ABOUT THE SPEAKER
Julie Taymor - Director, designer
Julie Taymor is a film, theater and opera director. She is known for lavish movies such as Frida and for her hit Broadway musicals, The Lion King and Spider-Man: Turn Off the Dark.

Why you should listen

Working in musicals, Shakespeare, film and opera, Julie Taymor is a wildly imaginative and provocative director and designer. She is well known for having translated the film The Lion King to Broadway, a still-running show for which she also designed costumes, masks and puppets -- and won two Tony Awards. (She was the first woman to win a Tony for directing a musical.) She has received multiple awards for her work, and given both MacArthur and Guggenheim fellowships.

In 2005, she worked on a lavish production of Mozart's opera, The Magic Flute, and in 2006 she co-wrote a version of the story of Beowulf, Grendel. Meanwhile, she has developed a fascinating career in the movies. She directed Across the Universe, a romp through the music of the Beatles, Titus, a 1999 adaptation of Shakespeare's Titus Andronicus, and the glorious Frida, the 2002 film about Frida Kahlo for which she received an Oscar nomination. More recently, and most dramatically, Taymor collaborated with musicians from U2 on a Broadway stage version of Marvel Studios' Spider-Man.

More profile about the speaker
Julie Taymor | Speaker | TED.com
TED2011

Julie Taymor: Spider-Man, The Lion King and life on the creative edge

Julie Taymor: Spider-Man, Król Lew i życie na twórczej krawędzi

Filmed:
1,034,077 views

Pokazując spektakularne nagrania z takich produkcji jak Frida, Burza i Król Lew, reżyser Julie Taymor opisuje życie, które spędziła zanurzona w teatrze i filmie. Filmowana w momencie, gdy kontrowersje dotyczące jej broadwayowskiej inscenizacji Spider-Mana sięgały szczytu, otwarcie opisuje napięcie, będące nieodłączną częścią jej pracy twórczej, próbując zarazem uchwycić sedno historii i stworzyć jedyne w swoim rodzaju obrazy i przeżycia.
- Director, designer
Julie Taymor is a film, theater and opera director. She is known for lavish movies such as Frida and for her hit Broadway musicals, The Lion King and Spider-Man: Turn Off the Dark. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:13
(MusicMuzyka)
0
1889
5963
(Muzyka)
00:19
["OedipusEdyp RexRex"]
1
7852
3946
["Król Edyp"]
00:27
["The LionLion KingKról"]
2
15397
3208
["Król Lew"]
00:34
["TitusTitus"]
3
22485
4432
["Tytus Andronikus"]
00:49
["FridaFrida"]
4
37727
5853
["Frida"]
01:05
["The MagicMagia FluteFlet"]
5
53751
4474
["Czarodziejski Flet"]
01:12
["AcrossCałej The UniverseWszechświat"]
6
60197
6161
["Across the Universe"]
01:27
(ApplauseAplauz)
7
75710
4552
(Oklaski)
01:32
JulieJulie TaymorTaymor: Thank you. Thank you very much.
8
80262
2207
Julie Taymor: Dziękuję. Dziękuję bardzo.
01:34
That's a fewkilka samplespróbki of the theaterteatr, operaopera
9
82469
2717
To wybór spektakli teatralnych, operowych
01:37
and filmsfilmy that I have doneGotowe over the last 20 yearslat.
10
85186
3342
i filmów, które zrobiłam
przez ostatnie 20 lat.
01:40
But what I'd like to beginzaczynać with right now
11
88528
2038
Chcę jednak na początek
01:42
is to take you back to a momentza chwilę
12
90566
1903
cofnąć się z wami do chwili,
01:44
that I wentposzedł throughprzez in IndonesiaIndonezja,
13
92469
2465
którą przeżyłam w Indonezji,
01:46
whichktóry is a seminalnasienny momentza chwilę in my life
14
94934
2137
a był dla mnie inspirujący moment
01:49
and, like all mythsmity,
15
97071
2080
i jak wszystkie mity,
01:51
these storieshistorie need to be retoldopowiadana
16
99151
2255
takie historie trzeba powtarzać,
01:53
and told, lestzeby nie we forgetzapomnieć them.
17
101406
2499
żeby nie popadły w zapomnienie.
01:55
And when I'm in the turbulentburzliwy timesczasy, as we know,
18
103905
3024
W niespokojnych okresach,
01:58
that I am right now, throughprzez the crucibletygiel
19
106929
2388
a teraz takie przechodzę
02:01
and the fireogień of transformationtransformacja,
20
109317
2191
w tyglu i ogniu przemian,
02:03
whichktóry is what all of you do, actuallytak właściwie.
21
111508
2618
jak każdy z was.
02:06
AnybodyKtoś who createstworzy knowswie there's that pointpunkt where
22
114126
3124
Każdy twórca wie,
że jest taki moment,
02:09
it hasn'tnie ma quitecałkiem becomestają się the phoenixfeniks or the burntspalony charchar.
23
117250
5109
gdy nie ma jeszcze ani Feniksa, ani popiołu.
02:14
(LaughterŚmiech)
24
122359
2098
(Śmiech)
02:16
And I am right there on the edgekrawędź,
25
124457
2905
Właśnie tu jestem, na krawędzi,
02:19
whichktóry I'll tell you about, anotherinne storyfabuła.
26
127362
1770
o czym opowiem w kolejnej historii.
02:21
I want to go back to IndonesiaIndonezja
27
129132
1422
Chcę wrócić do Indonezji,
02:22
where I was about 21, 22 yearslat, a long time agotemu,
28
130554
3922
gdzie byłam ponad 20 lat temu
02:26
on a fellowshipdrużyna.
29
134476
1224
na stypendium.
02:27
And I founduznany myselfsiebie, after two yearslat there
30
135700
2930
Po dwuletnim pobycie,
02:30
and performingdziałający and learninguczenie się, on the islandwyspa of BaliBali,
31
138630
3349
po występach i nauce na wyspie Bali
02:33
on the edgekrawędź of a craterkrater, GunungGunung BaturBatur.
