devastating
moments, you accept anything, right?
176
602261
3997
စိတ်ဓာတ်ကျနေပြီဆို ဘာပြောပြော
လက်ခံပြီလေ ဟုတ်တယ်မလား
10:18
So the plan was, she organized
some travel money
177
606282
3111
သူ့အစီအစဉ်က
Anester Victory Girls High School ကို
10:21
for us to travel to
Anester Victory Girls High School.
178
609417
3111
ကျမတို့အတူသွားဖို့ ခရီးစရိတ်သူစီစဉ်ခဲ့တယ်
10:25
I remember that day so well.
179
613262
1431
ကောင်းကောင်းမှတ်မိသေးတယ်
10:26
It was raining when we entered
the principal's office.
180
614717
3457
ကျောင်းအုပ်ရုံးခန်းဆီ ရောက်တဲ့အချိန်
မိုးတွေ ရွာချနေတာ
10:30
We were shaking like two chickens
that had been rained on,
181
618198
3096
ကျမတို့ မိုးမိထားတဲ့ ကြက်တွေလိုပဲ
တုန်လှုပ်နေကြတာ
10:33
and we looked at him.
182
621318
1174
ကျောင်းအုပ်ကြီးကို ကြည့်တော့
10:34
He was asking, "What do you want?"
183
622516
1897
"မင်းတို့ ဘာလိုချင်သလဲ" တဲ့
10:36
And we looked at him with the cat face.
184
624890
2218
သနားစရာမျက်နှာလေးတွေနဲ့ ကြည့်ပြီးတော့
10:39
"We just want to go back to school."
185
627132
2101
"ကျမတို့ ကျောင်းပြန်တက်ချင်လို့ပါ"
10:41
Well, believe it or not,
he not only paid our school fees
186
629257
4339
ယုံချင်ယုံ မယုံချင်နေ၊ သူကျမတို့ကို
ကျောင်းစရိတ် ထောက်ပံ့တဲ့အပြင်
10:45
but also our uniform
and pocket money for food.
187
633620
4113
ကျောင်းဝတ်စုံနဲ့ စားစရိတ်ပါ ထောက်ပံ့ခဲ့တယ်
10:49
Clap for him.
188
637757
1223
သူ့ကို ဂုဏ်ပြုပါဦး
10:51
(Applause)
189
639004
1823
(လက်ခုပ်သံများ)
10:53
When I finished my high school career,
190
641766
2082
ကျမ အထက်တန်းပြီးတော့
10:55
I became the head girl.
191
643872
1533
ကျောင်းသားခေါင်းဆောင်ဖြစ်ခဲ့တယ်
10:57
And when I sat for the KCSE
for a second time,
192
645984
3365
ကျမ KCSE ဒုတိယအကြိမ် ပြန်ဖြေတော့
11:01
I was able to receive a B minus. Clap.
193
649373
2650
B minus နဲ့ အောင်တယ်၊ လက်ခုပ်သံလေး
11:04
(Applause)
194
652047
2240
(လက်ခုပ်သံများ)
11:06
Thank you.
195
654311
1155
ကျေးဇူးပါ
11:07
So I really want to say thank you
to Anester Victory, Mr. Gatimu
196
655490
4410
Anester Victory ရဲ့ Mr. Gatimu ကို
ကျေးဇူးအများကြီးတင်ပါတယ်
11:11
and the whole Anester fraternity
for giving me that chance.
197
659924
3683
Anester ကျောင်းကလူတွေအားလုံးကို
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်
11:17
From time to time,
198
665084
1659
မကြာခဏ ပဲ
11:18
members of my family will insist
that my sister and I should get married
199
666767
4803
မိသားစုတွေက ကျမနဲ့ ညီမလေးတွေကို
အိမ်ထောင်ပြုဖို့ တိုက်တွန်းကြတယ်
11:23
so that somebody will take care of us.
200
671594
2098
အားကိုးရှိရမယ်ပေါ့
11:26
They will say,
201
674722
1303
အမြဲပြောနေကြတယ်
11:28
"We have a man for you."
