TED2017
Elizabeth Blackburn: The science of cells that never get old
Elizabeth Blackburn: Hiç yaşlanmayan hücrelerin bilimi
Filmed:
Readability: 4.7
1,957,519 views
Bedenimizi ne yaşlandırır... cildimiz kırışır, saçımız beyazlaşır, bağışıklık sistemimiz zayıflar? Biyolog Elizabeth Blackburn telomerazı keşfetmesiyle bu sorunun cevabını bularak Nobel Ödülü'nü paylaşıyor: Hücreler bölündüğünde salgılanan, kromozomların uçlarındaki koruyucuları yenileyen bir enzim. Blackburn'ün çığır açan araştırması hakkında daha çok şey öğrenin - yaşlanma üzerinde nasıl kontrol sahibi olabileceğimiz dâhil.
Elizabeth Blackburn - Molecular biologist
Elizabeth Blackburn won a Nobel Prize for her pioneering work on telomeres and telomerase, which may play central roles in how we age. She is president of the Salk Institute and author of the New York Times Best Seller, "The Telomere Effect." Full bio
Elizabeth Blackburn won a Nobel Prize for her pioneering work on telomeres and telomerase, which may play central roles in how we age. She is president of the Salk Institute and author of the New York Times Best Seller, "The Telomere Effect." Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Where does the end begin?
0
1484
1932
Sonun başlangıcı neresidir?
00:15
Well, for me, it all began
with this little fellow.
with this little fellow.
1
3440
3240
Bana göre her şey
bu küçük arkadaşla başladı.
bu küçük arkadaşla başladı.
00:20
This adorable organism --
2
8240
1416
Bu sevimli organizma,
00:21
well, I think it's adorable --
3
9680
1456
yani bence sevimli,
00:23
is called Tetrahymena
and it's a single-celled creature.
and it's a single-celled creature.
4
11160
4016
Tetrahymena denilen tek hücreli bir canlı.
00:27
It's also been known as pond scum.
5
15200
1896
Yosun olarak da biliniyor.
00:29
So that's right, my career
started with pond scum.
started with pond scum.
6
17120
3720
Benim kariyerim yosunla başladı.
00:33
Now, it was no surprise
I became a scientist.
I became a scientist.
7
21680
3056
Bilim insanı olmam
pek de şaşırtıcı değildi.
pek de şaşırtıcı değildi.
00:36
Growing up far away from here,
8
24760
2096
Buradan uzakta büyüdüm,
00:38
as a little girl I was deadly curious
9
26880
2896
yaşayan her şeye çok meraklı
00:41
about everything alive.
10
29800
1976
küçük bir kızdım.
00:43
I used to pick up lethally poisonous
stinging jellyfish and sing to them.
stinging jellyfish and sing to them.
11
31800
4640
Zehirli denizanası toplar
ve onlara şarkı söylerdim.
ve onlara şarkı söylerdim.
00:49
And so starting my career,
12
37800
2816
Kariyerime başlarken de
00:52
I was deadly curious
about fundamental mysteries
about fundamental mysteries
13
40640
3376
hayatın en temel taşlarına ilişkin
00:56
of the most basic building blocks of life,
14
44040
3336
sırlara çok meraklıydım.
00:59
and I was fortunate to live in a society
where that curiosity was valued.
where that curiosity was valued.
15
47400
5696
Meraka değer verilen bir toplumda
yaşadığım için şanslıydım.
yaşadığım için şanslıydım.
01:05
Now, for me, this little
pond scum critter Tetrahymena
pond scum critter Tetrahymena
16
53120
2576
Bana göre Tetrahymena adlı
bu yosun canlısı
bu yosun canlısı
01:07
was a great way to study
the fundamental mystery
the fundamental mystery
17
55720
2296
çok merak ettiğim
temel bir sır hakkında
temel bir sır hakkında
01:10
I was most curious about:
18
58040
2056
çalışmak için harikaydı:
01:12
those bundles of DNA
in our cells called chromosomes.
in our cells called chromosomes.
19
60120
4375
hücrelerimizde kromozom adı verilen
DNA sarmalları.
DNA sarmalları.
01:16
And it was because I was curious
about the very ends of chromosomes,
about the very ends of chromosomes,
20
64519
6417
Telomerler dediğimiz
kromozomun uç noktaları
kromozomun uç noktaları
01:22
known as telomeres.
21
70960
2016
merakımı cezbediyordu.
01:25
Now, when I started my quest,
22
73000
2696
Araştırmama başladığımda,
telomerler hakkında
telomerler hakkında
01:27
all we knew was that they helped
protect the ends of chromosomes.
protect the ends of chromosomes.
23
75720
3896
tek bildiğimiz kromozomun uç noktalarının
korunmasına yardım ettikleriydi.
korunmasına yardım ettikleriydi.
01:31
It was important when cells divide.
24
79640
1696
Bu, hücreler bölündüğü zaman önemliydi.
01:33
It was really important,
25
81360
1376
Gerçekten önemliydi
01:34
but I wanted to find out
what telomeres consisted of,
what telomeres consisted of,
26
82760
4096
ama telomerlerin
neler içerdiğini anlamak istedim,
neler içerdiğini anlamak istedim,
01:38
and for that, I needed a lot of them.
27
86880
2776
bunun için de
çok fazlasına ihtiyacım vardı.
çok fazlasına ihtiyacım vardı.
01:41
And it so happens
that cute little Tetrahymena
that cute little Tetrahymena
28
89680
2576
Görünen o ki
Tetrahymena sevimli canlısının
Tetrahymena sevimli canlısının
01:44
has a lot of short linear chromosomes,
29
92280
3016
çok sayıda kısa lineer kromozomu var,
01:47
around 20,000,
30
95320
1616
20.000 kadar,
01:48
so lots of telomeres.
31
96960
1360
bu çok sayıda telomer demek.
01:51
And I discovered that telomeres
consisted of special segments
consisted of special segments
32
99200
4696
Telomerlerin, kromozomların ucunda
kodlanmayan
kodlanmayan
01:55
of noncoding DNA right
at the very ends of chromosomes.
at the very ends of chromosomes.
33
103920
3696
özel DNA parçalarından oluştuğunu
ortaya çıkardım.
ortaya çıkardım.