32
141979
3827
stanęłam na krawędzi krateru Gunung Batur.
02:37
And I was in a villagewioska where there was
33
145806
3017
Byłam w wiosce, gdzie odbywała się
02:40
an initiationinicjacja ceremonyCeremonia for the youngmłody menmężczyźni,
34
148823
2792
ceremonia inicjacji młodych mężczyzn,
02:43
a riteobrzęd of passageprzejście.
35
151615
1564
obrzęd przejścia.
02:45
Little did I know that it was minekopalnia as well.
36
153179
2552
Nie wiedziałam wtedy,
że też miałam go dostąpić.
02:47
And as I satsob in this templeświątynia squareplac
37
155731
2459
Siedziałam na dziedzińcu świątyni,
02:50
underpod this giganticgigantyczne beringinberingin banyanBanyan treedrzewo,
38
158190
3000
pod ogromnym figowcem bengalskim,
02:53
in the darkciemny, there was no electricityElektryczność, just the fullpełny moonksiężyc,
39
161190
4837
w ciemności. Nie było prądu,
tylko księżyc w pełni
02:58
down in this emptypusty squareplac,
40
166027
2056
na pustym placu
03:00
and I heardsłyszał the mostwiększość beautifulpiękny soundsDźwięki,
41
168083
2150
i słyszałam przecudowne dźwięki,
03:02
like a CharlesCharles IvesIves concertkoncert
42
170233
1831
jak koncert Charlesa Ivesa.
03:04
as I listenedsłuchałem to the gamelangamelan musicmuzyka
43
172064
2043
Słuchałam muzyki gamelan
03:06
from all the differentróżne villagerswieśniacy that cameoprawa ołowiana witrażu
44
174107
2049
granej przez wieśniaków, którzy przybyli
03:08
for this once-every-five-yearsraz co pięć lat ceremonyCeremonia.
45
176156
3398
na odbywającą się raz na 5 lat ceremonię.
03:11
And I thought I was alonesam in the darkciemny underpod this treedrzewo.
46
179554
3595
Sądziłam, że jestem sama
w ciemnościach pod drzewem.
03:15
And all of a suddennagły, out of the darkciemny,
47
183149
2831
Wtedy nagle, w mroku,
03:17
from the other endkoniec of the squareplac,
48
185980
1884
na drugim końcu placu
03:19
I saw the glintbłysk of mirrorslustra litoświetlony by the moonksiężyc.
49
187864
3908
zobaczyłam błysk luster
oświetlonych przez księżyc.
03:23
And these 20 oldstary menmężczyźni who I'd seenwidziany before
50
191772
3559
Dwudziestu starców,
których wcześniej widziałam,
03:27
all of a suddennagły stoodstał up in these fullpełny warriorwojownik costumeskostiumy
51
195331
5302
wstało w strojach wojowników,
03:32
with the headdressNakrycia głowy and the spearswłócznie,
52
200633
2485
z przybraniami głów i włóczniami
03:35
and no one was in the squareplac, and I was hiddenukryty in the shadowscienie.
53
203118
4362
na pustym placu, a ja kryłam się w cieniu.
03:39
No one was there, and they cameoprawa ołowiana witrażu out,
54
207480
2361
Nikogo tam nie było, a oni wyszli
03:41
and they did this incredibleniesamowite dancetaniec.
55
209841
3639
i odtańczyli niesamowity taniec.
03:45
"HuhuhuhuhuhuhuhahahahahaHuhuhuhuhuhuhuhahahahaha."
56
213480
3692
"Huhuhuhuhu hahahahaha".
03:49
And they movedprzeniósł theirich bodiesciała and they cameoprawa ołowiana witrażu forwardNaprzód,
57
217172
3173
Wyginali się i ruszyli naprzód,
03:52
and the lightsświatła bouncedodbił off these costumeskostiumy.
58
220345
2802
ich stroje odbijały światła.
03:55
And I've been in theaterteatr sinceod I was 11 yearslat oldstary,
59
223147
3416
Zajmuję się teatrem od 11 roku życia,
03:58
and performingdziałający, creatingtworzenie, and I wentposzedł,
60
226563
3214
występując, tworząc. Pomyślałam:
04:01
"Who are they performingdziałający for
61
229777
2143
"Dla kogo oni występują
04:03
with these elaborateopracować costumeskostiumy,
62
231920
2347
w tych wymyślnych kostiumach
04:06
these extraordinaryniezwykły headdressesubiory głowy?"
63
234267
2027
i niezwykłych przybraniach głów?"
04:08
And I realizedrealizowany that they were performingdziałający for God,
64
236294
4787
Zrozumiałam, że występowali dla Boga,
04:13
whatevercokolwiek that meansznaczy.
65
241081
2711
cokolwiek to znaczy.
04:15
But somehowjakoś, it didn't mattermateria about the publicityreklamy.
66
243792
3588
Z jakiegoś powodu nie dbali o rozgłos.
04:19
There was no moneypieniądze involvedzaangażowany.
67
247380
2251
Nie chodziło o pieniądze.
04:21
It wasn'tnie było going to be writtenpisemny down. It was no newsAktualności.
68
249631
3220
Nikt nie miał tego zapisać, nie było mediów.
04:24
And there were these incredibleniesamowite artistsartyści
69
252851
2146
Byli tam ci wspaniali artyści,
04:26
that feltczułem for me like an eternitywieczności as they performedwykonany.
70
254997
3501
ich występ wydawał się wiecznością.
04:30
The nextNastępny momentza chwilę,
71
258498
2085
Gdy tylko tylko skończyli
04:32
as soonwkrótce as they finishedskończone and disappearedzniknął into the shadowscienie,
72
260583
4060
i znikli w ciemnościach,
04:36
a youngmłody man with a propanepropan lanternLatarnia cameoprawa ołowiana witrażu on,
73
264643
2506
przyszedł młody człowiek z lampą gazową,
04:39
hungzawieszony it up on a treedrzewo, setzestaw up a curtainkurtyna.
74
267149
2251
zawiesił ją na drzewie, powiesił kurtynę.
04:41
The villagewioska squareplac was filledwypełniony with hundredssetki of people.