202
676049
1348
"သဘောကျစရာ လူတွေ့ထားတယ်"
11:30
I really hate the fact that people
took us as property rather than children.
203
678153
5440
ကျမသိပ်မုန်းတာက သူတို့က ကျမတို့ကို
ကလေးလို့မမြင်ဘဲ ပိုင်ဆိုင်မှုလို့မြင်ကြတယ်
11:36
Sometimes they will jokingly say,
204
684092
1995
တစ်ခါတစ်လေ နောက်ပြောင်ကြသေး
11:38
"You are going to lose your market value
205
686111
2112
"နင် ပညာတွေ တတ်လာလေလေ"
11:40
the more educated you become."
206
688247
1678
"အိမ်ထောင်ရေးမှာ တန်ဖိုးကျလေလေ ပဲ" တဲ့
11:42
But the truth is,
207
690457
1982
အမှန်ကတော့
11:44
an educated woman is feared
in my community.
208
692463
3429
ပညာတတ် အမျိုးသမီးတွေကို
ကျမပတ်ဝန်းကျင်က ကြောက်ကြတယ်
11:47
But I told them, this is not what I want.
209
695916
1999
ဒီဘဝမျိုး မလိုချင်ဘူးလို့ ကျမပြောလိုက်တယ်
11:51
I don't want to get kids at 16
like my mother did.
210
699056
2993
အမေ့လို ၁၆နှစ်နဲ့ ကလေးတွေ မမွေးချင်ဘူး
11:55
This is not my life.
211
703494
1597
ဒီလိုမျိုး ဘဝမဖြစ်ဘူး
11:57
Even though my sisters
and I are suffering,
212
705528
2076
ညီမလေးတွေနဲ့ ဘယ်လောက် ခက်ခဲပါစေ
11:59
there's no way we are
heading in that direction.
213
707628
2528
ကျမတို့ အဲ့ဒီလမ်းကို မရွေးဘူး
12:02
I refuse to repeat history.
214
710528
2436
ကျမ ဒီဘဝမျိုးပဲ ပြန်မဖြစ်စေရဘူး
12:06
Educating a girl will create
equal and stable societies.
215
714094
5148
မိန်းကလေးကို ပညာသင်ပေးခြင်းက
မျှတပြီးခိုင်မာတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်ကိုဖန်တီးတယ်
12:11
And educated refugees will be the hope
216
719266
4303
ပညာသင်နေတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေဟာ သူတို့တိုင်းပြည်
12:15
of rebuilding their countries someday.
217
723593
2865
ပြန်တည်ဆောက်ဖို့ မျှော်လင့်ချက်ပဲ
12:18
Girls and women have
a part to play in this
218
726956
3753
အမျိုးသမီးကြီးငယ်တွေ
ပါဝင်လှုပ်ရှားဖို့လိုတယ်
12:22
just as much as men.
219
730733
1821
အမျိုးသားတွေနဲ့ တန်းတူပေါ့
12:24
Well, we have men in my family
that encourage me to move on:
220
732578
3681
မိသားစုထဲမှာ ကျမကို အားပေးတဲ့
အမျိုးသားတွေ ရှိပါတယ်
12:28
my half brothers and also my half sisters.
221
736283
2956
ကျမရဲ့ အမေမတူ အစ်ကို၊ မောင်တွေ
အမေမတူ ညီအစ်မတွေ လဲပါတယ်
12:32
When I finished my high school career,
222
740726
1918
ကျမ အထက်တန်းပြီးတော့
12:35
I moved my sisters to Nairobi,
where they live with my stepsister.
223
743285
5517
ညီမလေးတွေကို "နိုင်ရိုဘီ" (Nairobi) ကို
အမေမတူ ညီအစ်မတွေနဲ့ နေဖို့ ပို့လိုက်တယ်
12:41
They live 17 people in a house.