01:59
But here's a problem.
34
107640
2176
Ancak bir sorun var.
02:01
Now, we all start life as a single cell.
35
109840
2816
Hepimiz hayata tek hücreli başlıyoruz.
02:04
It multiples to two.
Two becomes four. Four becomes eight,
Two becomes four. Four becomes eight,
36
112680
2736
Önce ikiye katlanıyor,
iki dörde, dört sekize,
iki dörde, dört sekize,
02:07
and on and on to form
the 200 million billion cells
the 200 million billion cells
37
115440
3216
bu şekilde devam ederek
200 milyon milyar hücreye ulaşıyor
200 milyon milyar hücreye ulaşıyor
02:10
that make up our adult body.
38
118680
1640
ve yetişkin bedenimiz oluşuyor.
02:12
And some of those cells
have to divide thousands of times.
have to divide thousands of times.
39
120960
3880
Bu hücrelerden bazılarının
binlerce kez bölünmesi gerek.
binlerce kez bölünmesi gerek.
02:17
In fact, even as I stand here before you,
40
125640
2856
Burada durduğum şu an bile,
02:20
all throughout my body,
cells are furiously replenishing
cells are furiously replenishing
41
128520
3096
vücudumun her yerinde
hücreler hızlı bir şekilde yenileniyor,
hücreler hızlı bir şekilde yenileniyor,
02:23
to, well, keep me
standing here before you.
standing here before you.
42
131640
2520
böylelikle karşınızda
ayakta durabiliyorum.
ayakta durabiliyorum.
02:27
So every time a cell divides,
all of its DNA has to be copied,
all of its DNA has to be copied,
43
135040
4456
Bir hücre her bölündüğünde,
tüm DNA'sı kopyalanmak zorunda,
tüm DNA'sı kopyalanmak zorunda,
02:31
all of the coding DNA
inside of those chromosomes,
inside of those chromosomes,
44
139520
2616
o kromozomlar içindeki
DNA kodlarının tamamı
DNA kodlarının tamamı
02:34
because that carries
the vital operating instructions
the vital operating instructions
45
142160
4536
çünkü bu süreç, hücrelerimizin
iyi işlerliğini mümkün kılmak için
iyi işlerliğini mümkün kılmak için
02:38
that keep our cells in good working order,
46
146720
3016
kalp hücrelerimizin dengeli bir
kalp atışı sağlaması için
kalp atışı sağlaması için
02:41
so my heart cells can keep a steady beat,
47
149760
4656
çok önemli işleyiş talimatları taşıyor,
02:46
which I assure you
they're not doing right now,
they're not doing right now,
48
154440
2216
bu arada kalp hücrelerim
şu an isyan durumunda,
şu an isyan durumunda,
02:48
and my immune cells
49
156680
2896
bu talimatlar, bağışıklık hücrelerimizin
02:51
can fight off bacteria and viruses,
50
159600
4896
bakteri ve virüslerle savaşabilmesi
02:56
and our brain cells
can save the memory of our first kiss
can save the memory of our first kiss
51
164520
4856
ve beyin hücrelerimizin
ilk öpücüğümüzün anısını saklayabilmesi
ilk öpücüğümüzün anısını saklayabilmesi
ve hayat boyu öğrenmeyi sürdürebilmesi
bakımından hayati öneme sahip.
bakımından hayati öneme sahip.
03:01
and keep on learning throughout life.
52
169400
2480
03:04
But there is a glitch
in the way DNA is copied.
in the way DNA is copied.
53
172520
4816
Ancak DNA'nın kopyalanmasında
bir hata var.
bir hata var.
03:09
It is just one of those facts of life.
54
177360
2856
Hayatın gerçeklerinden biri.
03:12
Every time the cell divides
and the DNA is copied,
and the DNA is copied,
55
180240
3376
Hücre her bölündüğünde
ve DNA her kopyalandığında,
ve DNA her kopyalandığında,
03:15
some of that DNA from the ends
gets worn down and shortened,
gets worn down and shortened,
56
183640
4016
uç noktalardaki DNA'nın bir kısmı
hasar görüyor ve kısalıyor,
hasar görüyor ve kısalıyor,
03:19
some of that telomere DNA.
57
187680
2296
telomere DNA'nın bir kısmı.
03:22
And think about it
58
190000
2176
Bunu bir düşünün,
03:24
like the protective caps
at the ends of your shoelace.
at the ends of your shoelace.
59
192200
3456
tıpkı ayakkabı bağcıklarınızın
ucundaki koruyucu kısım gibi.
ucundaki koruyucu kısım gibi.
03:27
And those keep the shoelace,
or the chromosome, from fraying,
or the chromosome, from fraying,
60
195680
5536
O kısımlar bağcıklarınızı,
yani kromozomları aşınmadan korur
yani kromozomları aşınmadan korur
03:33
and when that tip
gets too short, it falls off,
gets too short, it falls off,
61
201240
5336
ve o uçlar kısalır veya düşerse,
03:38
and that worn down telomere
sends a signal to the cells.
sends a signal to the cells.
62
206600
3680
aşınan o telomer
hücrelere bir sinyal gönderir.
hücrelere bir sinyal gönderir.
03:43
"The DNA is no longer being protected."
63
211520
2016
''DNA artık korunmuyor.''
03:45
It sends a signal. Time to die.
64
213560
2016
Sinyal gider. Ölme vakti geldi.
03:47
So, end of story.
65
215600
1456
Hikâyenin sonu.
03:49
Well, sorry, not so fast.
66
217080
2880
Üzgünüm, o kadar hızlı değil.
03:53
It can't be the end of the story,
67
221120
1616
Hikâyenin sonu olamaz
03:54
because life hasn't died
off the face of the earth.
off the face of the earth.
68
222760
2496
çünkü Dünya'da yaşam henüz
yok olmadı.
yok olmadı.
03:57
So I was curious:
69
225280
2616
Merak ediyordum,
03:59
if such wear and tear is inevitable,
70
227920
2096
bu aşınma kaçınılmazsa eğer,
04:02
how on earth does Mother Nature make sure
71
230040
3216
doğa nasıl oluyor da
04:05
we can keep our chromosomes intact?