75
269400
3461
Wioskowy plac wypełnił się setkami ludzi.
04:44
And they put on an operaopera all night long.
76
272861
2538
Wystawiali operę przez całą noc.
04:47
HumanCzłowieka beingsIstoty neededpotrzebne the lightlekki.
77
275399
2260
Istoty ludzkie potrzebowały światła.
04:49
They neededpotrzebne the lightlekki to see.
78
277659
2637
Potrzebowały światła, by widzieć.
04:52
So what I gainedzyskał and gatheredZebrane from this incredibleniesamowite,
79
280296
3648
Z tego niesamowitego,
04:55
seminalnasienny momentza chwilę in my life as a youngmłody artistartysta
80
283944
2612
inspirującego momentu w życiu młodej artystki,
04:58
was that you mustmusi be trueprawdziwe
81
286556
3323
zrozumiałam, że trzeba być wiernym
05:01
to what you believe as an artistartysta all the way throughprzez,
82
289879
4072
swoim artystycznym przekonaniom
do samego końca,
05:05
but you alsorównież have to be awareświadomy
83
293951
3539
ale trzeba też pamiętać,
05:09
that the audiencepubliczność is out there in our liveszyje at this time,
84
297490
3489
że publiczność jest obecna
w naszym życiu
05:12
and they alsorównież need the lightlekki.
85
300979
1371
i też potrzebuje światła.
05:14
And it's this incredibleniesamowite balancesaldo
86
302350
2197
To właśnie ta niesamowita równowaga
05:16
that I think that we walkspacerować
87
304547
1749
z którą idziemy,
05:18
when we are creatingtworzenie something that is breakingłamanie groundziemia,
88
306296
3333
gdy tworzymy przełomowe dzieła,
05:21
that's tryingpróbować to do something you've never seenwidziany before,
89
309629
2654
próbujemy robić dotąd niespotykanego,
05:24
that imaginaryurojona worldświat
90
312283
1686
ten wymyślony świat,
05:25
where you actuallytak właściwie don't know where you're going to endkoniec up,
91
313969
3377
w którym nie wiadomo, gdzie skończysz,
05:29
that's the fine linelinia on the edgekrawędź of a craterkrater
92
317346
2766
to jest cienka linia na krawędzi krateru,
05:32
that I have walkedchodził my wholecały life.
93
320112
2630
po której kroczę całe życie.
05:34
What I would like to do now is to tell you
94
322742
2548
Chcę teraz opowiedzieć
05:37
a little bitkawałek
95
325290
1806
co nieco
05:39
about how I work. Let's take "The LionLion KingKról."
96
327096
2857
o tym jak pracuję. Weźmy "Króla Lwa".
05:41
You saw manywiele examplesprzykłady of my work up there,
97
329953
2252
Widzieliście tu wiele przykładów mojej pracy,
05:44
but it's one that people know.
98
332205
1945
ale ten znają wszyscy.
05:46
I startpoczątek with the notionpojęcie of the ideographideogram.
99
334150
2699
Zaczynam od koncepcji ideogramu.
05:48
An ideographideogram is like a brushszczotka paintingobraz, a JapaneseJapoński brushszczotka paintingobraz.
100
336849
3375
Ideogram jest jak japońskie malowidło.
05:52
ThreeTrzy strokesuderzeń, you get the wholecały bamboobambus forestlas.
101
340224
3509
Trzy pociągnięcia pędzlem
i masz cały las bambusowy.
05:55
I go to the conceptpojęcie of "The LionLion KingKról"
102
343733
2531
Przechodzę do pomysłu "Króla Lwa"
05:58
and I say, "What is the essenceistota of it?
103
346264
2068
i pytam: "Jaka jest jego esencja?
06:00
What is the abstractionabstrakcja?
104
348332
1636
Co jest ogólną ideą?
06:01
If I were to reducezmniejszyć this entireCały storyfabuła
105
349968
3261
Gdybym miała okroić całą opowieść
06:05
into one imageobraz, what would it be?"
106
353229
2741
do jednego obrazu, co by to było?"
06:07
The circleokrąg. The circleokrąg. It's so obviousoczywisty.
107
355970
2954
Krąg, to takie oczywiste.
06:10
The circleokrąg of life. The circleokrąg of Mufasa'sMufasa's maskmaska.
108
358924
3977
Krąg życia. Krąg maski Mufasy.
06:14
The circleokrąg that, when we come to ActUstawy IIII and there's a droughtsusza,
109
362901
4540
Na początku II aktu jest susza,
06:19
how do you expresswyrazić droughtsusza?
110
367441
1479
jak wyrazić suszę?
06:20
It's a circleokrąg of silkjedwab on the floorpiętro
111
368920
3159
To krąg jedwabiu na podłodze,
06:24
that disappearsznika into the holeotwór in the stageetap floorpiętro.
112
372079
4054
który znika w zapadni sceny.
06:28
The circleokrąg of life comespochodzi in the wheelskoła
113
376133
2629
Krąg życia jest w kółkach
06:30
of the gazellesGazele that leapskok.
114
378762
2448
skaczących gazel.
06:33
And you see the mechanicsmechanika.
115
381210
1722
Widać mechanizm.
06:34
And beingistota a theaterteatr personosoba, what I know and love about the theaterteatr
116
382932
3378
Jako człowiek teatru kocham w nim to,
06:38
is that when the audiencepubliczność comespochodzi in
117
386310
1695
że gdy przychodzą widzowie
06:40
and they suspendzawiesić theirich disbeliefniedowierzanie,
118
388005
1794
i zawieszają swe niedowierzanie,
06:41
when you see menmężczyźni walkingpieszy or womenkobiety walkingpieszy
119
389799
2835
gdy widzisz mężczyzn albo kobiety
06:44
with a plattertalerz of grasstrawa on theirich headsgłowy,
120
392634
1897
z misami trawy na głowach,
06:46
you know it's the savannaSawanna.
121
394531
1616
wiesz, że to sawanna.
06:48
You don't questionpytanie that.
122
396147
1544
Nie kwestionujesz tego.