224
749411
2093
တစ်အိမ်ထဲမှာ ၁၇ယောက်နေကြတယ်
12:44
But don't pity us.
225
752138
1195
ဒါပေမဲ့ မသနားကြပါနဲ့ဦး
12:45
The most important thing
is that they all get a decent education.
226
753935
5428
အရေးကြီးဆုံးက သူတို့အားလုံး
ပညာကောင်းကောင်းသင်ရတယ်
12:53
The winners of today
227
761534
1546
ဒီနေ့ အောင်မြင်နေကြသူတွေ
12:56
are the losers of yesterday,
228
764090
1907
မနေ့က ရှုံးနိမ့်ဖူးးကြပါတယ်
ဒါပေမဲ့ ဘယ်တော့မှ လက်မလျှော့ခဲ့ သူတွေပေါ့
12:58
but who never gave up.
229
766557
1580
13:00
And that is who we are,
230
768820
1889
ဒါကျမတို့ပါပဲ
13:02
my sisters and I.
231
770733
1393
ကျမတို့ ညီအစ်မတွေ
13:04
And I'm so proud of that.
232
772150
2001
ကျမ သိပ်ဂုဏ်ယူရတယ်
13:06
My biggest investment in life --
233
774175
1781
ကျမဘဝမှာ အကြီးမားဆုံး ရင်းနှီးမှုက
13:07
(Applause)
234
775980
1040
(လက်ခုပ်သံများ)
13:09
is the education of my sisters.
235
777044
2879
ညီမလေးတွေရဲ့ ပညာရေးပါပဲ
13:12
Education creates an equal and fair chance
for everyone to make it.
236
780868
4668
ပညာရေးက လူတိုင်းအတွက်
မျှတတဲ့ အခွင့်အရေးတွေပေးတယ်
13:18
I personally believe education
is not all about the syllabus.
237
786128
3291
ကျမယုံကြည်ချက်ကတော့ ပညာရေးဟာ
ကျောင်းစာသီးသန့် မဟုတ်ပါဘူး
13:21
It's about friendship.
238
789841
1347
ခင်မင်ရင်းနှီးမှု
13:23
It's about discovering our talents.
239
791746
2235
ကိုယ်ပိုင်ကျွမ်းကျင်ရာ သိမြင်ဖို့
13:26
It's about discovering our destiny.
240
794005
3233
ကိုယ့်ဘဝ အနာဂတ်ကို ဖန်တီးဖို့
13:29
I will, for example, not forget
the joy that I had
241
797914
2554
ကျမဆို ဘယ်တော့မှ မမေ့နိုင်ဘူး
ကျောင်းမှာ သီချင်းဆိုရင်း
ပျော်ရတဲ့ အချိန်တွေကို
13:32
when I first had singing
lessons in school,
242
800492
2238
13:34
which is still a passion of mine.
243
802754
1643
ခုထိ သီချင်းဝါသနာပဲ
13:36
But I wouldn't have gotten that
244
804421
2057
တစ်ခြားဘယ်နေရာကမှ
ဒါမျိုး မရနိုင်ဘူး
13:38
anywhere else.
245
806502
1257
13:41
As a teacher, I see
my classroom as a laboratory
246
809061
4407
ဆရာမတစ်ယောက်အနေနဲ့ ကျမစာသင်ခန်းကို
ဓာတ်ခွဲခန်းတစ်ခုလို မြင်တယ်
13:45
that not only generates
skills and knowledge
247
813492
2945
အသိဉာဏ်ပညာတွေတင် မကပဲ
အချင်းချင်း နားလည်မှုနဲ့
မျှော်လင့်ချက်တွေပါ ဖန်တီးပေးတယ်
13:48
but also understanding and hope.
248
816461
2854
13:51
Let's take a tree.
249
819881
1285
သစ်ပင်ကို မြင်ယောင်ကြည့်
13:53
A tree may have its branches cut,
250
821894
2045
သစ်ကိုင်းတွေကို ဖြတ်ပစ်လိုက်မယ်
13:57
but give it water, and it will
grow new branches.