72
233280
2440
kromozomlarımızın
bütünlüğünü koruyabiliyor?
bütünlüğünü koruyabiliyor?
04:08
Now, remember that little
pond scum critter Tetrahymena?
pond scum critter Tetrahymena?
73
236600
2640
Tetrahymena adlı yosun canlısını
hatırladınız mı?
hatırladınız mı?
04:13
The craziest thing was,
Tetrahymena cells never got old and died.
Tetrahymena cells never got old and died.
74
241080
4560
İşin akıl almaz yanı şu ki tetramina
hücreleri asla yaşlanmıyor ve ölmüyor.
hücreleri asla yaşlanmıyor ve ölmüyor.
04:18
Their telomeres weren't shortening
as time marched on.
as time marched on.
75
246600
4800
Zaman geçtikçe telomerleri kısalmıyor.
04:25
Sometimes they even got longer.
76
253320
1776
Hatta bazen uzuyorlar bile.
04:27
Something else was at work,
77
255120
1896
İşin içinde bir şey daha vardı
04:29
and believe me, that something
was not in any textbook.
was not in any textbook.
78
257040
2960
ve işin gerçeği,
hiçbir kitapta olmayan bir şeydi bu.
hiçbir kitapta olmayan bir şeydi bu.
04:32
So working in my lab with
my extraordinary student Carol Greider --
my extraordinary student Carol Greider --
79
260680
3256
Olağanüstü öğrencim Carol Greider ile
laboratuvarda çalışırken,
laboratuvarda çalışırken,
04:35
and Carol and I shared
the Nobel Prize for this work --
the Nobel Prize for this work --
80
263960
2600
bu arada Carol ve ben konuyla ilgili
Nobel Ödülü'nü paylaştık,
Nobel Ödülü'nü paylaştık,
04:39
we began running experiments
81
267400
1960
bazı deneyler yapmaya başladık
04:42
and we discovered
cells do have something else.
cells do have something else.
82
270200
3000
ve hücrelerin bir şeye daha
sahip olduğunu fark ettik.
sahip olduğunu fark ettik.
04:45
It was a previously undreamed-of enzyme
83
273960
2976
telomerleri yenilenebilen, uzayabilen
04:48
that could replenish,
make longer, telomeres,
make longer, telomeres,
84
276960
3536
daha önce düşünülmemiş bir enzimdi,
04:52
and we named it telomerase.
85
280520
2800
bunu, telomeraz diye adlandırdık.
04:55
And when we removed
our pond scum's telomerase,
our pond scum's telomerase,
86
283840
3616
Sonra yosunumuzun telomerazını
çıkarttığımız zaman,
çıkarttığımız zaman,
04:59
their telomeres ran down and they died.
87
287480
2440
telomerleri küçüldü ve öldüler.
05:02
So it was thanks
to their plentiful telomerase
to their plentiful telomerase
88
290600
2696
Yani çok sayıdaki telomerazları sayesinde
05:05
that our pond scum critters never got old.
89
293320
3480
yosun canlılarımız hiç yaşlanmıyordu.
05:10
OK, now, that's
an incredibly hopeful message
an incredibly hopeful message
90
298040
3280
Biz insanlar için
böyle bir mesaj almak
böyle bir mesaj almak
05:14
for us humans to be
receiving from pond scum,
receiving from pond scum,
91
302080
3320
inanılmaz umut verici
05:18
because it turns out
92
306400
1256
çünkü anlıyoruz ki
05:19
that as we humans age,
our telomeres do shorten,
our telomeres do shorten,
93
307680
3816
yaşlandıkça
telomerlerimiz kısalıyor
telomerlerimiz kısalıyor
05:23
and remarkably,
that shortening is aging us.
that shortening is aging us.
94
311520
4016
ve inanılmaz bir şekilde
bu kısalma bizi yaşlandırıyor.
bu kısalma bizi yaşlandırıyor.
05:27
Generally speaking,
the longer your telomeres,
the longer your telomeres,
95
315560
2176
Genelleme yaparsak,
telomerleriniz uzunsa
telomerleriniz uzunsa
05:29
the better off you are.
96
317760
1240
daha şanslısınız.
05:32
It's the overshortening of telomeres
97
320640
1736
Yaşlanma etkilerini hissetmemize
05:34
that leads us to feel and see
signs of aging.
signs of aging.
98
322400
3400
ve görmemize neden olan şey
telomerlerin kısalması.
telomerlerin kısalması.
05:38
My skin cells start to die
99
326480
1816
Cilt hücrelerim ölmeye başlıyor
05:40
and I start to see fine lines, wrinkles.
100
328320
2856
ve kırışıklar görmeye başlıyorum.
05:43
Hair pigment cells die.
101
331200
1840
Saç pigment hücreleri ölüyor.
05:45
You start to see gray.
102
333480
1520
Beyazlar görmeye başlıyorsunuz.
05:47
Immune system cells die.
103
335480
1880
Bağışıklık hücreleri ölüyor.
05:50
You increase your risks of getting sick.
104
338160
2696
Hastalanma riskiniz artıyor.
05:52
In fact, the cumulative research
from the last 20 years
from the last 20 years
105
340880
3616
Son 20 yıllık kümülatif araştırmalar
05:56
has made clear that telomere attrition
106
344520
3176
telomer aşınmasının
05:59
is contributing to our risks
of getting cardiovascular diseases,
of getting cardiovascular diseases,
107
347720
4536
kardiyovasküler hastalıklara
yakalanma riskini arttırdığını gösterdi.
yakalanma riskini arttırdığını gösterdi.
06:04
Alzheimer's, some cancers and diabetes,
108
352280
3816
Alzheimers, bazı kanserler ve diyabet,
06:08
the very conditions many of us die of.
109
356120
2720
pek çoğumuzun ölümüne neden olan durumlar.
06:12
And so we have to think about this.
110
360600
3400
O hâlde bunu düşünmek zorundayız.
06:17
What is going on?
111
365360
1936
Neler oluyor?
06:19
This attrition,
112
367320
1736
Bu aşınma,
06:21
we look and we feel older, yeah.
113
369080
1976
yaşlanıyor ve yaşlı hıssediyoruz, evet.