06:49
I love the apparentpozorna truthprawda of theaterteatr.
123
397691
2484
Kocham oczywistą prawdę teatru.
06:52
I love that people are willingskłonny to fillwypełniać in the blanksBlanki.
124
400175
3597
Kocham to, że ludzie chcą
wypełniać puste miejsca.
06:55
The audiencepubliczność is willingskłonny to say,
125
403772
2020
Widzowie są gotowi powiedzieć:
06:57
"Oh, I know that's not a realreal sunsłońce.
126
405792
3000
"Wiem, że to nie jest prawdziwe słońce.
07:00
You tookwziął piecessztuk of stickskije.
127
408792
2308
Wzięliście kilka patyków,
07:03
You addedw dodatku silkjedwab to the bottomDolny.
128
411100
2095
dodaliście jedwab na spód.
07:05
You suspendedzawieszone these piecessztuk. You let it fallspadek flatmieszkanie on the floorpiętro.
129
413195
3704
Zawiesiliście. Pozwalacie im spaść
płasko na podłogę.
07:08
And as it riseswznosi się with the stringssmyczki, I see that it's a sunsłońce.
130
416899
4403
Kiedy wznosi się na sznurkach,
widzę, że to słońce.
07:13
But the beautypiękno of it is that it's just silkjedwab and stickskije.
131
421302
4407
Ale jego piękno kryje się w tym,
że to jedwab i patyki.
07:17
And in a way, that is what makesczyni it spiritualduchowy.
132
425709
4552
Stąd bierze się uduchowienie.
07:22
That's what movesporusza się you.
133
430261
1445
To was napędza.
07:23
It's not the actualrzeczywisty literaldosłowny sunrisewschód słońca that's comingprzyjście.
134
431706
4216
To nie prawdziwy, realny wschód słońca.
07:27
It's the artsztuka of it.
135
435922
1531
To jego wyobrażenie.
07:29
So in the theaterteatr, as much as the storyfabuła is criticalkrytyczny
136
437453
5360
Choć w teatrze
bardzo ważna jest opowieść
07:34
and the bookksiążka and the languagejęzyk,
137
442813
1905
i książka i język,
07:36
the tellingwymowny of the storyfabuła, how it's told,
138
444718
4651
sposób opowieści
07:41
the mechanicsmechanika, the methodsmetody that you use,
139
449369
3618
mechanika, metody, których używasz,
07:44
is equalrówny to the storyfabuła itselfsamo.
140
452987
2599
są równie ważne jak sama opowieść.
07:47
And I'm one who loveskocha highwysoki techtech and lowNiska techtech.
141
455586
3338
Kocham technikę nowoczesną jak i tradycyjną.
07:50
So I could go from --
142
458924
1799
Mogłabym zacząć od...
07:52
For instanceinstancja, I'll showpokazać you some "Spider-ManSpider-Man" laterpóźniej,
143
460723
2206
Pokażę później trochę "Spider-Mana",
07:54
these incredibleniesamowite machinesmaszyny that moveruszaj się people alongwzdłuż.
144
462929
2871
niesamowite maszyny, które przemieszczają ludzi.
07:57
But the factfakt is, withoutbez the dancertancerz
145
465800
2366
Ale faktem jest, że bez tancerza,
08:00
who knowswie how to use his bodyciało and swinghuśtawka on those wiresprzewody,
146
468166
2753
który wie jak użyć ciała
i kołysać się na drutach,
08:02
it's nothing.
147
470919
1787
maszyny są niczym.
08:04
So now I'm going to showpokazać you
148
472706
2909
Teraz pokażę wam fragmenty
08:07
some clipsklipy from the other bigduży projectprojekt of my life this yearrok,
149
475615
4318
nagrań z innego wielkiego
tegorocznego projektu,
08:11
"The TempestTempest."
150
479933
1042
"Burzy".
08:12
It's a moviefilm. I did "The TempestTempest" on a stageetap threetrzy timesczasy
151
480975
4093
To film. Wystawiałam "Burzę"
na scenie trzy razy
08:17
in the theaterteatr sinceod 1984, '86,
152
485068
3237
w teatrze od 1984, 1986 r.,
08:20
and I love the playgrać.
153
488305
2204
i uwielbiam tę sztukę.
08:22
I did it always with a malemęski ProsperoProspero.
154
490509
2526
Zawsze obsadzałam mężczyzn
w roli Prospera.
08:25
And all of a suddennagły, I thought,
155
493035
1662
Nagle pomyślałam:
08:26
"Well, who am I gonna get to playgrać ProsperoProspero?
156
494697
2086
"Kogo wziąć do roli Prospero?
08:28
Why not HelenHelen MirrenMirren? She's a great actoraktor. Why not?"
157
496783
3722
Może Helen Mirren?
Jest wielką aktorką. Czemu nie?"
08:32
And this materialmateriał really did work for a womankobieta equallyna równi as well.
158
500505
3260
Tekst równie dobrze sprawdził się u kobiety.
08:35
So now, let's take a look at some of the imagesobrazy
159
503765
3095
Spójrzmy na niektóre obrazy
08:38
from "The TempestTempest."
160
506860
1993
z "Burzy".
08:40
(MusicMuzyka)
161
508853
4983
(Muzyka)
08:57
(VideoWideo) ProsperaProspera: HastHast thouty, spiritduch, performedwykonany to the pointpunkt the tempestTempest that I badeBade theeTobie?
162
525220
3752
(Wideo) Prospera: Czyś ostatnią burzę
Wedle rozkazu do słowa wykonał?
09:00
ArielAriel: I boardedna pokład the king'sKing's shipstatek. In everykażdy cabinkabina, I flamedpodpalany amazementzdumienie.
163
528972
5508
Ariel: Na okręt królewski wpadłem
i po wszystkich kajutach ciskałem płomień.
09:09
ProsperaProspera: At first sightwidok, they have changedzmienione eyesoczy.
164
537664
2956
Prospera: Przy pierwszym spotkaniu
Wzrok się ich zmierzył.
09:12
MirandaMiranda: Do you love me?
165
540620
1195
Miranda: Czy ty mnie kochasz?
09:13
FerdinandFerdinand: BeyondPoza all limitlimit.
166
541815
1376
Ferdynand: Ponad wszystko.
09:15
HMHM: They are bothobie in either'salbo w powersuprawnienie.
167
543191
2592
HM: Jedno już, widzę,
w drugiego moc wpadło.
09:17
TrinculoTrinculo: MiseryNędza acquaintsZaznajamia a man with strangedziwne bedfellowssprzymierzeńców.
168
545783
5131
Trynkulo: Bieda dziwnych daje nieraz
człowiekowi kompanów.
09:22
(MusicMuzyka)
169
550914
3242
(Muzyka)
09:26
Looking for businessbiznes, governorgubernator?
170
554156
3477
Szukasz przygód, mój panie?
09:29
CalibanCaliban: HastHast thouty not droppedporzucone from heavenniebo?
171
557633
2002
Kaliban: Czy nie spadłeś ty z nieba?
09:31
StephanoStephano: Out of the moonksiężyc, I do assuregwarantować theeTobie.
172
559635
2555
Stefano: Z księżyca; możesz mi wierzyć.
09:34
ProsperaProspera: CalibanCaliban!
173
562190
1997
Prospera: Kaliban!
09:36
CalibanCaliban: This islandwyspa is minekopalnia.
174
564187
2265
Kaliban: Ta wyspa jest moja!
09:38
ProsperaProspera: For this, be sure, tonightdzisiejszej nocy thouty shaltbędziesz have crampsskurcze.
175
566452
3545
Prospera: Tej nocy
pewnych spodziewaj się kurczów.
09:41
AntonioAntonio: Here lieskłamstwa your brotherbrat no better than the earthZiemia he lieskłamstwa uponna.
176
569997
3509
Antonio: Patrz tylko, książę, tutaj brat twój leży,
Od swego łoża, ziemi tej, nie lepszy.
09:45
SebastianSebastian: DrawLosowanie thytwego swordmiecz.
177
573506
1799
Sebastian: Dobądź oręża.
09:47
And I, the kingkról, shallpowinien love theeTobie.
178
575305
3609
Ja, król twój, kochać cię będę.
09:50
ProsperaProspera: I will plagueplaga them all, even to roaringryk.
179
578914
5386
Prospera: Będę ich dręczyć,
niech ryczą z boleści.
09:58
ArielAriel: I have madezrobiony you madszalony.
180
586133
4573
Ariel: Ja wam szaleństwem
zmysły pomieszałem.
10:08
ProsperaProspera: We are suchtaki stuffrzeczy as dreamsmarzenia are madezrobiony on.
181
596874
3045
Prospera: Sen i my
z jednych złożeni pierwiastków.
10:11
and our little life is roundedzaokrąglone with a sleepsen.
182
599919
4211
Żywot nasz krótki w sen jest owinięty.
10:16
(MusicMuzyka)
183
604130
5325
(Muzyka)
10:21
JTJT: Okay.
184
609455
2850
JT: Dobrze.
10:24
(ApplauseAplauz)
185
612305
3974
(Oklaski)
10:28
So I wentposzedł from theaterteatr, doing "The TempestTempest"
186
616279
2428
Zaczęłam od teatru, wystawiając "Burzę"
10:30
on the stageetap in a very low-budgetniedrogi productionprodukcja
187
618707
2324
na scenie, z bardzo małym budżetem,
10:33
manywiele yearslat agotemu,
188
621031
1638
wiele lat temu,
10:34
and I love the playgrać, and I alsorównież think
189
622669
2445
lubię tę sztukę i myślę też,
10:37
it's Shakespeare'sSzekspira last playgrać,
190
625114
2024
że to ostatnia sztuka Szekspira,
10:39
and it really lendsnadaje itselfsamo, as you can see, to cinemakino.
191
627138
3680
i, jak widzicie, świetnie pasuje na film.
10:42
But I'm just going to give you a little exampleprzykład about
192
630818
2275
Ale chcę dać wam mały przykład
10:45
how one stagesgradacja it in theaterteatr
193
633093
2178
jak wystawia się ją w teatrze,
10:47
and then how one takes that samepodobnie ideapomysł or storyfabuła
194
635271
4061
a potem jak wziąć
ten sam pomysł czy historię
10:51
and movesporusza się it into cinemakino.
195
639332
2992
i zrobić z niej film.
10:54
The ideographideogram that I talkedrozmawialiśmy to you about before,
196
642324
3096
Ideogram, o którym wcześniej mówiłam,
10:57
what is it for "The TempestTempest"?
197
645420
2111
jaki wygląda dla "Burzy"?
10:59
What, if I were to boilgotować it down,
198
647531
2826
Gdybym miała ją skondensować,
11:02
would be the one imageobraz that I could
199
650357
2313
w jeden obraz, na którym
11:04
hangpowiesić my hatkapelusz on for this?
200
652670
2247
mogłabym oprzeć resztę.
11:06
And it was the sandpiasek castleZamek,
201
654917
2288
To był zamek z piasku,
11:09
the ideapomysł of nurturewychowanie versusprzeciw natureNatura,
202
657205
3140
temat "natura kontra kultura",
11:12
that we buildbudować these civilizationscywilizacje --
203
660345
2455
budowa cywilizacji.
11:14
she speaksmówi about it at the endkoniec, HelenHelen Mirren'sMirren's ProsperaProspera --
204
662800
2955
Prospera Helen Mirren mówi na końcu:
11:17
we buildbudować them, but underpod natureNatura, underpod the grandwielki tempestTempest,
205
665755
5473
budujemy je, lecz pod wpływem natury,
pod naporem burzy,
11:23
these cloud-cappedCloud-capped towerswieże, these gorgeouswspaniały palacespałace will fadeblaknąć
206
671228
5495
te wieże wśród chmur,
te wspaniałe pałace znikną
11:28
and there will -- leavepozostawiać not a rackStojak behindza.
207
676723
4223
i nie zostawią po sobie śladu.
11:32
So in the theaterteatr, I startedRozpoczęty the playgrać,
208
680946
2629
W teatrze rozpoczęłam sztukę
11:35
it was a blackczarny sandpiasek rakeGrabie, whitebiały cycCYC,
209
683575
3062
czarnymi grabiami i białą kurtyną tła,
11:38
and there was a little girldziewczyna, MirandaMiranda, on the horizonhoryzont,
210
686637
2925
a na horyzoncie
mała dziewczynka, Miranda,
11:41
buildingbudynek a dripkroplówki castleZamek, a sandpiasek castleZamek.
211
689562
2668
budowała zamek z piasku.
11:44
And as she was there on the edgekrawędź of that stageetap,
212
692230
3440
Siedziała na brzegu sceny,
11:47
two stagehandspracownicy sceniczni all in blackczarny
213
695670
3361
a dwóch pomocników inspicjenta w czerni
11:51
with wateringpodlewanie canspuszki ranpobiegł alongwzdłuż the topTop
214
699031
4504
biegało z konewkami u góry
11:55
and startedRozpoczęty to pourwlać waterwoda on the sandpiasek castleZamek,
215
703535
4627
i polewali wodą piaskowy zamek,
12:00
and the sandpiasek castleZamek startedRozpoczęty to dripkroplówki and sinktonąć,
216
708162
2770
który zaczął się rozmywać i zapadać,
12:02
but before it did,
217
710932
1399
ale zanim się zapadł,
12:04
the audiencepubliczność saw the black-cladodzianych na czarno stagehandspracownicy sceniczni.
218
712331
4240
widownia zobaczyła, kto lał wodę.
12:08
The mediumśredni was apparentpozorna. It was banalbanalny. We saw it.
219
716571
4587
Sposób przekazu był prosty.
Banalny. Widzieliśmy to.
12:13
But as they startedRozpoczęty to pourwlać the waterwoda,
220
721158
2983
Lecz gdy zaczęli lać wodę,
12:16
the lightlekki changedzmienione from showingseans you the black-cladodzianych na czarno stagehandspracownicy sceniczni
221
724141
3732
światło przeniosło się z polewających,
12:19
to focusingskupienie, this roughszorstki magicmagia that we do in theaterteatr,
222
727873
3314
ta szorstka magia teatru,
12:23
it focusedskupiony right on the waterwoda itselfsamo.
223
731187
3553
i skoncentrowało na samej wodzie.
12:26
And all of a suddennagły, the audience'spubliczności perspectiveperspektywiczny changeszmiany.
224
734740
4222
Nagle postrzeganie widowni się zmienia.
12:30
It becomesstaje się something magicallymagicznie largeduży.
225
738962
3506
Woda staje się czymś magicznie wielkim.
12:34
It becomesstaje się the rainstormulewa.
226
742468
2632
Staje się burzą.
12:37
The maskedmaskowane actorsaktorzy, the puppeteerslalkarzy, they disappearznikać,
227
745100
3644
Zamaskowani aktorzy, animatorzy kukiełek znikają,
12:40
and the audiencepubliczność makesczyni that leapskok into this worldświat,
228
748744
3200
a widownia wskakuje do tego świata,
12:43
into this imaginaryurojona worldświat of "The TempestTempest" actuallytak właściwie happeningwydarzenie.
229
751944
4323
do wymyślonego świata "Burzy",
który dzieje się naprawdę.
12:48
Now the differenceróżnica
230
756267
1429
Spójrzcie na różnicę,
12:49
when I wentposzedł and did it in the cinemakino,
231
757696
2603
kiedy zrobiłam to w kinie,
12:52
I startedRozpoczęty the actualrzeczywisty moviefilm
232
760299
2384
zaczęłam film od zbliżenia
12:54
with a close-upzbliżenie of a sandpiasek castleZamek, a blackczarny sandpiasek castleZamek,
233
762683
5282
czarnego zamku z piasku.
12:59
and what cinemakino can do is,
234
767965
1838
Kino potrafi
13:01
by usingza pomocą cameraaparat fotograficzny, perspectiveperspektywiczny,
235
769803
3456
używać kamery, perspektywy,
13:05
and alsorównież long shotsstrzały and close-upszbliżeń,
236
773259
2742
a także długich ujęć i zbliżeń.
13:08
it startedRozpoczęty on a close-upzbliżenie of the sandpiasek castleZamek,
237
776001
2319
Zaczęło się od zbliżenia zamku z piasku,
13:10
and as it pulledciągnięty away,
238
778320
1883
a przy odjeździe kamery było widać,
13:12
you saw that it was a miniatureminiaturowe sittingposiedzenie in the palmPalma
239
780203
3034
że to miniatura,
13:15
of the girl'sGirl's handsręce.
240
783237
1903
stojąca na dłoni dziewczynki.
13:17
And so I could playgrać with the mediumśredni,
241
785140
1828
Mogłam bawić się środkiem przekazu
13:18
and why I moveruszaj się from one mediumśredni to anotherinne
242
786968
2952
i po to zmieniam jeden środek na drugi,
13:21
is to be ablezdolny to do this.
243
789920
1483
aby móc to robić.
13:23
Now I'm going to take you to "Spider-ManSpider-Man."
244
791403
2431
Teraz przejdźmy do "Spider-Mana".
13:25
(MusicMuzyka)
245
793834
3836
(Muzyka)
13:56
(VideoWideo) PeterPeter ParkerParker: ♪ StandingStałego on the precipiceprzepaść,
246
824794
2827
(Wideo) Peter Parker: ♪ Stojąc na urwisku
13:59
I can soarSoar away from this. ♪
247
827621
4479
Mogę odpłynąć od tego wszystkiego. ♪
14:04
JTJT: We're tryingpróbować to do everything in liverelacja na żywo theaterteatr
248
832100
2100
JT: W teatrze próbujemy robić wszystko,
14:06
that you can't do in two dimensionswymiary
249
834200
1919
czego nie można zrobić w dwóch wymiarach,
14:08
in filmfilm and televisiontelewizja.
250
836119
2784
w kinie i w telewizji.
14:10
PPPP: ♪ RiseWzrost abovepowyżej yourselfsiebie and take controlkontrola. ♪
251
838903
3930
PP: ♪ Wznieś się ponad siebie
i przejmij kontrolę. ♪
14:14
GeorgeGeorge TsypinTsypin: We're looking at NewNowy YorkYork from a Spider-ManSpider-Man pointpunkt of viewwidok.
252
842833
3396
George Tsypin: Patrzymy na Nowy Jork
z punktu widzenia Spider-Mana.
14:18
SpiderPająk Man is not boundgranica by gravitypowaga.
253
846229
2250
Spider-Man nie jest ograniczony grawitacją.
14:20
ManhattanManhattan in the showpokazać is not boundgranica by gravitypowaga eitherzarówno.
254
848479
3158
Manhattanu w tym spektaklu
też nie ogranicza grawitacja.
14:23
PPPP: ♪ Be yourselfsiebie and risewzrost abovepowyżej it all. ♪
255
851637
4219
PP: ♪ Bądź sobą
i wznieś się ponad wszystko. ♪
14:27
EnsembleZespół: ♪ SockSkarpety! PowPow! ♪
256
855856
4103
Chór: ♪ Łup! Bum! ♪
14:31
SlamSlam! ScratchPodstaw! ♪
257
859959
2585
♪ Trzask! Zgrzyt! ♪
14:34
DannyDanny EzralowEzralow: I don't want you to even think there's a choreographerchoreograf.
258
862544
2201
Danny Ezralow: Nie myślcie nawet,
że tu jest choreograf.
14:36
It's realreal, what's happeningwydarzenie.
259
864745
1126
To, co się dzieje, jest prawdziwe.
14:37
I preferwoleć you to see people movingw ruchu,
260
865871
2873
Wolę, żebyście widzieli ruch ludzi
14:40
and you're going, "WhoaUuu, what was that?"
261
868744
2186
I pytali "O rany, co to było?"
14:42
(MusicMuzyka)
262
870930
12221
(Muzyka)
14:55
JTJT: If I give enoughdość movementruch in the sculpturerzeźba,
263
883151
2084
JT: Jeśli oddam dosyć ruchu w rzeźbie,
14:57
and the actoraktor movesporusza się theirich headgłowa, you feel like it's aliveżywy.
264
885235
3191
to gdy aktor poruszy głową,
poczujecie, że to jest żywe.
15:00
It's really comickomiczny bookksiążka liverelacja na żywo. It's a comickomiczny bookksiążka comingprzyjście aliveżywy.
265
888426
2950
To komiks przywołany do życia.
15:03
(MusicMuzyka)
266
891376
7201
(Muzyka)
15:10
BonoBono: They're mythologiesmitologie.
267
898577
1162
Bono: Oni są mitologiczni.
15:11
They're modernnowoczesny mythsmity, these comickomiczny bookksiążka heroesbohaterowie.
268
899739
3626
To są współczesne mity, bohaterowie komiksów.
15:15
PPPP: ♪ They believe. ♪
269
903365
5963
PP: ♪ Oni wierzą. ♪
15:21
(ScreamsKrzyki)
270
909328
3677
(Krzyki)
15:25
(MusicMuzyka)
271
913005
5518
(Muzyka)
15:42
(ApplauseAplauz)
272
930766
2268
(Oklaski)
15:45
JTJT: OhhhhOh. What was that?
273
933034
4610
JT: Co to było?
15:49
CircusCyrk, rockskała 'n'"n" rollrolka, dramadramat.
274
937644
2271
Cyrk, rock 'n' roll, dramat.
15:51
What the hellpiekło are we doing up there on that stageetap?
275
939915
2842
Co my, u diabła, wyrabiamy na tej scenie?
15:54
Well, one last storyfabuła, very quicklyszybko.
276
942757
2662
Ostatnia opowieść, szybciutko.
15:57
After I was in that villagewioska, I crossedskrzyżowany the lakejezioro,
277
945419
2870
Po pobycie w tamtej wiosce,
przeprawiłam się przez jezioro
16:00
and I saw that the volcanowulkan was eruptingwybucha
278
948289
3089
i ujrzałam, że wulkan wybuchł
16:03
on the other sidebok, GunungGunung BaturBatur,
279
951378
1753
na drugim brzegu, Gunung Batur,
16:05
and there was a deadnie żyje volcanowulkan nextNastępny to the liverelacja na żywo volcanowulkan.
280
953131
3085
a obok czynnego wulkanu
znajdował się wulkan wygasły.
16:08
I didn't think I'd be swallowedpołknięty by the volcanowulkan,
281
956216
2021
Nie sądziłam, że zostanę
pochłonięta przez wulkan,
16:10
and I am here.
282
958237
1586
No i jestem tutaj.
16:11
But it's very easyłatwo to climbwspinać się up, is it not?
283
959823
3937
Łatwo wspinać się w górę, prawda?
16:15
You holdutrzymać on to the rootskorzenie,
284
963760
1585
Trzeba się trzymać korzeni,
16:17
you put your footstopa in the little rocksskały
285
965345
3200
stawać na małych kamieniach
16:20
and climbwspinać się up there, and you get to the topTop,
286
968545
2582
i piąć się do góry, a dotrzesz na szczyt.
16:23
and I was with a good friendprzyjaciel who was an actoraktor,
287
971127
2290
byłam tam z przyjacielem, aktorem,
16:25
and we said, "Let's go up there.
288
973417
2020
powiedzieliśmy: "Wejdźmy na górę.
16:27
Let's see if we can come closeblisko to the edgekrawędź
289
975437
2048
Sprawdźmy, czy można podejść
blisko krawędzi
16:29
of that liverelacja na żywo volcanowulkan."
290
977485
2136
tego czynnego wulkanu".
16:31
And we climbedwspiął się up and we got to the very topTop,
291
979621
2852
Dotarliśmy na sam szczyt,
16:34
and we're on the edgekrawędź, on this precipiceprzepaść,
292
982473
2505
jesteśmy na krawędzi, nad przepaścią,
16:36
RolandRoland disappearsznika into the sulfurSiarka smokepalić
293
984978
2413
Roland znika w siarczanym dymie,
16:39
at the volcanowulkan at the other endkoniec,
294
987391
1937
po drugiej stronie wulkanu,
16:41
and I'm up there alonesam
295
989328
1842
a ja jestem na górze sama,
16:43
on this incredibleniesamowite precipiceprzepaść.
296
991170
2736
nad tą niesamowitą przepaścią.
16:45
Did you hearsłyszeć the lyricstekst piosenki?
297
993906
1621
Słyszeliście ten tekst?
16:47
I'm on the precipiceprzepaść looking down
298
995527
2326
Jestem nad przepaścią, patrząc w dół,
16:49
into a deadnie żyje volcanowulkan to my left.
299
997853
2311
w wygasły wulkan po lewej.
16:52
To my right is sheerzwykły shalełupków. It's comingprzyjście off.
300
1000164
3828
Po prawej kruszy się łupek.
16:55
I'm in thongsstringi and sarongssarongs. It was manywiele yearslat agotemu.
301
1003992
3768
Jestem w sandałach i sarongu.
To było lata temu.
16:59
And no hikingpiesze wycieczki bootsbuty.
302
1007760
1625
I bez butów do wspinaczki.
17:01
And he's disappearedzniknął, this madszalony FrenchFrancuski gypsycygańska actoraktor,
303
1009385
3959
Szalony francuski, cygański aktor,
17:05
off in the smokepalić, and I realizerealizować,
304
1013344
3304
zniknął w dymie, a ja zdaję sobie sprawę,
17:08
I can't go back the way that I've come. I can't.
305
1016648
3928
że nie dam rady wrócić drogą,
którą przyszłam.
17:12
So I throwrzucać away my cameraaparat fotograficzny. I throwrzucać away my thongsstringi,
306
1020576
4681
Więc wyrzuciłam kamerę. Wyrzuciłam sandały,
17:17
and I lookedspojrzał at the linelinia straightproste in frontz przodu of me,
307
1025257
3229
wbiłam wzrok przed siebie
17:20
and I got down on all foursFours like a catkot,
308
1028486
3634
i opadłam na czworaki, jak kot,
17:24
and I heldtrzymany with my kneeskolana to eitherzarówno sidebok
309
1032120
3022
i trzymałam się kolanami z obu stron
17:27
of this linelinia in frontz przodu of me,
310
1035142
2393
tej linii przede mną,
17:29
for 30 yardsstocznie or 30 feetstopy, I don't know.
311
1037535
3042
przez 10 czy 20 metrów.
17:32
The windwiatr was massivelymasowo blowingdmuchanie,
312
1040577
2713
Wiatr wiał bardzo mocno
17:35
and the only way I could get to the other sidebok
313
1043290
3430
i dostać się na tamtą stronę
17:38
was to look at the linelinia straightproste in frontz przodu of me.
314
1046720
2443
mogłam tylko patrząc na linię przede mną.
17:41
I know you've all been there.
315
1049163
2003
Wiem, że wszyscy przez to przeszliście.
17:43
I'm in the crucibletygiel right now.
316
1051166
1973
Jestem teraz w tyglu.
17:45
It's my trialpróba by fireogień.
317
1053139
1864
To jest moja próba ognia.
17:47
It's my company'sfirmy trialspróby by fireogień.
318
1055003
2330
Próba ognia dla moich towarzyszy.
17:49
We surviveprzetrwać because our thememotyw songpiosenka is "RiseWzrost AbovePowyżej."
319
1057333
4257
Przetrwamy, bo gra nam piosenka
"Wznieść się".
17:53
BoyChłopiec fallsspada from the skyniebo, risewzrost abovepowyżej.
320
1061590
3141
Chłopiec spada z nieba, wznosi się.
17:56
It's right there in the palmPalma of bothobie of our handsręce,
321
1064731
2414
Mamy go w dłoniach obu rąk,
17:59
of all of my company'sfirmy handsręce.
322
1067145
1627
w rękach wszystkich moich towarzyszy.
18:00
I have beautifulpiękny collaboratorswspółpracownicy, and we as creatorsTwórcy
323
1068772
3568
Mam cudownych współpracowników,
my jako twórcy
18:04
only get there all togetherRazem.
324
1072340
2011
możemy tam dotrzeć tylko razem.
18:06
I know you understandzrozumieć that.
325
1074351
2189
Wiem, że to rozumiecie.
18:08
And you just stayzostać going forwardNaprzód,
326
1076540
2425
I będziecie wciąż dążyć na przód,
18:10
and then you see this extraordinaryniezwykły thing
327
1078965
2641
Wtedy ujrzycie te nadzwyczajne rzeczy
18:13
in frontz przodu of your eyesoczy.
328
1081606
1546
tuż przed oczyma.
18:15
Thank you.
329
1083152
1300
Dziękuję.
18:16
(ApplauseAplauz)
330
1084452
5447
(Oklaski)
Reviewed by Rysia Wand

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Julie Taymor - Director, designer
Julie Taymor is a film, theater and opera director. She is known for lavish movies such as Frida and for her hit Broadway musicals, The Lion King and Spider-Man: Turn Off the Dark.

Why you should listen

Working in musicals, Shakespeare, film and opera, Julie Taymor is a wildly imaginative and provocative director and designer. She is well known for having translated the film The Lion King to Broadway, a still-running show for which she also designed costumes, masks and puppets -- and won two Tony Awards. (She was the first woman to win a Tony for directing a musical.) She has received multiple awards for her work, and given both MacArthur and Guggenheim fellowships.

In 2005, she worked on a lavish production of Mozart's opera, The Magic Flute, and in 2006 she co-wrote a version of the story of Beowulf, Grendel. Meanwhile, she has developed a fascinating career in the movies. She directed Across the Universe, a romp through the music of the Beatles, Titus, a 1999 adaptation of Shakespeare's Titus Andronicus, and the glorious Frida, the 2002 film about Frida Kahlo for which she received an Oscar nomination. More recently, and most dramatically, Taymor collaborated with musicians from U2 on a Broadway stage version of Marvel Studios' Spider-Man.

More profile about the speaker
Julie Taymor | Speaker | TED.com