251
825022
4429
ဒါပေမဲ့ ရေပြန်လောင်းပေးရင်
သစ်ကိုင်းတွေ ပြန်ဝေဆာလာမယ်
14:01
For the child of war,
252
829475
1603
စစ်ပွဲဒဏ်သင့် ကလေးကို
14:03
an education can turn their tears of loss
into a passion for peace.
253
831102
6027
ပညာရေးက သူတို့ရဲ့ ဝမ်းနည်းပူဆွေးမှုတွေ
ဖြေသိမ့်ပေးနိုင်တယ်
14:09
And for that reason, I refuse to give up
on a single student in my class.
254
837153
5010
ဒါကြောင့် ကျောင်းသားတစ်ယောက်ချင်းဆီအတွက်
ကျမ ဘယ်တော့မှ လက်မလျှော့ဘူး
14:14
(Applause)
255
842187
2316
(လက်ခုပ်သံများ)
14:16
Education heals.
256
844527
1442
ပညာရေးက ကုစားပေးတယ်
14:19
The school environment
257
847079
2026
ကျောင်းပတ်ဝန်းကျင်က
14:21
gives you a focus to focus ahead.
258
849129
3041
အနာဂတ်ကို လမ်းကြောင်းတည့်ပေးတယ်
14:25
Let's take it this way:
259
853245
1323
ဒီလို စဉ်းစားကြည့်ရအောင်
14:26
when you're busy solving
mathematical equations,
260
854592
2463
သင်္ချာပုစ္ဆာတွေ တွက်နေရတဲ့ အချိန်
14:29
and you are memorizing poetry,
261
857079
2285
ကဗျာတွေ ကျက်နေရတဲ့အချိန်
14:31
you forget the violence
that you witnessed back home.
262
859388
4071
ကြုံတွေ့ခဲ့ရတဲ့ အကြမ်းဖက်မှုတွေကို
မေ့ပျောက်ထားနိုင်မယ်
14:35
And that is the power of education.
263
863931
3485
ဒါဟာ ပညာရေးရဲ့ အစွမ်းပဲ
14:39
It creates this place for peace.
264
867440
2850
ငြိမ်းချမ်းမှုကို ဖော်ဆောင်နိုင်တယ်
14:42
Kakuma is teeming with learners.
265
870856
1969
"ကာကူမာ" မှာ ပညာလေ့လာသူများ ပြည့်နေတယ်
14:44
Over 85,000 students
are enrolled in schools here,
266
872849
5177
ကျောင်းသား ၈၅,၀၀၀ ကျော် ကျောင်းတက်နေကြတယ်
14:50
which makes up 40 percent
of the refugee population.
267
878050
3547
ဒုက္ခသည်ဦးရေရဲ့ ၄၀ ရာခိုင်နှုန်းပဲ
14:54
It includes children who lost years
of education because of the war back home.
268
882040
6905
စစ်ကြောင့် ပညာရေးဆုံးခန်းမတိုင်ခဲ့တဲ့
ကလေးတွေလည်းပါတယ်
15:01
And I want to ask you a question:
269
889584
1895
ကျမ မေးချင်တယ်
15:04
If education is about
building a generation of hope,
270
892568
4354
ပညာရေးဟာ မျိုးဆက်သစ်အတွက်
မျှော်လင့်ချက်တွေ ပေးတယ်ဆိုရင်
15:09
why are there 120 students
packed in my classroom?
271
897754
4644
ဘာကြောင့် ကျွန်မရဲ့စာသင်ခန်းမှာ
ကျောင်းသား ၁၂၀ ပြည့်ကျပ်နေရတာလဲ။
15:16
Why is it that only six percent
of the primary school students
272
904288
4019
ဘာကြောင့် မှုလတန်းကျောင်းသား ၆ ရာနှုန်းပဲ
15:20
are making it to high school,
273
908331
1736
အထက်တန်းရောက်နိုင်ကြတာလဲ
15:22
simply because we do not have
enough places for them?