06:23
Our telomeres are losing
the war of attrition faster.
the war of attrition faster.
114
371080
3536
Telomerlerimiz aşınma
savaşını daha hızlı kaybediyor.
savaşını daha hızlı kaybediyor.
06:26
And those of us who feel youthful longer,
115
374640
3456
Daha genç hissedenlerimiz,
06:30
it turns out our telomeres
are staying longer
are staying longer
116
378120
2656
görünüşe göre
telomerleri daha uzun süre
telomerleri daha uzun süre
06:32
for longer periods of time,
117
380800
1296
uzun kalıyor,
06:34
extending our feelings of youthfulness
118
382120
2776
böylece gençlik hissi uzuyor
06:36
and reducing the risks
of all we most dread
of all we most dread
119
384920
3496
ve istemediğimiz riskler
doğum günleri geçtikçe
doğum günleri geçtikçe
06:40
as the birthdays go by.
120
388440
2040
azalıyor.
06:44
OK,
121
392480
1216
Pekâlâ,
06:45
seems like a no-brainer.
122
393720
2160
çok zor değil.
06:48
Now, if my telomeres are connected
123
396640
3656
Eğer telomerlerim
ne kadar hızlı yaşlı hissedeceğim
ne kadar hızlı yaşlı hissedeceğim
06:52
to how quickly
I'm going to feel and get old,
I'm going to feel and get old,
124
400320
3576
ve yaşlanacağımla bağlantılıysa,
06:55
if my telomeres can be
renewed by my telomerase,
renewed by my telomerase,
125
403920
4456
telomerlerim, telomeraz
tarafından yenilenebilirse
tarafından yenilenebilirse
07:00
then all I have to do to reverse
the signs and symptoms of aging
the signs and symptoms of aging
126
408400
4496
o hâlde yaşlanma etkilerini
geciktirmek için tüm yapmam gereken
geciktirmek için tüm yapmam gereken
07:04
is figure out where to buy
that Costco-sized bottle
that Costco-sized bottle
127
412920
3536
Costco boyunda bir şişe A sınıfı
07:08
of grade A organic
fair trade telomerase, right?
fair trade telomerase, right?
128
416480
4176
organik ticari telomeraz bulmak, değil mi?
07:12
Great! Problem solved.
129
420680
1656
Harika! Problem çözüldü.
07:14
(Applause)
130
422360
1016
(Alkışlar)
07:15
Not so fast, I'm sorry.
131
423400
2896
O kadar hızlı değil, üzgünüm.
07:18
Alas, that's not the case.
132
426320
3456
Ne yazık ki böyle değil.
07:21
OK. And why?
133
429800
1256
Peki neden?
07:23
It's because human genetics has taught us
134
431080
4336
Çünkü insan genetiği bize şunu öğretti,
07:27
that when it comes to our telomerase,
135
435440
3096
konu telomeraz olduğunda
07:30
we humans live on a knife edge.
136
438560
3416
bıçak sırtında yaşıyoruz.
07:34
OK, simply put,
137
442000
1240
Basitçesi,
07:36
yes, nudging up telomerase
does decrease the risks of some diseases,
does decrease the risks of some diseases,
138
444280
6256
telomerazı dürtmek
bazı hastalık risklerini azaltıyor, evet
bazı hastalık risklerini azaltıyor, evet
07:42
but it also increases the risks
of certain and rather nasty cancers.
of certain and rather nasty cancers.
139
450560
6056
ama bir takım kötü huylu
kanser risklerini de arttırıyor.
kanser risklerini de arttırıyor.
07:48
So even if you could buy
that Costco-sized bottle of telomerase,
that Costco-sized bottle of telomerase,
140
456640
5776
Yani o büyük boy telomerazı
alsanız dahi,
alsanız dahi,
07:54
and there are many websites
marketing such dubious products,
marketing such dubious products,
141
462440
6736
ki bu tür şüpheli ürünler satan
çok sayıda web sitesi var,
çok sayıda web sitesi var,
08:01
the problem is you could
nudge up your risks of cancers.
nudge up your risks of cancers.
142
469200
4560
sorun şu ki kanser riskinini de
tetiklemiş oluyorsunuz.
tetiklemiş oluyorsunuz.
08:06
And we don't want that.
143
474600
1240
Bunu istemiyoruz.
08:09
Now, don't worry,
144
477400
2736
Merak etmeyin,
08:12
and because, while I think
it's kind of funny that right now,
it's kind of funny that right now,
145
480160
4896
çünkü aslında durumun
komik olduğunu düşünüyorum,
komik olduğunu düşünüyorum,
08:17
you know, many of us may be thinking,
well, I'd rather be like pond scum.
well, I'd rather be like pond scum.
146
485080
3440
pek çoğumuz içinden
'keşke yosun olsaydım' diyor.
'keşke yosun olsaydım' diyor.
08:22
(Laughter)
147
490720
3120
(Kahkaha)
08:26
There is something for us humans
148
494640
1576
Telomerler ve düzeni hakkında
08:28
in the story of telomeres
and their maintenance.
and their maintenance.
149
496240
2576
biz insanların dikkat etmesi
gereken bir şey var.
gereken bir şey var.
08:30
But I want to get one thing clear.
150
498840
1656
Önce bir şeyi açıklamak istiyorum.
08:32
It isn't about enormously
extending human lifespan
extending human lifespan
151
500520
3176
Konu insan hayatını aşırı uzatmak
08:35
or immortality.
152
503720
2016
veya ölümsüzlük değil.
08:37
It's about health span.
153
505760
2896
Sağlık ömrümüzü uzatmak.
08:40
Now, health span is the number
of years of your life
of years of your life
154
508680
2696
Sağlık ömrü, hastalık olmadan
08:43
when you're free of disease,
you're healthy, you're productive,
you're healthy, you're productive,
155
511400
3776
sağlıklı ve üretken bir şekilde
hayattan zevk aldığınız
hayattan zevk aldığınız
08:47
you're zestfully enjoying life.
156
515200
2136
yılların toplamıdır.
08:49
Disease span, the opposite of health span,
157
517360
2696
Hastalık ömrü, bunun tam tersidir,
08:52
is the time of your life
spent feeling old and sick and dying.
spent feeling old and sick and dying.
158
520080
3736
yaşlı, hasta ve ölüyor hissettiğiniz
dönemdir.
dönemdir.
08:55
So the real question becomes,
159
523840
3576
Asıl soru şu,
08:59
OK, if I can't guzzle telomerase,
160
527440
1760
eğer telomeraz içemiyorsak,
09:02
do I have control
over my telomeres' length
over my telomeres' length
161
530920
3176
telomerlerimin uzunluğu,
dolayısıyla sağlığım üzerinde
dolayısıyla sağlığım üzerinde
09:06
and hence my well-being, my health,
162
534120
3736
kanser riskleri olmadan
09:09
without those downsides of cancer risks?
163
537880
2600
kontrol sahibi olabilir miyim?
09:13
OK?
164
541480
1336
Öyle mi?
09:14
So, it's the year 2000.
165
542840
2736
2000 yılı.
09:17
Now, I've been minutely scrutinizing
little teeny tiny telomeres
little teeny tiny telomeres
166
545600
5216
Minik telomerleri uzun yıllar boyunca
çok mutlu bir şekilde
çok mutlu bir şekilde
09:22
very happily for many years,
167
550840
2416
itinayla yakından inceliyorum,
09:25
when into my lab walks
a psychologist named Elissa Epel.
a psychologist named Elissa Epel.
168
553280
3816
Elissa Epel adında bir psikolog
laboratuvarıma geldi.
laboratuvarıma geldi.
09:29
Now, Elissa's expertise is in the effects
of severe, chronic psychological stress
of severe, chronic psychological stress
169
557120
6696
Elissa'nın uzmanlık alanı
ciddi ve kronik psikolojik stresin
ciddi ve kronik psikolojik stresin
09:35
on our mind's and our body's health.
170
563840
1920
akıl ve vücudumuz üzerindeki etkisi.
09:39
And there she was standing in my lab,
171
567280
1936
Orada öylece duruyordu,
09:41
which ironically overlooked
the entrance to a mortuary, and --
the entrance to a mortuary, and --
172
569240
5056
ne tesadüfse giriş de
bir morga bakıyordu,
bir morga bakıyordu,
09:46
(Laughter)
173
574320
2336
(Kahkahalar)
09:48
And she had a life-and-death
question for me.
question for me.
174
576680
2656
Bana bir ölüm-kalım sorusu vardı.
09:51
"What happens to telomeres
in people who are chronically stressed?"
in people who are chronically stressed?"
175
579360
3656
''Kronik stres yaşayanların
telomerlerine ne oluyor?''
telomerlerine ne oluyor?''
09:55
she asked me.
176
583040
1216
diye sordu.
09:56
You see, she'd been studying caregivers,
177
584280
2136
Hasta bakıcılar üzerinde çalışıyordu,
09:58
and specifically mothers of children
with a chronic condition,
with a chronic condition,
178
586440
5536
özellikle çocukları kronik
hastalıklara sahip anneler,
hastalıklara sahip anneler,
10:04
be it gut disorder,
be it autism, you name it --
be it autism, you name it --
179
592000
4536
mide rahatsızlığı olsun, otizm,
adını siz koyun,
adını siz koyun,
10:08
a group obviously under enormous
and prolonged psychological stress.
and prolonged psychological stress.
180
596560
5200
uzun süre boyunca büyük strese
maruz kalmış bir grup.
maruz kalmış bir grup.
10:16
I have to say, her question
181
604600
2456
Şunu söylemeliyim ki
10:19
changed me profoundly.
182
607080
2016
sorusu beni çok değiştirdi.
10:21
See, all this time
I had been thinking of telomeres
I had been thinking of telomeres
183
609120
2736
Tüm bu zaman boyunca
telomerleri
telomerleri
10:23
as those miniscule
molecular structures that they are,
molecular structures that they are,
184
611880
3296
minik moleküler yapılar
olarak düşünmüştüm
olarak düşünmüştüm
10:27
and the genes that control telomeres.
185
615200
2320
ve genlerin onları kontrol ettiğini.
10:30
And when Elissa asked me
about studying caregivers,
about studying caregivers,
186
618760
3176
Elisa hasta bakıcılar hakkında
sorusunu sorduğunda,
sorusunu sorduğunda,
10:33
I suddenly saw telomeres
in a whole new light.
in a whole new light.
187
621960
3480
telomerlere bakış açım değişti.
10:39
I saw beyond the genes and the chromosomes
188
627560
2736
Genler ve kromozomların ötesinde
10:42
into the lives of the real people
we were studying.
we were studying.
189
630320
3936
üzerinde çalıştığımız gerçek insanların
hayatlarını gördüm.
hayatlarını gördüm.
10:46
And I'm a mom myself,
190
634280
2216
Ben de bir anneyim
10:48
and at that moment,
191
636520
1936
ve o anda
10:50
I was struck by the image of these women
192
638480
3816
başa çıkması zor bir durumla
çoğu zaman yardım almadan
çoğu zaman yardım almadan
10:54
dealing with a child with a condition
193
642320
3120
çocuklarıyla ilgilenen
10:58
very difficult to deal with,
often without help.
often without help.
194
646320
2880
o annelerin düşünmek beni çok etkiledi.
11:02
And such women, simply,
195
650080
3016
Bu kadınlar,
11:05
often look worn down.
196
653120
3790
genellikle çok yorgun görünürler.
11:09
So was it possible their telomeres
were worn down as well?
were worn down as well?
197
657680
4016
Telomerlerinin de yıpranmış
olması mümkün müydü?
olması mümkün müydü?
11:13
So our collective curiosity
went into overdrive.
went into overdrive.
198
661720
3656
Merakımız şevke dönüştü.
11:17
Elissa selected for our first study
a group of such caregiving mothers,
a group of such caregiving mothers,
199
665400
3896
Elissa bu hasta bakan annelerden
deney için bir grup seçti,
deney için bir grup seçti,
11:21
and we wanted to ask:
What's the length of their telomeres
What's the length of their telomeres
200
669320
4176
şunu sormak istedik:
Kronik bir rahatsızlığa sahip
Kronik bir rahatsızlığa sahip
11:25
compared with the number of years
that they have been caregiving
that they have been caregiving
201
673520
4576
çocuklarına bakmakla geçirdikleri
yıllara kıyasla
yıllara kıyasla
11:30
for their child with a chronic condition?
202
678120
2776
telomerlerinin uzunluğu ne kadardı?
11:32
So four years go by
203
680920
2776
Dört yıl geçti
11:35
and the day comes
when all the results are in,
when all the results are in,
204
683720
3136
ve tüm sonuçları aldığımız gün geldi,
11:38
and Elissa looked down
at our first scatterplot
at our first scatterplot
205
686880
2696
Elissa ilk dağılıma baktı
11:41
and literally gasped,
206
689600
1520
ve resmen nefesi kesildi,
11:44
because there was a pattern to the data,
207
692960
2616
çünkü veriye ilişkin bir şema vardı
11:47
and it was the exact gradient
that we most feared might exist.
that we most feared might exist.
208
695600
5416
ve tam da varlığından korktuğumuz
meyil görünüyordu.
meyil görünüyordu.
11:53
It was right there on the page.
209
701040
1936
Orada kağıtta yazılıydı.
11:55
The longer, the more years that is,
210
703000
2416
Annenin hastaya bakmakla
11:57
the mother had been
in this caregiving situation,
in this caregiving situation,
211
705440
2896
geçirdiği yıllar arttıkça,
12:00
no matter her age,
212
708360
1696
yaşına bakılmaksızın,
12:02
the shorter were her telomeres.
213
710080
1976
telomerleri kısalıyordu.
12:04
And the more she perceived
214
712080
3096
Kendisi durumunu
12:07
her situation as being more stressful,
215
715200
4656
daha stresli olarak değerlendirdikçe,
12:11
the lower was her telomerase
and the shorter were her telomeres.
and the shorter were her telomeres.
216
719880
5360
telomerazı daha düşük,
telomerleri daha kısa oluyordu.
telomerleri daha kısa oluyordu.
12:19
So we had discovered something unheard of:
217
727360
3496
Biz hiç duyulmamış bir şeyi keşfettik:
12:22
the more chronic stress you are under,
the shorter your telomeres,
the shorter your telomeres,
218
730880
3856
Ne kadar kronik stres çekerseniz,
telomerleriniz o kadar kısalıyor,
telomerleriniz o kadar kısalıyor,
12:26
meaning the more likely you were
to fall victim to an early disease span
to fall victim to an early disease span
219
734760
5656
yani erken bir hastalık döngüsüne
düşmeniz daha muhtemel
düşmeniz daha muhtemel
12:32
and perhaps untimely death.
220
740440
1720
hatta zamansız bir ölüme.
12:35
Our findings meant
that people's life events
that people's life events
221
743000
4336
Bulgularımız
insanların hayatlarındaki olayların
insanların hayatlarındaki olayların
12:39
and the way we respond to these events
222
747360
2936
ve bu olaylara verdikleri tepkilerin
12:42
can change how you
maintain your telomeres.
maintain your telomeres.
223
750320
4080
telomerlerin düzenini
değiştirebileceğiydi.
değiştirebileceğiydi.
12:48
So telomere length wasn't
just a matter of age counted in years.
just a matter of age counted in years.
224
756080
4720
Yani telomer uzunluğu
yaşın yıl bakımından yorumu değildi.
yaşın yıl bakımından yorumu değildi.
12:54
Elissa's question to me,
225
762520
1416
Elissa'nın bana sorduğu
12:55
back when she first came to my lab,
indeed had been a life-and-death question.
indeed had been a life-and-death question.
226
763960
3920
ilk soru gerçekten de
bir ölüm kalım sorusuydu.
bir ölüm kalım sorusuydu.
13:01
Now, luckily, hidden
in that data there was hope.
in that data there was hope.
227
769920
4136
Neyse ki o verilerde gizli
umut da vardı.
umut da vardı.
13:06
We noticed that some mothers,
228
774080
1616
Bazı annelerin,
13:07
despite having been carefully caring
for their children for many years,
for their children for many years,
229
775720
4136
uzun yıllar çocuklarına
itinayla bakmalarına karşın,
itinayla bakmalarına karşın,
13:11
had been able to maintain their telomeres.
230
779880
2600
telomerlerini koruyabildiklerini saptadık.
13:15
So studying these women closely revealed
that they were resilient to stress.
that they were resilient to stress.
231
783520
5416
Bu kadınları yakından incelemek
strese dayanıklı olduklarını gösterdi.
strese dayanıklı olduklarını gösterdi.
13:20
Somehow they were able
to experience their circumstances
to experience their circumstances
232
788960
2656
Bir şekilde durumlarını
13:23
not as a threat day in and day out
233
791640
2496
bir tehdit olarak değil
13:26
but as a challenge,
234
794160
1656
bir zorluk olarak görüyorlardı,
13:27
and this has led to a very important
insight for all of us:
insight for all of us:
235
795840
4056
bu da bizim çok önemli bir noktayı
anlamamızı sağladı:
anlamamızı sağladı:
13:31
we have control over the way we age
236
799920
3776
Hücrelerimize kadar,
13:35
all the way down into our cells.
237
803720
2520
yaşlanma üzerinde kontrol sahibiyiz.
13:39
OK, now our initial curiosity
became infectious.
became infectious.
238
807680
3416
Şimdi ilk merakımız
bulaşıcı bir hâle geldi.
bulaşıcı bir hâle geldi.
13:43
Thousands of scientists
from different fields
from different fields
239
811120
2576
Farklı alanlardan binlerce bilim insanı
13:45
added their expertise
to telomere research,
to telomere research,
240
813720
3496
uzmanlıklarına telomer
araştırmasını da ekledi
araştırmasını da ekledi
13:49
and the findings have poured in.
241
817240
1920
ve bulgular hızlı arttı.
13:51
It's up to over 10,000
scientific papers and counting.
scientific papers and counting.
242
819840
5000
10.000'e yakın bilimsel makale var
ve sayı artıyor.
ve sayı artıyor.
13:58
So several studies
rapidly confirmed our initial finding
rapidly confirmed our initial finding
243
826840
3496
Bazı çalışmalar
hızla ilk bulgumuzu doğruluyor,
hızla ilk bulgumuzu doğruluyor,
14:02
that yes, chronic stress
is bad for telomeres.
is bad for telomeres.
244
830360
2760
evet, kronik stres
telomerler için iyi değil.
telomerler için iyi değil.
14:06
And now many are revealing
245
834720
1376
Pek çok çalışma
14:08
that we have more control
over this particular aging process
over this particular aging process
246
836120
3896
yaşlanma süreci üzerinde
daha önce hayal edebileceğimizden
daha önce hayal edebileceğimizden
14:12
than any of us could ever have imagined.
247
840040
2816
bile fazla kontrol sahibi
olduğumuzu gösterdi.
olduğumuzu gösterdi.
14:14
A few examples:
248
842880
1216
Birkaç örnek:
14:16
a study from the University
of California, Los Angeles
of California, Los Angeles
249
844120
4136
Los Angeles Kaliforniya Üniversitesi'nden
bir çalışma
bir çalışma
14:20
of people who are caring
for a relative with dementia, long-term,
for a relative with dementia, long-term,
250
848280
5416
uzun süreli bunama rahatsızlığı çeken
yakınlarına bakan insanların
yakınlarına bakan insanların
14:25
and looked at their caregiver's
telomere maintenance capacity
telomere maintenance capacity
251
853720
5456
telomer düzen kapasitesini inceledi
14:31
and found that it was improved
252
859200
2216
ve iki ay günde 12 dakika boyunca
14:33
by them practicing a form of meditation
253
861440
3816
bir tür meditasyon yaptıklarında
14:37
for as little as 12 minutes
a day for two months.
a day for two months.
254
865280
2880
telomerlerde iyileşme olduğu görüldü.
14:41
Attitude matters.
255
869720
1656
Tavır gerçekten önemli.
14:43
If you're habitually a negative thinker,
256
871400
2376
Sürekli negatif düşünen biriyseniz,
14:45
you typically see a stressful situation
with a threat stress response,
with a threat stress response,
257
873800
5736
stresli bir durumu
tehdit stres yanıtıyla görürsünüz,
tehdit stres yanıtıyla görürsünüz,
14:51
meaning if your boss wants to see you,
258
879560
2456
örneğin patron sizi görmek istediğinde,
14:54
you automatically think,
"I'm about to be fired,"
"I'm about to be fired,"
259
882040
2336
otomatik olarak
''Kovulacağım'' diye düşünürsünüz
''Kovulacağım'' diye düşünürsünüz
14:56
and your blood vessels constrict,
260
884400
1576
kan damarlarınız kasılır
14:58
and your level of the stress
hormone cortisol creeps up,
hormone cortisol creeps up,
261
886000
4336
ve kortizol stres hormonu
seviyeniz artar,
seviyeniz artar,
15:02
and then it stays up,
262
890360
1536
sonra da o vaziyette kalır,
15:03
and over time, that persistently
high level of the cortisol
high level of the cortisol
263
891920
4936
zaman içinde bu yüksek seyreden
kortizol düzeyi
kortizol düzeyi
15:08
actually damps down your telomerase.
264
896880
1896
telomerazınız üzerinde etki yapar.
15:10
Not good for your telomeres.
265
898800
1760
Telomerleriniz için iyi değil.
15:14
On the other hand,
266
902200
1256
Diğer yandan,
15:15
if you typically see something stressful
as a challenge to be tackled,
as a challenge to be tackled,
267
903480
5976
Stresli bir durumu
aşılacak bir zorluk olarak görürseniz,
aşılacak bir zorluk olarak görürseniz,
15:21
then blood flows to your heart
and to your brain,
and to your brain,
268
909480
3456
kan kalbinize ve beyninize akar
15:24
and you experience a brief
but energizing spike of cortisol.
but energizing spike of cortisol.
269
912960
4696
ve kısa ama enerji veren
bir kortizol dalgası yaşarsınız.
bir kortizol dalgası yaşarsınız.
15:29
And thanks to that habitual
"bring it on" attitude,
"bring it on" attitude,
270
917680
2536
Bu ''hadi bakalım'' tavrı sayesinde
15:32
your telomeres do just fine.
271
920240
3040
telomerleriniz güvende olur.
15:37
So ...
272
925600
1200
Yani...
15:40
What is all of this telling us?
273
928160
2840
Tüm bunlar bize ne söylüyor?
15:45
Your telomeres do just fine.
274
933480
1936
Telomerleriniz güvende.
15:47
You really do have power
to change what is happening
to change what is happening
275
935440
5976
Kendi telomerlerinize olanları
15:53
to your own telomeres.
276
941440
2360
değiştirme gücüne sahipsiniz.
15:56
But our curiosity
just got more and more intense,
just got more and more intense,
277
944480
5040
Ancak merakımız daha da körüklendi
16:02
because we started to wonder,
278
950520
2416
çünkü kendi vücudumuz dışındaki
16:04
what about factors outside our own skin?
279
952960
3216
etkenleri de merak etmeye başladık.
16:08
Could they impact
our telomere maintenance as well?
our telomere maintenance as well?
280
956200
3920
Onlar da telomer düzenimizi
etkileyebilir miydi?
etkileyebilir miydi?
16:12
You know, we humans
are intensely social beings.
are intensely social beings.
281
960800
3336
Biz insanlar
çok sosyal varlıklarız.
çok sosyal varlıklarız.
16:16
Was it even possible
that our telomeres were social as well?
that our telomeres were social as well?
282
964160
4000
Telomerlerimizin de
sosyal olması mümkün olabilir miydi?
sosyal olması mümkün olabilir miydi?
16:21
And the results have been startling.
283
969440
1720
Sonuçlar şaşırtıcı.
16:24
As early as childhood,
284
972400
1680
Çocukluktan itibaren,
16:28
emotional neglect, exposure to violence,
285
976360
3176
duygusal ihmal, şiddete maruz kalma,
16:31
bullying and racism
286
979560
2016
zorbalık ve ırkçılık
16:33
all impact your telomeres,
and the effects are long-term.
and the effects are long-term.
287
981600
4440
telomerlerimizi etkiliyor
ve sonuçlar uzun süreli.
ve sonuçlar uzun süreli.
16:39
Can you imagine the impact on children
288
987800
2296
Savaş bölgesinde yıllarca
yaşayan çocukların
yaşayan çocukların
16:42
of living years in a war zone?
289
990120
1920
üzerindeki etkiyi düşünebiliyor musunuz?
16:46
People who can't trust their neighbors
290
994240
1856
Komşularına güvenemeyen insanlar
16:48
and who don't feel safe
in their neighborhoods
in their neighborhoods
291
996120
3136
ve kendi mahallesinde güvende
hissetmeyen insanlar
hissetmeyen insanlar
16:51
consistently have shorter telomeres.
292
999280
2080
sürekli daha kısa telomerlere sahipler.
16:54
So your home address
matters for telomeres as well.
matters for telomeres as well.
293
1002600
2976
Yani ev adresiniz bile
telomerleriniz için önemli.
telomerleriniz için önemli.
16:57
On the flip side,
294
1005600
1200
Diğer yandan,
17:00
tight-knit communities,
being in a marriage long-term,
being in a marriage long-term,
295
1008200
3296
çok yakın topluluklar,
uzun süreli evlilikler
uzun süreli evlilikler
17:03
and lifelong friendships, even,
296
1011520
2936
ve yaşam boyu arkadaşlıklar
17:06
all improve telomere maintenance.
297
1014480
2920
telomer düzenini iyileştiriyor.
17:10
So what is all this telling us?
298
1018360
3456
Peki tüm bunlar bize ne söylüyor?
17:13
It's telling us that I have the power
to impact my own telomeres,
to impact my own telomeres,
299
1021840
4496
Kendi telomerlerimi etkileme
gücüne sahip olduğunu söylüyor,
gücüne sahip olduğunu söylüyor,
17:18
and I also have the power to impact yours.
300
1026359
3297
ve sizinkini etkileme gücüne de.
17:21
Telomere science has told us
just how interconnected we all are.
just how interconnected we all are.
301
1029680
5800
Telomer bilimi bize ne kadar
birbirine bağlı olduğumuzu gösterdi.
birbirine bağlı olduğumuzu gösterdi.
17:29
But I'm still curious.
302
1037520
1200
Ama hâlâ merak ediyorum.
17:31
I do wonder
303
1039920
2240
Merak ediyorum,
17:35
what legacy all of us
304
1043200
2200
bir sonraki nesil için
17:38
will leave for the next generation?
305
1046560
1759
nasıl bir düşünce tarzı bırakacağız?
17:40
Will we invest
306
1048960
1576
Bir sonraki
17:42
in the next young woman or man
307
1050560
3016
genç erkek veya kadının
17:45
peering through a microscope
at the next little critter,
at the next little critter,
308
1053600
4216
mikroskopla küçük bir canlıya bakışını
17:49
the next bit of pond scum,
309
1057840
2656
başka bir yosunu inceleyişini
destekleyecek miyiz?
destekleyecek miyiz?
17:52
curious about a question
we don't even know today is a question?
we don't even know today is a question?
310
1060520
3776
Bizim bile bugün bilmediğimiz
bir sorunun cevabını merak edişini?
bir sorunun cevabını merak edişini?
17:56
It could be a great question
that could impact all the world.
that could impact all the world.
311
1064320
2896
Tüm dünyayı etkileyecek
harika bir soru olabilir.
harika bir soru olabilir.
17:59
And maybe, maybe you're curious about you.
312
1067240
3680
Belki de siz de kendiniz
hakkında meraktasınızdır.
hakkında meraktasınızdır.
18:04
Now that you know
how to protect your telomeres,
how to protect your telomeres,
313
1072080
2256
Telomerlerinizi korumayı bildiğinize göre
18:06
are you curious what are you going to do
314
1074360
1905
sağlıklı yaşamak için
önünüzdeki yıllar
önünüzdeki yıllar
18:08
with all those decades
of brimming good health?
of brimming good health?
315
1076289
2480
neler yapacağınız hakkında
merakta mısınız?
merakta mısınız?
18:11
And now that you know you could impact
the telomeres of others,
the telomeres of others,
316
1079200
3880
Başkalarının telomerlerini de
etkileyebildiğinizi bildiğinize göre,
etkileyebildiğinizi bildiğinize göre,
18:16
are you curious
317
1084040
1200
nasıl bir fark yaratacağınızı
18:18
how will you make a difference?
318
1086040
1960
merak ediyor musunuz?
18:21
And now that you know the power
of curiosity to change the world,
of curiosity to change the world,
319
1089880
4096
Dünyayı değiştirebilecek
merak gücüne sahip olduğunuza göre,
merak gücüne sahip olduğunuza göre,
18:26
how will you make sure
that the world invests in curiosity
that the world invests in curiosity
320
1094000
6216
bizden sonraki nesiller için
18:32
for the sake of the generations
that will come after us?
that will come after us?
321
1100240
4560
dünyanın merakı destekleyeceği
konusunda nasıl emin olacaksınız?
konusunda nasıl emin olacaksınız?
18:38
Thank you.
322
1106560
1216
Teşekkür ederim.
18:39
(Applause)
323
1107800
5400
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Elizabeth Blackburn - Molecular biologistElizabeth Blackburn won a Nobel Prize for her pioneering work on telomeres and telomerase, which may play central roles in how we age. She is president of the Salk Institute and author of the New York Times Best Seller, "The Telomere Effect."
Why you should listen
Dr. Blackburn is the president of the Salk Institute and a pioneering molecular biologist. She received the Nobel Prize in Physiology or Medicine in 2009 for discovering the molecular nature of telomeres, the ends of chromosomes that serve as protective caps essential for preserving genetic information, and for co-discovering telomerase, an enzyme that maintains telomere ends. Both telomeres and telomerase are thought to play central roles in aging and diseases such as cancer, and her work helped launch entire new fields of research in these areas.
In addition to the Nobel Prize, Blackburn has received nearly every major scientific award including the Lasker, Gruber, and Gairdner prizes. She has served as president of the American Association of Cancer Research and the American Society for Cell Biology, and on editorial boards of scientific journals including Cell and Science. She coauthored the best-selling book The Telomere Effect: A Revolutionary Approach to Living Younger, Healthier, Longer.
Elizabeth Blackburn | Speaker | TED.com