274
910091
3663
သူတို့အားလုံးအတွက်
နေရာလုံလုံလောက်လောက် မရှိလို့လား
15:26
And why is it that only one percent
of the secondary school graduates
275
914376
5059
ဘာလို့ အလယ်တန်း ကျောင်းသား ၁ ရာနှုန်းပဲ
တက္ကသိုလ် ရောက်ကြတာလဲ
15:31
are making it to university?
276
919459
1661
15:34
I began by saying that I am a teacher.
277
922458
2375
ကျမဟာ ဆရာမလို့ ပြောခဲ့ပါတယ်
15:37
But once again, I have become a student.
278
925692
3318
ဒါပေမဲ့ အခုကျမက ကျောင်းသားပြန်ဖြစ်နေတယ်
15:42
In March, I moved to Rwanda
279
930247
2066
မတ်လတုန်းက "ရွန်ဒါ" (Rwanda) ကိုသွားခဲ့တယ်
15:45
on a scholarship program
called "Bridge2Rwanda."
280
933192
3583
"Bridge2Rwanda" ဆိုတဲ့ စကော်လာရှစ် အတွက်
15:49
It prepares scholars for universities.
281
937503
2988
တက္ကသိုလ် စကော်လာတွေ ပြင်ဆင်ပေးတာ
15:53
They are able to get a chance to compete
for universities abroad.
282
941173
4350
နိုင်ငံခြား တက္ကသိုလ်တွေကို တက်ခွင့်ရကြပြီ
15:57
I am now having teachers
telling me what to do,
283
945961
2811
ကျမကို ဘာလုပ်သင့်တယ်ပြောပြတဲ့ ဆရာတွေရှိပြီ
16:00
instead of the other way round.
284
948796
2049
တစ်ခြားလမ်းကြောင်းတွေ လိုက်ဖို့မလိုဘူး
16:02
People are once again investing in me.
285
950869
3638
ကျမအပေါ် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံသူတွေ ရှိလာပြီ
16:07
So I want to ask you all
to invest in young refugees.
286
955587
4541
ကျမအားလုံးကို ပြောချင်တာက
ဒုက္ခသည် လူငယ်တွေအပေါ် ရင်းနှီးကြပါ
16:12
Think of the tree
that we mentioned earlier.
287
960818
2276
ကျမတို့ ပြောခဲ့တဲ့ သစ်ပင်ဥပမာကို သတိရပါ
16:15
We are the generation to plant it,
288
963995
2664
ကျမတို့က သစ်ပင်စိုက်ရမယ်
16:19
so that the next generation can water it,
289
967422
3488
ဒါမှ နောက်မျိုးဆက်က ရေဆက်လောင်းမယ်
16:23
and the one that follows
will enjoy the shade.
290
971498
4096
ဒါမှ နောက်ထပ်မျိုးဆက်က အရိပ်မှာအေးချမ်းမယ်
16:28
They will reap the benefits.
291
976360
1882
အသီးအပွင့်တွေ ခံစားရမယ်
16:31
And the greatest benefit of them all
292
979016
2441
အကောင်းဆုံး အသီးအပွင့်ကတော့
16:34
is an education that will last.
293
982263
3219
ခိုင်မာတဲ့ ပညာရေးပါပဲ
16:38
Thank you.
294
986084
1230
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်
16:39
(Applause)
295
987648
6103
(လက်ခုပ်သံများ)
Translated by ThuRein Tun
Reviewed by sann tint

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Mary Maker - Teacher
Mary Maker believes in the power of education to build peace and rebuild lives.

Why you should listen

A refugee from South Sudan's civil war, Mary Maker found solace and hope through education. She has lived in Kakuma refugee camp for several years, where she worked as a school teacher to a class of 120 students. She is now student again, attending a scholarship program in Rwanda, putting her on a path to university.

More profile about the speaker
Mary Maker | Speaker | TED.com
THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM